O mé Parijs een trekpleister rijker De welvaart van Sergej en De komma ZATERDAG 23 JUL11994 De grote Griekse toneeldichter Sophocles, die leefde van 496 tot 406 voor Christus, moet op een bij zondere manier gestorven zijn. Het verhaal wil namelijk dat hij gestikt is in een komma. Of eigenlijk, dat hij gestikt is doordat er geen komma stond. Hij las een tekst voor met lange zinnen. Bij de komma's mocht hij ademhalen, maar er kwam geen komma; of in ieder ge val te laat. Moraal van dit verhaal: als u schrijft, moet u niet de kom ma's vergeten. Komma's kunnen heel belangrijk zijn. Komma's zijn, op de punten na, de aller kleinste tekentjes bij het schrijven. De belangstelling voor komma's is navenant. Toch hebben juist de grootste schrijvers al tijd gezegd dat het geheim van een goede stijl gelegen is in komma's op juiste plaat sen. Minder grote schrijvers hebben daar maling aan en zetten maar zo hier en daar eens een komma als het hun uitkomt. Soms te veel, maar meestal te weinig. Dat was in de dagen van Sophocles al precies zo, ook al heeft het niet altijd meteen zulke dramati sche gevolgen. Toch kan een komma veel uitmaken. Zo is er het beroemde verhaal van de Russi sche gevangene die een brief schreef aan de tsaar, met het verzoek om strafverminde ring. De tsaar voelde daar niets voor en liet terugschrijven: 'In geen geval, naar Siberië'. Maar voordat de antwoordbrief de deur uit ging, kreeg de vrouw van de tsaar medelij den en zij haalde de komma weg. Het ant woord luidde toen: 'In geen geval naar Sibe rië'. Of het grafschrift dat Dominicus eens ge zien zegt te hebben: 'Hier ligt begraven mijn vrouw Griet/ln de hemel is zij niet/in de hel dat weet ik wel'. Zouden de komma's niet vergeten zijn, dan had er gestaan: 'In de hemel is zij, niet in de hel, dat weet ik wel'. Komma's op de juiste plaats maken ook het volgende raadsel duidelijk: 'Al de meis jes in ons land/hebben tien vingers aan elke hand/vijf en twintig aan handen en voeten: /hoe zal men dit begrijpen moeten?' Alles over komma's vinden we in een aar dig boekje van Wim Daniëls, 'De geschiede nis van de komma', dat kort geleden ver schenen is bij uitgeverij Sdu (Den Haag 1994). Onder andere valt daarin te lezen dat men vroeger niet sprak van 'de' komma maar van 'het' komma. En dat de oorspron kelijke betekenis niet het tekentje was maar het gedeelte van de zin dat met zulke teken tjes werd afgegrensd. De lange zin was dan opgebouwd uit een aantal deelzinnen, ko- lon geheten, terwijl onderdelen van het ko- lon komma's werden genoemd. Overigens gebruikte men om delen van de zin aan te geven aanvankelijk niet ons komma-teken maar punten: een punt op de lijn, een half hoge punt en een hoge punt. Dat was al een hele verbetering want in de klassieke oud heid gebruikte men eerst helemaal geen leestekens, zelfs geen wit tussen de woor den, en werd alles gewoon achter elkaar ge noteerd. Waarschijnlijk ligt daar dus de bron van het verhaal over Sophocles die er letterlijk in stikte. In de middeleeuwen ging men allerlei leestekens invoeren. Onze komma is zelfs tamelijk laat pas verschenen, namelijk in de 15de eeuw, ongeveer ten tijde van de uit vinding van de boekdrukkunst. De vorm van de komma (Daniëls noemt het de 'don- derkopje-vorm') is waarschijnlijk een ex pres wat duidelijker gemaakte punt: een punt met een staart. Lange tijd was er ook nog een concurrent, de zogenaamde Duitse komma oftewel het schuine streepje (wat nu vaak een 'slash' genoemd wordt). In de loop van de 17de en de 18de eeuw heeft die Duitse komma het toch verloren van het 'donderkopje'. Wie denkt dat het tegenwoordige kom- magebruik maar een rommeltje is, vergist zich deerlijk. Nog nooit hebben kranten en uitgevers zozeer dezelfde regels gevolgd als nu. Zelfs Charivarius (1870-1946), die toch als streng te boek stond, gaf destijds geen ander houvast dan dat je maar zo'n beetje op je gevoel af moest gaan. Lees je Daniëls, dan blijkt er nu een waslijst van regels te zijn. Te veel, lijkt mij, en dat vindt Daniëls gelukkig ook. JOOP VAN DER HORST universitair docent Nederlands De volgende dag vertelt Natalia dat haar zoon direct na ons vertrek in huilen uitbarstte. Niet van teleurstelling, welnee. Sergej huilde van pure vreugde. Heb je ooit zo'n prachtig pak gezien mam?", had hij gezegd. Hij had het die nacht onder zijn kusseh gelegd. Want als je slaapt met je hoofd op je nieuwe aan winsten en je doet eeji wens, dan komt 'ie uit. Sergej's grootste wens is dat hij 'erbij gaat ho ren op school. In Oekraïne bestaat naast de door de staat gesubsidieerde scholen, een aantal particulie re scholen. De eerste zijn gratis en niet zo best, de ttveede zijn duur en uitstekend. En omdat moeder Natalia goed onderwijs beschouwt als de basis voor het leven, wil ze dat haar zoon naar de beste school gaat. Geld is echter een probleem voor Natalia om de eenvoudige re den dat ze het niet heeft. Ze verdient een hab- bekrats en dat is niet genoeg om een dure par ticuliere school te betalen. Toch heeft ze het geld bijeen geleend en gespaard. Sergej gaat dus naar een goede school. Maar hij voelt zich daar wat verloren tussen de kinderen van rijke Oekraïners die maar wat graagte koop lopen met hun welvaart. Zo geldt bijvoorbeeld een rijke-kinderen-kleding- code met als belangrijkste onderdeel: een glimmend trainingspak. Wie een beetje geld te besteden heeft, steekt de hele familie in een liefst felgekleurd glitterpak. Wie geen geld te besteden heeft, kan zich zo'n pak niet veroor loven.,En dan lig je eruit, bij Sergej op school. Nu heeft hij zelf ook zo'n pak. En wat voor één. Het is een donkerblauwe met hemels blauwe en mintgroene strepen en het glimt niet zomaar een beetje. In de stof zit een werk je zodat het pak bij elke beweging een nieuwe glinsterende vleug krijgt. Dat heeft niemand, behalve Sergej. Wat maakt het dan uit dat het een beetje groot is. Zijn benen groeien nog wel en het jasje is eigenlijk wel stoer zo groot met nonchalant opgebobbelde mouwen. Die dag is het 32 graden Celsius, strakblauw en windstil. Maar als we de stad in gaan om iets te drinken, trekt Sergej zijn nieuwe jack aan. Het kan verbeelding zijn, maar hij lijkt wel gegloeid en minstens veertien, zoals hij daar loopt met zijn hoofd iets naar achter en zijn armen een beetje opzij. Onopvallend denkt hij zelfkijkt hij rond of iedereen hem wel ziet. Pas als het na drie straten wandelen echt te warm wordt voor alles meer dan een T-shirt en een korte broek, trekt hij zijn jack uit. Met tegenzin. Wie het breed heeft, laat het breed hangen, en dat geldt zeker in'Oekraïne. Het over grote deel van de Oekraïners kan in hun afge bladderde huizen slechts dromen overeen veel te groot trainingspak. Ze hebben geen Hol landse vrienden die het mee kunnen nemen en geen geld om het zelf te kopen. Levensgroot is de kloof die gaapt russen hen en degenen die wel een leuke positie in de politiek of het bedrijfsleven wisten te veroveren. Zij hebben het goed voor elkaar, een aardig huis en een Het Oostblok bestaat nog. Je botst tegenwoordig alleen wat verder op tegen een muur. Bij Duits land kunnen we de grens met honderd kilo meter per uur passeren: bij de Tsjechische grens is stapvoets zwaaien met paspoorten voldoende; bij Slowakije moeten we even stoppen en aan de grens met Oekraïne staan we stil. Uren. Vier stempels moeten we heb ben. En dat betekent regelen, voorkruipen, kletsen en ritselen. Met een pakje Marlboro hebben we snel het stempelvelletje te pakken. Maar dat is de enige tijdwinst die te boeken valt. Na inlevering van de paspoorten en au topapieren, moet er een formuliertje worden ingevuld, en nog een en nog een. Na een uur of tivee hebben we al onze documenten weer terug en eindelijk' kwartet. We zetten koers naar Natalia in Uzgorod, net over de grens. Maat 37' had.zijn moeder Natalia nog ge zegd. Maar als Sergej op zijn twaalfde verjaardag zijn splinternieuwe 'Hollands fa brikaat' trainingspak aantrekt, belandt de elastieken broekband onderzijn oksels en ver dwijnen zijn handen in zijn mouwen en dan kan hij de rest nog laten flapperen. De Oek- raïnse maat 37 correspondeert duidelijk niet met de Nederlandse maal 172. Sergej bedankt ons desondanks beleefd. Zijn moeder zegt op timistisch dat het pak hem volgend jaar vast wel past, als hij goed eet. Trouwens, 'oversized' is hartstikke in. Verse groenten en fruit zijn op de Oekraïnse ma luxe geïmporteerde auto. Hun kinderen zijn weldoorvoed en bezoeken de beste scholen. Hun feestjes zijn ovewloedig van eten en drin ken en altijd goed bezocht. Deze rijke boven laag heeft toegang tot plaatsen waarvan 'ge wone' mensen nauwelijks het bestaan weten. Een schitterrend landhuis met vier zwemba den had-ie, of eigenlijk vijf want hij had ook nog een overdekte plus sauna. Die vier waren trapsgewijs aangelegd en sloten direct aan op een riviertje vol helder bronwater. Het bovenste bassin stroopide vol en liep over in de tweede en de derde en via de vierde werd het water weer gewoon rivier. In die voortdu rende aanvoer van frisheid baadde en ont spande zich Nikita Chroesjtsjov, de bol- en kaalhoofdige praatjesmaker die van 1958 tot 1964 de Communistische Partij van de Sov jetunie leidde. Chroetsjov is al jaren dood (hij stierf in 1971) maar zijn riante Oekraïnse buitenver ten wel te krijgen, maar de meeste mensen kunn blijf, even over de grens met Slowakije staat daar nog steeds. De baden zijn vewallen, het binnenbad met sauna en het landhuis zijn verlaten en gesloten. Geen haan die er naar kraait, geen hond die er ooit komt. Hoewel dat laatste niet helemaal klopt. Want op de dag dat Ivan, de loco-burgemees ter van Uzgorod, verjaart is veel mogelijk. Bo ris, die het landgoed vanuit zijn armetierige huisje een beetje in de gaten houdt, is name lijk een vriend van een kennis van Ivan. Hij wil de hekken van het buitenverblijf wel een dagje opengooien. Nina, de vrouw van Ivan heeft twee hele dagen in de keuken gestaan om kruidenkaas, vissoep, salades, gebak, sandwiches en nog honderd-en-een andere dingen te maken. Ivan heeft voor huisgemaakte wijn en zelfge- stookte vodka gezorgd. Er zijn kersen, appels, sinaasappelen en bananen. Allemaal schier onbereikbaar voor de gemiddelde Oekraïner. Maar niet voor Ivan en zijn vrienden. Ze overladen de jarige met bloemen en drank, waarna de jarige hen overlaadt met. spijzen en drank. De maaltijd vordert, de jarige wordt n zich die niet veroorloven. foto henk ceist van alle kanten toegezongen en -gespeeched het 'Lang zal-die leven' van twee Hollandse gasten wordt met grote ogen aangehoord maar na 'hiep-hiep' weet iedereen dat er 'HOERAmoet komen. Dan is het tijd voor een partijtje voetbal, op de tennisbaan van Chroetsjov wel te verstaan. Iedereen snapt dat dit sportieve genoegen al leen aan de mannen is voorbehouden. De vrouwen slaan een vestje om en wandelen het bos in voor een plasje. Eén van de mannen voetbalt niet. Dat kan ook niet want hij heeft zijn sportschoenen uitgeleend aan een Hol lander die eigenlijk een schoenmaat groter heeft. Dat blijkt later als hij vrolijk bezweet maar met tivee bloedende grote tenen weer aanschuift voor de door de man-zonder schoenen gemaakte 'mansdish', een dikke soep vol vette kluiven. Als het gaat schemeren en na de derde ron de nog een vierde blijkt te komen, wordt het tijd om te gaan. Door de bossen langs de bas sins, het binnenbad en het vervallen huis. Hij moet het goed hebben gehad in Oekraïne, die Chroesjtsjov. Nederland is met vakantie. IUHANS: ZO HEET DAT IN DEZE TIJD VAN HET JAAR NOG STEEDS^ INTUSSEN HEEFT EEN DEEL HET JAARLIJKSE UITSTAPJE ER REEDS OPZITTEN. VAKANTIE-VIEREN IS IMMERS VOOR VELEN AL LANG NIET MEER EEN BEZIGHEID DIE ZICH ALLEEN IN JULI EN AUGUSTUS AFSPEELT. EN ZO NAM OOK EEN AANTAL VAN ONZE REDACTEUREN DE AANLOOP NAAR DEZE ZOMER VIA DE VAKANTIE-KAART. IN EEN AANTAL AFLEVERINGEN EEN IMPRESSIE. Grande Galerie ontwaakt uit dertigjarige winterslaap Parijs heeft er sinds enkele weken een trekpleis ter van formaat bij. Na een bijna dertigjarige winterslaap en een renovatie die ruim 150 mil- ien gulden gekost heeft, is de Galerie de Zoologie van het luseum d'Histoire Naturelle bij het Gare d'Austerlitz reer open. Temidden van de eeuwenoude botanische linen schittert de Grande Galerie, zoals het museum nu eet, weer als een eeuw geleden. Met dank aan president Francois Mitterrand, die meer an welke voorganger ook moeite doet zijn sporen achter e laten door Parijs te verfraaien met 'Grandes Travaux' Grote Werken). Met de Grande Galerie heeft hij opnieuw en monument toegevoegd aan zijn toch al indrukwek- ende lijst: de Opera Bastille, l'Arche de la Défense, de jyramide bij het Louvre en de nog in aanbouw zijnde 'rès Grande Bibliothèque. En dit keer voor een relatief lescheiden prijs. Vergeleken met Mitterrand's doorgaans niljarden guldens verslindende prestigeprojecten is de Jrande Galerie voor een prikkie weer tot leven gewekt. NADAT DE galerie in 1965 vanwege instortingsgevaar, een lekkend dak en door schimmel aangevreten opgezet- e d/eren werd gesloten, is de indrukwekkende, deels nog uit de zeventiende eeuw stammende collectie van het museum weer voor het publiek toegankelijk. En dat in pen gebouw dat na een vier jaar durende totale renovatie ijn splendeur uit 1889 weer terug heeft gekregen. De Grande Galerie is, opnieuw, een kathedraal waarin de evolutie in beeld wordt gebracht aan de hand van honderden fossielen, skeletten en opgezette dieren. Van het 22,5 meter lange skelet van een baardwalvis tot en met minuscule insecten en van opgezette giraffes, leeu wen en olifanten tot en met uitgestorven roofvogels. En dat alles fraai uitgestald onder de indrukwekkende ijzeren en glazen koepel die de galerie overspant. Alleen al uit architectonisch oogpunt is een bezoek aan de Grande Galerie de moeite waard. Het gebouw wordt, samen met het Musée d'Orsay en het Grand Palais, tot de mooist bewaard gebleven voorbeelden van laat negen tiende eeuwse ijzer-architectuur gerekend. Maar het gros van de bezoekers - sinds de heropening loopt het dage lijks storm - komt toch voor de indrukwekkende collectie van het museum, een van de rijkste in zijn soort ter we reld. Op ruim 6000 vierkante meter tentoonstellingsopper vlak wordt in drie fasen het ontstaan en de evolutie van het leven op aarde in heeld gebracht. In het verdiepte souterrain - de architecten lieten het skelet van de Gran de Galerie zes meter uitgraven- heeft het leven onder wa ter een plaats gekregen. Honderden verschillende vis soorten en diverse onderwatermilieus worden er gepre senteerd door middel van vitrines, skeletten en opgezette en geprepareerde exemplaren, van goudvissen tot haaien en alles wat daar tussen zit. EEN VERDIEPING hoger, op de begane grond, wordt het leven op het land op spectaculaire wijze in beeld ge bracht met een soort bevroren optocht, een parade van opgezette zoogdieren. Giraffen, olifanten, leeuwen, tijgers en zebra's: ze zien er stuk voor stuk uit alsof ze gehypno tiseerd zijn en elk moment weer kunnen gaan bewegen. En dat terwijl de oudste exemplaren, zoals een rhinoceros Het dierenleven wordt in de Grande Galerie op spectaculaire wijze in beeld gebracht. Een soort bevroren op tocht. foto's cpd laurent bessol die ooit nog aan koning Lodewijk de Veertiende behoor de, toch al eeuwen geleden ten prooi aan jagers vielen. De parade is de absolute blikvanger van de Grande Ga lerie. Kinderen zijn niet weg te slaan bij al die immense dieren. En ondanks de talrijke bordjes die aanraken ten strengste verbieden, kan menigeen de verleiding niet weerstaan, tot permanente wanhoop van de suppoosten. IN DE Grande Galerie wordt ook de schaduwzijde van de evolutie in beeld gebracht. Vrijwel dagelijks sterven immers diersoorten uit door menselijk toedoen. Vitrines laten de bezoeker niet alleen diverse uitgestorven dier soorten zien, maar ook waarom die uitgestorven zijn. In de meeste gevallen is de mens daar niet vreemd aan. Jacht, de almaar toenemende overbevolking en milieu vervuiling en, recenter, genetische manipulatie, brengen steeds meer diersoorten in het nauw, beschermd of niet. Met een nadrukkelijke uitnodiging om daar over na te denken, wordt de tentoonstelling van de permanente col lectie afgesloten. Voor wie er na een rondgang meer over wil weten, is er een rijk voorziene mediatheek. (La Grande Galerie, toegang via de Jardin des Plantes, 36 rue Geoffroy Saint-Hilaire, Parijs. Dagelijks geopend (be halve op dinsdagen) van 10.00 uur tot 18.00 uur). De Grande Galerie in Parijs. Na bijna dertig jaar weer open voor publiek.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 27