Leren van dromen
>E
We dromen elke nacht. In onze
slaap zijn we toeschouwer of
hoofrolspeler in een schitterend
toneelstuk met decors die onze
dagelijkse verbeelding tarten. De
grillige, fantasierijke, soms
sprookjesachtige verhalen die zich 's
nachts in ons hoofd afspelen zijn
fascinerend en soms angstwekkend.
Maar waarom dromen we?
En wat betekenen die dromen? De
oude Grieken en Romeinen
schreven er boeken over vol, de
beroemde psychiater Sigmund
Freud stelde dat we in onze dromen
onze onderdrukte verlangens
verwerken, maar niemand kent de
werkelijke betekenis van dit
mysterie. De Leidse psycholoog Sybe
Terwee is ervan overtuigd dat
dromen geen bedrog zijn. Ze
brengen ons een boodschap. Ons
rijke nachtleven kan ons iets
vertellen over onszelf, over onze
innerlijke conflicten. „Je dromen
kennen is een manier om jezelf te
leren kennen. Soms ontdek je door
een droom een hele nieuwe kant
van jezelf.
Rem-slaap
ZATERDAG 23 JUL11<
'Het is doodzonde om er niets mee te doen'
r zijn mensen geweest voor
m wie de droom van een nacht
schoner was dan het licht van
duizend dagen", schreef Frederik van Eteden
aan het begin van de eeuw. De Nederlandse
schrijver vertrouwde maar liefst 352 bijzon
der dromen aan het papier toe. Daarbij wa
ren ook zogeheten heldere of lucide dromen.
Dromen, waarbij Van Eeden besefte dat hij
droomde en in staat was om te bepalen wat
hij in de droom zou doen.
Heldere dromen, voorspellende dromen,
nachtmerries: ze houden de mens al eeu
wenlang bezig. In het oude Egypte was het
uitleggen van dromen een normaal en seri
eus beroep, een beetje te vergelijken met het
werk van de moderne psychotherapeut. In de
Joodse Talmoed lezen we over een man die
24 droomuitleggers in Jeruzalem bezocht en
vervolgens 24 verschillende interpretaties
kreeg van zijn droom. In de bijbel verklaart
Josef onder meer de droom van de farao: de
zeven vette en magere koeien staan volgens
hem voor een periode van overvloed en hon
gersnood in Egypte.
Dromen zijn universeel: iedereen heeft er
mee te maken. Deze week bogen zo'n 200
wetenschappers en hobbyisten zich over dit
raadselachtige, intrigerende fenomeen tij
dens een internationaal congres aan de Leid
se Rijksuniversiteit. Hier ontmoetten de le
den van het internationale droomgenoot-
schap de Association for the Study of Dreams
(ASD) elkaar. Droomuitleggers, psychologen,
psycho-therapeuten, biologen, neurologen,
taalkundigen, literatuur-critici, filosofen en
artsen wisselden op het jaarlijkse congres
hun nieuwste ideëen over dromen uit. Aan
de ontbijttafels werden de eigen dromen
doorgenomen, anderen mediteerden tijdens
het uurtje droomyoga.
Dr. Sybe Terwee, als psycholoog verbon
den aan de Leidse Rijksuniversiteit, was een
van de organisatoren van het congres. Hij is
al heel lang geïnteresseerd in het verschijnsel
dromen, doet er onderzoek naar en probeert
zijn eigen nachtleven te doorgronden. Vaste
attributen op zijn nachtkastje zijn een bloc
note en een pen. „Als ik wakker word en ik
herinner mij een droom, schrijf ik hem
meteen op. Anders ben ik hem zó vergeten."
Waarom droomt de een elke nacht en ont
waakt de ander zonder zich maar iets van
zijn nachtelijke belevenissen te herinneren?
Wetenschappers gaan er van uit dat ieder
mens elke nacht een keer of vijf droomt. Dat
gebeurt vooral tijdens de zogeheten REM-
slaap, de slaapfase die zich kenmerkt door de
zogeheten Rapid Eye Movements ofwel snelle
oogbewegingen. In deze lichte slaapfase ver
tonen onze hersenen dezelfde activiteit als in
ons wakende bestaan, de ogen gaan snel
heen en weer, de spieren verslappen, de pols
wordt sneller en de ademhaling onregelmati
ger. De REM-slaap wordt gevolgd door drie
niet-REM slaapfases: we slapen dan veel die
per, hebben een regelmatige hersenactiviteit
en dito ademhaling. We dromen dan meestal
Wordt iemand wakker tijdens of onmiddel
lijk na de REM-slaap, dan herinnert hij zich
zijn droom meestal levendig. Bij ontwaken
na een diepe slaapfase is de kans groot dat er
geen herinneringen aan de droom zijn.
Volgens Terwee kun je je geheugen trainen
zodat je dromen je niet zo snel dntgllppen.
„Als je echt geïnteresseerd bent in je dromen,
kun je ze ook vaker en beter herinneren.
Mensen die niet in dromen geloven en het
allemaal maar onzin vinden, zullen niet vaak
dromen. Kunstenaars die dagelijks met crea
tieve dingen bezig zijn en beeldend denken,
zullen zich hun dromen makkelijker herinne
ren dan rationeel ingestelde mensen. Zelf
kan ik mijn dromen elke dag herinneren, als
ik wil. Maar ik moet ze wel meteen opschrij
ven. Als ik 's ochtends snel opsta en bedenk
welke dingen ik die dag allemaal moet doen,
is de kans groot dat mijn droom floep - weg
Dr. Sybe Terwee: „We weten nog steeds een heleboel niet van dromen"
Dat komt, legt Terwee uit, doordat we in
onze dromen heel anders - meer beeldend
en creatiefdenken dan in ons alledaagse
bestaan vol ratio en logica. „Als je ontwaakt,
schudt je dat andere bewustzijnsniveau heel
snel van je af en begin je met de dingen van
de dag. Stress en drukte bevordert onze
droomherinnering niet. Ons geheugen is
ook situatie-afhankelijk: we leren iets in een
bepaalde situatie en herinneren het ons snel
ler in zo'n zelfde situatie. Omdat we overdag
in een heel andere wereld leven, komt een
droom ons zó bizar voor dat we hem snel
vergeten. Kinderen herinneren zich hun dro
men vaker dan volwassenen omdat zij ook
overdag in een fantasiewereld leven."
Verhelderend
Als we meer willen weten over onszelf door
middel van onze dromen, is het volgens de
Leidse psycholoog zinvol om uitgebreid over
een droom te praten met anderen. „Dat
werkt vaak verhelderend. Zelf doe ik dat ook
's morgens aan de ontbijttafel. Ik denk ook
wel eens over een droom: hier snap ik hele
maal niks van, wat moet ik ermee? Maar als
ik de droom aan een ander vertel, haal ik er
vaak toch iets uit, begrijp ik stukje bij beetje
wat hij betekent. Het gaat erom dat die ander
jou de goede vragen stelt over je droom, vra
gen die jou helpen de dieperliggende beteke
nis te vinden. Bijvoorbeeld: waar speelt de
droom zich af, herken je mensen of dingen,
wat roept iets of iemand bij je op, hoe voel je
je bij de gebeurtenissen."
Terwee houdt zich afzijdig van de fysieke
aspecten van dromen en slapen, en het expe
rimentele wetenschappelijk onderzoek op
dat gebied. „We weten nog steeds een hele
boel niet van dromen.Er zijn wel een hele
boel veronderstellingen maar die zijn niet be
wezen. We weten niet eens waarom we een
derde van ons leven slapend doorbrengen.
Maar het antwoord op die vragen vind ik niet
zo belangrijk voor het begrijpen van dromen.
Ik vind de opvatting van bepaalde weten
schappers dat alle nieuwe droom- en slaap-
ontdekkingen moeten komen van fysiolo
gisch en biologisch onderzoek, nogal eenzij
dig en arrogant. Voor mij is een droom sim
pelweg het verhaal dat mensen vertellen als
ze 's morgens wakker worden."
Moeilijk
Terwee onderzoekt het praktische nut van
dromen: de psychologische betekenis ervan
voor de dromer. „Zelf heb ik veel van mijn
dromerr geleerd. Ze wezen me soms op bij
zondere 'dingen die ik nog niet wist, kanten
van jezelf die je misschien niet graag wilt
zien, dingen die je negeert, verdringt of on
derdrukt."
„Het is leuk, spannend en nuttig om een
beetje kritisch met je eigen dromen om te
gaan, met de tegenstellingen in jezelf, con
flicten en onbewuste verlangens. Ik denk dat
je eerder problemen krijgt als je die dingen
onderdrukt. Als psycholoog vind ik het ge
zonder om gevoelens en verlangens zoveel
mogelijk onder ogen te zien en ze niet weg te
stoppen. Daarom geloof ik ook in de beteke
nis van dromen, ook al is het soms heel
moeilijk om die te doorgronden. Maar het is
doodzonde om dromen te negeren. Een oude
Joodse spreuk zegt: Een droom die je niet uit
legt, is als een brief die je ongelezen weg
gooit'.
Terwee is niet de enige die er zo over
denkt. Sommige kunstenaars verbeelden al
leen dromen in hun werk, schrijvers illustre
ren hun romans ermee en psycho-therapeu
ten beschouwen dromen als nuttig hulpmid
del bij de behandeling van hun cliënten. De
grote belangstelling van Leidse psychologie
studenten voor Terwee's droom-werkgroe-
pen is tekenend voor de mate waarin dit on
derwerp tot de verbeelding spreekt. Opval
lend daarbij is dat de meeste deelnemers
vrouwen zijn. Ook op het droom-congres wa
ren vrouwen veruit in de meerderheid. Niet
zo vreemd, zegt Terwee. „Vrouwen interesse
ren zich veel meer voor dit soort psychologi
sche verschijnselen dan n
legd op de interpretatie van dromen. Deze
droomuitleggers kunnen hun werk vaak be
ter doen als ze op de hoogte zijn van de per
soonlijke omstandigheden van de dromer,
vertelt Terwee. „Dubbelzinnige boodschap
pen en metaforen kunnen dan beter worden
Droom-thema's
Veel deelnemers aan het congres hebben
zich beroepsmatig of uit liefhebberij toege--
Bepaalde universele droomthema's trek
ken volgens de psycholoog al heel lang de
aandacht van droomduiders. Het zijn dingen
die iedereen 's nachts wel eens beleeft en die
duizenden jaren geleden ook al onderwerp
waren van dromen: vliegen, naakt zijn in het
openbaar, het verliezen van tanden, verlam
mingen, het dromen over bijzondere huizen
of examen doen. Hier zijn (droomboeken over
vol geschreven, maar volgens Terwee is er
geen algemeen geldige verklaring voor deze
thema's. „Ik denk dat dat voor elk mens ver
schillend is."
Sommige psychotherapeuten analyseren
dromen van hun cliënten. De Amsterdamse
psycho-analytica Tonja van Rijthoven, een
van de spreeksters op het congres, vindt het
een nuttig hulpmiddel om meer over het in
nerlijke leven van mensen te weten te ko
men. „Dromen kunnen verwijzen naar con-
Vanavond, zaterdag, komen de congresgangers verkleed als een figuur uit hun dromen
naar de Katwijkse strandtent 'Willy Zuid' voor het afsluitende Droombal. Degenen met de
meest 'Freudiaanse' of 'Jungiaanse' droom-outfit ontvangen een prijs. Het volgende
droomcongres wordt in 1995 gehouden in New York.
FOTO'S HIELCO KUIPR
flicten of gebeurtenissen in iemands levec
die heel ingrijpend waren. Je kunt de puzzel
stukjes van dromen in elkaar passen o
bewuste wensen, conflicten en fantasieën
naar boven te halen. Dat werkt vaak verhel
derend. Zo ken ik iemand die regelinatij
nachtmerries heeft over neerstortende vlieg
tuigen. Deze persoon bleek zichzelf eer
te vinden en meende bovendien dat hij eer
ramp van zijn leven had gemaakt. Dromer,
zijn zeker geen onzin. Met een paar droom
beelden kun je herinneringen oproepen die
helpen jezelf te begrijpen.
Sybe Terwee onderzocht onlangs vijf ver
schillende droominterpretaties van
droom. Hij legde een droom van een vrouw
voor aan vijf mensen die elk hun eigen tlieo
rie over dromen hebben. Terwee vertelde dii
vijftal niets over de levensgeschiedenis
de droomster. „Ik vond het opvallend dal
veel interpretaties overeenkomsten vertoon
den. De droomuitleggers haalden alle vijf
zinnige dingen uit de droom die ook interes
sant waren voor de droomster. Ze w
frappeerd door de uitkomsten; deels kloptf
het met het beeld dat ze van zichzelf had. Da:
bewijst dat droomduidingen helemaal niet zo
subjectief zijn en zeker zin hebben."
Literatuur: H.R. Wijngaarden, 'Luisteren namj
dromen' (uitgeverij Boom); F. Heynick en R
Rundqvist, 'Dromen, fantasie en werkelijk
heid' (Uitgave Teleac); Prof. dr. H. Kamphui-
sen, 'Slapen, waken en dromen' (uitgeverijSet\
Press).
De kunstenares Christine Millet neemt haar nachtelijke dromen als uitgangspunt voor haar schilde
rijen. Haar werk is tot 30 juli te zien in de Leidse galerie 'Zichy' aan de Steenstraat.
Droomwerk van de kunstenares Mia Andresen, een van 25 kunstenaars die afgelopen week in Leiden exposeer
den met 'dromen' 'als thema.
