Een vleesgeworden strip
Dwangmatigheid
ZATERDAG 16 JULM 994
Fred en buurman Barney op pad.
The Flintstones. Van links naar rechts Betty (gespeeld door Rosie O'Donnell), Barney (Rick Mo-
ranis), Fred (John Goodman) en Wilma (Elizabeth Perkins).
The Flintstones als speelfilm. Yabba-Dabba-Doo
Rond de jaarwisseling was Steven Spielberg
respectabel gekleed, intelligent bebrildop
rondreis door Europa ter promotie van
Schindler's List. Het nieuwe imago paste bij de
serieuze speelfilm. Het was Spielbergs bijdrage
aan de poging nieuwe generaties bewust te
maken van de verschrikkingen van de
holocaust. De nieuwe Spielberg viel in de
smaak; in Hollywood streek hij eind maart
eindelijk zijn felbegeerde Oscars op.
Toch had Steven op dat moment al weer als
producent de gebruikelijke commerciële
flau wekul aan zijn hoofd: de verfilming van de
cartoonstrip 'The Flintstones'als speelfilm.
Komende week beleeft het resultaat zijn
première in 'Nederland.
De stripwerkelijkheid, een stap verder dan
Roger Rabbit.
JOHN OOMKES
De filmcritici zullen het wel weer niks vinden,
maar bij het zien van The Flintstones heb ik
onbekommerd in de kreukels gelegen van
het lachen om de dialogen die puntiger en scherper
zijn dan de Smalltalk in de talkshows van David Letter
man en Jay Leno, zoals ze tegenwoordig iedere avond in
de Nederlandse huiskamer te zien zijn. Het is een perfec
te familiefilm, zonder enige pretentie anders dan te ver
maken.
Fred komt thuis van een avondje bowlen met de ande
re leden van zijn loge. Hij loopt op kousevoeten door het
huis om niemand wakker te maken, maar komt ten val.
Als hij bijkomt van de klap, ziet hij de hatelijke tronie van
zijn schoonmoeder, Pearl Slaghoople. In haar herkennen
we het wat pafferige gelaat van ene Elizabeth Taylor.
Slaghoople vindt haar schoonzoon toch al een dweil en
laat geen gelegenheid onverlet om hem dat nog 'ns dui
delijk te maken.
Wilma Flintstone grijpt in: „Moeder! Fred! Jullie zouden
je moeten schamen!"
Schoonmoeder Pearl: „Ik heb er mijn handen aan vol om
me over hem te schamen."
Fred: „Je hebt je handen alleen al vol als je in je nek
krabt."
Wilma: „Hou op, jullie allebei! Moeder, Fred is een lief
hebbende echtgenote en een goede kostwinnaar."
Pearl: „Oh ja? Echt? Wat heeft 't jou anders opgeleverd
dan zijn schaduw?"
THE FLINTSTONES zijn al jaren een succes omdat de
verhaallijn zo geruststellend is. Al in de Steentijd hadden
kerels ruw van bolster, blank van pit het aan de
broek met schoonmama. De onderliggende waarheid als
een koe: er is niets nieuws onder de zon. Het bijbelboek
Prediker maakt ons dat wijs, maar de tekenfilms die Bill
Hanna en Joseph Barbera vanaf 30 september 1960 met
grote frequentie produceerden rond het prehistorische
echtpaar Fred en Wilma Flintstone en hun buren, Bamey
en Betty Rubble, lieten ons dat ook daadwerkelijk zien.
De 160 afleveringen die zich in Bedrock City afspelen
worden nog ieder jaar in meer dan tachtig landen einde
loos op TV herhaald.
The Flintstones vervelen nooit omdat ons eigen men
selijk falen, onze eigen grote en kleine gevoelens, model
staan voor de scenariootjes over jaloezie, afgunst, groot
heidswaanzin en edelmoedigheid die de levens van de fa
milies Flintstone en Rubble bepalen. Ja, Fred wil graag
een grotere auto, Barney wil ook graag een zoon, de ar
beiders in de steengroeve willen hogerop komen, het ka
pitalisme is van oudere datum dan het Marxisme. Van
daar dat we vanaf 1960 The Flintstones beschouwen als
een onderdeel van ons collectieve geheugen even her
kenbaar als de aanslag op Kennedy of de landing op de
DE VERFILMING van stripverhalen of tekenfilms is
niets nieuws in Hollywood, dat een grote en continue be
hoefte heeft aan goede scenario's, maar uit angst voor de
grote risco's waarmee filmprodukties tegenwoordig om
geven zijn steeds vaker kiest voor risicoloze re-makes. Su
perman is tegenwoordig een TV-serie, Batman marcheert
iedere twee jaar larger tlian life over het witte doek, Roger
Rabbitt met zijn vermenging van getekende en gefilmde
werkelijkheid was een succes. En de animaties van Dis
ney vormen nu nog de basis voor een machtige produk-
tiemaatschappij, die niet alleen in de bios of op de home-
video-markt maar ook met pretparken onze werkelijk
heid bijkleurt.
BEDROCK CITY, het stenen tijdperkplaatsje dat de
woonplaats van The Flintstones voorstelt in de tekenfilms
van Hanna en Barbera, bestaat inmiddels ook in werke
lijkheid. Het is opgetrokken in een tijdelijk niet gebruikte
steengroeve in Sun Valley, vlakbij de ruige Vasquez
Rocks, iets ten noorden van Los Angeles. Daar werd on
der leiding van regisseur Brian Levant (bekend van
'Beethoven' en TV-series als 'Happy Days' en 'Mork
Mindy') vorig jaar enkele maanden gedraaid. Spielberg
alias Spielrock in deze film zorgde voor de produktie door
poppen in te huren van Jim Henson (The Muppets) en
special effects van Industrial Light Magic a raison van
een slordige 85 miljoen gulden.
Een speelfilm kun je The Flintstones eigenlijk niet noe
men. Het is een vleesgeworden strip, een cartoon op le
vensgrootte. John Goodman, zo fantastisch op dreef in
Barton Fink, overtreft zijn echtgenotenrollen in de TV-se
rie Roseanna en zet Fred Flintstone in al zijn ijdelheid en
grootmoedigheid neer. Gek op Wilma (Elizabeth Perkins),
buurman Bamey (Rick Moranis, bekend van Honey I sh
runk the Kids') en buurvrouw Betty (Rosie O'Donnell, be
kend van 'Sleepless in Seattle').
De details zijn fantastisch getroffen. Kyle MacLachlan,
fameus als FBI-agent Dale Cooper in David Lynch' TV-
serie 'Twin Peaks', speelt een rigoreus frauderende jonge
zakenman. De wulpse Halle Berry diens fraai vormgege
ven secretaresse Miss Sharon Stone Twee tweelingen
van vijf spelen de kids Pebbles en Bamm-bamm. Het
prachtige bandje The B-52's maakt zijn opwachting als
The BC-52's Maar het mooiste bewijs dat type-casting
heel veel vermag, wordt geleverd door de oude diva Eliza
beth Taylor in te huren als de wraakzuchtige schoonma
ma Pearl Slaghoople. La Liz maakt van haar korte optre
den een succesnummer. Met koninklijke arrogantie
speelt ze bijna iedereen van het doek. Dat kan ze ook,
want van Fred staat de mimiek vast, van Liz absoluut
niet.
TWEEHONDERD miljoen gulden heeft The Flintstones
inmiddels opgeleverd. Wedden dat Steven Spielrock bij
dat soort bedragen net zo opspringt als Fred Flintstone,
luttele seconden in de lucht blijft hangen, en er een kei
hard Yabba-Dabba-Doo uitperst?
Denkwijzer
U hebt net alles, inclusief uw gezin, in de auto gestouwd
en bent nog maar nauwelijks om de hoek van uw straat
of de eerste vakantiedwanggedachte slaat al toe: ,,ls de
voordeur wel goed dicht getrokken?".
Nog geen honderd meter verder voegt nummer twee zich
daarbij.' „Is Ifet koffiezet-apparaat wel uitgezet?". Voor u
goed en wel het dorp uit bent, zijn u alle ramen, deuren,
kranen en apparaten al door het hoofd gegaan en zit u de
voor- en nadelen van het hardop uitspreken van uw twij
fels af te wegen.
Dikke kans dat er minstens een
paar zijn waar geen van de
inzittenden voldoende gerust
stelling voor te bieden heeft. Ge
zien het sombere vooruitzicht
van honderden kilometers kom
mervolle gedachten, valt u terug
op een inmiddels ook al jaren
beproefd ritueel: „Jongens, we
moeten nog heel even terug want
volgens mij zijn we vergeten
om....". Protest, gezworen verkla
ringen dat alles in orde is, drei
gende taal als 'lekker om zo je
vakantie te beginnen...', het haalt
allemaal niets uit. Voor u staat
één ding als een paal boven wa
ter: er moet nog een keer gecon
troleerd worden!
Overigens, als het inderdaad bij
één keer blijft, is er weinig re
den tot ongerustheid over uw
psychische constellatie. De
meeste mensen hebben af en toe
de neiging om te controleren of
de deur op slot is, en het gas wel
uit gedaan is, ook al weten ze dat
ze die handelingen verricht heb
ben. Maar ondanks het feit dat ze
het tot op zekere hoogte raar van
zichzelf vinden, is er iets in hen
dat zegt dat ze toch nog een keer
moeten controleren, just to make
sure. Normale dwangmatigheid
kan zich overigens ook in andere
dingen manifesteren. De meeste
mensen hebben een of meer da
gelijkse rituelen - zoals een och
tend- of een huisschoonmaak-ri-
tueel - waarin dingen een vaste
volgorde hebben. Als zo'n ritueel
om een of andere reden onder
broken wordt, ontstaat er
meestal een gevoel van onbeha
gen. Ook overkomt het de mees
ten van ons weieens dat als we
met iets belangrijks bezig zijn -
een belastingformulier invullen,
contract opstellen, presentatie
voorbereiden, bureau opruimen,
cadeau voor iemand uitzoeken -
we zo kunnen opgaan in allerlei
details en voorbereidingen, dat
we het doel waar het om gaat, of
het overzicht uit het oog verlie
zen. Meestal zijn dit toestanden
die weer snel voorbijgaan. We
zien op een gegeven moment in
hoe pietepeuterig we bezig zijn,
lachen om onszelf, halen onze
schouders op, relativeren de boel
en gaan over tot de hogere orde
van de dag. Maar zelfs als we een
bepaalde dwangmatigheid heb
ben en houden (ik heb een ken
nis die op zijn vakantie-route al
tijd de telefoonpalen moet tellen
en een ander die zijn vergader
stukken altijd precies recht voor
zich moet hebben liggen waarbij
zijn overhemdknoopjes de mid
dellijn vormen) hebben we
meestal ook flexibiliteit en 'ik-
sterkte' genoeg om zo'n dwang-
neiging geen overheersende
plaats in ons leven te laten inne
men. Zoals de 'telefoonpaal'-
kennis het zo treffend zei: „Nou
ja, als dat de ergste afwijking is
waar ik me zorgen over moet
maken...".
Maar voor een aantal mensen,
naar schatting zo'n twee tot
drie procent van de Nederlandse
bevolking (wat neerkomt op een
kleine half miljoen mensen), zijn
dwanggedachten en dwanghan
delingen het ergste dat hen in
hun leven is overkomen. Ze heb
ben zo'n sterke drang tot orde
nen en controleren dat spontane
gedachten, gevoelens en hande
lingen praktisch onmogelijk zijn
geworden, hoeveel logisch den
ken en relativeren ze er ook te
genaan gooien. We spreken in
zo'n geval van een obsessief-com-
pulsieve stoornis (OCS) waarvan
de voornaamste kenmerken zijn:
het optreden van dwanggedach
ten (obsessies) en/of dwanghan
delingen (compulsies) op een zo
danige manier dat ze ernstige
overlast veroorzaken en tenmin
ste een uur, en vaak vele uren,
per dag in beslag nemen. Ze ver
storen in ernstige mate het dage
lijks leven, werk, sociale activitei
ten en relaties met anderen. Een
voorbeeld van een obsessie is dat
van een man die dagelijks vele
malen eenzelfde aantal reken
sommen correct in zijn hoofd
moest uitvoeren (11 x 11,12 x 12
enzovoorts tot 23 x 23) om te
voorkomen dat zijn in het bui
tenland wonende broer iets ergs
zou overkomen. Deze man, en
dat geldt voor vrijwel alle men
sen die aan OCS lijden, beleefde
zijn obsessie als zinloos of irra
tioneel, maar was toch niet in
staat het te laten, onder meer
vanwege de angst die opkwam
als hij dat probeerde. Voor
dwanghandelingen of compul
sies, zoals urenlang schoonma
ken of handenwassen na aanra
king van iets dat mogelijk vuil of
bacteriën bevat zoals de deur
knop van een hoteltoilet, geldt
precies hetzelfde. De persoon in
kwestie beleeft het dwanggedrag
als absurd, maar kan het vanwe
ge de angst die anders opkomt,
toch niet laten.
De meest voorkomende dwan-
grituelen zijn: A) Schoonma
ken/wassen; sommige mensen
met OCS kunnen soms 5 tot 10
uur onder de douche staan. B)
Herhalen; bijvoorbeeld het
steeds weer hardop moeten uit
spreken van de naam van een
broer of zus uit angst dat deze
anders een ziekte overkomt. Q
Controleren; zoals talloze keren
het bed uitgaan om te checken of
de ramen wel goed dicht zitten.
D) Vermijden; het steeds ontlo
pen van bepaalde prikkels of ob
jecten, zoals de schappen in su
permarkten waar chocoladere
pen liggen. E) Uiterst precies
zijn; alles mag alleen maar op
een bepaalde manier op een be
paalde plaats op het bureau ge
legd worden en liggen.
Een voor de handliggend ken
merk van mensen met OCS is
daarom, dat ze vaak (veel te)
langzaam zijn: taken komen niet
op tijd af omdat ze veel te lang
over allerlei details of voorberei
dingen doen. Daardoor komen
ze vaak ook te laat op hun werk
en op sociale bijeenkomsten.
Een ander kenmerk is dat ze een
zeer sterke neiging tot twijfelen
hebben. Die twijfelzucht, zoals
het wel genoemd wordt, leidt er
toe dat ze anderen, zoals part
ners, voortdurend om geruststel
ling vragen. Maar de verstrekte
geruststelling houdt het meestal
niet lang - vaak niet langer dan
een paar seconden. De druk die
het constant vragen om gerust
stelling op een relatie kan leggen,
is niet zelden zo groot dat de re
latie daaronder bezwijkt.
OCS kondigt zich vaak zo rond
het begin van de volwassenheid
(rond het 21ste levensjaar) dui
delijk aan en doet zich vaker
voor bij beter gesitueerden en
hoger opgeleiden. Vermoedelijk
vanwege de eerder genoemde
kenmerken van OCS, blijven veel
lijders hun hele leven vrijgezel, of
raken gescheiden en hebben
vaak geen full-time (hebben ze te
weinig tijd voor) maar een part
time baanEr zijn aanwijzingen
dat een aanzienlijk deel van de
mensen met OCS, voor die in alle
hevigheid losbarstte, al duidelijke
trekken van een zogenaamde
dwangmatige persoonlijkheid
vertoonden. De voornaamste
kenmerken van een dergelijke
persoon zijn (naast twijfelzucht,
het in beslag genomenen worden
door details, regels, schema's en
het last hebben van dwangge
dachten als 'ik moet de tegels tel
len als ik op straat loop'): 1)
Overdreven voorzichtigheid. 2)
Zo perfectionistisch zijn dat het
afmaken van dingen daardoor in
het gedrang komt. 3) Zozeer ge
richt zijn op het 'nut' van dingen
dat dat ten koste gaat van levens-
plezier en relaties'met anderen.
4) Overdreven gewetensvol en
moralistisch zijn, altijd maar in
de weer met hoe het hoort. 5) In
flexibiliteit en stijfkoppigheid. 6)
Er voortdurend op staan dat an
deren zich helemaal naar zijn-
/haar manier van doen en den
ken richten, of pertinent weige
ren dingen aan anderen over te
laten. Op de vraag of er thera
peutisch iets te doen is aan OCS,
is het antwoord duidelijk: ja.
Aangetoond is, dat gedragsthe
rapie de klachten sterk kan
verminderen, hoewel veel pa
tiënten na afloop niet volledig
'klachtenvrij' zijn. Ook behande
ling met medicamenten, met na
me antidepressiva, kan helpen.
Dat laatste waarschijnlijk vooral
omdat, begrijpelijk, OCS tot de
pressie kan leiden, waardoor op
zijn beurt de OCS weer versterkt
wordt. Kortom: waar dwangma
tigheid het scheppen is van een
gevangenis uitje vrijheid, kan
behandeling de celdeur wijd
open zetten.
RENE DIEKSTRA
hoogleraar klinische en
gezondheidspsychologie
John Goodman als Fred Flintstone. Hij zet de stripfiguur neer in al zijn ijdelheid en grootmoedigheid.
FOTO'S •UIP
