'Het embargo
werkt voor
honderd procent'
'Ramen dicht, of ik schiet!'
Feiten &Meningen
Van Mierlo moet
niet kniezen,
maai* kiezen
MAANDAG 4 JUL11994
■s ïmïS
D66-voorman Hans van Mierlo moet nu
eindelijk maar kiezen. De paarse coalitie
kan niet, dus blijven er twee andere moge
lijkheden over voor een meerderheidskabi
net: CDA, WD en D66 (centrum-rechts) of
PvdA, CDA en D66 (centrum-links). Eén van
de twee moet het worden. Zo moeilijk is dat
toch niet?
Zie hier in grove lijnen de gedachtengang
die heel politiek-Den Haag langzamerhand
heeft aangenomen. Of het nu informateur
Herman Tjeenk Willink is, PvdA-leider Wim
Kok, CDA-chef Elco Brinkman, WD-voor-
man Frits Bolkestein of de talloze anonieme
Binnenhofbewoners. Men is het zat. Van
Mierlo moet kiezen en snel ook.
Natuurlijk, zijn droom van de paarse coa
litie is niet uitgekomen. Dat is jammer,
maar wel een feit. Dus moet er iets anders
bedacht worden. Het land dient immers ge
regeerd te worden, zeker gezien de door
eenieder erkende enorme problemen. Zoals
de werkloosheid, bijvoorbeeld.
Van Mierlo zelf lijkt tot nu toe niet echt
onder de indruk. Twee maanden geleden
liet hij al weten dat er een paarse coalitie
móést komen. Een tweede optie weigerde
hij toen te noemen. Dat weigert hij nu paars
mislukt is nog steeds.
Centrum-rechts wil Van Mierlo niet om
dat de WD daar in zit. De partij die paars
opbrak door extra bezuinigingen in de soci
ale zekerheid te eisen. Bovendien zal zo n
kabinet altijd een slapper beleid voeren dan
paars.
Centrum-links wijst Van Mierlo ook van
de hand. De kiezers hebben PvdA en CDA
een draai om de oren gegeven voor hun be
leid. Dat signaal kan niet genegeerd wor
den. Al helemaal niet door D66: de partij
die oppositie voerde tegen het kabinet en
de kiezer serieus wil nemen. Dan kun je
PvdA en CDA niet zo maar aan een meer
derheid helpen door in 'hun' club te stap
pen.
Van Mierlo moest het de koningin, nu bij
na een week geleden, meer dan twee uur
lang uitleggen. Hij bezwoer de vorstin dat
hij niet de bedoeling had het land onbe
stuurbaar te maken. Dat hij echt zijn ver
antwoordelijkheden wel kende. Maar dat hij
niet anders kon. Kiezen zou politieke zelf
moord zijn.
Koningin Beatrix wist Van Mierlo niet tot
rede te brengen. Zij vroeg informateur
Tjeenk Willink dat te proberen. Die is er na
bijna een week ook niet in geslaagd. Ook al
gaf de WD aan de extra ingrepen in de so
ciale zekerheid te willen heroverwegen en
lieten PvdA en CDA weten bereid te zijn tot
'nieuw' beleid, Van Mierlo bleef op zijn
strepen staan.
Hij liet alleen de optie van een minder
heidskabinet vallen maar kwam wel met
een andere noviteit: een extra-parlementair
kabinet. Een ministersploeg die geen bin
ding heeft met de Tweede Kamer. Een kabi
net dat op beleidsdaden wordt beoordeeld
en zo steeds moet zien een meerderheid in
de Kamer te halen.
PvdA, CDA en WD voelen, begrijpelijk,
niets voor de suggestie van de D66-voor-
man. Een extra-parlementair kabinet is veel
te instabiel en valt bij het minste of ge
ringste. Van Mierlo weet dat ook wel en
heeft daarom een uitvlucht bedacht. Als in
het extra-parlementaire kabinet nu mensen
met een PvdA-, WD- en D66-achtergrond
gaan zitten is er niets aan de hand. Via een
omweg komt de paarse coalitie er dan toch.
Bovendien is er een meerderheid in de Ka-
PvdA en WD wijzen ook dit opzetje van
de hand. Paars is immers niet voor niets
mislukt. De inzichten op financieel en soci
aal-economisch terrein lagen te ver uiteen.
Dat is bij een paars extra-parlementair ka
binet niet anders. Je kunt je dus niet rijk re
kenen dat er altijd wel een meerderheid in
de Kamer is.
Nee, Van Mierlo zal eindelijk moeten kie
zen en niet langer rond de hete brij heen
draaien. Het wordt langzamerhand wat ver
velend, zo menen de andere hoofdrolspe
lers, steeds weer die blokkade van Van
Mierlo. Wie denkt hij eigenlijk wel te zijn?
Geen wonder dat CDA'er Brinnkman zich
openlijk afvroeg of men bij D66 wel besefte
dat zij slechts de vierde partij van het land
waren. Of, om met Kok te spreken, „wij
hebben een inspanningsverplichting om te
komen tot een meerderheidkabinet. Wie
dat onmogelijk maakt heeft heel wat uit te
leggen".
Van Mierlo dus. Hij is er nog niet uit. Kok
wel. „Iedereen is bezig de eigen positie voor
de volgende verkiezingen te versterken. Wij
gaan daarmee de verkeerde kant op. Ik heb
grote zorgen dat Nederland onbestuurbaar
wordt door individuele afwegingen van par
tijen". Woorden die Van Mierlo, de zelfuit-
geroepen kampioen van de democratie,
zich mag aantrekken. Voor het te laat is.
DEN HAAG CAREL GOSEUNG
Spanning onder 'vergetenNederlandse mariniers loopt op
Laag scheert de helikopter over het schip. Ter hoogte van de
voorplecht blijft de machine plotseling stilhangen.
Een dik touw wordt uitgeworpen. Razendsnel laten zes mari
niers zich naar beneden glijden. Als ook de laatste aan boord is,
lopen de zwart gemaskerde mannen met hun wapen in de aan
slag naar het achterdek.
Een helikopter zet n
s manschappen af o
Commandant A. van Dijk van het marinefregat Hrms.
Piet Heyn volgt met zijn verrekijker de actie van zijn
mannen op de 'Georgios' nauwgezet. Het oude koop
vaardijschip uit Kingston, Jamaica, ziet er louche uit.
„Als de papieren ookzo'n zooitje zijn, hebben we nog
een hoop vervelend werk te doen", verzucht hij. De
slecht geverfde romp en de boordlichten die op volle
dag branden, doen het ergste vermoeden.
Van Dijk en zijn marinemensen inspecteren in de straat
van Ortranto, tussen de hak van Italië en Albanië, de
naleving van het wapenembargo tegen heel ex-Joego-
slavië en het handelsembargo tegen klein-Joegoslavië
(Servië en Montenegro). Schepen die in de richting van
het oorlogsgebied varen en niet hebben gemeld met
welke lading ze op weg zijn, worden door de Nederlan
ders aangehouden en gecontroleerd. In opdracht van
de Verenigde Naties mogen de schepen in geval van
een overtreding van het embargo worden opgebracht
naar een Italiaanse haven.
Zover is het met de Georgios nog niet. De mariniers
hebben inmiddels de bemanning naar het achterdek
gedirigeerd en zijn op weg naar de brug om het com
mando van het schip over te nemen. Op de Piet Heyn
turen manschappen naar de actie van de mariniers, de
boordmitrailleur in de aanslag. Ook een sluipschutter
houdt de boel met zijn Steyer voor zich, in het oog. De
helikopter hangt schuin achter het schip om eventueel
dekking te geven bij 'vijandelijkheden'.
De gespannen sfeer is niet gespeeld. Twee maanden
geleden ontdekte de voorganger van het fregat, de Van
Kingsbergen, tijdens een onderzoek onverwacht zeven
gewapende Serviërs aan boord van de Malteekse tanker
Lido-II. Zij waren volstrekt overdonderd door het snelle
en intimiderende optreden van de mariniers, zodat er
niet geschoten werd. Maar de Joegoslavische marine
stoomde al op om hulp te verlenen. De raketluiken van
de schepen gingen zelfs open. Op het nippertje kon een
treffen voorkomen worden. Het land snakt vanwege de
oorlog en het embargo naar de dieselolie die de Lido-II
van plan was te bezorgen.
Het incident heeft de alertheid en motivatie onder de
10 NAVO-en WEU-marineschepen op de Adriatische
zee doen toenemen. Vandaar de wat grimmige sfeer op
de Piet Heyn. Pas na de melding van de mariniers dat
er geen 'geen bijzonderheden' zijn te melden en dat het
schip 'veilig' wordt verklaard, worden de meeste wa
pens opgeborgen. De helikopter vliegt terug naar het
fregat om de eigenlijke 'inspectieploeg' op te pikken.
Onder leiding van de plaatsvervangend commandant
controleren zij de lading en de vereiste papieren.
In dit geval blijkt er uiteindelijk niets illegaals aan de
hand te zijn. De agent van het schip had gewoon ver
zuimd op tijd door te geven wat de bestemming van de
Georgios was en wat de ruimen aan lading bevatte.
Over het nut van de missie die de Nederlanders sinds
een maand uitvoeren is Van Dijk ook erg uitgesproken.
„Ik ben ervan overtuigd dat als wij hier niet zouden va
ren, de Serviërs veel onbuigzamer zouden zijn aan de
onderhandelingstafel. Ze merken nu echt dat het nij
pend wordt met het embargo." Net als de Amerikaanse
bevelhebber Stark is hij ervan overtuigd dat de blokka
de 'voor 100 procent' werkt.
„Ook ik weet wel dat er via de Donau en allerlei geite
paadjes tussen Griekenland en Servië het embargo
wordt omzeild", zegt Van Dijk. „Maar dat is zo mini
maal. Als ik hier schepen tegenhoud, gaat het om ladin
gen die te vergelijken zijn met 500 vrachtwagens. Dat
telt dus behoorlijk." Van de 3.200 controles die sinds
twee jaar in de operatie 'Sharp Guard' zijn gehouden,
werden zes schepen gestopt in hun poging door te bre
ken.
Over het nut van de vredesmissie denken de matrozen
op het andere Nederlandse fregat, de Jacob van
Heemskerck, iets minder positief. Dit schip patrouill
eert voor de kust van Montenegro en is het laatste
vangnet voor eventueel doorgebroken schepen. Inspec
ties vinden hier veel minder plaats. Daarentegen wor
den er vooral 'vijandelijke' vliegtuigen gespot. „Maar
dit is ook niet alles", zegt matroos Matthew Klok. „Ik
heb hier nu drie uur gestaan en nog steeds niets ge-
Toch nemen de spanning rond en het belang van de
missie toe, aldus de Amerikaanse admiraal Stark. „Het
embargo wordt steeds belangrijker naarmate het con
flict langer duurt." Het is de reden waarom er met het
NAVO-hoofdkwartier in Brussel druk overleg is om een
ruimer mandaat te krijgen bij het gebruik van geweld.
Nu mag er pas (terug)geschoten worden als er eerst op
het eigen schip is gevuurd. Hoe ruim het mandaat
moet worden wil niemand vertellen, want dat is NAVO-
geheim.
Terwijl de Luchtmobiele Brigade in Bosnië op veel be
langstelling mag rekenen, moeten 'onze jongens en
meisjes' op de twee fregatten het doen met af en toe
wat brieven van familie en vrienden. Een vergeten mis
sie? „In de aandacht mag wel wat meer balans zitten", I
zegt een officier op de Piet Heyn diplomatiek. „In Bos-
nië stikt het van de persmensen, terwijl hier bijna nooit;
iemand op bezoek komt."
Zestig jaar geleden Jordaan-oproer tegen steunroof
Palingoproer (1886), Aardappelrellen (1917), Jordaanoproer
(1934), Februaristaking (1941). Vier volksopstanden uit een lan
ge lijst Amsterdamse oproeren, waarvan de Jordaan, 'een ontvl
ambare buurt' het brandpunt vormde. Volgende week dinsdag is
het precies zestig jaar geleden dat de Jordaan in opstand kwam
tegen de 'steunroof. Het verzet werd na vier dagen gebroken. Er
waren doden, honderden gewonden. Maar de steunverlaging
werd niet ongedaan gemaakt. Hoe zinloos was de Jordaanop-
stand?
„In optocht kwamen ze door de
straat. Vier agenten te paard
voorop, dan een stel op de mo
tor, daarna de soldaten met hun
geweren en marechaussees te
paard. Binnen blijven,
schreeuwden ze, en ze schoten
in de lucht. Doodstil was het
daarna even, totdat Naatje 'de
Porster', zeventig jaar oud en
zich nergens van bewust, met
haar omslagdoek om op klep
perende sandalen de Anjeliers
straat in kwam. Dat contrast, ik
zal dat nooit vergeten."
Op nummer 19 in die straat
volgde de toen 35-jarige Han
van der Heijden met spanning
de onrust op straat. Nu, zestig
jaar na het Jordaanoproer, blikt
hij vanuit zijn kamertje in het
Leo Polakhuis in Slotervaart te
rug op 'rode juli'. De dagen
waarin 'het grauw', zoals de
burgerlijke pers berichtte, over
de daken heerste en de wetsdie-
naren in de straat potkachels,
ledikanten, klinkers enjuspan-
nen met cement naar de kop
gesmeten kregen.
Op 'lood voor brood' werd de
Jordaan getracteerd door poli
tie, marechaussee en leger. Vier
dagen lang knalden in vele
volksbuurten, maar voorname
lijk in de Jordaan, de pistolen en
karabijnen. Zes doden en meer
dan honderd gewonden telde
men na de straatgevechten. De
doden vielen uitsluitend aan de
kant van 'het gepeupel' in een
ongelijke strijd. Met vuisten en
stenen vocht men tegen het
staal van kogels en sabels in de
'steunrelletjes' van 1934.
Als Jordaanoproer gingen zij de
geschiedenis in en worden ze
nog steeds herdacht. Sinds de
50ste herdenking bestaat er een
Komitee Herdenking Jordaan
oproer, dat dinsdag 5 juli om
16.30 uur een krans laat leggen
bij het monument 'Eenheid de
sterkste keten' op de Noorder-
markt. Samen met het Komitee
Amsterdam tegen verarming, de
Werklozen Belangen Vereni
ging, de Bijstandsbond en de
Nederlandse Vrouwen Bewe
ging. Het Jordaanoproer leeft
nog steeds, al boekte het in
1934 geen direct resultaat en
oogstte het zelfs jaren later mis
prijzen omdat het ongewapen
de en ongeorganiseerde volk
zich had laten verleiden tot de
kansloze en zinloze confrontatie
met leger en politie.
Gevochten werd er tegen de
steunverlaging die de regering-
Colijn die maand had doorge
voerd. Van f 12,72 gemiddeld in
de laatste week van juni tot
f 11,51 gulden in de eerste van
juli. Het water stond de steun
trekkers al aan de lippen. Velen
leverden fors meer in dan die
gemiddelde ene gulden en 21
centen. Wanhoop sloeg toe in
gezinnen waar nog maar één
keer per maand vlees op tafel
kwam - voor vader - en warm
eten slechts twee keer in de
week: aardappelen met la
waaisaus. Nieuwe kleren kon
moeder wel vergeten. Vader had
slechts één stel ondergoed en
bleef op zaterdag maar in bed
als het gewassen werd, wach
tend tot het droog genoeg was
om aan te trekken.
Tot vijf jaar geleden woonde de
nu 95-jarige Han van der Heij
den in het monumentje in de
Anjeliersstraat, van waaruit hij
schermutselingen bezag. „De
Jordaan was opstandig, maar
men had geen ideologie. Slechts
een klein percentage was im
mers socialist of anarchist. De
haat tegen het gezag deed het
verzet ontbranden. En die zat
diep. Mijn ouders hadden het
Palingoproer van 1886 nog
meegemaakt en dat gold voor
velen. De Jordaan was een ont
vlambare buurt. Toen de politie
op demonstranten begon in te
hakken, ging de hele buurt zich
ermee bemoeien. Ook de wer
kenden, ook de vrouwen."
Het werd een spel met leger en
politie. Karren van de straat
handelaren lagen gekanteld in
de nauwe straten, om motor
agenten de doorgang te belet
ten. „Ze zaten met twee man op
de motor en nog twee tot drie in
de zijspan. En maar rondom
zich heenslaan. Ze vroegen niet
eerst wie je was. Als je een pet
droeg, kon je er van langs krij
gen." Buren gaven door wan
neer er politie in de straat
kwam. Losgewrikte schoorste
nen liet men van het dak naar
beneden zeilen. „En als de poli
tie dan zo'n huis binnenging,
Politie te paard bindt de strijd aan
trof ze op drie hoog slechts een
vrouw die een kind de borst gaf.
De rest was gevlogen, want in
de Jordaan was toen geen deur
gesloten. Zo bied je weerstand",
zegt Van der Heijden.
'Se komme an je vrete!' Met die
kreet moet een volksvrouw op
woensdagavond 4 juli 1934 in
gebouw De Harmonie op de
Rozengracht de lont bij het kr
uitvat hebben gelegd. De bij
eenkomst van het Werklo-
zenstrijdcomité verliep rustig.
'De vergadering was kalm, maar
toen die vrouw op het podium
sprong en met krijsende stem
begon te schreeuwen, verander
de de stemming en werd het
zeer vrijandig en zéér rumoe
rig', rapporteerde een recher
cheur die stiekem was binnen-
Een collega van hem is wellicht
een beoordelingsfout te verwij
ten, omdat die naar het hoofd
bureau seinde, dat een
'schreeuwende en tierende
massa' het gebouw om elf uur
's avonds verliet. In werkelijk
heid ging het om spreekkoren
in een demonstratieve optocht
tegen de 'steunroof. De politie
trof intussen maatregelen en de
500 man tellende menigte werd
in de Westerstraat opgewacht
en uit elkaar geslagen. Scher
mutselingen volgden tot twee
uur na middernacht en de poli-
tierapporteur noteerde: 'In de
morgen van de 5den juli was de
rust in de Jordaan weergekeerd'.
In de middag laaiden de ge
vechten echter weer op en vie-
-s
met oproerkraaiers in de Jordaan. foto archief
len zwaargewonden en de eer
ste dode: metaalarbeider en een
van de woordvoerders op de
avond van het Werklozenstrijd-
comité J. Gerressen. In de
Goudsbloemdwarsstraat viel
een dode en 's avonds werden
twee broers neergeschoten in
de Willemsstraat. Maar ook een
82-jarige kindse man die voor
het raam zat, werd dodelijk ge
troffen door een politiekogel.
Voetballers van DWS of De
Spartanen stonden vooraan in
de strijd. Een populaire DWS'er
uit de Spaarndammerbuurt
deed voor hoe je op de handig
ste manier een potkachel uit het
raam kon werken.
De politie kreeg hulp van 200
man marechaussee en 800 sol
daten: infanteristen, genie en de
mitrailleurafdeling uit Arnhem
met drie pantserauto's. Ook
werden allebei de tanks die het
Nederlandse leger bezat, de
'Wisent' en de 'Bison', ingezet
tegen de onbewapende oproer
kraaiers. Het Handelsblad
juichte: 'Het grote offensief is
begonnen. Er zijn honderden
kranige gezagsdienaren op de
been: kranige, onvervaarde lei
ders en onverschrokken man
schappen. Een laatste vraag van
de kapitein: Karabijnen gela
den, dan voorwaarts! Met het
voortrukken der patrouilles
stijgt de zekerheid: Deze avond
is de Jordaan ons, het wettig ge
zag wordt er hersteld'.
De steunverlaging werd in '34
niet ongedaan gemaakt.
AMSTERDAM PETER SCHAT
De Jordaanbewoners werpen barricades op om de politie tegen te houden.
foto archief
