Duik in geheimen van de neus Knorrepot John Dalton droeg rode sokken Wetenschap Doe-het-zelf-test moet zinvol zijn Sonde Ulysee naar zuidzon VRIJDAG 1 JULI 1994 162 amsterdam In Groot-Brittannië komt binnenkort een soort doe-het-zelf-test op de markt waar mee twee zeldzame, vooral bij kinderen voorkomende soorten kanker kunnen wor den opgespoord. De Britse fabrikant be schouwt dit als een „doorbraak" en hoopt dat in de toekomst alle Britse baby's ermee zullen worden getest. De reacties in Neder land zijn aanzienlijk minder enthousiast. Het gaat om neuroblastoom en phaeochro- mocytoma, twee typen kanker van de bij nieren. In Nederland wordt jaarlijks bij veertig kinderen neuroblastoom vastge steld. Phaeochromocytoma is nog zeldza mer. Patiënten die eraan lijden produceren extra veel catecholamine, een chemische stof die in de urine terecht komt. Het testpakket bestaat uit een soort inleg- kruisje van absorberend papier dat door de moeder in de luier moet worden gestopt. Vervolgens kan het voor een analyse naar een centraal laboratorium worden ge stuurd. De kosten van materiaal en labora toriumanalyse liggen onder een tientje. Volgens prof. dr. A. Veerman, hoogleraar in de kinderoncologie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, worden Japanse kinderen al jaren op neuroblastoom gecontroleerd via een „inlegvelletje" in de luier. Na invoering van de test zijn er veel meer van dit soort tumoren gevonden dan er voorheen wer den gemeld en steeg het percentage kinde ren met neuroblastoom in Japan ook boven dat in andere landen. Naar aanleiding hiervan zijn kinderoncolo gen na een uitvoerige internationale discus sie volgens Veerman tot de conclusie geko men, dat er dus nogal wat „neurblastoom- achtige" tumors zijn die,vanzelf weer ver dwijnen. Dat stemt overeen met de bevin ding dat deze ziekte vooral bij kinderen on der de één jaar vaak goedaardig verloopt, zelfs als ze al uitzaaiingen hebben. Het landelijk invoeren van de test zou dan ook tot gevolg hebben dat veel baby's on nodig „patiënt" worden en veel ouders no- deloos.ongerust, nog afgezien van de kans op foute positieve uitslagen. Bovendien is volgens Veerman onvoldoende bewezen dat de sterfte aan neuroblastoom dankzij dit soort testen afneemt. Hij zei dat er daar om in Nederland bewust niet mee is begon nen. De Nederlandse kankerbestrijding (KWF) is het met prof. Veerman eens dat .bevolkingsonderzoek zinvol moet zijn. Vegetariërs minder kanker en hartkwalen Vegetariërs hebben 40 procent minder kans om kanker te krijgen dan mensen die ge wend zijn vlees te eten. Dit hebben onder zoekers in Groot-Brittannië en Nieuw-Zee- land bekendgemaakt. Uit het rapport van deze onderzoekers, blijkt verder dat vegetariërs ook minder kans hebben om aan hartkwalen te overlij den. „Niet-vleeseters vertoonden opvallend lagere sterftecijfers dan vleeseters voor alle doodsoorzaken, hartkwalen als gevolg van vernauwing van de kransslagaders en kan ker," zo staat in het verslag van het onder zoek in de British Medical Journal. Jim Mann van de Universiteit van Otago in Dunedin (Nieuw-Zeeland) deed onderzoek ohder 6.000 vegetariërs en 5.000 vleeseters en hun vrienden en verwanten om er zeker van te zijn dat leefpatroon en geografische en andere factoren geen invloed zouden hebben op het resultaat. Hij vergeleek, met collega's, de sterfgevallen als gevolg van kanker, hartkwalen en andere oorzaken over een periode van 12 jaar. Nadat ze de invloed van roken, gewicht en sociale klasse hadden geëlimineerd, ontdekten zij dat de sterftecijfers voor de vegetariërs merkbaar Volgens de onderzoekers ondersteunen hun resultaten tientallen eerdere studies. Maar ze hebben een volstrekt eigen techniek ge bruikt. „Eerdere studies gaven lagere sterf tecijfers aartonder vegetariërs, maar daarin was onderzoek gedaan bij leden van gods dienstige of andere groepen of was onvol doende rekening gehouden met verstoren de factoren in de controlegroep," zo schrijft Mann. Hij zegt niet zeker te weten waarom vegeta riërs gezonder zijn, maar hij gaat ervan uit dat het dieet de belangrijkste factor is. De groep die aan het onderzoek heeft meege daan, omvatte mensen die eieren en zuivel- produkten consumeren, veganigten (strikte vegetariërs die alle dierlijke produkten mij den) en een aantal personen die wel vis eten. „Vegetariërs krijgen veel groenten, fruit, graanprodukten en peulvruchten binnen. Hun dieet bevat daarom weinig verzadigde vetten en betrekkelijk veel onverzadigde vetten en koolhydraten," schrijft Mann. Vegetariërs krijgen meer vitaminen binnen, behalve B-12, en minder ijzer en zink. Van deze vitaminen is bewezen dat ze bescher men tegen kanker. Vegetariërs hebben doorgaans een lagere bloeddruk en een la- gercholesterolgehalte. Mann schrijft dat hij mensen niet zal aanra den over te schakelen op een vegetarisch dieet. Maar de Vegetarische Bond van het Verenigd Koninkrijk, die veel vrijwiligers heeft aangezocht voor het onderzoek, zegt: „De uitkomsten bevestigen wat wij al lang wisten - dat een vegetarisch dieet gezonder is, niet alleen voor de planeet, maar ook voor de mens." Een neus is als een tent. De neusvleugels zijn het doek. Het tussenschot is de tentstok. Haal je die stok weg dan zakt de tent ii FOTO'S UNITED PHOTOS de BOER BABETTE STAPEL Neuzen is een passende om schrijving voor het werk van John van Loosen (37) uit Sneek. Andermans neus heeft zijn speciale belangstelling. Het reukorgaan heeft voor de keel-, neus- en oorarts van het Sneker Antonius Ziekenhuis bijna geen geheimen meer. Wat Van Loosen nog niet over de neus weet, probeert hij - sa men met anderen - door on derzoek. te ontdekken. Met succes. Het laatste onderzoek waarin hij een prominente rol speelde verdiende een Europe se onderscheiding. ,,Ach," zegt hij bescheiden, „we stonden niet uitzinning te juichen toen we die prijs kregen. Het is per stot van rekening geen voetbal. Maar we hebben natuurlijk wel even geglimlacht." sneek marcel de jong De neuzenstudie mocht dan geen voetbalwedstrijd zijn, het prijswin nende onderzoek was wel het resul taat van enthousiast 'teamwork'. Tientallen mensen - computerdes kundigen, laboranten, professoren - in binnen- en buitenland hielpen mee om het onderzoek te laten sla gen. De prijs gaat naar het hele team. De bonus voor Van Loosen is dat hij er een doctorstitel aan over houdt. De uitkomst van het onderzoek maakt een einde aan de onzekerheid opererende neusartsen al te kampen hebben. Het me rendeel van hun operaties heeft met het tussenschot in de neus te maken. De rest betreft voornamelijk schoon heidscorrecties. Bij 70 procent van de volwassenen staat het tussen schot scheef. Voor de grootste groep blijft dat zonder gevolgen. Het ande re deel kan wel degelijk last hebben van het scheve tussenschot. De ■klachten: benauwdheid, hoofdpijn of snurken. Het tussenschot zonder meer ver wijderen levert problemen op. „Een neus is als een tent", legt Van Loosen uit. „De neusvleugels zijn het doek, het tussenschot is de tentstok. Haal je die stok weg dan zakt de tent in. En dat is geen fraai gezicht." Nu waren de deskundigen het nooit eens op welke leeftijd een operatie verantwoord is. De geleerden waren bang dat bij te jong ingrijpen de neus en het gebied er omheen tij dens de puberteit nog flink zouden misvormen. Ze stelden de operaties daarom liever uit tot na de puberteit. Of de neus in de tienerjaren daad werkelijk nog groeit, was echter nog nooit bewezen. Professor Verwoerd onderzocht in Rotterdam hoe het zat met de groei van de neus. In 1988 sloot Van Loosen zich bij diens team aan. Van Loosen toog naar Bombay om daar te onderzoeken hoe de neus zich had ontwikkeld bij overleden kinde ren van verschillende leeftijden. „Het was voor het eerst dat dit type onderzoek met menselijk materiaal werd verricht. Vóór die tijd was 25 jaar met konijnen geëxperimen teerd." Kinderlijkjes Van Loosen sneed in de Indiase me tropool in de neuzen van zestig kin derlijkjes. „Dat was heel vervelend, de schaduwzijde van het onderzoek. Ik kon er niet aan wennen. Het blij ven immers kinderen. Maar voor het onderzoek was het onontkoombaar. We leren nog altijd het beste van de mens zelf." De tussenschotten gin gen mee naar Rotterdam en werden daar bestudeerd. De uitkomst van het onderzoek was niet verrassend, maar maakte wel een einde aan alle speculaties: na de geboorte groeit de neus snel, maar een volgende groeispurt blijft uit, net als bij andere delen van het gelaat. Als het nodig is, hoeft een operatie aan het tussenschot dus niet tot na de puberteit uitgesteld te worden, omdat zich in de neus tij dens de puberteit nog nauwelijks spectaculaire wijzigingen voordoen. Dit voorkomt dat de patiënt vier jaar langer last van zijn neus heeft. Van Loosen wijst erop dat het be langrijkste deel van het onderzoek nog moet komen, ook al is het eerste deel Europees erkend. Over een paar jaar is de vervolgstudie afgerond. In dat onderzoek wordt gekeken hoe de neus zich ontwikkelt bij een kind dat al jong aan het tussenschot geope reerd is. Door de uitkomsten van beide onderzoeken naast elkaar te leggen, is te zien of de neuzen van de jong geopereerde kinderen afwij kingen vertonen ten opzichte van die van niet geopereerde leeftijdge nootjes. „Als die studie klaar is, kun nen we beter voorspellen wat de ef fecten van de operatie zullen zijn." Neuspeuteren Dat het Sneker Antonius Ziekenhuis het belang van de studies inziet en Van Loosen daarvoor alle ruimte geeft, was een voorname reden voor de Zeeuwse keel-, neus- en oorarts om naar Friesland te komen. Dat het ziekenhuis net met nieuwbouw be zig was, telde evenzeer mee. „Ik kon een nieuwe start maken en m'n ei gen apparatuur uitkiezen, als het ware een maatkostuum aanschaffen. Dat vond ik heel belangrijk." Van Loosen propageert tegenover zijn collega-artsen graag zijn visie op de behandeling van kinderen. Hij vindt dat het veel opener kan en be trekt de ouders meer bij de behan deling dan voorheen in het Sneker ziekenhuis het geval was. Daardoor voelt het patiëntje zich meer op zijn gemak en dat vereenvoudigt het werken. „Het is de kunst om kinde ren zover te krijgen dat ze je alles la ten zien. Ik maak er een spelletje van. Ik laat ze bijvoorbeeld in de neus van een speelgoedbeer kijken, laat ze dan zien met wat voor instru menten ik werk en leg ze dan uit wat ik ga doen." Dat werkt: huilende kin deren treft Van Loosen zelden. De kinderen, maar ook de volwas senen die hij behandelt, krijgen van hem te horen dat af en toe in de neus peuteren niet erg is. „Het hoort bij de dagelijkse gang van zaken om wat ons dwarszit uit onze neus te halen. Dat kan geen kwaad. Het wordt pas erg als iemand enkele uren per dag in zijn neus zit te peu teren. Dan kan het slijmvlies kapot gaan waardoor een gat in het tussen schot kan ontstaan." Nog een paar jaar en Van Loosen kan de verstokte neuspeuteraar wetenschappelijk verantwoord precies vertellen wat daarvan de zichtbare consequenties zullen zijn. Met dank aan zijn eigen onderzoeken. Grondlegger atoomtheorie 150 jaar geleden overleden Sterfte voormalig DDR gestegen den haag henk hellema Op zijn tijdgenoten kwam hij over als lomp, zonderling en knorrig. Wie hem aanhoudend vragen over zijn onderzoek stelde, vertelde hij dat hij over het onderwerp een boek had geschreven dat in de winkel te koop was. Wie hem vroeg waarom hij niet trouwde, kreeg als antwoord dat hij het daarvoor te druk had. Deze knorrepot was de Engelse onderzoeker John Dalton, een belangrijk onderzoeker op het terrein van de natuurwetenschappen en grondlegger van de theorie der atomen, die op 27 juli 1844, nu 150 jaar geleden, over leed. In 1766 geboren als zoon van een arme wever, heeft Dalton zijn kennis voornamelijk door zelfstudie vergaard. Als jongen kon hij al uren in boeken verdiept zijn. Reeds vanaf zijn twaalfde voorzag hij in zijn eigen levensonderhoud door kinderen van uiteenlopende leeftijd les te geven. Zijn hart lag evenwel bij de natuurwetenschap. Belangrijk onderzoek heeft Dalton verricht op het gebied van de meteorologie, de hydrologie, de biologie en de scheikunde. Meer dan 57 jaar lang hield hij nauwkeurig een meteorologisch dagboek bij. Veel waarnemingen deed hij van het verschijnsel van het noorderlicht. Belangrijk werk verrichtte hij ook op het gebied van de verdamping en van het scheikundig gedrag van gassen. Proeven met gassen deed hem vrijwel tegelijkertijd met de Frans man Joseph Louis Gay-Lussac ontdekken dat het volume van een gas bij elke graad temperatuurstijging steeds met een constant vo lume t Dalton heeft zijn kennis voornamelijk door zelfstudie vergaard. Theorie In 1803, 37 jaar oud, stelde hij zijn atoomtheorie op die in grote lij nen nog steeds geldig is. Volgens deze theorie bestaan alle elemen ten uit een groot aantal zeer kleine deeltjes, atomen, die ook blijven bestaan wanneer ze chemische reacties met andere atomen aan gaan. De theorie zegt ook dat alle atomen van hetzelfde element volkomen identiek zijn, en dat chemische verbindingen ontstaan doordat steeds een heel aantal atomen van het ene element zich verbinden met een heel aantal atomen van andere elementen. Dalton dacht nog dat deze deeltjes ondeelbaar waren, vandaar de naam atoom, wat in het Grieks ondeelbaar betekent. De moder ne natuurkunde heeft ons geleerd dat atomen wel degelijk uit nog kleinere deeltjes bestaan. Dalton is ook de ontdekker geweest van het verschijnsel dat som mige mensen geen kleuren kunnen zien, maar alleen grijstinten. Kleurenblindheid wordt daarom ook wel daltonisme genoemd. Dalton ontdekte het fenomeen, omdat hij er zelf aan leed. Hij zou zijn eigen kleurenblindheid hebben ontdekt bij het beschrijven van de kleuren van bloemen. Volgens een ander verhaal, zou een vriend hem er tijdens een Quaker-dienst op hebben gewezen dat het dra gen van fel rode sokken ongepast was. Dalton zou geantwoord hebben dat hij dacht grijze sokken te hebben aangetrokken. Zijn leven lang heeft de Engelsman een zeer sober bestaan ge leid. Zijn baan als schoolmeester bezorgde hem nu niet bepaald een goed belegde boterham. Weliswaar aanvaardde hij in 1793 een hoogleraarschap in de wiskunde en natuurwetenschappen in Man chester, maar het is maar de vraag of hem dat zoveel meer oplever de. Toen het instituut waar hij les gaf, zes jaar later, in 1799, naar York verhuisde, bleef Dalton in Manchester en voorzag hij in zijn levensonderhoud door het geven van privé-lessen. Eenmaal beroemd heeft hij wel een enkele aantrekkelijke aanbie ding gehad, maar hij was te veel gehecht aan zijn onafhankelijk heid om daar op in te gaan. In 1837 kreeg hij verlammingsver schijnselen. Op 26 juli 1844 las hij pog, voor het laatst, de stand van de barometer af. De volgende dag viel hij bij een poging op te staan uit bed, en bleef levenloos liggen. Na de hereniging van de beide Duitslanden in oktober 1990 is de sterfte in het voormalige Oost-Duitsland, met name on der jonge mannen, aanzienlijk toegenomen. Vergeleken met 1989 lag deze in 1991 onder mannen tussen de 15 en 35 jaar 40 procent hoger, in de leef tijdsgroep van 35 tot 45 jaar 30 procent. Ook onder vrouwen nam de sterfte toe, alhoewel minder uitgesproken dan onder mannen. Bij vrouwen tussen de 35 en 44 jaar was de sterfte in 1991 20 procent hoger dan in 1989. Dat blijkt uit een onderzoek van het American Enterprise Insti tute dat èen grondige analyse heeft gemaakt van gegevens van het Duitse Statistischen Bun- desamt. Over de oorzaken van deze dramatische sterfte-toena- me is nog weinig bekend. Vermoed wordt dat het veel te maken heeft met de toegeno men onzekerheid en uitzicht loosheid bij de inwoners van de vroegere DDR en met de daar mee gepaard gaande spannin gen. Volgens de Amerikaanse onderzoeker Nicholaus Eber- stadt is na de hereniging het aantal hart- en vaatziekten, le- vercirrosen en zelfmoorden toe genomen. „Dat zijn allemaal symptomen van stress. Een probleem is echter, aldus Eberstadt, dat door de verschil lende registratie de vergelijking van de huidige doodsoorzaken met die in de DDR-tijd moeilijk is. Overigens is de sterfte onder heel jonge kinderen en oudere mensen, dankzij verbeteringen in de gezondheidszorg, afgeno- Aanwijzingen dat de van het vroegere Oost-Duits- land hun toekomst somber in zien, vormen ook het dalend aantal huwelijken en het sterk teruggelopen aantal geboorten. Kwamen er in 1987 nog 226.000 kinderen ter wereld, in 1992 wa ren dat er nog slechts 88.300. Overigens staat de voormalige DDR niet alleen in deze drama tische ontwikkeling. Ook in an dere landen van het vroegere Oostblok, zoals Rusland, Roe menië, Bulgarije en Polen, doet zich een zelfde daling van het aantal geboorten en een zelfde de sterfte voor. Eten tijdens de Vierdaagse nijmegen (anp) De vakgroep medische fysiolo gie en sportgeneeskunde van de Rijksuniversiteit Utrecht gaat 350 wandelaars tijdens de 78- ste Vierdaagse in Nijmegen on derzoeken op de invloed van voeding op de wandelprestatie. De 350 deelnemers aan het on derzoek zijn van middelbare leeftijd. De vakgroep wil weten wat het effect van eten op het leveren van een sportieve prestatie is. De helft van de deelnemers krijgt gedurende zeven dagen (drie dagen voor het evenement en de vier dagen van de wan deltocht) een speciaal dieet. De andere helft mag eten en drin ken zoals men normaal zou doen. Bekeken wordt achteraf welke groep de beste prestaties geleverd heeft en in welke groep de meeste uitvallers voorko- Vorig jaar deden medewerkers van het Academisch Ziekenhuis Nijmegen St. Radboud een on derzoek onder bejaarde deelne mers naar hart- en vaatziekten. De uitkomsten van dit onder zoek zijn nog niet bekend. De beide onderzoeken worden me de gefinancierd door de Neder landse Hartstichting. Botsing gevaar ruimtestation new vork ap Ruimte-rommel, soms met de afmetingen van een schoolbus, kan een gepland internationaal ruimtestation vernietigen. De Amerikaanse ruimteorganisatie NASA meende dat de kans op een botsing tussen een ruimte station en rommel die in een baan om de aarde zweeft kan worden gereduceerd. De Verenigde Staten, Canada, Europa, Japan en sinds kort ook Rusland werken samen aan een project om een bemand ruimte station te stationeren. De inter nationale bemanning moet vandaar uit de ruimte en de aarde bestuderen, onder meer als voorbereiding op een reis naar Mars. Tegen het jaar 2002 moet het station in een baan om de aarde cirkelen. Volgens The New York Times bestaat er een kans van 1 op 10 dat het ruimtestation in botsing komt met rommel, waarbij het gevaar niet denkbeeldig is dat het station vernield en de be manning gedood wordt. Het Amerikaanse leger heeft 7.000 objecten weten te tellen die als ruimte-rommel kunnen worden aangemerkt, variërend van gebruikte rakettrappen tot 'dode' satellieten. Sommige ob jecten hebben de afmeting van een honkbal, anderen echter die van een fikse schoolbus. Een ruimte-ingenieur, die ano niem wilde blijven, verklaarde tegenover de krant dat het pro bleem door bureaucraten wordt gebagatelliseerd. NASA-functio- naris Daniel Goldin zei dat er alles aan gedaan werd om de noodzakelijke veiligheid te waarborgen, maar dat „we nooit in staat zullen zijn volledi ge veiligheid te garanderen." parus dpa De in 1990 gelanceerde Europe se ruimtesonde Ulysee is zijn vlucht over de zuidelijke pool van de zon begonnen. De sonde blijft tot 5 november in een baan om de zuidpool van de zon, waar temperaturen heer sen van ruim 4000 tot 20.000 graden Celsius. Daarna zoekt Ulysee een nieuwe baan om tussen mei en september 1995 de noordelijke pool van de aardse moederster te bestude- Ulysee is de eerste zonnesonde. Het 370 kilogram wegende ruimtevaartuig werd op 6 okto ber 1990 door het Amerikaanse ruimteveer Discovery in het heelal uitgezet. Sindsdien is de vlucht probleemloos verlopen. Belangrijkste taak van de sonde is bij te dragen aan grotere ken nis van de zonne-activiteit.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 31