Hoofdrol Moskou bij
verkiezingen Oekraïne
en Wit-Rusland
Behartigen vrouwenbelangen kwestie van lange adem
Feiten Meningen
Letland moet
ook Russen
staatsburger
laten worden
Wereld leeft al 25 jaar
met kwakkelende dollar
ZATERDAG 25 JUN11994
Het parlement van Letland heeft deze week
een even onbegrijpelijk als onwijs besluit
genomen. De Letse regering heeft president
Ulmanis meteen gevraagd zijn veto uit te
spreken. De Saeimci gaf dinsdag zijn goed
keuring aan een wet op de natonaliteit die
de grote Russische minderheid in de Balti-
sche republiek discrimineert.
Volgens de wet komen alleen etnische
Russen die in Letland zijn geboren en jon
ger zijn dan dertig jaar in aanmerking voor
het Letse staatsburgerschap. Ze moeten
dan wel de Letse taal beheersen en 'een eed
van trouw afleggen. Voor degenen die el
ders zijn geboren hoe lang geleden ook
komt er een quotum op staatsburger
schap van krap een paar duizend per jaar.
Het stemrecht is voorbehouden aan Letten,
en zij mogen als enigen onroerend goed ko
pen.
Op grond van deze bepaling komen zo'n
23.Q.000 niet-Letten in aanmerking voor het
staatsburgerschap. Een half miljoen Russen
(en Oekraïners, Litouwers etc.) worden door
de maatregel een 'illegaal immigrant'. Rus
sen die vóór 1940 al in Letland woonden,
vallen buiten deze regeling. Zij kregen het
staatsburgerschap al eerder.
De Lenen hebben vele redenen om een
hekel te hebben aan de Russen, van wie zij
pas in 1991 hun onafhankelijkheid hebben
herkregen. Samen met Estland en Litouwen
werd hun land tijdens de Tweede Wereld
oorlog door de Sovjetunie ingelijfd. In de
vijftig daarop volgende jaren werden vele
tienduizenden Letten gedood en honderd
duizenden gedeporteerd naar Siberië of an
dere delen van de Sovjetunie.
Parallel daaraan werden honderdduizen
den Russen en burgers van andere Sovjet
republieken gedwongen of aangemoedigd
naar Letland te gaan, velen om in de nieu
we fabrieken te werken. De Letse cultuur
werd onderdrukt en de Letten werden
tweederangs burgers in hun eigen land.
Van de huidige bevolking van 2,7 miljoen
zijn ongeveer een miljoen mensen vooral
Russen van niet-Letse afkomst. Estland
heeft een Russische minderheid die slechts
een fractie kleiner is. Hoe onschuldig de le
den daarvan persoonlijk ook mogen zijn, zij
zijn voor de twee landen een blijvende her
innering aan de langdurige kwelling van de
Sovjet-onderwerping.
Hoeveel sympathie ze ook verdienen,
toch handelen de Letten met het formalise
ren van discriminatie tegen zo'n grote min
derheid, van wie de meesten in 1991 de on
afhankelijkheid steunden, zeker in strijd
met hun eigen belangen. Niets verenigt de
nationalisten in Rusland zo effectief als het
lot van de 25 miljoen etnische Russen die in
de voormalige republieken van de oude
Sovjetunie wonen het zogenaamde 'na-,
bije buitenland'. Een stap die zo gemakke
lijk kan worden afgeschilderd als rancune,
speelt in de kaart van degenen die hunke
ren naar herstel van het oude rijk.
Rusland heeft direct al furieus gerea
geerd. De overeenkomst die het eerder met
Riga sloot over de terugtrekking van de Rus
sische militairen uit de Oostzee-staat komt
onder zware druk te staan.
Het zou redelijk zijn om (net als in Est
land) van etnische Russen te eisen dat ze
kiezen tussen de Russische en Letse natio
naliteit, dat ze een eed van trouw afleggen
als ze Letse staatsburgers worden en dat ze
Lets kunnen spreken wanneer hun werk dat
vereist. Als president Ulmanis de wet on
dertekent, betekent dat zowel een schen
ding van de mensenrechten als voedsel
voor de nationalistische krachten die in
heel Europa worden gevreesd. Ulmanis
doet er goed aan de wet naar de Saeima te
rug te sturen.
LONDEN THE INDEPENDENT
Een campagnemedewerker van de Oekraïnse presidentskandidaat Vladimir Lanovoy bestudeert aandachtig een van de posters. Morgen kiest Oek
raïne een nieuwe president. foto serceisupinski
In beide straatarme GOS-staten (Ge
menebest van Onafhankelijke Staten)
zijn kandidaten die innige samenwer
king met Rusland nastreven gedood
verfde winnaars. De Witrussische pre
mier en presidentskandidaat, Vjatjes-
lav Kebitsj, heeft als voorschot op de
uitslag alvast afspraken gemaakt met
de Russische premier Tsjernomyrdin
om begin volgende maand de puntjes
op de i te zetten op een eerder over
eengekomen maar nog niet van de
grond gekregen economische en mo
netaire unie. Een beetje voorbarig
Kebitsj is bij de donderdag gehouden
verkiezingen niet als winnaar uit de
bus gekomen.
In Oekraïne is Leonid Koetsjma, voor
malig premier, in de opiniepeilingen
de uitgesproken favoriet. Koetsjma,
net als Kebitsj en Tsjernomyrdin
groot geworden in de staatsindustrie,
vindt dat Oekraïne na twee jaar luid
ruchtige onafhankelijkheid realistisch
moet zijn. Innige samenwerking met
Rusland ziet hij als het enige medicijn
voor de Oekraïnse economische en
politieke kwalen.
ANTI-CORRUPTIE
Wit-Rusland (Belarus) lijkt weinig
problemen op te leveren. De voor
naamste concurrent van Kebitsj, Alek-
sandr Loekasjenko, is populair bij de
'eenvoudige Idézer' omdat hij met an-
ti-corruptieleuzen inspeelde op de al
om levende afkeer van de politiek.
Dat levert hem een tweede verkie
zingsronde op, omdat Kebitsj, die met
een goed georkestreerde media-cam
pagne zijn vijf concurrenten de loef
afstak, er niet in slaagde meer dan
vijftig procent van de stemmen te ver
overen.
In het tien miljoen inwoners tellende
Eigenlijk is het allemaal Rusland, vinden ze in
Rusland. Oekraïne, Wit-Rusland, het zijn sinds
1991 formeel onafhankelijke staten, maar daar
voor zo lang binnen de Russische invloedssfeer
geweest dat er sprake is van 'psychologische
annexatie'. De Witrussen en Oekraïners zijn
'Slavische broeders', die even buitenbeentjes le
ken te worden in de Russische familie. Met de
presidentsverkiezingen die donderdag in Wit-
Rusland werden gehouden en morgen in Oek
raïne plaatsvinden, worden zo rekent Mos
kou zich al rijk de eerste stappen gezet naar
hereniging.
Wit-Rusland leeft de 'nationale ge
dachte' nauwelijks. Wit-Rusland
streefde politiek pas naar onafhanke
lijkheid, toen Jeltsin in Ï991 Rusland
uit de Sovjetunie trok en daarmee het
lot van de communistische super
macht bezegelde. Ruim zeven decen
nia communisme waren voldoende
om de Witrussische taal praktisch uit
te bannen. Slechts vier procent van de
inwoners is die machtig. De nieuwe
president zal hoe dan ook aangewe
zen zijn op nauwe samenwerking met
Rusland, of hij nu Kebitsj of Loekas
jenko heet.
Waar Oekraïne de nieuwe onafhanke
lijkheid hoog opspeelde in conflicten
met Rusland over de Zwarte-Zeevloot,
de Krim en de kernwapens, had Wit-
Rusland slechts problemen met inter
ne politieke troebelen die buiten de
landsgrenzen nauwelijks de aandacht
trokken. Een overeenkomst met Oek
raïne was, dat er weinig of niets ge
beurde aan economische hervormin
gen en derhalve ook nauwelijks spra
ke is van buitenlandse investeringen.
Anders dan Oekraïne is Wit-Rusland
slechts een vlek op de kaart tussen
Polen en Rusland. ,,De eerste twintig
jaar zit niemand in het Westen op ons
te wachten", verzuchtte onlangs
voorzitter Lavrinovitsj van een werk
geversclub. En president Karjagin van
de Unie van Zakenlieden formuleert
het zo: „Ons schip van staat is stuur
loos en heeft geen brandstof." En op
Zenon Poznjak na, de uitgesproken
nationalist onder de presidentskandi
daten, leeft breed het besef dat Wit-
Rusland er niet bovenop komt zonder
kredieten en, vooral, energie uit Rus
land.
Ook Koetsjma rekent daarop. Hij
heeft veel steun in het oostelijk deel
van Oekraïne, waar de meeste etni
sche Russen twintig procent van de
52 miljoen Oekraïners leven. Maar
zijn probleem is dat de machtige lob
by van staatsondernemers en mana
gers, functionarissen die grote invloed
op het personeel in hun bedrijven uit
oefenen, hem teveel een hervormer
vindt. Koetsjma wil nadrukkelijk aan
sluiten bij de Russische economische
transformatie en vaart zetten achter
privatisering. In een land waar het
privé-eigendom van grond nog als
een vloek wordt beschouwd, is dat
geen aanbeveling.
KREDIET
De huidige Oekraïnse president
Kravtsjoek kreeg die steun in het ver
leden wel, maar heeft veel krediet ver
speeld door zijn vergeefse poging om
de presidentsverkiezingen uitgesteld
te laijgen en zijn eigen macht te ver
groten. Vandaar dat de communisti
sche parlementsvoorzitter Aleksandr
Moroz veel meer dan zijn nationalisti
sche voorganger Ivan Pljoesjtsj tot de
kansrijke outsiders onder de kandida
ten wordt gerekend.
Zelfs echter als Ruslands ideale kop
pel Kebitsj-Koetsjma in de buurlan
den de scepter zwaait, is er allerminst
sprake van rust aan Ruslands gren
zen. Zowel het Witrussische als het
Oekraïnse parlement wordt gedomi
neerd door communisten. Hun liefde
voor Rusland geldt in de eerste plaats
de Russische communisten, verklaar
de vijanden van Jeltsin en de hervor
mers.
Het resultaat van de twee presidents
verkiezingen kan uiteindelijk de door
veel Russen gewenste Slavische Unie
opleveren. Maar dat wordt dan wel
een Unie waarin de 'reactie' de eerste
viool dreigt te spelen.
MOSKOU» HANS CELEUNSE
CORRESPONDENT
Honderd jaar geleden waren
het de dienstbodes die al dan
niet verkracht door de heer
des huizes zwanger op straat
werden gezet Nu zijn het de
medewerksters van een win
kelketen die worden ontslagen
als ze te snel zwanger raken.
Het behartigen van de belan
gen van vrouwen vergt een he
le lange adem, weet de Neder
landse Vereniging voor Vrou
wenbelangen die onlangs haar
eeuwfeest vierde.
Een boek, een tentoonstelling,
een internationale 'meeting',
een seminar en een studiedag
zetten het jubileum dit jaar nog
extra in het zonnetje. Heel wat
anders dan honderd jaar gele
den. De belangenbehartigsters
van het eerste uur, Aletta Jacobs
en Annette Versluys, durfden al
leen theevisites te 'organiseren'.
Vrouwen hadden rond 1900 na
melijk niets te vertellen over
hun kinderen, hun geld, hun
huis, hun lijf en leden. Laat
staan dat ze in een zaaltje
mochten vergaderen over ex
clusief mannelijke zaken als het
kiesrecht.
Toch leidden de opruiende
theekransjes tot de oprichting
van wat toentertijd nog de Ver-
eeniging voor Vrouwenkiesrecht
heette, tot meer dan honderd
duizend verzamelde handteke
ningen, tot grootscheepse de
monstraties en na 25 jaar tot
WIJ vragen kiesrecht voor MOEDER
Affiche ter ondersteuning van het vrouwenkiesrecht.
het schrappen van het woordje
'mannelijk' in de Kieswet.
„Maar toen dat doel eenmaal
was bereikt, moest de eigenlijke
strijd nog beginnen", vertelt Jo
ke Huisman, de huidige voorzit
ter van Vrouwenbelangen.
Het duurde tot 1956 voordat
Nederland zijn eerste vrouwelij
ke minister kreeg: Marga Klom-
pé. Vrouwen werden pas in
1957 volledig handelingsbe-
kwaam verklaard. Gelijk loon
werd in 1951 in een internatio
nale overeenkomst geregeld,
maar Nederland weigerde deze
botweg twintig jaar te onderte
kenen. „En nóg blijkt dat het in
de praktijk niet wordt uitge
voerd."
Na honderd jaar strijd worden
er nog altijd vrouwen ontslagen
omdat ze zwanger worden;
wordt er niet in vrouwelijke in
genieurs geïnvesteerd omdat ze
toch zwanger worden; mogen
verkoopsters volgens de wet
wèl, maar van de baas niet zit
ten in de winkel; moeten vrou
wen met kinderen nog steeds
'kiezen' voor een deeltijdbaan;
mogen vrouwen alleen uitge
breid ouderschapsverlof opne
men ten koste van hun Carrière.
„Het is die strijd die het nog
steeds de moeite waard maakt
om te blijven bestaan. Wettelijk
zijn er heel veel dingen gere
geld, maar in de praktijk klopt
er nog altijd niets van", aldus
Huisman.
Ze heeft zelf nog onderzocht
hoe dat qou zit met vrouwelijke
ingenieurs die de moeite van
het investeren niet waard zou
den zijn. Wat blijkt? Het zijn de
mannen die na het volgen van
dure cursussen en seminars al
lang weg zijn op het moment
dat die investeringen rende
ment moeten opleveren. Kwes
tie van 'job-hoppen'. „Vrouwen
zijn wat dat betreft veel trouwer,
ook omdat ze gebruik moeten
maken van allerlei faciliteiten in
de buurt, zoals bijvoorbeeld
kinderopvang. Een werkgever
heeft veel meer rendement van
een terugkerende moeder dan
van een overstappende vader."
De kracht van Vrouwenbelan
gen is en blijft haar volstrekte
neutraliteit. Politieke partijen en
vakbonden kiezen sneller voor
het nut van het algemeen, legt
de voorzitter uit, en dat pakt
vaak ongunstig uit voor vrou
wen. Die ongebondenheid is te
vens de reden waarom de ver
eniging het zo lang vol heeft
weten te houden. Natuurlijk
zijn er in het verleden afsplitsin
gen geweest, bijvoorbeeld van
plattelandsvrouwen en de veel
fellere Dolle Mina's, maar dat
was niets om beledigd over te
zijn. Vrouwenbelangen stond
juist volledig achter deze groe
pen.
Na honderd jaar bestormt Vrou
wenbelangen nog steeds het
mannelijk bolwerk in Den
Haag. De laatste actie 'M/V
50/50', stem op een vrouw, is
maar matig gelukt. Het aantal
vrouwen in de Tweede Kamer is
maar mondjesmaat gestegen.
Niet omdat er onvoldoende
kandidates zijn, maar omdat ze
worden tegengehouden.
De Haagse politiek is niet het
enige mannenbolwerk waar
Vrouwenbelangen zachtjes
maar beslist tegenaan schopt.
De heren in het bankwezen, de
autobranche en de dagblad
journalistiek moeten ook maar
eens overstag. Ze hoeven echter
niet bang te zijn dat ze verplicht
met vrouwen te maken krijgen.
Vrouwenbelangen gokt op inte
gratie en op samenwerking.
„We zeggen niet dat we het be
ter doen, maar we moeten wel
meedoen. Er worden nog veel te
veel beslissingen genomen
waarin de gevolgen voor vrou
wen niet zijn overdacht."
UTRECHT KARIN SWIERS
Wat is er aan de hand met de
dollar? Wie deze hoogst actuele
vraag aan drie verschillende
deskundigen stelt, krijgt drie
verschillende antwoorden. De
conclusie kan niet anders zijn
dan dat er meerdere oorzaken
zijn waardoor de Amerikaanse
munt er weinig glorieus bij-
hangt, gisteren rond de 1,80
gulden. Nieuw is dat niet: de
wereld leeft immers al 25 jaar
met een min of meer kwalcke-
lende dollar.
Dat de greenback wat bleek om
de neus ziet, is een diagnose
waarover economen niet van
mening verschillen. Eindjaren
zestig was de dollar nog rond de
vier gulden waard. Van de Ja
panse yen gingen er in 1971 nog
340 uit een buck. Afgelopen
week bereikte de Amerikaanse
munt een nieuw historische
dieptepunt door tijdelijk onder
de 100 yen te duiken. Ook in
Nederlands geld is de dollar
aanzienlijk minder waard ge
worden, zij het dat de dollar nog
zo'n vijftien procent zweeft bo
ven het naoorlogse dieptepunt
van 1,56 gulden in 1992.
De afgelopen maanden heeft
FED, de Amerikaanse centrale
bank, herhaaldelijk de rente
verhoogd in een poging om de
dollar aantrekkelijker te maken,
maar erg veel succes heeft de
FED daarmee niet gehad. Dat
heeft verschillende redenen.
Zo importeren de VS veel meer
dan ze exporteren. In april was
het verschil het handelste
kort 8,4 miljard dollar, over
het eerste kwartaal van 1994
31,9 miljard. Om al die impor
ten te betalen moeten de Ame
rikanen veel meer dollars 'rui
len' tegen buitenlandse valuta
dan dat het buitenland dollars
moet aanschaffen om de im
porten uit de VS te betalen. Het
aanbod van dollars is daardoor
groter dan de vraag en dat drukt
de koers.
Daarnaast is er het begrotings
tekort. Hoewel dat zo'n 30 mil
jard dollar lager is dan vorig
jaar, bedraagt het nog altijd 151
miljard en dat noopt de rege
ring buitenlands kapitaal aan te
trekken. Ook dat maakt dollar er
niet sterker op.
Aan de andere kant stelt onder
anderen beleggingsanalist Wil-
lemsen van de SNS Bank dat de
dollar veel lager staat dan dat
hij werkelijk verdient. „Door de
renteverhogingen van dit voor
jaar en het minimale risico op
inflatie zou de dollar sterker
moeten staan", stelt hij.
Analist Poos van effectenbank
Bangert Pontier Partners is
het daar volledig mee eens. „De
lage koers van de dollar is fun
damenteel onterecht. Naar mijn
inschatting zijn vooral psycho
logische factoren de oorzaak. Ik
denk dan ook dat de dollar dit
jaar een enorme uptick krijgt,
van tien tot vijftien cent."
Bij Suez Securities wordt zelfs
gezegd dat de financiële mark
ten en de werkelijke economie
steeds minder met elkaar te
maken hebben. Volgens een
woordvoerder is het de psyche
van de beleggers die marktbe-
wegingen veroorzaakt waar se
rieuze economen dikwijls geen
sluitende verklaring voor heb
ben of die niet binnen gangbare
economische theorieën passen.
Bovendien leefde afgelopen
week onder speculanten enige
hoop dat net als begin mei cen
trale banken van een aantal lan
den steunaankopen zouden
verrichten om de val van de
dollar te stuiten. Beleggers die
daar op gokken, kunnen daar
namelijk aardig aan verdienen
door tijdig in te kopen tegen de
lage koers en vervolgens te ver
kopen voor de hogere koers. De
beleggers moesten echter tot
gisteren wachten voordat de
buitenlandse centrale banken,
met uitzondering van Bank van
Japan die al eerder naar verluidt
een half miljard dollar uit de
markt nam, in actie kwamen.
Eerder deze probeerden de
hoogste Amerikaanse ambts
dragers nog de dollar omhoog
te praten. President Clinton
daagde afgelopen woensdag
nog beleggers uit meer oog te
hebben voor de gezonde situa
tie van de Amerikaanse econo
mie. Minister Bentsen van fi
nanciën en president Green
span van de Amerikaanse cen
trale bank deden eveneens hun
best, waarop de dollarkoers in
derdaad iets aantrok. De erva
ring leert dat woorden in de in
ternationale financiële wereld
vaak maar korte tijd helpen. Of
de actie van de centrale banken
meer indruk maakt, is overigens
ook de vraag. Dat de dollar na
een korte stijging opnieuw dui
kelde, is wat dat betreft een te
ken aan de wand.
AMSTERDAM CPD
Asociale automobilisten
bedankt!
Een zonnige za
terdagmiddag in
Amsterdam. Een
uitgelezen dag
JHBnPH om er op de
I AMSTERDAM fiets Op uit te
trekken en de
stad te verkennen. Ik fiets over
de stille, lommerrijke grachten,
loop een stukje over de bloe
menmarkt en vervolg zacht
neuriënd mijn weg, nu maar
eens richting Stedelijk Museum.
Wat is de stad soms toch
prachtUitkijke, vuile trut!"
Ruw word ik uit mijn mijmerin
gen opgeschrikt. Ik moet hard
afremmen om een blauwe Mer
cedes te ontwijken die uit een
aangrenzende straat schiet.
De heetgebakerde automobilist
had kennelijk geen zin om voor
rang te verlenen en reed opzet
telijk en hard door op een
plaats waar hij voor mij had
moeten stoppen. Hij miste me
op een haar na. Terwijl ik nog
van de schrik sta te bekomen
drukt hij treiterend op zijn
claxon en steekt zijn opgeheven
middelvinger uit het raam. Een
oudere dame ontfermt zich over
me, vol afschuw over 'al die
asociale elementen.
Trillend van schrik fiets ik ver
der, terwijl ik zijn achterbumper
in de verte zie verdwijnen.
Langzaam word ik weer een
beetje kalm. Tot ik, nog geen
tien minuten later de Spiegel
gracht bereik. Ik fiets achter een
meisje dat in behoorlijk tempo
doortrapt. Vlak voor haar, half
op het fietspad stopt opeens
een rode sportwagen. Twee se
conden later vliegt het portier
van de wagen open. Het meisje
kan onmogelijk meer remmen,
duikelt door de lucht en komt
met een harde klap op haar rug
op de stoep terecht.
Terwijl ze lijkwit naar adem ligt
te snakken, stappen twee ver
schrikte kleerkasten uit de wa
gen. Vol zorg nemen ze de situ
atie op. Ze kiiielen rond het
portier en controleren nauw
keurig het lakwerk. Pas als blijkt
dat de schade meevalt draaien
ze zich om en werpen een ver
stolen blik op het meisje, dat in
middels half overeind is gehol
pen door wat omstanders.
Snikkend kijkt het slachtoffer
om zich heen. Haar knie is ka
pot, de inhoud van haar tas ligt
over het trottoir verspreid en
haar fiets ligt een paar meter
verderop tegen een paaltje.
„Kunnen jullie niet uitkijken, ei
kels?", roept ze met tranen in
haar stem. „Ik had wel dood
kunnen zijn!" „Nou, nou, dat
valt wel mee hoor, er is toch
niks aan de hand?", mompelt
de ene kleerkast, die opgelucht
naar zijn autodeur kijkt.
Dan gaan enkele omstanders
zich met de zaak bemoeien. Een
jongen maakt zich kwaad om
de onverschilligheid van de au
tomobilisten en raadt het meis
je aan de politie te waarschu
wen. Een ander spuit zijn gal
over 'die klote-automobilisten
die denken dat de weg van hun
is.' Dót gaat de kleerkasten toch
écht te ver. Nummer twee stelt
zijn imposant gespierde lijf vlak
voor de protesterende jongen
op die helaas een paar koppen
kleiner is. „Ik raad je aan een
beetje te dimmen, jij heb hier
niks mee te maken, begrijp je
wel?" sist hij de jongen toe.
Ook het meisje, dat kleerkast 1
geëmotioneerd wat eigentijdse
verkeerslessen geeft, moet haar
mond houden. „Je mot niet zei
ken jij, stom wijf."
De twee stappen weer in de wa
gen en scheuren weg, terwijl
ook in dit geval de bestuurder
zijn middelvinger uit zijn open
dakje steekt. Het meisje strom
pelt huilend weg. En ik lóóp
woedend naar het eerstvolgen
de terras. De zin om te fietsen is
ook deze middag weer geweld
dadig de grond ingeboord. Au
tomobilisten in Amsterdam, be
dankt!
MONIQUE BRANDT
