Kok werkt 'paars' wat verder uit
Kok biedt sociale partners ruim conflictstof
Formatie
Kok: Dit doet pijn, maar het is onvermijdelijk
Bezuinigingen op 'alle
stadia in een mensenleven'
DINSDAG 7fi Uil 11994
Groen Links: Treurig
Een eerste stap naar de afschaffing van het
minimumloon, de koppeling wordt bij
voorbaat weggeven en ziekenfondspatiën
ten moeten meer betalen voor minder zorg.
Aldus typeert Groen Links het ontwerp-re-
geerakkoord.
De fractie is bovendien niet onder de in
druk van de 350.000 arbeidsplaatsen die de
plannen van Kok de komende vier jaar zul
len opleveren. Groen Links noemt het 'zeer
traditioneel alles te verwachten van lasten
verlichting en economische groei' en mist
een pleidooi voor de herverdeling van werk.
De fractie is ook teleurgesteld over de
passages die Kok wijdt aan de Betuwelijn en
Schiphol. Dat Kok wel gewag maakt van
'ecologische modernisering' is 'een vlag die
de lading niet dekt'.
De fractie schat dat alle vier de grote par
tijen 'ja' tegen dit pakket zeggen en advi
seert Kok alvast om paars een herkansing te
geven.
Studenten woedend
De Landelijke Studentenvakbond LSVb
heeft woedend gereageerd op het voorstel
van Kok om de komende jaren één miljard
te bezuinigen op de studiefinanciering. „Dit
is grof. Het voorstel gaat nog veel verder
dan wij vreesden", aldus vice-voorzitter
Van den Steenhoven van de Landelijke Stu
dentenvakbond LSVb. Ook de studentenor
ganisatie ISO is zeer onaangenaam getrof
fen.
'Minder krijgen, meer lenen' wordt het
motto in de studiefinanciering, die dit jaar
3,7 miljard gulden kost. De basisbeurs gaat
omlaag en alleen studenten met ouders met
een belastbaar jaarinkomen beneden de
50.000 gulden komen in aanmerking voor
een aanvullende beurs. De bezuiniging van
één miljard komt bovenop een bezuiniging
die oploopt tot 600 miljoen gulden in 1998
waarmee de Tweede Kamer vorige maand
al akkoord ging. Sinds 1989 is er al circa een
miljard bezuinigd op het stelsel.
De LSVb meent dan ook dat met Koks
voorstel het stelsel van studiefinanciering,
dat in 1986 werd geïntroduceerd, definitief
de nek wordt omgedraaid. Van de inko-
mensonafhankelijke basisbeurs, die studen
ten onafhankelijk moet maken van hun ou
ders, blijft volgens de LSVb niets over. „Kok
ziet studenten kennelijk niet als zelfstandi
ge volwassen burgers", aldus Van den
Steenhoven.
Ambtenaren: Dit niet
Alle ambtenarenbonden zijn fïireus over de
door Kok voorgestelde verslechteringen.
„Wij vragen ons af welke nieuwe ministers
het zullen aandurven om met lege handen
te gaan onderhandelen", zegt de centrale
voor middelbare en hogere ambtenaren
CMHF.
Voorzitter Vrins van de FNV-ambtena-
renbonden (waar onder de machtige Abva
Kabo) stelt onomwonden dat hij met het re
geerakkoord niets te maken heeft. Hij be
schouwt het kabinet niet als 'de werkgever',
maar zegt inmiddels te maken te hebben
met acht werkgevers sinds het arbeidsvoor
waardenoverleg bij de ambtenaren is opge
splitst in CAO's voor acht verschillende sec
toren overheidspersoneel.
Het meest in het oog springt Koks voor
stel om de VUT zo ongeveer af te schaffen.
Kok wil dat vanaf 1998 alleen ambtenaren
met veertig dienstjaren nog in aanmerking
komen voor vervroegde uittreding, terwijl
dat nu vanaf 61 jaar kan. Daarnaast kan
wachtgeld, de WW voor ambtenaren, nog
een heikel punt worden. De duur van dje
wachtgelduitkering is nu gekoppeld aan
leeftijd en dienstjaren en veel gunstiger dan
de ww in de marktsector. Als ambtenaren-
centrales al bereid zijn over deze punten te
onderhandelen, zal daaraan een prijskaartje
hangen. Voorzitter Poell van de uiterst ge
matigde CNV-ambtenarenbonden stelt
ronduit 'geen verslechtering te zullen ac
cepteren'. De AbvaKabo noemt afschaffing
van de VUT 'onaanvaardbaar'. Vrins wijst
op het convenant dat de ambtenarenbon
den en de overheid vorig jaar sloten over
het ABP, waarin juist afspraken zijn ge
maakt over de VUT. Als Kok een miljard
gulden denkt te bezuinigen op de VUT,
heeft hij het volgens Vrins wel over 2 pro
cent van de loonsom. Van de bonden kan
niet verwacht worden dat ze dat zullen
weggeven.
Het ontwerp-regeerprogram dat in
formateur Kok gisteren heeft gepre
senteerd, is niet toegeschreven op
een bepaalde coalitie. Volgens Kok is
hij bij het schrijven van het program
vooral uitgegaan van wat er de ko
mende vier jaar nodig is 'om met een
gerust hart de komende eeuw in te
gaan'. „Minder mag niet, maar harder
kan niet," aldus Kok in een toelich
ting.
Volgens de informateur is het totale
ombuigingspakket van een kleine
achttien miljard hard nodig om Ne
derland voor te bereiden op 'de toe
nemende concurrentie iri een open
wereldsysteem'. Daarbij gaat het vol
gens Kok met name om het veilig
stellen van de werkgelegenheid. Kok
spreekt in dat verband van een 'cul
tuuromslag, waarbij aanpassingen
nodig zijn in de verhouding tussen
collectieve en individuele verant
woordelijkheid'.
Kok gaf echter ook aan in het ont-
werp-program rekening te hebben
gehouden met 'wat maatschappelijk
nog kan worden gedragen'. Daarbij
gaat het volgens de informateur voor
al om de mate van ingrijpen in de so
ciale zekerheid en het snijden in sub
sidies. „Wezenlijk is dat r
echt op de sociale zekerheid zijn aan
gewezen, in de hoogte en duur van
hun uitkering niet worden getroffen,"
aldus Kok.
Volgens Kok heeft hij daarbij niet in
de eerste plaats gekeken naar wat vol
gens de verkiezingsprogramma's van
de betrokken partijen met het oog op
een bepaalde coalitie al of niet haal
baar is. „Elke coalitie zal met een
pakket van deze omvang moeten
werken, maar ik sluit niet uit dat een
andere informateur andere keuzes
had gemaakt. In die zin ben ik mis
schien niet objectief geweest. Maar
als je dat wilt, kun je beter een com
puter als informateur aanstellen."
Kok omschreef het program niette
min als 'hard' met 'diep ingrijpende
maatregelen' in de sociale zekerheid
en de subsidies. „Ik weet dat straks de
hel kan losbreken over zaken als de
kinderbijslag, de studiefinanciering,
de VUT en de nabestaandenwet.
Daarmee heb je overigens precies alle
levensstadia gehad. Ook mij doet dat
pijn, maar het is onvermijdelijk."
Nee, zei de woordvoerder van informateur Wim Kok bijna drie weken geleden, Kok is niet van
plan het bijna-akkoord over de paarse coalitie als basis voor zijn ontwerp-regeerprogram te ge
bruiken. Van plan misschien niet, maar op zeer veel belangrijke onderdelen wijkt het werkstuk
van de PvdA-informateur in niets af van het bijna-akkoord over paars, de op het laatste moment
afgeketste coalitie van PvdA, D66 en WD.
Journalisten pakken het ontwerp-akkoord van Kok vlak voordat de informateur er een toelichting op zal geven.
De introductie van een eigen risico
van 200 gulden voor ziekenfondspa
tiënten en het volledig terugdraaien
van de plannen om van de AWBZ een
brede volksverzekering te maken, wa
ren al opgenomen in het paarse pak
ket. Hetzelfde geldt voor het afschaf
fen van de VUT en de verslechtering
van de wachtgeldregelingen voor
ambtenaren, voor het vrijwel afschaf
fen van de uitkeringen voor weduwen
en wezen, de halve koppeling tussen
lonen en uitkeringen, de bezuinigin
gen op de kinderbijslag, het vergroten
van de druk op slechtwillende bij
standsontvangers, de beperking van
de AOW-toeslagen, de privatisering
van de Ziektewet, de maatregelen om
de toegang tot de ww te beperken, de
verscherping van de vermogenstoets
voor de individuele huursubsidie en
de banenplannen voor werklozen.
En dat is nog maar een deel van de
plannen die Kok vrijwel letterlijk uit
de paarse stukken heeft overgeschre
ven. Koks uitspraak, dat door zijn zeer
forse bezuinigingen 'de hel in dit land
kan uitbreken', had net zo goed ge
maakt kunnen worden naar aanlei
ding van de paarse juni-onderhande-
lingen.
Verschillen met toen zijn er natuurlijk
ook.
WD-leider Bolkestein struikelde tij
dens de paarse onderhandelingen
onder meer over het feit dat Kok een
deel van de bezuinigingen op de
rijksbegroting volgens de beproefde
'kaasschaafmethode' bij alle departe
menten wilde weghalen. Het onder
wijs, de investeringen in infrastruc
tuur en het defensiebudget zouden
daar bovendien extra de dupe van
worden en dat was voor Bolkestein
onaanvaardbaar.
Kok heeft nu de kaasschaaf vervan
gen door een puntig mes waarmee hij
gericht is gaan snijden: de bezuini
ging van een miljard gulden op de
studiefinanciering is er een belangrijk
voorbeeld van.
De WD, die gisteren als eerste op
Koks werkstuk reageerde, was er dan
ook enthousiast over. Bovendien was
Bolkestein zeer tevreden over Koks
toezegging dat de uitvoering van
WAO en Ziektewet volledig in handen
zal worden gelegd van de sociale
partners èn de particuliere verzeke
raars.
De WD-leider had in juni echter nog
een pijl op zijn boog: hij eiste enkele
miljarden méér aan bezuinigen op de
sociale zekerheid dan de acht miljard
gulden die voor Kok toen nog de ui
terste limiet was.
Die eis van Bolkestein is niet gehono
reerd. Sterker nog: Kok wil nu zelfs
honderden miljoenen minder op de
sociale zekerheid bezuinigen. Het
gaat namelijk steeds beter met het te
rugdringen van de arbeidsongeschikt
heid en het ziekteverzuim en boven
dien is er een meevaller in de gezond
heidszorg. Het kan dus wel een tandje
minder.
Voorts liet Kok ook op een ander on
derdeel z'n oren niet naar de WD
hangen: hij heeft immers voorgesteld
de AOW, de weduwen- en wezenuit
keringen (AWW) en de studiefinan
ciering in meerdere of mindere mate
inkomensafhankelijk te maken, het
geen doorgaans tegen het zere been
van de WD is.
ZACHTAARDIG
Maar wie had gedacht dat Bolkestein
hier op voorhand negatief op zou rea
geren, kwam bedrogen uit. De WD-
leider bleef opvallend mild in zijn kri
tiek op Kok, maar ook zeer vaag. De
onevenwichtigheid in de bezuinigin
gen was nog niet weggenomen en na
tuurlijk moet het Centraal Planbu
reau de gevolgen van Koks plannen
voor de werkgelegenheidsgroei en de
inkomensverhoudingen nog doorre
kenen. Maar al met al, aldus Bolke
stein, vormt Koks plan een 'voldoen
de basis voor gesprekken die tot on
derhandelingen kunnen leiden'.
Dat Bolkestein poeslief was, heeft on
getwijfeld te maken met het feit dat
de reactie van het CDA nog niet be
kend was. Vrijwel vast staat, dat de
partij die het meest afstand neemt
van Koks stuk (voorlopig?) buitenspel
zal worden gezet in de komende fase
van de formatie. Bij al te forse kritiek
in dit stadium zou de WD derhalve
de kans lopen dat er een formatiepo
ging in de richting van een centrum
links kabinet van de grond komt,
waarbij de WD slechts op afstand
kan toekijken.
Door de zalvende toon die Bolkestein
heeft aangeslagen, lijken hernieuwde
gesprekken om tot een paarse coalitie
te komen voor de hand te liggen,
want ook van de zijde van PvdA en
D66 zijn vooralsnog geen overwegen
de bezwaren tegen Koks stuk naar vo
ren gebracht. Bolkestein kan dan in
een later stadium alsnog zijn kritiek
punten, die hij wel degelijk heeft,
hard uitonderhandelen.
Maar eerst is het wachten nog op de
reactie van het CDA, dat ongetwijfeld
minstens zovele twijfels over het stuk
van Kok koestert als de WD. Als de
christen-democraten die ook hardop
uitspreken, is de formatie weer terug
bij het allereerste begin. Het CDA
mag dan weer hopen dat 'paars' dit
keer wèl lukt en dat het zelf in de op
positie zijn wonden kan likken.
EN ANS BOUWMANS
„De maatregelen zijn fors, no
dig, evenwichtig en rechtvaar
dig". Met die conclusie eindigt
het concept-regeerakkoord
van informateur Kok, waarin
wordt voorgesteld om in de
komende vier jaar bijna acht
tien miljard gulden te bezuini
gen. De hardste klappen vallen
bij de Kinderbijslag, de studie
financiering, de VUT-regeling
en de nabestaandenwet. „Zo
ongeveer alle stadia in een
mensenleven", aldus de infor
mateur, in een poging de even
wichtigheid en rechtvaardig
heid van zijn maatregelen aan
te tonen. Een overzicht van de
belangrijkste bezuinigings
voorstellen.
KINDERBIJSLAG
Het voorgestelde regeerakkoord
maakt een scherp onderscheid
tussen de verantwoordelijkheid
van de staat en die van de bur
ger. De kinderbijslag is daarvan
een treffend voorbeeld. Volgens
Kok is er geen reden meer om
de hoogte van de kinderbijslag
afhankelijk te stellen van het
aantal kinderen. Na het tweede
kind zal de kinderbijslag dan
ook niet meer toenemen. Ou
ders met drie of meer kinderen
krijgen dus geen extraatje meer.
Daar staat echter tegenover dat
de kinderbijslag voor het eerste
kind zal worden verhoogd.
Kok heeft ook gesleuteld aan
een ander aspect van de kinder
bijslag: de leeftijdsgebonden
uitkering. De leeftijd van het
kind speelt nu nog een belang
rijke rol in de hoogte van de
kinderbijslag. Voor een kind tot
6 jaar wordt momenteel 70. pro
cent van de 'standaarduitkering'
betaald, voor 6- tot 12-jarigen
100 procent en voor 12- tot 18-
jarigen 130 procent. Kok wil de
laatste twee categorieën verla
gen tot 85 procent voor 6- tot
12-jarigen en tot 100 procent
voor 12- tot 18-jarigen. De uit
kering voor kinderen tot zes jaar
blijft gehandhaafd op 70 pro
cent. De maatregel heeft overi
gens voor veel ouders geen on
middellijke consequenties, want
wie al in een bepaalde leeftijds
categorie zit, behoudt de huidi
ge uitkering.
Ten slotte wil Kok ook de auto
matische indexering van de kin
derbijslag (de geregelde aanpas
sing aait de gestegen prijzen)
veranderen. De stijging van de
kosten van levensonderhoud zal
nog maar voor de helft in de
kinderbijslag worden gecom
penseerd. Deze maatregelen le
veren de staat een besparing op
van 1,3 miljard gulden in vier
jaar.
STUDIEBEURS
De informateur is van plan fors
te snijden in subsidies, waarbij
met name de studiefinanciering
het moet ontgelden. „Een in
grijpende aanpassing is onver
mijdelijk", aldus Kok. Het wordt
in zijn woorden 'minder krijgen,
meer lenen'. De basisbeurs
wordt lager, terwijl het bedrag
dat men mag lenen wordt ver
hoogd. Dat is logisch, aldus
Kok, omdat men later door
gaans financieel profijt heeft
van de gevolgde opleiding. De
hoogte van de lening zal afhan
kelijk worden gemaakt van de
mógelijkheid het bedrag terug
te betalen.
Studenten van wie de ouders
een relatief laag inkomen heb
ben (een belastbaar inkomen
van minder dan 50.000 gulden
per jaar), krijgen een hoger vast
bedrag dan kinderen v
stelde ouders. Dat gebeurt r
een toeslag op de basisbeu 1
afhankelijk is van het inkoi )m
van de ouders. De korting r^~
studiefinanciering levert d(2
mende vier jaar een bespai
op van één miljard gulden. j
totaal worden de overheids
sidies (waaronder ook de ii
duele huursubsidie valt) bef
perkt met 2,5 miljard.
ei
AMBTENAREN
De VUT-regeling voor amb ibt
ren (rijksoverheid en 1
overheden) gaat op de helltr
Volgens Kok moeten de em
kosten van de vervroegde i -i
treding (2,7 miljard per jaar1
worden teruggedrongen. D yj.
geling moet stapsgewijs wo JTr
beperkt, waardoor vanaf 15 ,n
alleen nog maar werkneme ,n
met meer dan 40 dienstjan ,r<
van de vut gebruik kunnen
ken. Dat levert samen met
beperking van het wachtge ij e
de komende regeerperiode
besparing op van 1,5 miljai
gulden.
NABESTAANDE
h
Iedere vrouw van een kost\
ner heeft recht op een mini ,q|
mum-inkomen als haar pai
komt te overlijden. Dat is si -ie
de jaren '50 het beleid
overheid geweest. Maar de
maatschappelijke situatie i ij 1
middels drastisch gewijzigcv;
veel vrouwen zijn financiee ;n
of minder afhankelijk
echtgenoot. Om die reden Men
de tijdelijke weduwe-uitkei
te vervallen.
In zijn ontwerp-regeerakko
gaat Kok ervan uit d^t niet w
overheid maar de mensen j
verantwoordelijk zijn voor ej:
financieel risico bij het ovei |n
den van een partner. Men k >rj
zich immers tegen dat risici ,n
verzekeren. Het regeerakko er
gaat ervan uit dat er geen n
op een uitkering bestaat bij
doende eigen inkomen. Da<
over heeft het oude kabinet T
een wetsvoorstel ingediend
echter is gesneuveld. Het ni
we kabinet zal een nieuw v< j-i
stel indienen. De maatrege LJ
moet een besparing van 80
miljoen gulden opleveren, [et
VOLKSGEZONDHj,"
ld
Van de forse reeks overige b I
zuinigingen is met name de o
sparing op de volksgezond! n.
opvallend. Kok stelt een bezel
niging van 1,2 miljard in de ak
zorgsector voor. De AWBZ k s<
een andere opzet en zal me n
worden gericht op de onver kl
kerbare risico's (ziekenhuis n
name, dure operaties etc.) e nj
langdurige, chronische zorgt i
voorzieningen waarvoor de el
AWBZ ook ooit is bedoeld. D
Dat betekent onder meer d< b
vergoeding van geneesmidt s<
Ien, hulpmiddelen, ambula et
geestelijke gezondheidszorj o
revalidatie voortaan geregel S
moet worden door de zieke ei
fondsen en de particuliere h
zekeringsmaatschappijen. I ii;
het ziekenfonds verdwijnen ei
kosten van de tandarts en d
siotherapeut. Hiervoor kan
afzonderlijke verzekeringen R
sluiten. Bovendien wordt er
voorziekenfondsverzekerde
een eigen risico van 200 guli
ingevoerd.
DEN HAAG JOS HEYMANS
Informateur Kok heeft de sociale partners voldoen
de handreikingen gegeven om elkaar de komende
jaren danig dwars te zitten. Privatisering van de
WAO, beperkte koppeling van lonen en uitkerin
gen, schrappen in de arbeidsvoorwaarden van rijks
ambtenaren: de conflictstof ligt voor het oprapen.
„Kok trekt met dit regeerakkoord wel een zeer ste
vige wissel op de maatschappelijke verhoudingen",
zegt de nieuwe FNV-vice-voorzitter Vogelaar. Het
CNV noemt de plannen ambitieus, maar met een
onduidelijke financiële onderbouwing. De MHP
(hoger personeel) vindt het nog onduidelijk hoe er
350.000 banen uit de proeve kunnen rollen en wat
de gevolgen zijn voor burgers en bedrijven. De
werkgevers zijn evenmin tevreden.
Te zeer vertrouwt de formateur op de markt, zegt
Vogelaar. Daarnaast bezuinigt hij te veel en verdeelt
hij het bestaande werk te weinig. Bovendien, zo
vervolgt zij, is een aantal van 350.000 nieuwe banen
veel te weinig om aan de vraag in de komende ja
ren tegemoet te komen.
Met name de privatisering van de WAO en de Ziek
tewet zit de FNV hoog. „Dat gaat ons veel te ver".
Elke solidariteit gaat verloren indien iedere bedrijfs
tak, of zelfs ieder bedrijf, de eigen broek moet op
houden. Het argument daarvoor is al talloze malen
over tafel gegaan: buiten de schuld van werknemers
is de bouw een veel ongezondere bedrijfstak dan
het bankbedrijf. Het zou, zo meent de vakcentrale,
dan ook uiterst onredelijk zijn als bouwvakkers veel
hogere premies betalen dan bankemployees. En dat
is waarschijnlijk wel het gevolg van de privatisering.
Sombere voorspellingen van de Bouw- en Hout
bond FNV wijzen zelfs op een verdubbeling van de
WAO-premie in die bedrijfstak.
De collega's van het CNV reppen niet over deze
mogelijke ontwikkeling. De keuze van Kok om de
WAO en Ziektewet over te dragen aan het bedrijfs
leven is immers een CNV-idee. De christelijke
werknemers benadrukken het grotere verantwoor
delijkheidsbesef bij sociale partners, wat tot minder
uitkeringen zal leiden, die dan ook niet omlaag
hoeven.
Buitendien is prikkelen van niet-actieven om aan
het werk te gaan één ding, het scheppen van werk
gelegenheid is een ander. Vogelaar mist instrumen
ten die herverdeling van werk stimuleren. Mogelijk
heden om dispensatie te verlenen van het mini
mumloon om werk te scheppen aan de onderkant
van de arbeidsmarkt, lijkt Vogelaar geen goed idee.
Zij ziet meer in het creëren van functies tussen het
minimumloon en de laagste cao-schaal. Kok noemt
die mogelijkheid ook. Sterker nog, hij wil die ma
nier van loonmatiging zelfs afdwingen door aan
CAO's waarin afspraken daarover niet voorkomen,
algemeen-verbindendverklaring te onthouden.
Daardoor zouden niet-georganiseerde werkgevers
niet aan'de CAO gebonden zijn. Voor de FNV (en
ook voor CNV en de centrale voor hoger personeel
MHP) is dat een brug te ver. Vogelaar: „Het is niet
verstandig om het instrument van de algemeen
verbindendverklaring als breekijzer te hanteren".
Voorzitter Rinnooy Kan van de werkgeversorgani
satie VNO is, uiteraard op andere gronden dan Vo-
i erg tevreden. „Kok neemt een lan
ge aanloop waarin allerlei mooie dingen worden
gesuggereerd, maar het blijkt uiteindelijk toch maar
een heel klein sprongetje te zijn", aldus de VNO-
voorzitter, mede namens de werkgevers die in het
NCW zijn vertegenwoordigd. „De keuze voor de
toekomst komt onvoldoende uit de verf. We zijn
dan ook nog niet tevreden."
'Erg negatief vinden de werkgevers binnen het
VNO het uitstel van grote infrastructurele werken
als de Betuwelijn en de voorgestelde bezuinigingen
op technologie. Ook de energieheffing voor ldein-
verbruikers is de werkgevers in het verkeerde keel
gat geschoten. En bovendien signaleert Rinnooy
Kan 'toch weer een bepaalde mate van nivellering'
in de voorstellen over de Nabestaandenwet en de
kinderbijslag. „Daar verraadt de informateur zijn
politieke achtergrond", aldus deVNO-voorzitter.
Over de voorstellen tot 'vernieuwing' van de sociale
zekerheid is hij aanzienlijk positiever. Met name de
privatisering van Ziektwet en WAO wordt hoog tijd,
aldus Rinnooy Kan. Hoewel één van de voornaam
ste partners in een nieuw stelsel, de FNV, daar dus
anders over denkt, hoopt het VNO toch tot zaken te
kunnen komen. „Ik acht het zeker niet uitgesloten
dat we de zorgen van de FNV kunnen wegnemen.
Per slot van rekening zijn de voorstellen van Kok
gebaseerd op een zeer royale meerderheid in de So
ciaal-Economische Raad
DEN HAAG ANP
VVD-leider Bolkestein spreekt een z
paarse bijna-akkoord.
r voorzichtig 'ja' uito
t wat vooral een nadere invulling is van het
FOTO A