Lage dollarkoers is
goed en slecht tegelijk
Zuid-Korea's eigen 'Wirtschaftswunder'
Feiten Meningen
Oekraïne en
Wit-Rusland
kiezen voor
'Moskou'
"2
Nachtmerries wijken
voor nieuwe dromen
DINSDAG 12 JULI 1994
NIEUW SANALYSE
In de twee westelijke GOS-republieken
Oekraïne en Wit-Rusland is het bij presi
dentsverkiezingen zondag tot een pro-Rus
sische machtswisseling gekomen. In Oek
raïne behaalde oud-premier Leonid Koetsj-
ma in de tweede ronde een onverwachte
overwinning op zijn rivaal Kravtsjoek. In
Wit-Rusland versloeg de populist Aleksandr
Loekasjenko met een verpletterende 80.1
procent van de stemmen de zittende minis
ter-president Vlatsjeslav Kebitsj (14,1 pro
cent). Beide nieuwe staatshoofden zijn
voorstanders van nauwere banden met
Rusland.
De uitslag van de presidentsverkiezingen
in beide landen wordt door politieke waar
nemers gezien als een protest tegen de
rampzalige economische situatie. In Oek
raïne is het gemiddelde maandsalaris min
der dan 30 gulden, en de inflatie liep in
1993 op tot 3500 procent.
Koetsjma en Loekasjenko willen allebei
de economie weer aanzwengelen door de
banden met Rusland te versterken. Koetsj
ma houdt het voorlopig op een economi
sche unie. terwijl Loekasjenko zelfs wil ko:
men tot een politieke vereniging in een her
opgerichte Sovjetunie. Deze uitspraken
hebben hem inmiddels de bijnaam ..de Zji-
rinovski van Wit-Rusland" bezorgd.
Wit-Rusland en Oekraïne, allebei Slavi
sche landen, staan etnisch en cultureel
dichter bij Rusland dan de meeste Aziati
sche en Kaukasus-republieken van het Ge
menebestvan Onafhankelijke Staten (GOS).
In Wit-Rusland is het besef een eigen natie
te zijn niet sterk ontwikkeld, en waarne
mers achten aansluiting bij Rusland dan
ook waarschijnlijker dan in het geval van
Oekraïne. Dat de twee republieken weer
sterker de blik op Moskou richten, wordt
ook gezien als symptoom van teleurstelling
over de samenwerking met het Westen.
Loekasjenko was directeur van een col
lectieve boerderij voordat hij in 1990 in de
politiek stapte. In het Witrussische parle
ment was hij in 1991 de enige die tegen de
ontbinding van de Sovjetunie stemde. Sinds
vorig jaar viel de 40-jarige Loekasjenko
vooral op als voorzitter van de commissie
voor de bestrijding van de corruptie, waar
door hij populair werd onder de Witrussen.
Zijn onderzoek leidde tot de val van de par
lementsvoorzitter. tevens president.
Loekasjenko heeft de bevolking een 'in
grijpende zuivering' beloofd. Zondag kon
digde de charismatische verkiezingswin
naar vanuit zijn woonplaats Sjklov alvast
aan de samenstelling van de regering te wij
zigen. Zijn medewerkers hadden in de Wit
russische hoofdstad Minsk een ontmoeting
met parlementsvoorzitter Grib en eisten de
beëdiging van het nieuwe staatshoofd voor
uiterlijk 23 juli.
De 56-jarige ingenieur Koetsjma behaal
de de beste resultaten in de vooral door et
nische Russen bewoonde gebieden oost-
Oekraïne en Krim. Op het schiereiland
Krim, waar veel mensen vóór afscheiding
van Oekraïne zijn. kreeg Koetsjma 89,7 pro
cent van de stemmen, Kravtsjoek daarente
gen maar 8,9 procent. De zittende presi
dent. die het land in 1991 naar de onafhan
kelijkheid leidde, kon alleen zijn bastions in
het westen van het land houden.
Een medewerker van Kravtsjoek gaf de
nederlaag toe, nadat de media eerder zijn
overwinning meldden. Een woordvoerder
van Koetsjma verklaarde in Kiev dat bij de
tweede ronde van de presidentsverkiezin
gen, evenals bij de eerste ronde, opnieuw
de uitslagen ten nadele van de uitdager zijn
vervalst. Hij voegde daaraan toe: „Toch
denk ik dat de centrale kiescommissie deze
keer er niet in slaagt op grote schaal te ma
nipuleren."
Koetjsma vloog gisteren vanuit Dnepro
petrovsk terug naar Kiev waar hij een op
roep deed de tegenstellingen tussen west
en oost-Oekraïne te overbruggen. Hij wordt
over twee weken beëdigd.
KIEV-MINSK-MOSKOU
In juli 1944 bogen de aanstaande overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog zich over de interna
tionale economische structuur. Behalve instellingen als het Internationale Monteaire Fonds en de
Wereldbank wilden ze ook vrijhandel en stabiele wisselkoersen. Alle munten van de Westerse we
reld moesten worden gekoppeld aan de Amerikaanse dollar, die op zijn beurt was gekoppeld aan
de Amerikaanse goudvoorraad. De toen opgerichte instellingen bestaan nog, maar van die stabie
le wisselkoersen is na een halve eeuw weinig meer over.
Vijftig jaar na de plannenmakerij in Bretton Woods
werd het afgelopen weekeinde op de bijeenkomst
van de zeven rijkste landen ter wereld (en Rusland)
niet eens meer openlijk over wisselkoersen gespro
ken. Terwijl toch de Amerikaanse dollar ten opzich
te van de Japanse yen een historisch dieptepunt be
leeft en ten opzichte van de sterke Europese mun
ten een eerder dieptepunt weer gevaarlijk dicht na
dert.
Sinds de Amerikaanse president Nixon in 1971 be
sloot de dollar vrij (naar beneden) te laten zweven,
bestaat er geen enkele afspraak meer die verbiedt
dat de dollar tot 1,73 zakt. zoals gisteren het geval
was. Wel spraken de rijke landen met enige regel
maat af dat ze onevenwichtige koersontwikkelingen
gezamenlijk zouden bestrijden.
Die afspraken leken nog in leven toen eind vorige
maand een groot aantal centrale banken op de
geldmarkt intervenieerde om de dollar boven de
grens van 100 yen te houden. Zonder succes. Ook
Amerikaanse functionarissen verklaarden vervol
gens dat zulke ingrepen toch niet helpen als 'de
markt' een andere kant op wil.
De voordelen van een stabiele koersverhouding
tussen Nederlandse gulden. Duitse mark. Belgische
en Franse franc is duidelijk. De helft tot driekwart
van de buitenlandse handel van deze landen blijft
immers binnen die groep landen. Voor de verhou
ding dollar-gulden geldt dat een stuk minder. Toch
kan de lage dollarkoers aanzienlijke gevolgen heb
ben voor Nederland.
Nederland is een van de grootste investeerders in
de Verenigde Staten. Daarbij gaat het vooral om be
leggingen in Amerikaanse obligaties (en in mindere
mate aandelen). Maar ook veel Nederlandse bedrij
ven zijn behoorlijk actief in de VS: Shell, banken en
verzekeraars, Ahold, Heineken, KLM, noem maar
op. Omgerekend naar Nederlandse guldens daalt
de waarde van hun Amerikaanse bezittingen. Dat
zelfde geldt voor hun in de VS gemaakte winsten.
Van directe invloed op de Nederlandse economie
zijn ook de prijzen van grondstoffen die Nederland
importeert. De internationale grondstoffenhandel
rekent namelijk in dollars. Dat is in het algemeen
gunstig voor de inflatie. Oliecontracten bijvoor
beeld worden veelal in dollars afgesloten. En als er
meer dollars in een gulden gaan, is de Nederlandse
olie-import ook goedkoper. Dat betekent gematig
de prijsontwikkeling van produkten in Nederland,
dus een laag blijvende inflatie.
Dat voordeel gaat echter verloren als de prijzen van
die grondstoffen zélf tegelijkertijd stijgen. Die ont
wikkeling staat doorgaans los van de dollarkoers.
Zo wordt koffie duurder omdat grote delen van de
oogst in Brazilië zijn bevroren. En de olieprijzen
stijgen de laatste paar maanden onder meer we
gens onrust in landen als Jemen en Nigeria.
Momenteel houden beide invloeden op de olieprijs
elkaar min of meer in evenwicht en is ook de benzi
neprijs aan de pomp de laatste weken niet of nau
welijks verder gestegen. Maar als de Westeuropese
economie verder aantrekt dan verwacht, dan zijn
nog hogere olieprijzen tegen de winter niet uitge
sloten. Ook al zou de dollar goedkoop blijven.
Is een goedkope dollar gunstig voor de inflatie in
Nederland, voor de VS geldt precies het omgekeer
de. De Amerikanen moeten immers meer dollars
betalen voor hun invoer, en dat drijft de prijzen in
de VS op. Beleggers vrezen dan ook dat de Ameri
kaanse autoriteiten wel wat erg weinig doen om de
dollarkoers op peil te houden. Hoewel: veel analis
ten voorzien dat de Amerikaanse rente binnenkort
wordt verhoogd (wat de dollar versterkt)
Maar wat moeten we nog met zulke verwachtin
gen? Vrijwel alle verwachtingen van gezaghebbende
voorspellers over rentestanden en dollar zijn inmid
dels aan flarden. Een kleine twee maanden geleden
ging de grootste voorspeller van Nederland, het
Centraal Planbureau, nog altijd uit van een dollar
koers van gemiddeld 2 over het jaar 1994. Dat be-
WIM STEVENHAGEN
Z 'V ft W
Z
- ii: «*<-•
S. 'y r'
m r, «i. •-
e
f. ,j «v 4
1*
De Bank of Tokyo gaf gistermiddag de laatste koers v
van 100 yen voor een dollar.
tekent dat de dollar de komende maanden tot ver
boven de twee gulden zal moeten schieten, wil het
CPB nog in de buurt van die voorspelling uitkomen.
Bij particuliere bedrijven zal het niet veel anders
zijn. Interessant wordt bijvoorbeeld wat de jaarver-
i de dollar tegen de yen: i
AMSTERDAM MARIEN VAN DEN BOS
Australië worstelt met vluchtelingenstroom
Sam Nguyen, Nahro Saaid en
Ismet Korjenic hebben het erg
ste achter de rug. Zij gaan nog
gebukt onder zware, doffe pij
nen en flarden herinneringen.
Maar de nachtmerries wijken
voorzichtig v
Nguyen, Saaid en Korjenic zijn
vluchtelingen uit respectievelijk
Vietnam, Irak en Bosnië. Alle
drie hun families zijn een nieuw
leven in Australië begonnen,
een land waarheen zij gevlucht
zijn om te ontsnappen aan de
gruwelen en waanzin van de
oorlog in hun vaderland.
Het verhaal van Nguyens ont
snapping uit Vietnam is schok
kend. Maar niet schokkender
dat dat van duizenden van zijn
landgenoten die op wrakke
bootjes naar naburige landen
vluchtten, over stormachtige
zeeën, belaagd door niets-ont-
ziende piraten.
De boot waarop hij voer, brak in
tweeën en verging voordat de
vluchtelingen de kust van Thai
land had bereikt. Nguyen, die
toen dertien was, moest hulpe
loos toezien hoe zijn jongere
broer en nichtje verdronken.
Tegen de tijd dat hij als wees
jongen en vluchteling zijn weg
naar Australië had gevonden,
was hij zo vermagerd dat
Australische jongens van zijn
leeftijd hem bij wijze van gym-
oefening konden optillen.
Nguyen, die nu 33 is, werkt te
genwoordig als coordinator bij
het Australische vluchtelingen-
programma in Sydney. Daar
vangt hij nieuwkomers op, die
nieuwe oorlogen elders in de
wereld zijn ontvlucht. „Je kunt
wel zeggen dat ik lichamelijk nu
weer gezond ben", zegt hij.
„Maar psychologisch zal ik er
altijd littekens aan overhouden.
Het is een diepe, persoonlijke
pijn."
Als voormalig vluchteling be
grijpt Nguyen de zorgen en ang-
stèn van nieuwkomers. Hij
vindt dat de Australische herve-
stigingsdienst nu e'en stuk beter
omgaat met de verschillende
culturen dan in de jaren zeven
tig. Weliswaar is er nog een on
derstroom van racisme jegens
migranten, in het bijzonder uit
Azië, maar die is volgens hem
'meer verbaal dan lichamelijk'.
De anti-Aziatische graffiti in de
straten van Sydney lijken eerder
een reactie te zijn op het open
stellen van Australië voor eco
nomische migranten uit Zuid-
Oost-Azië dan op de komst van
vluchtelingen in het algemeen.
Naast de duizenden immigran
ten hebben zich sinds het einde
van de Tweede Wereldoorlog
meer dan 500.000 vluchtelingen
in Australië gevestigd. De gol
ven vluchtelingen*die Down
Under bereikten, vormden een
exacte lijst van de vervolgde vol
keren en de recente conflicten
in de wereld.
Vlak na de oorlog was de be
langrijkste toestroom die uit
Oost-Europa: Joegoslaven,
Tsjechen en Slowaken, Honga
ren. In de jaren zestig verlieten
meer dan 100.000 bootvluchte
lingen Vietnam, Laos en Cam
bodja. In de jaren tachtig ont
stonden weer nieuwe brand
haarden in de wereld: Latijns-
Amerika, Zuid-Afrika, Afghanis
tan,Irak. Vanuit de vroegere
Sovjetunie probeerden veel jo
den te emigreren. Recentelijk
maakte Australië een opleving
van vluchtelingen uit Oost-Eu
ropa door, waarbij de mensen
Afkomstig uit het voormalige
Joegoslavië de grootste groep
vormen. Zij hebben in aantal
zelfs de vluchtelingen uit Indo
china ingehaald.
De familie Korenjenic bestaat
uit vader Ismet, moeder Saija e
hun achttienjarige dochter Irm
Zij kwamen tien maanden
den in Australië aan. Met de he
te adem van de oorlog in de né
vluchtten zij uit Mostar. Beide
ouders hebben een ingenieurs
diploma op zak, waarbij Ismet
bovendien over extra inkom
sten als striptekenaar beschikt^
Ima had net de muziekschool
afgemaakt, toen de oorlog uit
brak.
Vergeleken met degenen die g^
leden hebben, die familieleden
verloren of nog steeds proberet
er thuis het beste van te maker^
heeft zijn gezin geluk gehad, zo
geeft Ismet in een zacht Engels
met licht accent toe. Maar na c-
gruwelen die zij hebben gezien
is ballingschap een lage prijs
om voor vrede te betalen.
„Ons hart is nog steeds in Bos
nië, maar onze toekomst ligt
hier", zegt hij. „Wij moeten eej
nieuwe toekomst van vrede op,
bouwen. Wij hebben een vresa
lijke ervaring met oorlog opge
daan, en die zal niet verdwij-
Nahro Saaid en Galawezh Has
san en hun twee kinderen voe-,
len zich in Australië meer Koer-
disch dan ze zich ooit in hun
stad in Noord-Irak konden voe
len. Zij vluchtten twee jaar gele
den weg uit Irak en kwamen im
Australië terecht. „In Australië i
zijn we vrij om Koerdisch te J
spreken en te zeggen dat wij uij;
Koerdistan komen", zegt a
Nahro, die er niet over uit kan
dat alles in dit nieuwe vader
land zo ruim is. Niet alleen de
omvang van het land. „In Koer-D
distan woont iedereen bij elkaa.
in een kamer. Daar zaten we F
met negen mensen in een ka- n
mer. Hier heb je voor vier meiiv\
sen vier kamers", zegt hij. si
Maar ondanks de verdovende g'
rust en vrede moeten de Saaidjjd
vaak aan thuis denken en mis-.vi
sen zij hun ouders, die nog vi
steeds in vluchtelingenkampeijn
in Iran verblijven. Ajidere ledej.
van hun uitgebreide familie zijjfl
in Irak gedood. „Je kunt ons o
niet van onze familie scheiden d
zegt Nahro. „Wij denken de héb:
le tijd aan hen. Ónze vaders env<
moeders huilen om ons, maar v<
wij moeten aan de toekomst di
denken, en de toekomst is onz^Fi
kinderen." jc
Ook al houdt Canberra de deuivi
voor politieke vluchtelingen ertyi
asielzoekers relatief wijd open.jïi
er zijn duizenden bootvluchte-b;
lingen uit Indochina, Europea-.
nen die de oorlog in Bosnië onjsp
vluchtten of Afghanen die g(
Australië niet binnen kunnen d<
komen de wachtlijst is nog b;
steeds te lang. b;
Vorig jaar voerde Australië nie\zv
we maatregelen in, 'om op
barmhartige wijze hulp aan
vluchtelingen en andere slachtir
offers van schendingen van
mensenrechten te kunnen ver
schaffen', door het humanitair;,
programma te scheiden van d§
algemene migratie. In 1992-
1993 werd slechts 5,5 procent 1
van degenen die naar Australië
migreerden, als politieke vlucf(DE
teling erkend.
Volgens het ministerie van Im-.j-^
migratie en Etnische Zaken in jn
Canberra bevinden zich 14.90^c
vluchtelingen in Australië, van
wie 70 procent Chinees is. On- m
langs besloot Australië om zijrL^
jaarlijkse quotum van vluchte-
lingen volgens het humanitair^
programma te verhogen van
10^0000 vorig jaar naar 13.000 s
voor 1993-1994.
Vl:
SYDNEY PASCAL ADOLPHE
Lonen: vijftig procent gestegen in vijfjaar. Export:
twintig procent omhoog in 1993. Bruto nationaal pro-
dukt: plus acht procent dit jaar. Werkloosheid: iets
meer dan nul procent. Vooruitzicht voor de rest van
de eeuw: meer van hetzelfde, zo niet beter.
Terwijl Japan zijn ergste economische inzinking sinds
de Tweede Wereldoorlog doormaakt, voltrekt zich in
het naburige Zuid-Korea een economisch wonder.
Hele bedrijfstakken zijn in luttele jaren tijds wegge
vaagd, maar het wonder is dat daar andere industrie
ën voor in de plaats zijn gekomen.
Als goedkoop produktieland heeft Zuid-Korea afge
daan. „De afgelopen jaren zijn de loonkosten hier ex
plosief gestegen", zegt vice-president Scott Foster van
het Amerikaanse beleggingshuis Merrill Lynch in Se
oul. „Drie Japanse bedrijven hadden zo hun buik vol
van die stijgingen dat ze hier pardoes hun biezen heb
ben gepakt", aldus Foster. „Ze sloten hun fabrieken
en lichtten de hielen zonder zelfs maar een afvloei
ingsregeling te treffen."
Er zijn meer voorbeelden. Nike, producent van sport
schoenen, hevelde onlangs een deel van zijn produk-
tie over naar Indonesië. En Ralph Lauren, die dure
overhemden maakt, vertrok naar Maleisië.
Het gemiddelde jaarinkomen in Zuid-Korea beloopt
nu 14.000 gulden. En hoewel dat de helft is van dat in
Nederland, is Korea een der duurste 'tijgers' geworden
in het Verre Oosten. „De schoen- en textielindustrie is
voor Korea definitief verloren", meent Foster. „Op
geen enkele manier kan dit land nog concurreren met
Indonesië, China, Vietnam, Bangladesh en India, om
is een gebied met drie miljard mensen te
Met die landen heeft de schoen- en textielin
dustrie de slag al verloren, de vraag is slechts wanneer
ze de doodsteek krijgt."
Nike mag Korea de rug hebben toegekeerd, technolo
gisch geavanceerde bedrijven zijn ervoor in de plaats
gekomen. Voor een belangrijk deel zijn dat Neder
landse bedrijven. Philips produceert elektronica in
Korea, Unilever wasmiddelen en broodjes, AKZO/Or-
ganon produkten voor de medische sector.
Wat de buitenlandse investeerder in Korea zoekt, zijn
niet langer de extreem lage lonen. Aantrekkingskracht
is nu de combinatie van een drietal factoren: hoog op
leidingsniveau, gematigde loonkosten en grote afzet-
markt. Het-alfabetisme is met 95 procent zelfs een der
hoogste in de wereld. Middelbare scholieren zitten tot
10.00 uur 's avonds in de schoolbanken. Pas daarna
gaan ze naar huis; om hun huiswerk te maken.
Het onderwijs is eigenlijk tè succesrijk. Lody Em-
brechts, economisch attaché van de Nederlandse am
bassade, observeert: „Er zijn geen mensen meer te
krijgen voor werk dat ook wel 3-D wordt genoemd:
dirty, dangerous, difficult ofte wel smerig, gevaarlijk
en zwaar. Het aantrekken van gastarbeiders is enkele
jaren geleden begonnen in de illegale sfeer. Maar het
bedrijfsleven oefent nu druk uit op de regering om
gastarbeid te legaliseren."
Volgens Embrechts staat Zuid-Korea op een kruis
punt. Het is geen lage-lonenland meer, maar het is
evenmin een hoog ontwikkelde industriële natie. De
vraag is, aldus de attaché, of Zuid-Korea dezelfde weg
kan inslaan die Japan heeft bewandeld.
Foster van Merrill Lynch betwijfelt of dat nodig is.
„Korea doet nu wat Japan vijftien jaar geleden deed.
Het maakt geen high-tech produkten, maar dingen
die gemakkelijk te imiteren zijn: auto's, schepen. Ze.
kunnen dat gewoon blijven doen en hun produktie
opvoeren."
De grootste autofabriek ter wereld staat in Korea, de
fabriek van Hyundai in de zuidelijke stad Ulsan. Vorig
jaar kreeg Zuid-Korea meer orders voor de bouw van
schepen dan enig ander land. En ook is het land 's we
relds grootste producent van geheugen-chips.
„Korea streeft ernaar zijn autoproduktie de komende
vijfjaar te verdubbelen", aldus Foster. „Onlangs heeft
Kia een nieuw model gelanceerd, de Pride, die 16.000
gulden kost. In Korea zelf is de markt voor auto's bijna
verzadigd, maar in een land als China is er genoeg
vraag naar een wagen van die prijs. En let wel, de Pri
de valt in dezelfde prijsklasse als de Yugo, maar we
praten hier niet over de rommel van een tweederangs
Europees land. De Zuidkoreanen zijn heel goed in het
maken van degelijke dingen."
De Amerikaan lacht. „De grootste slachtoffers van de
Koreaanse industrie zijn de Japanners. Wij vinden dat
tamelijk grappig, omdat wij de slachtoffers waren toen
Japan opkwam als industrie-natie. Maar de Japanners
kunnen er de humor niet van inzien, net zo min als
wijdestijds."
