Duik in geheimen van de neus
Knorrepot John Dalton droeg rode sokken
Wetenschap
Doe-het-zelf-test
moet zinvol zijn
Sonde Ulysee
naar zuidzon
VRIJDAG 1 JULI 1994
162
amsterdam
In Groot-Brittannië komt binnenkort een
soort doe-het-zelf-test op de markt waar
mee twee zeldzame, vooral bij kinderen
voorkomende soorten kanker kunnen wor
den opgespoord. De Britse fabrikant be
schouwt dit als een „doorbraak" en hoopt
dat in de toekomst alle Britse baby's ermee
zullen worden getest. De reacties in Neder
land zijn aanzienlijk minder enthousiast.
Het gaat om neuroblastoom en phaeochro-
mocytoma, twee typen kanker van de bij
nieren. In Nederland wordt jaarlijks bij
veertig kinderen neuroblastoom vastge
steld. Phaeochromocytoma is nog zeldza
mer. Patiënten die eraan lijden produceren
extra veel catecholamine, een chemische
stof die in de urine terecht komt.
Het testpakket bestaat uit een soort inleg-
kruisje van absorberend papier dat door de
moeder in de luier moet worden gestopt.
Vervolgens kan het voor een analyse naar
een centraal laboratorium worden ge
stuurd. De kosten van materiaal en labora
toriumanalyse liggen onder een tientje.
Volgens prof. dr. A. Veerman, hoogleraar in
de kinderoncologie aan de Vrije Universiteit
in Amsterdam, worden Japanse kinderen al
jaren op neuroblastoom gecontroleerd via
een „inlegvelletje" in de luier. Na invoering
van de test zijn er veel meer van dit soort
tumoren gevonden dan er voorheen wer
den gemeld en steeg het percentage kinde
ren met neuroblastoom in Japan ook boven
dat in andere landen.
Naar aanleiding hiervan zijn kinderoncolo
gen na een uitvoerige internationale discus
sie volgens Veerman tot de conclusie geko
men, dat er dus nogal wat „neurblastoom-
achtige" tumors zijn die,vanzelf weer ver
dwijnen. Dat stemt overeen met de bevin
ding dat deze ziekte vooral bij kinderen on
der de één jaar vaak goedaardig verloopt,
zelfs als ze al uitzaaiingen hebben.
Het landelijk invoeren van de test zou dan
ook tot gevolg hebben dat veel baby's on
nodig „patiënt" worden en veel ouders no-
deloos.ongerust, nog afgezien van de kans
op foute positieve uitslagen. Bovendien is
volgens Veerman onvoldoende bewezen
dat de sterfte aan neuroblastoom dankzij
dit soort testen afneemt. Hij zei dat er daar
om in Nederland bewust niet mee is begon
nen. De Nederlandse kankerbestrijding
(KWF) is het met prof. Veerman eens dat
.bevolkingsonderzoek zinvol moet zijn.
Vegetariërs minder
kanker en hartkwalen
Vegetariërs hebben 40 procent minder kans
om kanker te krijgen dan mensen die ge
wend zijn vlees te eten. Dit hebben onder
zoekers in Groot-Brittannië en Nieuw-Zee-
land bekendgemaakt.
Uit het rapport van deze onderzoekers,
blijkt verder dat vegetariërs ook minder
kans hebben om aan hartkwalen te overlij
den. „Niet-vleeseters vertoonden opvallend
lagere sterftecijfers dan vleeseters voor alle
doodsoorzaken, hartkwalen als gevolg van
vernauwing van de kransslagaders en kan
ker," zo staat in het verslag van het onder
zoek in de British Medical Journal.
Jim Mann van de Universiteit van Otago in
Dunedin (Nieuw-Zeeland) deed onderzoek
ohder 6.000 vegetariërs en 5.000 vleeseters
en hun vrienden en verwanten om er zeker
van te zijn dat leefpatroon en geografische
en andere factoren geen invloed zouden
hebben op het resultaat. Hij vergeleek, met
collega's, de sterfgevallen als gevolg van
kanker, hartkwalen en andere oorzaken
over een periode van 12 jaar. Nadat ze de
invloed van roken, gewicht en sociale klasse
hadden geëlimineerd, ontdekten zij dat de
sterftecijfers voor de vegetariërs merkbaar
Volgens de onderzoekers ondersteunen hun
resultaten tientallen eerdere studies. Maar
ze hebben een volstrekt eigen techniek ge
bruikt. „Eerdere studies gaven lagere sterf
tecijfers aartonder vegetariërs, maar daarin
was onderzoek gedaan bij leden van gods
dienstige of andere groepen of was onvol
doende rekening gehouden met verstoren
de factoren in de controlegroep," zo schrijft
Mann.
Hij zegt niet zeker te weten waarom vegeta
riërs gezonder zijn, maar hij gaat ervan uit
dat het dieet de belangrijkste factor is. De
groep die aan het onderzoek heeft meege
daan, omvatte mensen die eieren en zuivel-
produkten consumeren, veganigten (strikte
vegetariërs die alle dierlijke produkten mij
den) en een aantal personen die wel vis
eten.
„Vegetariërs krijgen veel groenten, fruit,
graanprodukten en peulvruchten binnen.
Hun dieet bevat daarom weinig verzadigde
vetten en betrekkelijk veel onverzadigde
vetten en koolhydraten," schrijft Mann.
Vegetariërs krijgen meer vitaminen binnen,
behalve B-12, en minder ijzer en zink. Van
deze vitaminen is bewezen dat ze bescher
men tegen kanker. Vegetariërs hebben
doorgaans een lagere bloeddruk en een la-
gercholesterolgehalte.
Mann schrijft dat hij mensen niet zal aanra
den over te schakelen op een vegetarisch
dieet. Maar de Vegetarische Bond van het
Verenigd Koninkrijk, die veel vrijwiligers
heeft aangezocht voor het onderzoek, zegt:
„De uitkomsten bevestigen wat wij al lang
wisten - dat een vegetarisch dieet gezonder
is, niet alleen voor de planeet, maar ook
voor de mens."
Een neus is als een tent. De neusvleugels zijn het doek. Het tussenschot is de tentstok. Haal je die stok weg dan zakt de tent ii
FOTO'S UNITED PHOTOS de BOER BABETTE STAPEL
Neuzen is een passende om
schrijving voor het werk van
John van Loosen (37) uit
Sneek. Andermans neus heeft
zijn speciale belangstelling.
Het reukorgaan heeft voor de
keel-, neus- en oorarts van het
Sneker Antonius Ziekenhuis
bijna geen geheimen meer.
Wat Van Loosen nog niet over
de neus weet, probeert hij - sa
men met anderen - door on
derzoek. te ontdekken. Met
succes. Het laatste onderzoek
waarin hij een prominente rol
speelde verdiende een Europe
se onderscheiding. ,,Ach," zegt
hij bescheiden, „we stonden
niet uitzinning te juichen toen
we die prijs kregen. Het is per
stot van rekening geen voetbal.
Maar we hebben natuurlijk wel
even geglimlacht."
sneek marcel de jong
De neuzenstudie mocht dan geen
voetbalwedstrijd zijn, het prijswin
nende onderzoek was wel het resul
taat van enthousiast 'teamwork'.
Tientallen mensen - computerdes
kundigen, laboranten, professoren -
in binnen- en buitenland hielpen
mee om het onderzoek te laten sla
gen. De prijs gaat naar het hele
team. De bonus voor Van Loosen is
dat hij er een doctorstitel aan over
houdt.
De uitkomst van het onderzoek
maakt een einde aan de onzekerheid
opererende neusartsen al
te kampen hebben. Het me
rendeel van hun operaties heeft met
het tussenschot in de neus te maken.
De rest betreft voornamelijk schoon
heidscorrecties. Bij 70 procent van
de volwassenen staat het tussen
schot scheef. Voor de grootste groep
blijft dat zonder gevolgen. Het ande
re deel kan wel degelijk last hebben
van het scheve tussenschot. De
■klachten: benauwdheid, hoofdpijn of
snurken.
Het tussenschot zonder meer ver
wijderen levert problemen op. „Een
neus is als een tent", legt Van
Loosen uit. „De neusvleugels zijn het
doek, het tussenschot is de tentstok.
Haal je die stok weg dan zakt de tent
in. En dat is geen fraai gezicht." Nu
waren de deskundigen het nooit
eens op welke leeftijd een operatie
verantwoord is. De geleerden waren
bang dat bij te jong ingrijpen de
neus en het gebied er omheen tij
dens de puberteit nog flink zouden
misvormen. Ze stelden de operaties
daarom liever uit tot na de puberteit.
Of de neus in de tienerjaren daad
werkelijk nog groeit, was echter nog
nooit bewezen.
Professor Verwoerd onderzocht in
Rotterdam hoe het zat met de groei
van de neus. In 1988 sloot Van
Loosen zich bij diens team aan. Van
Loosen toog naar Bombay om daar
te onderzoeken hoe de neus zich
had ontwikkeld bij overleden kinde
ren van verschillende leeftijden.
„Het was voor het eerst dat dit type
onderzoek met menselijk materiaal
werd verricht. Vóór die tijd was 25
jaar met konijnen geëxperimen
teerd."
Kinderlijkjes
Van Loosen sneed in de Indiase me
tropool in de neuzen van zestig kin
derlijkjes. „Dat was heel vervelend,
de schaduwzijde van het onderzoek.
Ik kon er niet aan wennen. Het blij
ven immers kinderen. Maar voor het
onderzoek was het onontkoombaar.
We leren nog altijd het beste van de
mens zelf." De tussenschotten gin
gen mee naar Rotterdam en werden
daar bestudeerd.
De uitkomst van het onderzoek
was niet verrassend, maar maakte
wel een einde aan alle speculaties:
na de geboorte groeit de neus snel,
maar een volgende groeispurt blijft
uit, net als bij andere delen van het
gelaat. Als het nodig is, hoeft een
operatie aan het tussenschot dus
niet tot na de puberteit uitgesteld te
worden, omdat zich in de neus tij
dens de puberteit nog nauwelijks
spectaculaire wijzigingen voordoen.
Dit voorkomt dat de patiënt vier jaar
langer last van zijn neus heeft.
Van Loosen wijst erop dat het be
langrijkste deel van het onderzoek
nog moet komen, ook al is het eerste
deel Europees erkend. Over een paar
jaar is de vervolgstudie afgerond. In
dat onderzoek wordt gekeken hoe de
neus zich ontwikkelt bij een kind dat
al jong aan het tussenschot geope
reerd is. Door de uitkomsten van
beide onderzoeken naast elkaar te
leggen, is te zien of de neuzen van
de jong geopereerde kinderen afwij
kingen vertonen ten opzichte van
die van niet geopereerde leeftijdge
nootjes. „Als die studie klaar is, kun
nen we beter voorspellen wat de ef
fecten van de operatie zullen zijn."
Neuspeuteren
Dat het Sneker Antonius Ziekenhuis
het belang van de studies inziet en
Van Loosen daarvoor alle ruimte
geeft, was een voorname reden voor
de Zeeuwse keel-, neus- en oorarts
om naar Friesland te komen. Dat het
ziekenhuis net met nieuwbouw be
zig was, telde evenzeer mee. „Ik kon
een nieuwe start maken en m'n ei
gen apparatuur uitkiezen, als het
ware een maatkostuum aanschaffen.
Dat vond ik heel belangrijk."
Van Loosen propageert tegenover
zijn collega-artsen graag zijn visie op
de behandeling van kinderen. Hij
vindt dat het veel opener kan en be
trekt de ouders meer bij de behan
deling dan voorheen in het Sneker
ziekenhuis het geval was. Daardoor
voelt het patiëntje zich meer op zijn
gemak en dat vereenvoudigt het
werken. „Het is de kunst om kinde
ren zover te krijgen dat ze je alles la
ten zien. Ik maak er een spelletje
van. Ik laat ze bijvoorbeeld in de
neus van een speelgoedbeer kijken,
laat ze dan zien met wat voor instru
menten ik werk en leg ze dan uit wat
ik ga doen." Dat werkt: huilende kin
deren treft Van Loosen zelden.
De kinderen, maar ook de volwas
senen die hij behandelt, krijgen van
hem te horen dat af en toe in de
neus peuteren niet erg is. „Het hoort
bij de dagelijkse gang van zaken om
wat ons dwarszit uit onze neus te
halen. Dat kan geen kwaad. Het
wordt pas erg als iemand enkele
uren per dag in zijn neus zit te peu
teren. Dan kan het slijmvlies kapot
gaan waardoor een gat in het tussen
schot kan ontstaan." Nog een paar
jaar en Van Loosen kan de verstokte
neuspeuteraar wetenschappelijk
verantwoord precies vertellen wat
daarvan de zichtbare consequenties
zullen zijn. Met dank aan zijn eigen
onderzoeken.
Grondlegger atoomtheorie 150 jaar geleden overleden
Sterfte voormalig
DDR gestegen
den haag henk hellema
Op zijn tijdgenoten kwam hij over als lomp, zonderling en knorrig.
Wie hem aanhoudend vragen over zijn onderzoek stelde, vertelde
hij dat hij over het onderwerp een boek had geschreven dat in de
winkel te koop was. Wie hem vroeg waarom hij niet trouwde, kreeg
als antwoord dat hij het daarvoor te druk had. Deze knorrepot was
de Engelse onderzoeker John Dalton, een belangrijk onderzoeker
op het terrein van de natuurwetenschappen en grondlegger van de
theorie der atomen, die op 27 juli 1844, nu 150 jaar geleden, over
leed.
In 1766 geboren als zoon van een arme wever, heeft Dalton zijn
kennis voornamelijk door zelfstudie vergaard. Als jongen kon hij al
uren in boeken verdiept zijn. Reeds vanaf zijn twaalfde voorzag hij
in zijn eigen levensonderhoud door kinderen van uiteenlopende
leeftijd les te geven. Zijn hart lag evenwel bij de natuurwetenschap.
Belangrijk onderzoek heeft Dalton verricht op het gebied van de
meteorologie, de hydrologie, de biologie en de scheikunde.
Meer dan 57 jaar lang hield hij nauwkeurig een meteorologisch
dagboek bij. Veel waarnemingen deed hij van het verschijnsel van
het noorderlicht. Belangrijk werk verrichtte hij ook op het gebied
van de verdamping en van het scheikundig gedrag van gassen.
Proeven met gassen deed hem vrijwel tegelijkertijd met de Frans
man Joseph Louis Gay-Lussac ontdekken dat het volume van een
gas bij elke graad temperatuurstijging steeds met een constant vo
lume t
Dalton heeft zijn kennis voornamelijk door zelfstudie vergaard.
Theorie
In 1803, 37 jaar oud, stelde hij zijn atoomtheorie op die in grote lij
nen nog steeds geldig is. Volgens deze theorie bestaan alle elemen
ten uit een groot aantal zeer kleine deeltjes, atomen, die ook blijven
bestaan wanneer ze chemische reacties met andere atomen aan
gaan. De theorie zegt ook dat alle atomen van hetzelfde element
volkomen identiek zijn, en dat chemische verbindingen ontstaan
doordat steeds een heel aantal atomen van het ene element zich
verbinden met een heel aantal atomen van andere elementen.
Dalton dacht nog dat deze deeltjes ondeelbaar waren, vandaar
de naam atoom, wat in het Grieks ondeelbaar betekent. De moder
ne natuurkunde heeft ons geleerd dat atomen wel degelijk uit nog
kleinere deeltjes bestaan.
Dalton is ook de ontdekker geweest van het verschijnsel dat som
mige mensen geen kleuren kunnen zien, maar alleen grijstinten.
Kleurenblindheid wordt daarom ook wel daltonisme genoemd.
Dalton ontdekte het fenomeen, omdat hij er zelf aan leed. Hij zou
zijn eigen kleurenblindheid hebben ontdekt bij het beschrijven van
de kleuren van bloemen. Volgens een ander verhaal, zou een vriend
hem er tijdens een Quaker-dienst op hebben gewezen dat het dra
gen van fel rode sokken ongepast was. Dalton zou geantwoord
hebben dat hij dacht grijze sokken te hebben aangetrokken.
Zijn leven lang heeft de Engelsman een zeer sober bestaan ge
leid. Zijn baan als schoolmeester bezorgde hem nu niet bepaald
een goed belegde boterham. Weliswaar aanvaardde hij in 1793 een
hoogleraarschap in de wiskunde en natuurwetenschappen in Man
chester, maar het is maar de vraag of hem dat zoveel meer oplever
de. Toen het instituut waar hij les gaf, zes jaar later, in 1799, naar
York verhuisde, bleef Dalton in Manchester en voorzag hij in zijn
levensonderhoud door het geven van privé-lessen.
Eenmaal beroemd heeft hij wel een enkele aantrekkelijke aanbie
ding gehad, maar hij was te veel gehecht aan zijn onafhankelijk
heid om daar op in te gaan. In 1837 kreeg hij verlammingsver
schijnselen. Op 26 juli 1844 las hij pog, voor het laatst, de stand van
de barometer af. De volgende dag viel hij bij een poging op te staan
uit bed, en bleef levenloos liggen.
Na de hereniging van de beide
Duitslanden in oktober 1990 is
de sterfte in het voormalige
Oost-Duitsland, met name on
der jonge mannen, aanzienlijk
toegenomen. Vergeleken met
1989 lag deze in 1991 onder
mannen tussen de 15 en 35 jaar
40 procent hoger, in de leef
tijdsgroep van 35 tot 45 jaar 30
procent. Ook onder vrouwen
nam de sterfte toe, alhoewel
minder uitgesproken dan onder
mannen. Bij vrouwen tussen de
35 en 44 jaar was de sterfte in
1991 20 procent hoger dan in
1989.
Dat blijkt uit een onderzoek van
het American Enterprise Insti
tute dat èen grondige analyse
heeft gemaakt van gegevens van
het Duitse Statistischen Bun-
desamt. Over de oorzaken van
deze dramatische sterfte-toena-
me is nog weinig bekend.
Vermoed wordt dat het veel te
maken heeft met de toegeno
men onzekerheid en uitzicht
loosheid bij de inwoners van de
vroegere DDR en met de daar
mee gepaard gaande spannin
gen. Volgens de Amerikaanse
onderzoeker Nicholaus Eber-
stadt is na de hereniging het
aantal hart- en vaatziekten, le-
vercirrosen en zelfmoorden toe
genomen. „Dat zijn allemaal
symptomen van stress.
Een probleem is echter, aldus
Eberstadt, dat door de verschil
lende registratie de vergelijking
van de huidige doodsoorzaken
met die in de DDR-tijd moeilijk
is. Overigens is de sterfte onder
heel jonge kinderen en oudere
mensen, dankzij verbeteringen
in de gezondheidszorg, afgeno-
Aanwijzingen dat de
van het vroegere Oost-Duits-
land hun toekomst somber in
zien, vormen ook het dalend
aantal huwelijken en het sterk
teruggelopen aantal geboorten.
Kwamen er in 1987 nog 226.000
kinderen ter wereld, in 1992 wa
ren dat er nog slechts 88.300.
Overigens staat de voormalige
DDR niet alleen in deze drama
tische ontwikkeling. Ook in an
dere landen van het vroegere
Oostblok, zoals Rusland, Roe
menië, Bulgarije en Polen, doet
zich een zelfde daling van het
aantal geboorten en een zelfde
de sterfte voor.
Eten tijdens
de Vierdaagse
nijmegen (anp)
De vakgroep medische fysiolo
gie en sportgeneeskunde van de
Rijksuniversiteit Utrecht gaat
350 wandelaars tijdens de 78-
ste Vierdaagse in Nijmegen on
derzoeken op de invloed van
voeding op de wandelprestatie.
De 350 deelnemers aan het on
derzoek zijn van middelbare
leeftijd.
De vakgroep wil weten wat het
effect van eten op het leveren
van een sportieve prestatie is.
De helft van de deelnemers
krijgt gedurende zeven dagen
(drie dagen voor het evenement
en de vier dagen van de wan
deltocht) een speciaal dieet. De
andere helft mag eten en drin
ken zoals men normaal zou
doen. Bekeken wordt achteraf
welke groep de beste prestaties
geleverd heeft en in welke groep
de meeste uitvallers voorko-
Vorig jaar deden medewerkers
van het Academisch Ziekenhuis
Nijmegen St. Radboud een on
derzoek onder bejaarde deelne
mers naar hart- en vaatziekten.
De uitkomsten van dit onder
zoek zijn nog niet bekend. De
beide onderzoeken worden me
de gefinancierd door de Neder
landse Hartstichting.
Botsing gevaar
ruimtestation
new vork ap
Ruimte-rommel, soms met de
afmetingen van een schoolbus,
kan een gepland internationaal
ruimtestation vernietigen. De
Amerikaanse ruimteorganisatie
NASA meende dat de kans op
een botsing tussen een ruimte
station en rommel die in een
baan om de aarde zweeft kan
worden gereduceerd.
De Verenigde Staten, Canada,
Europa, Japan en sinds kort ook
Rusland werken samen aan een
project om een bemand ruimte
station te stationeren. De inter
nationale bemanning moet
vandaar uit de ruimte en de
aarde bestuderen, onder meer
als voorbereiding op een reis
naar Mars. Tegen het jaar 2002
moet het station in een baan
om de aarde cirkelen.
Volgens The New York Times
bestaat er een kans van 1 op 10
dat het ruimtestation in botsing
komt met rommel, waarbij het
gevaar niet denkbeeldig is dat
het station vernield en de be
manning gedood wordt.
Het Amerikaanse leger heeft
7.000 objecten weten te tellen
die als ruimte-rommel kunnen
worden aangemerkt, variërend
van gebruikte rakettrappen tot
'dode' satellieten. Sommige ob
jecten hebben de afmeting van
een honkbal, anderen echter die
van een fikse schoolbus.
Een ruimte-ingenieur, die ano
niem wilde blijven, verklaarde
tegenover de krant dat het pro
bleem door bureaucraten wordt
gebagatelliseerd. NASA-functio-
naris Daniel Goldin zei dat er
alles aan gedaan werd om de
noodzakelijke veiligheid te
waarborgen, maar dat „we
nooit in staat zullen zijn volledi
ge veiligheid te garanderen."
parus dpa
De in 1990 gelanceerde Europe
se ruimtesonde Ulysee is zijn
vlucht over de zuidelijke pool
van de zon begonnen. De sonde
blijft tot 5 november in een
baan om de zuidpool van de
zon, waar temperaturen heer
sen van ruim 4000 tot 20.000
graden Celsius. Daarna zoekt
Ulysee een nieuwe baan om
tussen mei en september 1995
de noordelijke pool van de
aardse moederster te bestude-
Ulysee is de eerste zonnesonde.
Het 370 kilogram wegende
ruimtevaartuig werd op 6 okto
ber 1990 door het Amerikaanse
ruimteveer Discovery in het
heelal uitgezet. Sindsdien is de
vlucht probleemloos verlopen.
Belangrijkste taak van de sonde
is bij te dragen aan grotere ken
nis van de zonne-activiteit.