De Grote Droom is over
Feiten &Meningen
'Als Bolkestein wat
roept, merkje dat'
Van Mierlo
kan bijna
geen kant op
Kohl moet agenda voor EU nu al veranderen
ZATERDAG 2 JULI 1994
152
Advocaat Van Haren legt twee
Bosnische broers uit waarom zij
al meer dan een jaar wachten
op uitsluitsel van Justitie over
hun asielprocedure. Twee zor
gelijke gezichten buigen zich
naar hem toe, alsof zij de taal
kloof zo proberen te overbrug
gen. „Wat is het probleem?
Waarom krijgen anderen dan
wel eerder een verblijfsstatus?",
vraagt een van hen. „Pech.
Schlechte chance", antwoordt
Van Haren. „Misschien een
ambtenaar die het dossier op
een verkeerde stapel heeft ge-
legd."
Schlechte chance. De woorden
komen duidelijk over. „Blijft al
les dan zoals het nu is?", klinkt
het bezorgd. Van Haren: „Men
sen met een Bosnisch paspoort
krijgen minstens een verblijfs
vergunning op humanitaire
gronden, behalve criminelen".
Opluchting aan de andere kant
van de tafel. Een Bosnisch pas
poort, dat hebben zij. En met
criminaliteit hebben ze niets te
maken, verzekert de oudste
broer. Dan is het alleen nog een
kwestie van tijd, legt Van Haren
uit.
Het Amsterdamse advocaten
kantoor Hamerslag en Van Hó
ren doet al sinds 1978 asielza
ken. In de werkkamer van Van
Haren herinnert een houtsnede
aan de eerste cliënt die hij aan
een status als erkend vluchte-"
ling hielp. Afrikaanse beeldjes, 1
Armeense cognat en een opgè-
zette vogel uit Pakistan wijzen
op tevreden cliënten. Aan de
knop van de centrale verwar
ming bungelt een klok met een
namaak-Delftsblauwe opdruk
van twee Hollandse molens.
„Die heeft een Afghaanse man
hier beneden bij Blokker voor
me gekocht", zegt de advocaat
lachend.
Maar veel tijd voor plezier is er
volgens hem niet. „Laatst ver
telde ik iemand dat hij een
vluchtelingenstatus had gekre
gen. Zijn gezicht klaarde hele
maal niet op. Hoe moet het nu
met mijn vrouw die net uit Irak
is gevlucht, vroeg hij meteen.
Even dacht ik: wat een ondank
bare hond. Maar even later be
greep ik het wel. Als je een zaak
hebt gewonnen, hangt het vol
gende moment alweer een
nieuwe treurende cliënt aan de
lijn. Zo sprak ik een vrouw uit
voormalig Joegoslavië die nota
bene erkend is als vluchteling.
Maar de vreemdelingenpolitie,
heeft haar nog steeds niet het
bewijs gegeven dat zij nodig
heeft voor de sociale dienst.
Binnenkort is zij haar tijdelijke
onderdak kwijt en staat zij zon
der geld met haar kind op
straat. Ik schat dat één op de
tien erkende vluchtelingen op
die manier aan het zwerven
raakt."
Sinds de Bijstandswet is veran
derd, krijgt een vluchteling zon
der medewerking van de
vreemdelingenpolitie geen uit
kering meer. En volgens Van
Haren is de sfeer bij de vreem
delingendienst verslechterd.
„Als Bolkestein weer eens iets
negatiefs over allochtonen
roept, merk je dat meteen aan
de toon aan het loket."
IJZERSTERK
De vreemdelingenpolitie is niet
de enige die Van Haren en zijn
collega's extra werk bezorgt.
„Zo heb ik dertig Zaïrese dien-
ten voor wie ik een kort geding
tegen hun uitwijzing heb aan
gespannen. Justitie stelt die kort
gedingen al twee jaar uit. Elke
maand krijg ik telefoontjes van
cliënten of hulpverleners die
willen weten hoe de zaken er
voor staan. Daarom hebben we
nu telefonische spreekuren. Ik
heb daar moeite mee omdat ie
deréén al zo onvriendelijk tegen
ze doet."
Van Haren vindt het steeds
moeilijker bij Justitie gehoor te
krijgen. „Zo kreeg ik onlangs in
ternationale rapporten waarin
een cliënt van mij met naam en
toenaam werd genoemd: een
vakbondsman uit Kosovo, die
Servische stad die voornamelijk
door Albanezen wordt be
woond. Acht maanden liet Justi
tie helemaal niets over deze
man horen. Pas nadat FNV-
voorzitterStekelenbur^ per
soonlijk een brief aan hef minis
terie had gestuurd,'kwam er
schot in de zaak." - - j jj
In de wachtkamer zitten een
paar mensen op Van Harens
collega Hamerslag te wachten.
De advocaat komt plotseling
binnengerend. „Alles loopt uit
vandaag", roept hij. Tegen de
secretaresse: „Wil je snel wat
voor mij faxen? Dit stuk heeft
me nachtwerk opgeleyerd".
Als de cliënten zijn vertrokken,
is hij bekaf. „Dit werk is echt
een slijtageslag. Het gaat ten
koste van je vrije tijd en nacht
rust. Je moet een grote idealist
zijn om het te blijven doen."
Ook Van Haren heeft het moei
lijk met de grote druk waaron-
der hij werkt. „Ik ben voortdu
rend bang om fouten te maken
terwijl het kan gaan om zaken
van leven en dood."
Het secretariaat is een van de
steunpilaren van het advoca
tenkantoor. Secretaresse Laar
veld vindt het moeilijk om af
stand te bewaren bij dit werk.
„Soms zit ik helemaal misselijk
achter het beeldscherm een ver-'
haal van een gemartelde cliënt
uit te tikken. Of ik zie een vluch:
telingenkamp voor me dat er
net zo uitziet als de concentra
tiekampen uit de Tweede We
reldoorlog. Dan denk ik: 'Stel je
voor dat mij dat zöu overko
men'. Toen ik hier kwam wer
ken, wist ik niet hoeveel moeite
mensen moeten doen om aan
een vluchtelingenstatus te ko
men. De buitenwereld denkt
vaak dat dat zomaar kan."
AMSTERDAM WANG AN OE
Voor een koene duik in het centrum-linkse
kabinet is het water veel te koud. Als een
badgast hartje winter staat Hans van Mierlo
deze dagen aan de vloedlijn. Teentje erin,
teentje eruit. Een paar spetters op de pol
sen, toch maar snel weer de handdoek ge
pakt. Het lieft zou de D66-leider thuis bij de
warme haard gaan zitten. Maar hij beseft
dat hij er waarschijnlijk niet aan ontkomt.
En voor het wachten op aangenamer tem
peraturen ontbreekt de tijd. Informateur
Tjeenk Willink heeft zich immers voorgeno
men tenminste drie Haagse fractieleiders,
onder wie Van Mierlo, binnen een week de
zee in te drijven.
Het gesprek eerder deze week met konin
gin Beatrix in paleis Noordeinde, moet een
onaangename ondertoon hebben gehad. Of
de heer Van Mierlo zich wel realiseerde
waar zijn verantwoordelijheden lagen? Het
land moet immers geregeerd worden en of
de D66-leider zo vriendelijk wilde zijn daar
een steentje aan bij te dragen. Er was lichte
paniek in de ogen van Van Mierlo te lezen
toen hij in perscentrum Nieuwspoort ver
slag van zijn gesprek met de vorstin kwam
uitbrengen. Terwijl hij daags tevoren deel
name van zijn partij aan een centrum-links
of centrum-rechts kabinet nog 'zeer on
waarschijnlijk' had genoemd, kraakte nu de
deur naar een coalitie met CDA en PvdA op
een kier.
Wat is er mis met de macht, dat de D66-
voorman daar zulke koude rillingen van
krijgt? Het kan niet aan ingebakken allergie
voor het CDA liggen, de sinds dinsdag weer
onvermijdelijke regeringspartner. In 1989
stond Van Mierlo nog beteuterd aan de zij
lijn, nadat CDA en PvdA hem beleefd maar
beslist buiten hun kabinet hadden gehou
den.
Van Mierlo heeft in zijn eigen woorden
'grote scepsis nog geloofwaardig tot een van
de twee meerderheidskabinetten te komen'.
De weg naar een centrum-rechts kabinet
zou om te beginnen door de WD zelf zijn
afgesneden. Was het niet Bolkestein ge
weest die het 'harde bezuinigingspakket'
van de paarse partners op het laatste mo
ment om zeep had geholpen? Welnu, met
CDA en D66 zou Bolkestein in de onder
handelingen niet veel verder kunnen ko-
Met centrum-links heeft Van Mierlo voor
al een imagoprobleem. Op 3 mei hebben de
beide regeringspartijen alle glans verloren.
„Wat moeten de arme kiezers er wel niet
van denken als wij gewoon met D66 zouden
doorregeren?", vroeg CDA-prominent Ger-
rit Braks zich af. Bolkestein noemde een ka
binet van PvdA, CDA en D66 maar gelijk
een 'mitella-kabinet', een kreupel gezel
schap dat alleen dankzij de steun van D66
verder door het leven zou kunnen.
Het is nog maar de vraag welke regerings
combinatie PvdA-informateur Tjeenk Wil
link straks het eerst wil laten onderzoeken.
Een centrum-rechts kabinet, waar PvdA en
D66 geen been in zien? Of een centrum
linkse ploeg, waaraan het CDA vooralsnog
niet wil meewerken en waar D66 kippevel
van krijgt?
In beide scenario's dreigt het regeren
voor Van Mierlo op kreperen uit te draaien.
Wim Kok zal vanuit de oppositiebankjes
weinig moeite hebben het arbeideristische
deel van D66 los te weken. En Bolkestein re
kent zich al rijk als D66 tekent voor cen
trum-links.
Het probleem voor Van Mierlo is, dat hij
eigenlijk geen uitweg heeft uit dit dilemma.
Het theoretisch alternatief - een minder
heidskabinet in de Tweede Kamer gedogen
- maakt op zijn minst een laffe indruk. Welk
vertrouwen kunnen de kiezers er dan nog in
hebben dat D66 zijn idealen ooit zelf in be
leid omzet?
Met het 'mitella-kabinet' is in democra
tisch opzicht niets mis. CDA, PvdA en D66
hebben samen 95 zetels en dat kan toch
geen kabinet genoemd worden dat de uit
spraak van de kiezers aan zijn laars lapt?
Maar dat CDA en PvdA flink hebben verlo
ren blijft een feit, en daarom eist Van Mierlo
dat ze in een combinatie met D66 hun stijl
veranderen. Al blijft vaag wat hij daarmee
precies bedoelt. Minstens zo belangrijk is of
Brinkman daarvoor nog wel de ruimte krijgt
van zijn eigen partij. Uitgerekend vandaag
verschijnt er een rapport over de verkie
zingsnederlaag dat naar verluidt over die
zelfde Brinkman een vernietigend oordeel
velt.
DEN HAAG PAUL KOOPMAN
Bosnische vluchtelingen komen aan in Haarlem. Zelfs voor hen is het
soms een hele toer om alle papieren te pakken te krijgen.
UNITED PHOTOS DE BOER NILS VAN HOUTS
Toen een groot aantal Amerikanen niet zo lang geleden werd gevraagd naar hun favoriete decen
nium, noemde het overgrote deel de jaren vijftig. De Verenigde Staten waren de onbetwiste num
mer één en de American Dream leek al zijn beloften waar te maken. De van de oorlogsfronten te
ruggekeerde soldaten konden zo aan het werk. In 1950 kregen per dag vierduizend gezinnen de
sleutel van hun nieuwe huis, dat vervolgens werd volgestopt met koelkasten, airconditioners, was
machines en vaatwassers.
De basis voor die welvaartsexplosie was al ruim een
halve eeuw eerder gelegd. Met de pioniersgeest nog
in het bloed verboden toen achtereenvolgende re
geringen prijsafspraken tussen bedrijven. De on
zichtbare hand van de vrije markt moest zijn werk
kunnen doen tot heil en zegen van alle Amerika
nen. Het bedrijfsleven vond echter een oplossing:
fuseren. En zo ontstonden de mammoetondeme-
mingen die aan het begrip massaproduktie een
nieuwe inhoud gaven en de VS een ongeëvenaarde
economische kracht zouden geven.
Blind voor de gevaren daarvan zijn de Amerikanen
nooit geweest. De discussie over de enorme macht
van die ondernemingen, heeft tientallen jaren ge
duurd. Maar, zo constateert de Harvard-econoom
en huidige Amerikaanse minister van arbeid Robert
Reich in zijn prachtige boek De wereld aan het werk
'niets magkt zo snel een einde aan een politieke
discussie als succes'.
Toen topman Charles Erwin van General Motors in
1953 als kandidaat-minister de vraag kreeg voorge
legd wat hij zou doen als het landsbelang zou bot
sen met dat van GM, kon hij daarom eenvoudig
zeggen dat hij zich zo'n conflict niet kon voorstel
len. „Want al jaren ga ik ervan uit dat wat goed is
voor ons land, goed is voor General Motors en vice
En binnen de context van de jaren vijftig had Erwin
gelijk: de grote Amerikaanse bedrijven waren voor
hun afzet immers vooral aangewezen op de thuis
markt. Latijns-Amerika, Afrika en Azië fungeerden
slechts als wingewesten en Europa zat midden in
de wederopbouw. De Amerikaanse bedrijven pro
duceerden enorme hoeveelheden spullen en ver
kochten die door via loonsverhogingen voor koop-
krachige vraag te zorgen. „Economische gezond
heid", aldus een advertentie van het Newyorkse
warenhuis Gimbels in 1953, „heeft niets te maken
met op de kleintjes passen. Wie economisch wil
overleven, moet consumeren. Als je morgen meer
cake wil hebben, moet je vandaag meer cake eten".
NETWERKEN
Maar de wereld stond niet stil. Europa herrees uit
zijn as en werd behalve afzetgebied ook.,een ge
duchte concurrent. Hetzelfde zou later gebeuren
met de Aziatische Tijgers. De nationale economie
was plaats aan het maken voor een wereldmarkt.
Het enige doeltreffende antwoord bleek de trans
formatie van nationale bedrijven tot, zoals Reich ze
noemt, wereldwijde netwerken. En dan hoeven we
niet gelijk te denken aan IBM of GM, ook ons eigen
Batavus is zo'n netwerk. In 1980 kwamen van elke
tien fietsonderdelen er vier uit Nederland zelf, vijf
elders uit Europa en één uit Azië. Veertien jaar later
is een Batavus nog maar voor minder dan een
kwart 'echt' Nederlands, voor éénderde Europees
en komt bijna de helft van de onderdelen uit Azië.
Die zogeheten globalisering had en heeft enorme
effecten. Wat goed was voor GM, was niet langer
voor de VS, en omgekeerd. De wereldwijde concur
rentie had ook zijn weerslag op de arbeidsmarkt.
Reich onderscheidt drie soorten werk: de gestanda-
riseerde produktie, persoonlijke dienstverleningen
de symbolisch-analytische diensten. De eerste cate
gorie omvat het eenvoudige produktiewerk, of het
nu gaat om de aloude lopende band of een moder
ne versie daarvan als het invoeren van gegevens in
een computer. Ongeveer een kwart van de Ameri
kanen doet dit soort werk. Nog eens drie van de
tien Amerikanen werken in de persoonlijke dienst
verlening: verkopers, obers, kappers, verplegers,
noem maar op. En dan zijn er de symbolisch-ana-
listen, twintig procent van de beroepsbevolking.
Het is de groep hoog-opgeleiden die vooral creatief
of probleemoplossend werk doet: wetenschappers,
technisch ontwerpers, advocaten, systeemanalis
ten, architecten, journalisten, directeuren, enzo-
WORKING POOR
Anno 1994 is het standaard-produktiewerk gaan
zwerven. General Motors hield Motor City Detroit
deels voor gezien en opende fabrieken in Mexico en
Zuid-Korea. En elk uur, zegt Reich licht dramatisch,
komen er op de aarde 12.000 mensen bij 'van wie
de meesten uiteindelijk tevreden zullen werken
voor een fractie van de lonen in de VS'. De werk-
-
AN NOU NCI NG t T
.new class of Fords married in style to the Thundcrhird
Een advertentie voor de nieuwe Ford Galaxie uit de tijd dat de Amerikaanse droom nog volop werd bewaar
heid.
loosheid onder de 'blauwe boorden' in de VS werkt
door naar de persoonlijke dienstverlening, waar im
mers ook veel laaggeschoold werk zit. Die dienst
verlening groeit nog steeds, maar het gaat mede
door het enorme arbeidsaanbod vaak om slecht be
taald werk. Twee volledige banen en nog maar nau
welijks rond kunnen komen is geen uitzondering.
De working poor zijn een begrip geworden.
De enigen die de dans ontspringen, zijn de symbo
lisch-analisten. Zij hebben de sleutels van de toe
komst in handen, constateert Reich. In het ergste,
maar voor Reich bepaalde niet onwaarschijnlijk ge
val, trekken de rijken zich terug in enclaves, afge
schermd voor de armen. Reich begint zijn boek met
de observatie van Alexis de Tocqueville uit 1831 dat
Amerikanen „er een voorkeur voor hebben om al
hun handelen te verklaren vanuit het principe van
goed begrepen eigenbelang. Zij laten zelfvoldaan
zien hoe zij vanuit een verlichte zorg voor zichzelf
er permanent toe geprikkeld worden elkaar behulp
zaam te zijn en een deel van hun tijd en eigendom
op te offeren voor het welzijn van de staat".
Op die observatie baseert hij zijn hoop. Gebrek aan
toekomstperspectief is de beste voedingsbodem
voor een criminaliteit waartegen uiteindelijk ook
bewakingsdiensten en prikkeldraad geen bescher
ming bieden. Reich hoopt dat de Amerikaanse elite
zich vanuit dat eigenbelang zich iets zal (blijven)
aantrekken van hun fellow Americans. Zo niet, dan
eindigt de Amerikaanse droom in een volslagen
nachtmerrie.
(Robert Reich, De wereld aan het werk. Uitgeverij
Èecht, prijs 49,90)
HAARLEM SJAAK SMAKMAN
TOM
Het plechtige voornemen was eindelijk
weer eens een blik naar buiten te wer
pen, op Oost-Europa bijvoorbeeld en op
de gezamenlijke bestrijding van de inter
nationale criminaliteit. Maar de 'Slag van
Corfu' dwingt de Europese Unie ook de
komende tijd vooral met zichzelf bezig te
zijn. Onder Duitse leiding moet de Unie
alsnog snel een voor iedereen acceptabe
le voorzitter vinden voor de Europese
Commissie. Het is een zwerftocht door
een mijnenveld, een voorproefje van de
verhitte discussie die Europa te wachten
staat tussen Londen en de federalisten.
In de wandelgangen van de Europese
Unie is gisteren een kleine zucht van ver
lichting geslaakt. Na de warrige leiding
van de Grieken is het nu tijdvoor Deut
sche Gründlichkèit. Een half jaar lang
zullen de afgezanten van kanselier Kohl
in Brussel een strakke regie voeren.
Daarna nemen de al even geroutineerde
en Europa-gezinde Fransen en Spanjaar
den het heft in handen.
Kohl, Mitterrand en Gonzalez zijn er
klaar voor. Ze hebben hun horloges ge
lijk gezet om er voor te zorgen dat de ko
mende achttien maanden een Gouden
Tijd voor Europa worden. De coördinatie
is extra noodzakelijk, omdat geen van de
drie regeringen zijn politieke leven zeker
is. De Duitsers gaan op 23 oktober naar
de stembus om te oordelen over Kohl, de
Fransen kiezen volgend jaar april een
nieuwe president, en de regering-Gonza-
lez wankelt onder corruptieschandalen.
De strakke inhoudelijke afstemming tus
sen Bonn, Parijs en Madrid is ook be
doeld om de Europese diplomaten
enigszins gerust te stellen dat Brussel
niet teveel het toneel wordt van nationa
le verkiezingscampagnes.
De agenda van het drietal blijft voorals
nog steken in beloftevolle vaagheid. De
toenadering tot Oost-Europa staat er op,
als telkens terugkerend Duits thema.
Frankrijk en Spanje hebben in ruil hier
voor bedongen dat de EU de komende
jaren ook meer aandacht en geld gaat
besteden aan de landen rond de Middel
landse Zee, zoals Algerije.
Daarnaast hebben de drie plechtig ver
klaard eindelijk eens werk te willen ma
ken van het beteugelen van de oncontro
leerbare stromen asielzoekers en de
strijd tegen de internationale criminelen.
Als alles nu eindelijk eens meezit, wordt
'Schengen' na talloze vertragingen dit
jaar oktober volledig van kracht.
De afgelopen weekeinde gehouden top
conferentie op Corfu heeft de agenda in
één klap omgegooid. De ruzie om de
voorzittersstoel van de Europese Com
missie moet immers eerst beslecht wor
den. Het probleem daarbij is dat het veto
van Londen de EU opnieuw afhankelijk
heeft gemaakt van de binnenlands-poli-'
tieke grillen van de Britse Conservatie
ven. Door de 'federalist' Jean-Luc
Dehaene in de ban te doen, heeft Major
bovendien ook in de rest van de EU de
sluimerende strijd tussen voor- en tegen
standers van meer samenwerking op
scherp gezet.
De Duitse minister van buitenlandse za
ken Kinkel en zijn Franse collega Juppé
verklaarden dinsdag nog strijdvaardig
vast te houden aan Dehaene. Maar kan
selier Kohl lijkt zijn Belgische protégé te
hebben laten vallen en is achter de
schermen op zoek gegaan naar een com
promisfiguur.
Daarbij circuleren verschillende namen.
De Ier Peter Sutherland lijkt als
der van grote vrijhandel voor de Fransen
niet acceptabel. Een Nederlandse reser
ve-kandidaat is niet snel voor handen:
Frans Andriessen staat als zo mogelijk
nog federalistischer te boek dan de Bel
gen, terwijl Hans van den Broek in Brus
sel teveel blutsen heeft opgelopen. De
enige Nederlander met grote kans van
slagen is Wim Kok, maar hij wil premier
worden.
De Belgen hebben minister van financi
ën Maystadt, oud-premier Martens en
ex-Eurocommissaris Davignon. Van hen
lijkt de aristocratische christendemo
craat Etienne Davignon de beste papie
ren te hebben, maar de vraag is of
Dehaene een landgenoot de eer gunt.
Buiten de Benelux lopen vanzelfspre
kend nog meer liefhebbers rond. Zo vie
len de afgelopen dagen de namen van de
Spaanse premier Gonzalez, die me teen
voor de eer bedankte, Portugals premier
Cavaco Silva en de Italiaanse ex-premier
Amato.
BRUSSEL PETER DE VRIES
