Slachtoffers zoeken in
Japan erkenning en recht
RDM staat met de mg tegen de muur
Feiten &Meningen
Demon nam Myra
haar ogen af
Santer: stille
mensen kunnen
gevaarlijk zijn
ZATERDAG 16 JULI 1994
De drie zussen reden op de
autoweg toen het gebeurde.
Myra, die achter het stuur zat,
begon zich vreemd te gedra
gen. Ze probeerde over de
rand van de brug te sturen en
op tegenliggers in te rijden.
Toen kwam het stuur kronke
lend tot leven en begon op
haar in te beuken. Uit het
dashboard steeg een monster
lijke demon op, die bezit nam
van de panische Myra.
Flet was precies wat de Ameri
kaanse vrouwen hadden ge
vreesd. Die ochtend waren ze
in alle vroegte uit hun woon
plaats Arcadia vertrokken, in
de overtuiging dat ze door een
kwade geest werden achter
volgd. Later die dag eindigde
hun hachelijke avontuur toen
Myra in het ziekenhuis werd
opgenomen zonder ogen.
„Dit is het opmerkelijkste ge
val dat ik ooit heb meege
maakt", zegt de openbaar
aanklager, die overweegt de
zussen Doretha en Beverly aan
te klagen wegens het perma
nent verblinden van Myra.
Myra zelf wil echter niets van
een rechtszaak weten. De zus
sen zeggen onschuldig te zijn
en beweren dat ze alle drie het
slachtoffer waren van een
voodoo-betovering. De de
mon, die wel eens Satan zelf
zou kunnen zijn, had Myra de
ogen uitgestoken.
Woordvoerders van het zie
kenhuis hebben verklaard dat
het wegnemen van de oogbal
len 'met clinische precisie' was
gebeurd. De artsen staan voor
alsnog voor een raadsel.
De nachtmerrie begon voqr dp
zussen met ee,n bezoek van
Beverly aan een plaatselijke
voodoo-dokter wegens terug
kerende hoofdpijnklachten. Ze
kreeg te horen dat ze hoofd
pijn had, omdat ze werd be
laagd door demonen die bezit
van haar probeerden te ne
men. De zussen schrokken
vreselijk van dit bericht en
korte tijd later raadde hun va
der ze aan om met hun vijf
kinderen te vluchten en on
derdak te zoeken bij een vier
de zus in Dallas, Texas.
Maar hun autorit verliep vanaf
het begin rampzalig. Nog geen
uur nadat ze waren vertrok
ken, raakten ze ervan over
tuigd dat hun auto was be
toverd. Ze dumpten de wagen
en huurden een vervangend
mobiel. Toen de vijf kinderen
allerlei angstaanjagende ver
schijningen begonnen te zien,
zochten de zussen een huis
met een kruis ervoor en lieten
hun panische kroost op de
stoep van de voordeur achter,
bij wildvreemde mensen.
Toen de drie zussen Dallas na
derden, raakten de auto en
Myra bezeten. Beverly en Do
retha slaagden er met de
grootst mogelijke moeite in de
auto schoppend en stompend
tot stilstand te dwingen. Ze
stapten uit en liftten in een
vrachtwagen naar een huis,
dat af en toe dienst doet als
kerk. Hier verloor Myra op nog
onopgehelderde wijze haar
ogen.
De voodoo-deskundige pro
fessor David Otto klinkt het
verhaal begrijpelijk in de oren.
„Het voodoo-geloofzegt dat
een demon op de schouders
van zijn slachtoffer zit. Om de
persoon van deze kwade geest
te bevrijden, moet zijn of haar
hoofd van de romp worden
gescheiden, of moeten de
ogen worden uitgestoken. Dan
wil de demon zijn slachtoffer
niet meer berijden, omdat die
als een blind paard is."
Voodoo werd bijna twee eeu
wen geleden vanuit West-Afri-
ka en Haïti in de zuidelijke sta
ten van Amerika geïntrodu
ceerd. Met name in kleinere
zwarte gemeenschappen op
het platteland leeft het geloof
in de voodoo-magie sterk. Te
gen betaling bieden voodoo-
priesters verschillende dien
sten aan. Zo kunnen ze bij
voorbeeld in de toekomst kij
ken. Maar bovenal beweren ze
over magische krachten te be
schikken en kunnen ze goede
of kwade betoveringen uitvoe
ren voor klanten die genezing
zoeken of succes op allerlei ge
bied, zoals werk, liefde en fi
nanciën.
Voodoo-praktijken zijn vol
gens professor Otto wijder ver
breid dan veel onderzoekers
denken. Het geloof vindt niet
alleen aanhang onder de ar
me, kansloze lagen van de be
volking, maar ook in de gegoe
de middenklasse. Zo kent pro
fessor Otto een bankier die na
lang aandringen toegaf dat hij
in voodoo gelooft. Hij heeft
een rood tasje dat zijn moeder
hem ooit gaf en dat hem be
schermt tegen kwaad. Hij weet
niet wat er in zit, maar hij
houdt het tasje altijd goed in
gesmeerd met olijfolie. Hij ge
looft ook heilig dat een vrouw
een man voor het huwelijk kan
strikken als ze hem spaghetti
te eten geeft die in haar men
struatiebloed is gedompeld.
Een onderwijzeres vertelt dat
ze op stukjes magisch hout
kauwt terwijl ze kaarsen
brandt om een goede toe
komst veilig te stellen. „Het
klinkt misschien wat bizar",
geeft ze zelf toe, „maar je weet
niet wat er gebeurt als je het
niet doet." Als kind zag ze hoe
een voodoo-man haar huis
verliet. Zijn ogen gloeiden
rood en er staken hoorns uit
zijn hoofd. „Als je ooit een de
mon hebt gezien, vergeet je
het nooit meer."
ARCADIA DAVID USBORNE
VERTALING: MARGREET HESLINGA
Nederlanders getuigen maandag voor rechtbank in Tokyo
Uit de notulen: Kohl opent de vergadering
en stelt Santer voor als nieuwe voorzitter
van de Europese Commissie. Santer ver
klaart zeer vereerd te zijn. Dehaene trekt
zich terug. Hij benadrukt dat er geen scha
de is toegebracht aan de betrekkingen met
Major, die op Corfu een veto tegen hem
had uitgesproken.
Mitterrand zegt dat er nu eenmaal een
veto bestaat. Ook het Europees Parlement
kan altijd nog nee zeggen. Mitterrand zegt
hij met Lubbers had kunnen instemmen,
maar ook met Santer akkoord gaat. Major
verklaart dat Dehaene zich 'gracieus' heeft
gedragen, maar verklaart dat de procedures
van Maastricht zijn gevolgd.
Groot-Brittannië had een aantal kandida
ten kunnen accepteren. Het stelt zich nu
met vreugde achter Santer. Rasmussen her
innert eraan dat Denemarken Schlüter had
voorgedragen, maar noemt consensus be
langrijker. Hij zal Santer volledig steunen.
Kohl concludeert: „Er is consensus".
Zo ging het dus gisteravond toe in Brus
sel. De hele procedure voor een nieuwe
voorzitter van de Europese Commissie
duurde op de ingelaste topconferentie nau
welijks een half uur. Ontnuchterd na het
debacle op Corfu, waar de regeringsleiders
twee weken geleden bijna vechtend over
straat rolden, wilde Helmut Kohl de zaak dit
keer als een hamerstuk afdoen. Dat lukte.
Rond de vergadertafel zaten de verliezers,
die zich allemaal even kranig hielden. Pre
mier Lubbers: platgedrukt onder het Frans-
Duitse gewicht. Premier Dehaene: gestrui
keld over een Brits veto. Premier Rasmus
sen: te laat gekomen met Schlüter. Kanse
lier Kohl: te veel gewed op Dehaene.
In feite konden slechts drie van de twaalf
Europese leiders konden enigszins tevreden
zijn. De 'oude vos' Mitterrand is er in ge
slaagd de indruk te wekken dat hem dit
keer niets te verwijten valt. John Major
heeft met zijn veto tegen Dehaene in eigen
land de politieke gelederen weer even ge
sloten. En voor de Luxemburger 'Schampus
Jacques' was er hier weliswaar geen cham
pagne. maar hij sleepte toch maar de
hoofdprijs in de wacht.
Met de unanieme voordracht van Santer
als voorzitter voor de Europese Commissie
hebben de Europese regeringsleiders de cri
sis die op Corfu ontstond weer bezworen.
Maar de vragen zijn levensgroot: tegen wel
ke prijs en waarom hij? Als Santer zo goed is
als iedereen gisteren beweerde, waarom
ontdekte niemand zijn talenten dan eerder?
Het geringe aanzien van Santer zal er
hoogstwaarschijnlijk toe leiden dat de
kracht van de Europese Commissie verder
wordt uitgehold door de Europese rege
ringsleiders. Frankrijk en Duitsland zullen
sterke invloed op hem uitoefenen. Worden
er straks ook nog eens ijzersterke Commis
sarissen naast hem benoemd, dan kan het
voorzitterschap wel eens helemaal een ce
remoniële functie worden. Groot-Brittan
nië, via de bekwame en geslepen Sir Leon
Brittan in de Commissie vertegenwoordigd;
kan zich al in de handen wrijven.
Santer heeft weliswaar in het groother
togdom zijn sporen verdiend, maar daar
buiten is hij een grote onbekende. Hij is in
de afgelopen dagen onder meer betiteld als
'grijze muis', de 'kleinste gemene deler',
'meneer niemand uit een dwergstaat',
'kleurloos, smaakloos, reukloos', 'een twee
derangsfiguur' en 'een exponent van de
middelmatigheid'.
Kohl suste die bezwaren: „Stille mensen
kunnen soms gevaarlijker zijn dan luid
ruchtige". Lubbers stak de loftrompet:
„Deskundig, consciëntieus, een goed luiste
raar en iemand die met iedereen uit de voe
ten kan". Op de vraag waarom Santer zich
dan nooit heeft onderscheiden door ge
ruchtmakende initiatieven of speeches, zei
Lubbers: „Laten we reëel en eerlijk zijn. Dat
is niet zo voor de hand liggend als je uit
Luxemburg komt. Maar Jacques Delors had
ook weinig allure toen hij net voorzitter
werd. Hij is gegroeid".
Santer toonde zich gisteren (in het Frans,
Duits en Engels) bewust van de twijfels
rond zijn persoon. Bescheiden zei hij: „Ik
vraag u mij op mijn daden te beoordelen".
Maar, voegde hij er direct schertsend aan
toe: „Als je uit een klein land komt, hoeft
dat nog niet te betekenen dat je niet groot
kunt zijn. Luxemburg heeft in het verleden
vier grote Duitse keizers voortgebracht".
BRUSSEL ALY KNOL
EN PETER DE VRIES
Vertegenwoordigers van de Stichting Japanse Ereschulden vertrokken deze week naar Tokyo. Van links n
Ploeg en G. Jungschlager.
Meer dan 70.000 slachtoffers heeft de Stichting Japanse Ereschulden (JES) geregistreerd. Slachtof
fers van de Japanse kampen in Nederlands-lndië en andere bezette landen in het Verre Oosten uit
de periode 1941-1945. De harde kern van hen moet maandag getuigen voor de Tokyose recht
bank in hun eigen zaak. Behalve JES-voorzitter Sjoerd Lapré, zelf destijds tot slavenarbeid ge
dwongen, treden naar voren Ellen van der Ploeg, drie jaar als burger geïnterneerd geweest op Java
en drie maanden gedwongen tot prostitutie voor Japanse manschappen, Anneriet de Pijper als
woordvoerster voor kinder- en vrouwenkampen, en JES-jurist Gerard Jungschlager, ook kamp-
slachtoffer.
De Japanse juristen die JES bijstaan,
noemen het zeer uitzonderlijk dat de
Tokyose rechtbank de eisende partij
heeft opgeroepen. En bovendien zo
snel: de klachten en eisen zijn immers
pas in januari ingediend. Dat geeft
enige hoop.
Ook hoopgevend is dat de Japanse
politiek en publieke opinie, zij het
schoorvoetend, tot het besef begin
nen te komen dat Japans oorlogsver
leden niet is afgehandeld met de ta
melijk schamele afkoopverdragen uit
1954. Daarna is het veertig jaar stil ge
bleven.
Tot een paar jaar geleden enkele ont
wikkelingen elkaar versterkten. In de
mensenrechtencommissie van de
Verenigde Naties wordt onder aan
voering van de Nederlandse jurist
Theo van Boven gewerkt aan herzie
ning van het oorlogs- en volkenrecht.
Het draait erom, dat oorlogsschade
niet als afgedaan hoeft te worden be
schouwd als het land dat de schade
veroorzaakt die regelt met het voor
malige onderworpen land. Bepleit
wordt de mogelijkheid om de getrof
fen burgers van het onderworpen
land het recht te geven zelf een scha-
deproces tegen het veroorzakende
land te laten voeren.
De Nederlands-Indische oorlogs
slachtoffers hadden tot dat moment
tamelijk stilzwijgend genoegen geno
men met de bescheiden Japanse af
koopsom. Maar ze begonnen wakker
te worden. Dat hangt ongetwijfeld
ook samen met een groeiend onge
noegen dat Nederland nooit veel aan
dacht heeft gehad voor hun proble
men, met hun aard (zeker bij de zoge
naamde Indo's) om zich gezagsge
trouw te schikken en aan te passen,
en de neiging het leed dan maar te
verzwijgen. Dat laatste gebeurt ten
dele uit schaamte, en dat geldt vooral
de groep van gedwongen prostituees.^
Vrouwen die al helemaal dichtklapten
toen ze werden betiteld als 'troost-
senrechtencommissie die ellende van
zich af geschreeuwd, waardoor ook in
Nederland de Indische gemoederen
in beweging kwamen. Heel mondjes
maat, maar toch.
Vooral van de gedwongen prostituees
zijn er maar heel weinigen naar bui
ten getreden. De meesten hebben
goede redenen dat niette doen. Bij
voorbeeld om hun man niet in op
spraak te brengen, of om het gebeur
de blijvend te verdringen, of omdat
soms de eigen echtgenoot en meestal
de eigen kinderen nog steeds niet we
ten wat moeder heeft meegemaakt en
omdat moeder meent dat dat maar
beter zo kan blijven.
Belangrijkste drijfveer van Ellen van
der Ploeg is iets universeels: „Wij wa
ren niet de enigen die het is overko
men en zal overkomen. Kijk om je
heen, in voormalig Joegoslavië en
Rwanda. Wie zijn toch vooral de pi
neut? Vrouwen en kinderen. Altijd
weer. Terwijl die de oorlog niet aan
stoken, niet voeren, er helemaal niets
mee te maken hebben. Maar ze wor
den wel massaal verkracht en afge
slacht".
Wat het JES-proces tegen Japan ople
vert, vindt ze eigenlijk niet eens zo
belangrijk voor zichzelf. Het JES-pro-
ces belooft echter ook een mediapro-
ces te worden, zodat de Japanse ge
heugens weer worden opgefrist.
Hoe het historische proces in Tokyo
zal aflopen, durft niemand het te
voorspellen. Maar de ergste klachten,
zoals van de gedwongen prostituees,
van de burger-geïnterneerden in de
allerslechtste kampen en van de
krijgsgevangenen die met dwangar
beid voor het Japanse leger werden
uitgehongerd, maken een kans op er
kenning door Japan vroeg of laat.
Want er is Japan politiek veel aan ge
legen zijn blazoen internationaal op
te poetsen.
UTRECHT «JOS GOOS
meisje', een volkomen misplaatste
term die is afgeleid van het Engelse
comfort women.
Anders ligt het met de inmiddels 71-
jarige Ellen van der Ploeg. Sinds twee
jaar komt zij er rond voor uit dat ze,
als 22-jarig méisje, drie maanden lang
is gedwongen tot georganiseerde
prostitutie in een Japans legerbordeel
in Semarang, de hoofdstad van Mid-
den-Java. Haar levensverhaal en dat
van een joodse vrouw (die The-
resienstadt en Bergen Belsen overleef
de) verschijnt volgend voorjaar in
boekvorm, reden waarom Van der
Ploeg daarover nu niet teveel wil ver
tellen.
Maar de hoofdlijnen zijn duidelijk en
gruwelijk: opgesloten met haar moe
der, zusje en broertje werd ze op een
dag in februari 1945 met dertig ande
re jonge meisjes uit het kamp wegge
voerd, met als lokker dat ze mochten
gaan werken in een sigarettenfabriek.
Twee dagen later werd met geweld
duidelijk gemaakt dat ze Japanse be
tters moest plëzieite'n. Zo niet, dan
wachtten uithongering, slaag en nog
diepere vernederingen.
Ellen van der Ploeg is geen uitzonde
ring: volgens een officiële studie van
het Nederlandse ministerie van bui
tenlandse zaken zijn zeker 65 jonge
Nederlandse vrouwen aan die slaver
nij blootgesteld geweest. En dat is nog
maar een heel voorzichtige schatting.
Voorts zijn er honderden, waarschijn
lijk zelfs duizenden, Filipijnse en Ko
reaanse vrouwen door de Japanners
gedwongen tot prostitutie. Deze vrou
wen hebben enkele jaren geleden in
eigen tribunalen en voor de VN-men-
Lijden onder het juk van de Japanners. archieffoto
Bonden woest op Van den Nieuwenhuyzen
TOM JANSSEN
Vakbonden en werkgevers zijn normaal
gesproken al geen vrienden, maar de
liefde tussen de bonden en eigenaar
Joep van den Nieuwenhuyzen van de
Rotterdamse Droogdok Maatschappij
(RDM), is tot het vriespunt bekoeld. Des
duivels zijn de bestuurders op de eige
naar van de werf, omdat die onder 'red
ding' van het bedrijf het gedwongen
ontslag blijkt te verstaan van 250 van de
750 personeelsleden.
Woordvoerders van de RDM en de vak
bonden onthielden zich gisteren van
commentaar op het reddingsplan van
Begemann, de BV van Van Nieuwenhuy
zen. Zolang de industriebonden van
FNV en CNV nog formeel overleg voer
den, met de eigenaar van de werf, hiel
den ze hun kruit droog. Maar na stroef
en uiteindelijk stukgelopen informeel
overleg met Van den Nieuwenhuyzen af
gelopen donderdag is duidelijk dat zij de
grote baas wel kunnen schieten.
De bonden hadden vorige week minister
Andriessen (economische zaken) en de
RDM-directie opgeroepen tot een drie
hoeksoverleg. Dat kwam er niet. Be
stuurder H. de Vries van de Industrie
bond FNV vindt het dan ook 'ongepast'
dat de bonden nu voor voldongen feiten
zijn geplaatst. „Wij hadden juist andere
oplossingen willen aandragen om ont
slagen te voorkomen", aldus De Vries.
De problemen waarvoor de RDM nu
staat, komen niet uit de lucht vallen. De
werf wist al lang dat het na de bouw van
vier onderzeeërs voor de Koninklijke
Marine afgelopen was met het werk. Alle
hoop was gevestigd op een miljardenor
der uit Taiwan, maar de onderhandelin
gen daarover verliepen moeizaam en lie
pen verdere vertraging op nadat de Tai
wanese marinetop betrokken was ge
raakt bij een corruptieschandaal.
Ook de weifelende Nederlandse over
heid die onder druk staat van China
heeft de RDM parten gespeeld. De
overheid weigerde de werf twee jaar ge
leden een exportvergunning, maar werk
te daarna wel mee aan plannen om de
onderzeeërs als een soort Meccanodoos
in Taiwan in elkaar te zetten. De onder
delen zouden in Rotterdam worden ge
bouwd.
Een paar maanden terug kwam de over
heid met Indonesië als ldant op de prop
pen. Dit land zou een bestelling van on
derzeeboten in de Moray-klasse serieus
bestuderen. De RDM heeft de tekenin
gen inmiddels gepresenteerd. Ook
Pakistan zou belangstelling voor de Mo
ray hebben, terwijl Van den Nieuwen
huyzen zich deze week liet ontvallen dat
twee 'NAVO-partners' klant bij RDM
zouden willen worden.
De verwachting is dat het maanden zal
duren voordat deze contacten uitmon
den in concrete orders, als het al zover
komt. In die tijd wil RDM de resterende
specialisten van de afdeling marine-
bouw aan de slag houden met klusjes
die normaal gesproken door 'gewone'
metaalbedrijvèn worden uitgevoerd. Dit
soort opdrachten wordt hooguit binnen
gehaald om de continuïteit te waarbor
gen, want het staat vast dat er verlies op
wordt geleden.
Resteert de conclusie dat de Rotterdam-
sche Droogdok Maatschappij diep in de
problemen zit. Althans de 450 werkne
mers sterke marinepoot van de in 1902
gestichte werf, want de afdeling werk
tuigbouw floreert. Dat de druk enorm is,
kan worden afgeleid uit de manier waar
op het ontslag van de 250 werknemers
wordt geprobeerd door te drukken: let
terlijk op een achternamiddag, midden
in de vakantietijd.
Wie vanaf de zijlijn de perikelen bij de
RDM volgt, moet constateren dat vooral
de overheid er hard aan trekt de kennis
van onderzeebotenbouw voor Neder
land te behouden. Met name minister
Andriessen wekt dezer dagen de stellige
indruk het met de RDM goed voor te
hebben. Zo heeft hij onder meer het Ha
venbedrijfvan Rotterdam ervan weten te
overtuigen dat het grond van de RDM
moet kopen om het eigen vermogen van
de werf te verbeteren. Eerdere gesprek
ken over zo'n transactie waren al eens
vastgelopen.
Begemann is minder optimistisch. Het
moederconcern, dat zelf het geld niet
voor het opscheppen heeft, zal geen ex
tra middelen in de RDM steken. Boven
dien lijkt het concern met een splitsing
van het bedrijf in twee BV's een sterf
huisconstructie in werking te zetten.
ROTTERDAM NICO DE VRIES
yc VQumt
,„1t Kfin m MfcKfrt. oatm
WAUWtÜOKt GrtFtGt&tP WURGT,.
EN BART VERKADE
