Cultuur Kunst
Slurpende rupsen
en grommende tak
ewondering
"99
Explosieve stijging
bezoek megabioscopen
Viering Dag van de Architectuur
Teruggave Koenigscollectie onzeker
lONDERDAG 30 JUNI 1994
HEF ANNEMIEK RUYGROK, 071 -356471PLV.-CHEF JAN RIJSDAM, 071 -356473
Laatste concert orgel Pieterskerk
leiden Organist Nico de Raad en alt Fiona Weingarten openen
morgenavond de K&O-serie zomerorgelconcerten in de Pieters
kerk in Leiden. Het is meteen de laatste keer dat het orgel in de
huidige staat te beluisteren. Het instrument wordt daarna geres
taureerd en gaat klinken zoals bouwer Van Hagenbeer het in
1643 afleverde. De Raad en Weingarten beginnen om 20.15 uur
en brengen werken van Purcell, Handel, Chausson, Franck, Bach
en Andriessen. Kaarten zijn verkrijgbaar bij K&O en morgen
avond bij de Pieterskerk.
Ex-president Carter straks dichter
Washington Van de vroegere Amerikaanse president Jimmy
Carter zal in januari een dichtbundel verschijnen. De titel luidt:
Always a Reckoning. De uitgave, bij Times Books, omvat 44 ge
dichten van autobiografische aard. De thema's zijn politiek en
persoonlijke gevoelens. De ex-president schrijft over zijn moe
der, het verlies van zwarte vrienden met wie hij in Georgia op
groeide en het kommervolle bestaan van daklozen.
Superinsekten in Leicis Pesthuis
Het is allemaal super wat de klok slaat in het Leidse Pest
huis. Daar zijn de afgelopen tijd zes superinsekten neer
gestreken, die vanaf morgen kunnen worden bekeken.
Pas op 23 oktober kiezen ze weer het luchtruim. De ten
toonstelling 'Superinsekten' is, naar een concept van Pe
ter Koomen van het Nationaal Natuurhistorisch Muse
um, georganiseerd samën met het Nationaal Natuurhis
torisch Museum in Londen. Een rondwandeling aan de
hand van Koomen langs slurpende rupsen, bekvechten
de torren, langs superlelijke en supermooie insekten en
onderweg een praatje met de man van de evolutieleer:
Darwin himself.
utrecht gpd
Uit een onderzoek dat de Eu
ropese filmvertonersorganisatie
Media Salles heeft laten verrich
ten blijkt dat de stimulerende
werking die zogenaamde
'multiplexen' hebben op het
bioscoopbezoek nog veel groter
is dan tot dusver werd aangeno
men.
Het onderzoek dat werd uit-
;evoerd door de adviesbureaus
.ondon Economics en BIPE
Conseil heeft becijferd dat in
landen waar het bouwen van
megabioscopen tijdig en ener
giek ter hand werd genomen
enorme groeicijfers van het bio
scoopbezoek werden geboekt,
terwijl landen die er nog niets
aan hebben gedaan, te kampen
hebben met gestage terugloop.
Uit het onderzoek valt op te
maken dat hoe groter het aantal
schermen in een bioscoopcom
plex is, des te hoger het gemid
delde rendement per scherm
uitvalt. En pas echt succesvol
i\\w de zogenaamde 'multi
plexen' die acht of meer zalen
hebben te bieden en bovendien
de beschikking hebben over
theatercafés, een restaurant,
winkelruimte (voor filmboeken,
posters etc.) een geautomati
seerde superefficiënte kaartver
koop en - boven alles - plenty
parkeerruimte. Indien dergelij
ke 'multiplexen' gebouwd wor
den in drukbevolkte gebieden,
halen ze per scherm ruim het
dubbele van de omzet in bio
scopen met een of twee zalen.
In Engeland wordt nu met 80
bioscopen die samen 400 zalen
bezitten van de totale 1700,
maar liefst 70 procent binnen
gesleept van de totale recette. In
het Verenigd Koninkrijk is door
de komst van de midtiplexen
het bioscoopbezoek bijna ver
dubbeld van 60 miljoen ver
kochte kaartjes in 1984 naar 113
miljoen in 1993. In Frankrijk
gaat 93 procenf van de fïlmbe-
zoekers uitsluitend nog naar
complexen met meerdere zalen.
De multiplexen van Duitsland
hebben nu tweederde van de
nationale markt in handen ge
kregen. Nederland behoort in
tussen met Griekenland,
Luxemburg en Portugal tot de
enige landen waar nog geen en
kele multiplex gebouwd werd.
De eerste gaan dit jaar in Sche-
veningen en Maastricht open.
LEIDEN ANNEMIEK RUYGROK
Verwacht geen langdradige uit
legborden of ellenlange video
presentaties in het Pesthuis.
Rond de zes robots, die door
Kokoro Insects in Tokyo werden
vervaardigd, is een uitgebreide
expositie gebouwd die de sa
menhang in de insektenwereld
boeiend en vermakelijk duide
lijk maakt. Een 3D-presentatie,
inclusief brilletje, vertelt het pu
bliek eerst het een en ander
over deze grootste diersoort in
de wereld. Er zijn één miljoen
insekten bekend, maar er zwer
ven nog tussen de 10 en de 100
miljoen naamloos.rond. Bedenk
vervolgens dat er - inclusief de
mens - 4.707 zoogdieren zijn,
dan is het niet moeilijk na te
gaan welk een verscheidenheid
de insektenwereld kent.
'Superinsekten' laat het zoog
dier mens kennismaken met
een piepklein onderdeel van de
insektensoort, die diertjes met
een driedelig lichaam, twee of
vier vleugels, zes poten en 2
voelsprieten. Spinnen zijn dus
géén insekten, maar spinaehti-
gen. En pissebedden heben ook
niks met insekten te maken, zij
behoren tot de kreeftachtigen.
Het is even een weetje voor wie
de biologieles al lang achter de
rug heeft.
Een rij vitrines leert iets over
grote en kleine soorten: de
grootste kakkerlak tegenover de
Noordse kakkerlak die - jawel -
in Nederland voorkomt. Veel
soorten zijn uitgestorven, om
dat hier in West-Europa oude
bomen uit het bos worden ge
haald en er in zo'n opgeruimd
bos weinig leuks voor de beest
jes te beleven valt. Maar: „Het
gaat steeds slechter met het
milieu, dus voor insekten wordt
het steeds beter. Je ziet nu in de
bossen meer rottend hout", al
dus 'optimist' Peter Koomen.
En dan sta je ineens oog in
oog met de zes oogjes van de
Japanse citroenrups. Gifgroen is
hij en hij kronkelt al slurpend
en hoorbaar vretend in zijn vol
le lengte van 3,5 meter over een
plankier. Op een projectie
scherm verschijnt de vlinder die
ooit uit deze veelvraat tevoor
schijn zal fladderen. En op pa
nelen wordt het hele proces van
rups, pop tot vlinder uitgelegd
in het Nederlands en Engels.
Supermooi
De vlinders, uit de enorme col
lectie van het Natuurhistorisch
Museum, staan opgeprikt te
pronken in vitrinekasten. Su
permooi zijn ze met metalige,
soms lichtgevende blauwe,
groene en rode kleuren. Maar er
zijn ook 'beduvelvlinders': door
zichtig bijna, zodat eventuele
vijanden ze nauwelijks zien.
Superlelijk, al zal niet ieder
een dat toegeven, zijn de steke-
beesten die vervolgens te zien
zijn: wespen en steekmuggen.
En wat te denken van een reu
ze-wandelende tak die krakend
en grommend zijn metershoge
achterlijf in dreighouding om
hoog steekt?
Insekten houden van bedon
deren, zo blijkt uit de tentoon
stelling. Een vlindertje met
THEATERS
DEN HAAG
CIRCUSTHEATER
dag (beh ma), 20.00 uur, zo ook
14.00 uur: Musical 'The Phantom of
the Opera'.
CONGRESGEBOUW
za 2, zo 3; Flexpoint Ballet Centre
THEATER PEPIJN
t/m za 2, 21.00 uur: David Vos zingt
AMSTERDAM
CARRÉ
t/m zo 28/8 (beh ma), 20.15 uur, zo
ook 14.00 uur: Musical 'Cyrano'.
MUZIEKTHEATER
ma 4. woe 6, 19.30 uur: De Neder
landse Opera, 'L'lncoronazionedi
Poppea'.
THEATER BELLEVUE
vr 1za 2, 20.30 uur: Emdvoorstel-
ling van de Opleiding Moderne Thea
terdans van de Amsterdamse Hoge
school voor de Kunsten; werk van o.a.
Krisztina de Chatei en Conny Jans
in deze rubriek komen al of
niet bekende
streekgenoten aan het
woord die, hetzij direct,
hetzij zijdelings met kunst
en cultuur te maken
hebben. Ze praten over een
kunstvoorwerp, een
kunstuiting waaraan ze
bijzondere waarde
hechten. Van de snuifdoos
van oma tot het
grijsgedraaide muziekstuk
en alles wat daar tussen zit.
Vandaag spreekt Yvonne
van Baarle, hoofd sector
kunsten van de gemeente
Leiden, haar bewondering
uit voor een armband van
Otto Künzli. ,,Het is mijn
geheim, dat ik nu na elf
jaar onthul."
werkelijk goud is wat eronder
zit. Zo is de armband spannend,
terwijl je er niets aan ziet.
Ik zie in deze armband ook de
eerste aanzet van een enorme
verandering in Künzli's
werkwijze. Later heb ik me een
boekje over hem aangeschaft en
dan zie je dat hij met hout en
steen is gaan werken.
Waarschijnlijk omdat hij echt
de balen van die ouderwetse
manier van werken met
sieraden had. Of de hele
goudwereld voor gek wilde
zetten.
Ik heb wat met armbanden.
Heb een hele tere van Marijke
de Goey. En deze tweedelige
van Fran^oise van den Bosch.
Het is een replica, nummer 2 uit
een serie van 100. En dan nog
een van Frans van
Nieuwenborgh. Al die
armbanden passen allemaal in
het rijtje kunstenaars die iets
gemaakt hebben dat heel lang
meegaat. Ze zijn van een
schoonheid, die iets eeuwigs en
tegelijkertijd iets vergankelijks
uitstraalt. Dat maakt je eigenlijk
enorm treurig.
Als je mijn persoonlijke smaak
vraagt, dan zeg ik je dat van alle
kunsten ik niet buiten
beeldende kunst en niet buiten
muziek kan. Ik ben erg onder de
indruk van de opera's van
Richard Wagner. Vooral het
gedeelte 'das Rheyigold' uit 'De
Ring'. Dat verhaal dat er
midden in de Rijn een klomp
goud ligt, bewaakt door de drie
Rijndochters. Op eerl gegeven
moment veronachtzaamt een
van hen haar taak en wordt het
stuk goud gestolen. Want als je
er een ring van zou smeden,
krijg je de macht over hemel en
aarde. Natuurlijk gaat het
allemaal mis. Verschrikkelijk
Peter Koomen van het Nationaal Natuurhistorisch Museum in Leiden, bedacht het concept voor 'Superinsek
ten'. Even verderop vliegt een gigantische woestijnsprinkhaan op. foto's dick hocewoning
'voelhorens' aan de vleugels zet
zijn vijand op de verkeerde
poot. Als hij wegvliegt gaat hij
precies de andere kant uit dan
de insekteneter, zich verkneu
kelend op een lekker hapje, had
gedacht. Of ze hebben 'ogen' op
hun vleugels, die hun vijand
doordringend wegkijken, of hun
lijf is 'verdeeld' in brokjes, zodat
ze in niets lijken op een kant en
klare maaltijd die de consument
op het oog had. Sommige in
sekten, zoals de Nederlandse
nachtvlinder, lijken op be
schimmelde vogelpoepjes, wei
nig aantrekkelijk voor de lekker
bek.
Op leven en dood vechten
twee gigantische neushoornke
vers. „Om een vrouwtje natuur
lijk. Die toeters en bellen aan
hun kop hebben ze daarbij hard
nodig," is Koomens meewarige
commentaar.
Dutje
Het is even schrikken, maar om
de hoek zit Darwin te oreren.
Hij vertelt hoe hij zo tot zijn'on
derzoekingen is gekomen: als
jongetje van tien was hij al ge-
biologerd door kevers en toren.
Darwin, een' sprekende en be
wegende pop, heeft al een hoge
leeftijd bereikt. Vandaar dat hij
na zijn praatje even een dutje
doet om na een paar minuten
de volgende groep belangstel
lenden zijn verhaal weer te
doen.
Even verderop vliegt een gi
gantische woestijnsprinkhaan
'op', zijn vleugels spreidend en
zich met zijn achterpoten afzet
tend. Op een monitor waaraan
35 knoppen zitten, kan het pu
bliek 35 soorten sprinkhanen
met bijpassende geluiden te
voorschijn toveren. En kinderen
kunnen met een bouwpakket
insekten maken.
Likkende en zuigende koppen
van honingbij, bronlibel en
steekmug passeren we, alvorens
bij een kast met hinderlijke
beesten als luizen ('levend op
een warm mensenhoofd'),
vlooien (springen 30 meter weg)
en teken te komen.
Het publiek mag ook zelf do
de insekten meenemen om ze
onder een elektronenmicro
scoop eens goed te kunnen be
kijken. Dus het is raadzaam
doodgemepte muggen van de
muur te halen en in een luci
fersdoosje te stoppen, alvorens
CONCERTEN
LEIDEN
HOOGLANDSE KERK
Zaterdag 2 juli
Orgelconcert door Astrid de Koning,
13.30 uur.
LEIDSE HOUT
Zondag 3 juli
Folkclub Horus organiseert het Leid
se Hout Festival met diverse folkgroe
pen en solisten, van 13.00 tot 17.00
LVC
Vrijdag 1 juli
Wammes!, zoldercafé, 23.30 uur.
Donderdag 7 juli
'Be wild, go west' mmv o.a. The
Acoustic Riders. 22.00 uur.
PIETERSKERK
Vrijdag 1 juli
Nico de raad, orgel, Fiona Weingar
ten, alt; werken van o.a. Boëlman,
Bach en Franck, 20.15 uur.
DE X
Vrijdag 1 juli
De Leidse band Be Lazy Lizzy, 21.00
KATWIJK
SCUM
Vrijdag 1 juli
De Amsterdamse rockformatie Donor,
20.00 uur.
DEN HAAG
CONGRESGEBOUW
Woensdag 6 juli
Womad Festival, concert met o.a. Pe
ter Gabriël.
Donderdag 7 juli
Midsummer Jazzgala.
DR. ANTON PHILIPSZAAL
Zaterdag 2 juli
Residentie Orkest, Residentie Bach-
koor en het Residentie Kamerkoor olv
Günther Herbig mmv Annegeer
Stumphius, sopraan, John Bröcheler,
bariton; werken van Brahms, 20.15*
AMSTERDAM
CONCERTGEBOUW
Zaterdag 2 juli
Symfonieorkesten koor Koninklijk
Conservatorium, symfonieorkesten
koor Sweelinck Conservatorium olv
Yoel Levi mmv Roberta Alexander, so
praan, Jard van Nes, alt; Tweede
symfonie in c van Mahler, 20.15 uur
Zondag 3 juli
Residentie Orkest en Residentie
Bachkoor olv Günther Herbig mmv
Annegeer Stumphius, sorpaan en
John Bröcheler, bariton; werken van
Brahms, 20.15 uur.
Maandag 4 juli
Koninklijk Concertgebouworkest olv
Claus Peter Flor, solist Andreas Haef-
liger, piano; werken van Mozart en
Brahms, 20.15 uur.
Dinsdag 5 juli
Nieuw Sinfonietta Amsterdam olv Ni-
colette Fraillon, solist Leo van Doe
selaar, orgel; werken van Bach-
/Mahler, Haydn, Schnittkeen Mozart,
20.15 uur.
Donderdag 7 juli
Radio Filharmonisch Orkest, Groot
Omroepkoor olv Alexander Lazariev,
solist Alexander Toradze, piano; wer
ken van Prokofjew en Stravinsky,
20.15 uur.
PARADISO
Vrijdag 1 juli
B-Boy Extravaganza.
Zaterdag 2 juli
Muziekpakhuis, zomerconcert.
Zondag 3 juli
Dwight Yoakam, 22.00 uur, voorpro
gramma Melissa Ferrick, 21.00 uur.
Maandag 4 juli
Ney MatoGrosso; 'Viva Brasil'.
Dinsdag 5 juli
No Means No.
Woensdag 6 juli
Chuxiong Yi (Yunnan, Zuidwest Chi
na), 21.00 uur.
Donderdag 7 juli
Rollins Band, 22.00 uur.
het Pesthuis te bezoeken.
Aan het slot van de tentoon
stelling maakt een maquette
duidelijk hoe de Natuurhistori
sche Presentatie die in 1997 hier
voor het publiek opengaat, eruit
komt te zien. Een gigantisch
museum, waar behalve insekten
ook andere diersoorten in vele
stadia te zien zullen zijn.
De organisatoren verwachten
de komende maanden een
enorme toeloop op de superin
sekten. Op z'n minst 100.000,
maar hopelijk 200.000 mensen
zullea met open ogen en mon
den (van verbazing) langs grote
en kleine griezels gaan. En de
gemeente Leiden heeft eraan
meegewerkt dat de bewegwijze
ring duidelijk is en dat er een
flink parkeerterrein is gemaakt
om alle auto's en touringcars te
herbergen.
'Superinsekten' van 1/7 t/m
23/10 in het Pesthuis, Pest
huislaan 7, Leiden. Openings
tijden: di t/m vr 10-17 uur, za
en zo 11-17 uur, maandags ge
sloten. 'Superinsekten' is ook
een Railldee, hetgeen een kor
ting van 25 procent op de toe
gangsprijs van negen gulden
inhoudt.
Holland Festival
minder in trek
AMSTERDAM GPD
Het Holland Festival 1994 heeft
met een zaalbezetting van 85
procent zes procent minder be
langstelling getrokken dan vorig
jaar. Directeur Jan van Vlijmen
toonde zich gisteren toch tevre
den met de 55.000 bezoekers
van dit jaar. Hij verklaarde de
terugval met 5000 belangstel
lenden uit het ontbreken van
het RAI-concert in het festival
programma.
Na vier jaar trekt Koninklijke
PTT Nederland (KPN) zich in
1995 terug als hoofdsponsor,
maar wil wel als subsponsor bij
het festival betrokken blijven.
Het VSB-fonds wordt voor een
periode van drie jaar de nieuwe
hoofdsponsor.
Het Holland Festival 1995
staat in het teken van de vijftig
jarige herdenking van het einde
van de Tweede Wereldoorlog.
In Carré gaat op 31 mei de ope
ra Esmée van Theo Loevendie
in première op een libretto van
Jan Blokker. Toneelgroep Am
sterdam en Hollandia brengen
een produktie van Dick Raay-
makers onder de titel 'De val
van Mussolini'. Het Koninklijk
Concertgebouworkest geeft vier
concerten. De Mozart-cyclus
van John "Eliot Gardiner wordt
afgesloten met een semi-con-
certante uitvoering van 'Die
Zauberflöte'.
DEN HAAG ANP
Op en rond 1 juli wordt dit jaar in 25 Nederlandse
steden de Dag van de Architectuur gevierd met
tentoonstellingen, rondleidingen, wandelroutes,
forumdiscussies, prijsvragen en bus- en fietstoch
ten. Allerlei programma's moeten de belangstel
ling voor de gebouwde omgeving stimuleren.
In 1985 is 1 juli door de internationale Unie van
Architecten uitgeroepen tot Dag van de Architec
tuur. In Nederland, waar de organisatie in han
den is van de Bond van Nederlandse Architecten
(BNA) groeit de belangstelling jaarlijks. Met name
in Rotterdam is de architectuurdag populair.
In de Maasstad wordt dit weekeinde aandacht
besteed aan de verhouding tussen architectuur
en beeldende kunst. In Den Haag staat de mani
festatie zaterdag in het teken van de „besloten
openbare ruimten". Belangstellenden in Eindho
ven worden op een zoektocht naar de kwaliteit
van de eigen stad vergast. In Amsterdam worden
bustochten naar Nieuw-Sloten georganiseerd.
Friesland viert de dag pas over twee weken met
de Nacht van de Architectuur in de nieuwe
schouwburg in Leeuwarden.
De andere plaatsen waar manifestaties worden
gehouden zijn Alkmaar, Almere, Amersfoort,
Apeldoorn, Breda, Enschede, Epe, Groningen,
Haarlem, Helmond, 's Hertogenbosch, Hilver
sum, Norg, Nijmegen, Sint Oedenrode, Tilburg,
Utrecht, Ween, Zierikzee en Zwolle.
Als ik dan zo aan die opera zit te
denken en aan die armband
van Künzli met dat
bolletje goud, kom ik
tot de conclusie dat ik
dat rustig moet laten
zitten. Want
misschien is het wel
heel gevaarlijk om hetg
eruit te peuteren.
MOSKOU GPD
TEKST ANNEMIEK RUYGROK
FOTO HENK BOUWMAN
De terugkeer van de beroemde
Koenigs-collectie naar Neder
land dreigt te worden geblok
keerd door nationalistische en
communistische politici in het
Russische parlement, Volgens
de kunsthistoricus prof.
Qrasjtsjenko, lid van de Russi
sche commissie van deskundi
gen die adviseert over teruggave
van tijdens de Tweede Wereld
oorlog geroofde kunstschatten,
is er een 'demagogische discus
sie' gaande over dit onderwerp,
die voorspellingen over terugga
ve van de collectie onmogelijk
maakt.
Nederland onderhandelt met
de Russische regering over te
ruggave van de collectie van de
Haarlemse kunstverzamelaar
Franz Koenigs. De tekeningen
en schetsen van beroemde kun
stenaars als Holbein, Dürer,
Rembrandt en Tintoretto ver
dwenen in de oorlog van Ne
derland naar Duitsland en wer
den vervolgens door het Rode
Leger als oorlogsbuit meegeno
men naar de Sovjetunie.
Na meer dan veertig jaar ont
kenningen gaf de Russische re
gering in 1992 toe dat de collec
tie zich in Moskou bevond en
liet de tekeningen zien aan de
toenmalige Nederlandse am
bassadeur Joris Vos. Afgespro
ken werd dat teruggave van de
collectie mogelijk zou zijn nadat
de verzameling in Rusland zou
zijn tentoongesteld. Probleem is
nu dat het Russische Hogerhuis
ijvert voor een wet die alle kunst
op Russisch grondgebied, onge
acht de herkomst, tot Russisch
bezit verklaart.