'Charlotte's problemen
zijn van alle tijden'
Tragikomische reünie van spelersvrouwen
Rtv show
Grote drie op
herhaling in
Los Angeles
VRIJDAG 24 JUNI 1994
Ben Verbong verfilmt in Praag Hella Haase 's drama Bentinck
Schrijfster Hella Haasse voelt zich nauw betrokken bij de verfilming van
haar boek Charlotte Sophie Bentinck. Rechts cineast Ben Verbong fot-
Op een steenworp afstand van de met toeristen overla
den Karlsbrücke in Praag rijden koetsen over de kinder
hoofdjes. Ze maken deel uit van de filmopnamen voor de
vijfdelige dramaserie Charlotte Sophie Bentinck, geba
seerd op het door Hella Haasse geschreven boek over de
ze achttiende-eeuwse jonkvrouw. De AVRO brengt waar
schijnlijk in januari 1966 deze zes miljoen gulden kosten
de produktie op het scherm. Wellicht komt er ook een
bioscoopversie.
PRAAG JAAP TIMMERS
Koetsen, hoepelrok
ken en balzalen de
toneren bepaald
niet in het hedendaagse Praag.
Met z'n erfenissen uit de
Habsburgse keizertijd heeft de
stad sowieso iets sprookjesach
tigs. Auto's zie je bijna niet in de
binnenstad. Ook niet in Mala
Strana (Kleine Zijde), het stads
deel ten westen van de rivier de
Moldau, de plek waar Franz
Kafka door steegjes zwierf en
waar nu de meeste ambassades
zijn gevestigd.
In Mala Strana zijn de opna
men van de vijfdelige dramase
rie Charlotte Sophie Bentinck
gaande, onder leiding van cine
ast Ben Verbong. Hij maakte
onder meer naam met de speel
film Her meisje met het rode
haar. Zijn recente bioscoopfilm
De Flat had minder succes. Ver
der regisseerde hij een groot
aantal toneelstukken en TV-
produkties, waaronder twee de
len van de politieserie Katz
Co. Volgens hem is Praag een
prima locatie voor de opnamen,
alhoewel het verhaal zich af
speelt in Den Haag en Duits
land, en wel in de periode van
1715 tot 1800. Filmen in
authentieke Nederlandse en
Duitse woningen en paleizen
bleek te enen male onmogelijk.
Er werden exorbitant hoge
huurprijzen gevraagd, waar in
en rond Praag genoeg geschikte
panden tegen schappelijke prij-
zen te vinden waren.
Verbong: „De opnamen ver
lopen voorspoedig. We hebben
ook geluk gehad met het mooie
weer. En zelfs toen we een keer
tje sneeuw nodig hadden,
sneeuwde het plotsklaps."
De werkzaamheden in en
rond Praag nemen al met al 64
dagen in beslag. De enige draai
dag in Nederland was op 20 ju
ni, toen het gezelschap neer
streek in de tuinen, van Paleis 't
Loo in Apeldoorn.
Over Charlotte Sophie Ben
tinck zegt Verbong: „Zij was een
heel sterke vrouw, die precies
wist wat ze wilde. En die - tegen
beter weten in - op zoek was
naar een vrijer leven. Ze past
goed in de tijd van de Verlich
ting."
Hij doelt op de periode tij
dens welke met name de intel
lectuele elite kritischer ging na
denken over de rol van de indi
viduele mens in de wereld. De
jonge garde trachtte zich te ont
worstelen aan de oude religieu
ze en burgerlijke leefwijzen.
Niet God maar de mens kreeg
een centrale plek in de schep
ping.
Van alle tijden
Verbong: „Waar het om draait
is: pas je je aan of ga je je eigen
weg? Voor die keus stond Char
lotte 250 jaar geleden, maar
haar problemen zijn van alle tij
den. Ze verliest alles, maar uit
eindelijk wint ze nèt iets meer,
namelijk inzicht in zichzelf en
haar eigen positie. En dat is heel
wat voor een 23-jarige vrouw."
De film heeft als ondertitel
Les morts sont vivants (De do
den leven). Het is een verwij
zing naar een uitspraak van
Charlotte. „Vaak heb ik het ge
voel dat de levenden dood zijn,
maar ik wil leven."
Terwijl Verbong uiüeg geeft
over Bentinck, maken zo'n
twintig figuranten him opwach
ting voor de verfilming van de
braspartij waarvan Charlotte ge
tuige is. Ze zien er uit alsof ze zo
uit Oliver Twist zijn weggelo
pen. Mannen in jute, vrouwen
met ingesnoerde rokken. Sche
ve gezichten, dikken neuzen en
overhellende voorhoofden. Een
bont stel mensen. In het Duits
en Engels vertelt de regisseur de
feestgangers wat de bedoeling
is.
In de film speelt Nanette Kuij-
pers (30) de rol van Charlotte.
De actrice is afkomstig uit de
theaterwereld. Dit is haar eerste
grote film- en TV-produktie. „Ik
vind Charlotte een boeiende
vrouw om te spelen", zegt ze.
Andere hoofdrollen worden
gespeeld door Dick van Duin
(Bentinck), Hiske van der Lin
den (Lottgen) en Tom Jansen
(Albrecht). Verder bestaat de
cast uit onder anderen Carl van
der Plas (vader Anton), Ellen
Vogel (moeder Wïlhelmine), Ed-
da Barends (Madame Cordier)
en Carol van Herwijnen (heer
Van Boetzelaar).
Schrijfster Hella Haasse is
nauw betrokken bij de totstand
koming van de rolprent. Zij
schreef eigenhandig grote delen
van de dialoog, daarbij gebruik
makend van haar eigen 'histori
sche' teksten. Verbong en me
de-scriptschrijver Jean van de
Velde loven Haasse. „Ze heeft
zeer veel gevoel voor drama.
Heel wat dialogen komen direct
van haar af. Die zijn filmisch
zeer bruikbaar."
Een van de moeilijke klussen
was het omzetten van het for
mele taalgebruik uit de brieven
en documenten in behapbare
spreektaal. Gevoelens en dialo
gen moesten door de script
schrijvers zelf worden 'inge
voerd'. Een mooi voorbeeld
hiervan is wanneer Charlotte op
het eind van haar martelgang
beseft dat ze iedereen is kwijt
geraakt. Alleen de kamenierster
is haar trouw gebleven, maar tot
haar verdriet kent ze haar naam
niet eens. Op een dramatisch
gekozen ogenblik vraagt ze: hoe
heet je eigenlijk? Ze heet Mada
me Cordier.
De formele taal is overigens hier
en daar gehandhaafd, omdat
mensen van adel nogal diplo
matiek met elkaar plachten te
communiceren. Scriptschrijver
Van de Velde: „Emoties zijn
moeilijk te ontdekken. Je zult
niemand concreet horen zeg
gen wat hij wil of voelt. Er wor
den altijd omtrekkende bewe
gingen gemaakt."
De film wordt met oog voor
detail gemaakt. „We hebben ge
kozen voor een subtiele ensce
nering. De sfeer is er één van
rust, vergelijkbaar met het tem
po waarin de dingen zich begin
1700 afspeelden. Het gejaagde
van de tegenwoordige tijd had
je toen niet; er was geen stress
en het fenomeen tijd was iets
totaal anders dan nu", aldus
Verbong. Hij is niet bang dat de
lage handelingssnelheid van die
tijd straks het driftig zappende
publiek afschrikt. „Het verhaal
zelf kent voldoende interessante
ontwikkelingen. Bovendien is
het aanbrengen van rust in een
film iets anders dan saaiheid."
Over details gesproken: alle
driehonderd kostuums zijn ge
sneden naar de mode van 250
jaar geleden. Tachtig kleding
stukken werden speciaal voor
de film vervaardigd, inclusief
corsetten. Een woordvoerster
van de AVRO spreekt lyrisch
over de fraaie kostuums. „We
dachten geld uit te sparen door
die corsetten achterwege te la
ten, die zie je immers niet aan
de buitenkant. Probleem was
alleen dat de vrouwen alleen
mét corset de juiste, ietwat stij
ve houding bij het acteren kon
den aannemen, vandaar dat de
corsetten alsnog moesten wor
den gemaakt."
De kleuren in de film werden
zorgvuldig gekozen. Wit- en
grijstinten waren nodig voor de
Haagse residentie van Willem
Bentinck, die daarmee de calvi
nistische uitstraling kreeg, be
kend van een schilderij van Cor
nells Troost. Een sombere en
dus donkere kleurstelling is ge
bruikt voor Varel, het ouderlijke
slot van Charlotte Sophie. Hier
voor stond het werk van de
Franse schilder Jean-Baptiste
Simeon Chardin model.
Er is gefilmd op Super 16-
film, geschikt voor hoge defini
tie- en breedbeeldtelevisie
(maar ook voor normaal beeld
formaat). Onder de filmbeelden
worden subtiele muziekfrag
menten gezet. Drie orkesten
werden geëngageerd voor het
maken van verschillende barak
en volks thema's.
Afgaande op het verhaal van
een ingewijde is het op de set
eenmaal een tikje uit de hand
gelopen. Op zeker moment
diende een scène te worden op
genomen van een man die een
afranseling met een zweep
stond te wachten. De man, een
Tsjech, zou hebben aangebo
den om zich tegen extra beta
ling werkelijk te laten slaan.
Naar verluidt heeft de bestraf
fing daarna inderdaad plaats
gehad en zijn er ook opnamen
van gemaakt. De kwestie bracht
enkele medewerkers van de
AVRO in verlegenheid. En nu
maar afwachten of deze curieu
ze beelden ook op televisie wor
den getoond.
Dramatische wending
Hét televisiedrama Charlotte
Sophie Bentinck is gebaseerd op
het documentair boek Mevrouw
Bentinck of onverenigbaarheid
van karakter. Dit historische
verhaal gaat over de Duitse
Charlotte Sophie von Alden-
burg, die door haar vader om fi-
nanciële redenen wordt uitge
huwelijkt aan de Haagse diplo
maat Willem Bentinck.
Het huwelijk loopt volgens
verwachting stuk. Charlotte
blijkt een warme liefde te
koesteren voor Albrecht zu
Schaumburg-Lippe, die gehuwd
is met Charlotte's vriendin en
stiefeus Lottgen. Als aan het
licht komt dat Charlotte en Al
brecht een verhouding hebben,
neemt het verhaal een dramati
sche wending. De geschiedenis
wordt gekenmerkt door haat,
liefde, hoop, verstoting en ver
gelding.
Hella Haasse dook in diverse
Scène uit Charlotte Sophie Bentinck. Hoofdrolspeelster Nanette Kuijpers (links) met kamenierster madame Cordier.
NOS zendt verfilmde versie toneelstuk uit
HILVERSUM ELSBETH JONGSMA
„Nee, d'r is alleen cognac. Ja
germeister is voor de Weltmeis-
ter", treitert Maya Suurbier,
wanneer Danny Cruijff om een
borrel vraagt. Het is bijna twin
tig jaar na de legendarische
WK-finale die Nederland van
West-Duitsland verloor. Leo
pold Witte en Jöhan Timmers
laten in Reünie vijf spelersvrou
wen opdraven die het voetbal
drama van toen nog eens dun
netjes overdoen. Theo van
Gogh bewerkte het oorspron
kelijk toneelstuk tot een televi
siefilm.
Wat een feestelijke bijeen
komst had moeten worden,
ontaardt in een zielig partijtje,
waar zelfs de door de pizzakoe
rier geleverde olijven niets
meer aan kunnen redden.
Slechts vijf vrouwen waren ko
men opdagen: Jenny Keizer
(Truus te Selle), Maya Suurbier
(Annet Malherbe), Danny
Cruijff (Marlies Heuer), Hansje
van de Kerkhof (Jaqueline
Blom) en Loes Rijsbergen (Ba-
bette Mulder). De anderen za
gen het wijselijk al bij voorbaat
niet zitten, of verdwaalden
zoals Truus van Hanegem
hopeloos tussen Goirle en Ois-
terwijk.
De vijf vrouwen hebben het
tijdens de reünie over niets an
ders dan het dramatische ver
lies tegen West-Duitsland in de
WK-finale van 1974, dat hun le
ven heeft getekend. Ieder af
zonderlijk heeft een andere kijk
op de zaak. Op het leiderschap
van Cruijff, op de omstreden
wissel van Rensenbrink en van
zelfsprekend op de zwembad
affaire. Waren er nu wel of geen
Duitse gezelschapsdames ge
signaleerd? Was het een truca
gefoto van Bild om de spelers
te compromitteren? Of was het
gewoon een kwestie van nood
zaak?, zoals Maya Suurbier wil
de doen geloven getuige haar
uitspraak: „Ze hadden zes we
ken niet geneukt. Ze moesten
even de hond uitlaten."
Witte en Timmers hebben al
le roddel en achterklap uit de
voetbalwereld aan elkaar ge
breid, ondersteund door letter
lijke teksten uit interviews met
de vrouwen. Het resultaat is
een prachtige karikatuur van
de werkelijke, c.q. verzonnen
gang van zaken. Danny Cruyff
praat voortdurend in termen
van Johans 'totaalvoetbal' en
Hansje van de Kerkhof kan het
bowling-verleden van de Eind-
hovense voetbaltweeling Willy
en René maar moeilijk accepte
ren.
Reünie werd enkele jaren ge
leden opgevoerd in de Amster
damse Balie ter gelegenheid
van het Europees kampioen
schap. In de zaal waren grote
schermen opgehangen, waarop
de toeschouwers na de voor
stelling de wedstrijden konden
volgen. Filmregisseur Theo van
Gogh (bekend van Terug naar
Oegstgeest en Vals Licht) vond
het een vreselijk leuk stuk en
wilde het graag vastleggen voor
het nageslacht. De NOS zag wel
wat in zijn plannen en ver
schafte hem de mogelijkheden
er een low-budget film van te
makeh.
Het is leuk de kans te krijgen
het stuk (alsnog) te zien, maar
dit lijkt ook meteen de enige
motivatie voor verfilming te
zijn. Om nu te zeggen dat Van
Gogh zijn best heeft gedaan het
stuk een specifiek cine
matografische meerwaarde te
geven, nou nee. De teksten,
theatrale speelstijl en alle actri
ces bleven gehandhaafd. Het
geheel werd in drie dagen in
een woning opgenomen, die
het stulpje van Hansje van de
Kerkhofvoorstelt.
Een toneeltekst laat zich ech
ter niet klakkeloos overzetten
van de intimiteit van een kleine
theaterzaal naar een realisti
scher filmomgeving. De licht
absurde tekst en de soms zwaar
aangezette speelstijl (waarin de
actrices met duidelijk plezier
hun beheersing van verschil
lende randstedelijke accenten
mogen demonstreren), vormen
dan ook zowel de sterke als
zwakke punten van Reünie.
Theo van Gogh, die toch be
kend staat om zijn controver
siële films, heeft zich hier keu
rig ingehouden. Zo keurig zelfs,
dat Reünie door willekeurig wie
verfilmd zou kunnen zijn, daar
de handtekening van Van Gogh
te enen male afwezig is. Een
kniesoor die daar echter op let,
zo tussen de wedstrijden Brazi-
lië-Kameroen en Zweden-Rus-
land.
(Nederland 3, vannacht om
0.05 uur)
archieven in Engeland, Duits
land en Nederland. Ze vertaalde
de voornamelijk in het Frans
opgestelde brieven en docu
menten en schreef, waar nodig,
verbindende en verklarende
teksten. Haar boek kwam in
1978 op de markt, in 1981 ge
volgd door deel 2, getiteld De
groten der aarde, of Bentinck te
gen Bentinck. In 1990 werden de
twee delen samengevoegd in
een band met als titel Mevrouw
Bentinck (uitgegeven bij Quer-
ido). De bundel is een populair
uitleenboek bij de openbare bi
bliotheken.
De film Charlotte Sophie Ben
tinck eindigt met de dood van
de hoofdpersoon op 85-jarige
leeftijd. Deel 2 van Haasse's stu
die is, op dit levenseinde na,
niet verfilmd. Dit deel handelt
hoofdzakelijk over Charlotte's
contacten met de hoven van de
verlichte vorst Frederik de Grote
in Berlijn en dat van de
Habsburgse vorstin Maria The-
resia in Oostenrijk.
Met Bentinck poogt de AVRO
een nieuwe stap te zetten op de
reeds ingeslagen weg van kwali
teitsdrama op TV. Het budget is
zes miljoen gulden, bijeenge
bracht door het Stimulerings
fonds voor Culturele Omroep-
produkties (drie miljoen), de
AVRO (twee miljoen) en verder
droegen bij de co-producenten
BRTN en Meteor Film Produc
tions in Hilversum.
2'
Daags voor de finale van h<
WK-voetbal in Italië werd op
juli 1990 een gouden bladzijd
toegevoegd aan de muziekgt
schiedenis. Die dag vonden d
wereldberoemde operazangei
José Carreras, Placido Doming
en Luciano Pavarotti elkaar i
Rome op het Tenorenconcet
Begeleid door twee orkesten on
der leiding van de Indiase dir
gent Ziibin Mehta inspireerde
de drie heren elkaar zodanig d«
naar een ongekend hoge vocal
prestatie werd gereikt. Van d.(
rivaliteit die voordien tusse
Pavarotti en Domingo had bi
staan, was absoluut niets met
te merken. Ruim 5 miljoen ki
kers vergaapten zich destijcL
aan het Tenorenconcert. Zeli
verstokte voetbalaanhangei
kwamen achteraf tot de slotsoi
dat de samenzang van de twe
Spanjaarden en de Italiaan ht
absolute hoogtepunt van ht
WK-voetbal in Italië was. No
vele maanden na het conce
was de vraag naar CD's en v
deobanden groot. Menige voe
balliefhebber zag plots muzie
in de opera.
Domingo, Carreras en P;
varotti hebben besloten ook h^
WK-voetbal in de Verenigd
Staten vocaal te omlijsten. 0
16 juli, de dag voor de finalt
concerteert het trio in Los Angt
les. Het zangspektakel, dat ai
dermaal wordt gedirigeerd doe
Zubin Mehta, wordt wereldwij
op televisie uitgezonden. Over
gens zal de NOS het concert va
de grote drie pas een dag latt
op 17 juli, voorafgaande aa
de WK-eindstrijdintegra;.,
uitzenden.
De Warner Music Groep hee
de exclusieve uitzend-, opn;
me- en videorechten verwo
ven. Het is de bedoeling dat ht
disc en muziekvideo verschijnt^'
RTL4 verlengt"
contract met 2
Carlo Boszhard'
Carlo Boszhard, presentator vage
het kinderprogramma Telekidf
heeft zijn contract met RTI
met drie jaar verlengd. Met mi ia
depresentatrice Irene Moors K
hij inmiddels naar de Verenigqer
Staten afgereisd om daar opn;
men te maken voor een tient
afleveringen van Telekids.
Het is de bedoeling dat
zhard en Moors pret- en themJni
parken als Disneyland en Kt01
West bezoeken. Daarnaast geen'
het tweetal zich ook over
bezigheden als ski-driven
snorkelen.
President EBU
gispt Berlusconi'
HILVERSUM GPD
Professor Albert Scharf, de pri
sident van de de Europet
Broadcasting Union (EBU i<
heeft in een open brief schei»
gereageerd op de uitlating!it(
van de Italiaanse politicus
mediagigant Silvio Berlusconi, e
Aanleiding voor de brief is h lo
commentaar van Berlusconi o'a
het functioneren van het ItalJ'
aanse televisiestation RAI, d
zich kritisch uitlaat over de
treem-rechtse regering in Itali a
Berlusconi zei dat het in een d »l
mocratisch land niet zo zoj°
mogen zijn dat een publiel
omroep zich verzet tegen et
regering die door de meerde
heid wordt gesteund.
Scharf wijst in zijn open bri
op het grote belang van een ki
tische houding van de publiel
omroepen, die in het hedei
daagse Europa per definitie oi 'I
afhankelijk zijn van „welke r <i
gering, stroming of maatschajle
pelijke kracht" dan ook. De njjj
van deze omroepen is het ve
schaffen van begrijpelijke, oiin
partijdige en correkte inform! '1
tie, om aldus bij te dragen aa h
het proces waarin het publif (j
zijn mening vrijelijk kan vo e
men op basis van feiten. Hie e
door vormt de publieke one
roep, in tegenstelling tot
staatstelevisie in totalitaire st
ten, een belangrijk element
het democratische proces, aldi )i
Scharf.
Hij besluit de open brief m
de stelling dat het nu belangr J'
ker is dan ooit, dat de RAI zi r
rol in het 'nieuwe Italië' ka
vervullen, „in het belang va e
een gezonde, democratiscl jj
maatschappij."
i
