'Dit is een frontale
aanval op het OM'
Rampenbestrijding per computer heel dichtbij
Feiten &Meningen
België treft
voorbereidingen
voor overstap
Jean-Luc Dehaene
Genève en Bonn
in de clinch over
kantoor WTO
MAANDAG 20 JUNI 1994
NIEUWSANALYSE
De Belgische regeringspartijen hebben ach
ter de schermen voorbereidingen getroffen
voor een soepele overgang van premier
Dehaene naar het voorzitterschap van de
Europese Commissie. Daarmee heeft de
Belgische minister-president zich in eigen
land verzekerd van voldoende rugdekking
voor de harde strijd die hij momenteel rond
de Europese topbaan uitvecht met premier
Lubbers.
De premiers der Lage Landen willen alle
bei komend weekeinde tijdens de EU-top-
conferentie op het Griekse eiland Corfu
worden gekroond tot nieuwe voorzitter van
de Europese Commissie. In het kader van
zijn lobby probeert Lubbers nog steeds een
afspraak te regelen met de Duitse bonds
kanselier Kohl. De Duitser staat echter vol
ledig achter de Belg, net als de Fransen.
Dehaene geeft de voorkeur aan 'stille di
plomatie' en dineerde vrijdagavond met de
Italiaanse premier Berlusconi. De nieuwe
Italiaanse regeringsleider bekleedt een sleu
telpositie in het steekspel rond de benoe
ming. Hij is bereid Dehaene te steunen als
zijn Forza Italia lid mag worden van de Eu
ropese christendemocratische EVP. Een ge
heime bemiddelingspoging van de Belgi
sche christendemocratische ex-premier
Martens tussen de twee rivalen is vorige
week donderdag op een mislukking uitge
draaid.
Eurocommissaris Hans van den Broek zei
zaterdag tijdens een CDA-bijeenkomst in
Ede dat de kansen van Lubbers op het voor
zitterschap niet zijn te taxeren. Volgens Van
den Broek zijn zowel Lubbers als Dehaene
beide overtuigde Europeanen, goede mana
gers en geschikte kandidaten, hoewel de
hoogste post in Brussel eigenlijk Nederland
toekomt. „Het gaat niet in de eerste plaats
om het wegen van de personen, maar om
het feit dat Nederland nog nooit voor de
volle termijn een voorzitter heeft geleverd.
De vraag is dus meer: welke reden zou er
zijn om Nederland deze post te weigeren?"
Na afloop van de bijeenkomst liet de
voormalige minister van buitenlandse za
ken zich kritisch uit over de gevoerde cam
pagne voor de Eurofunctie. Daarbij is vol
gens Van den Broek teveel 'lawaai' ge
maakt. „Lubbers heeft zichzelf met het ver
kapte dreigement een veto over Dehaene
uit te spreken, geen dienst bewezen", aldus
de Eurocommissaris. Van den Broek sugge
reerde dat de Europese Raad, als op Corfu
onverhoopt geen besluit valt, twee kandida
ten aan het Europees Parlement zou kun
nen voordragen. „Laat het Europarlement
dan maar kiezen, dat zou toch democrati
scher zijn."
Een benoeming van Jean-Luc Dehaene
tot opvolger van commissievoorzitter Del-
ors stelt de Belgische politiek voor het pro
bleem een geschikte opvolger voor de pre
mier te vinden. Voor die impopulaire baan
is het animo gering. De rooms-rode coalitie
lijkt de voorkeur te geven aan minister van
begroting Herman van Rompuy, een harde
en vrij rechtse Vlaamse christen-democraat
die oogt als een grijze muis. De veel charis-
matischer Waalse christen-democraat Wat-
helet maakt echter ook nog een kans. Een
vertrek van Dehaene zal echter niet leiden
tot de val van de regering, hebben socialis
ten en christendemocraten afgesproken.
BRUSSEL PETER DE VRIES
Positie misdaadbestrijder Gonsalves uiterst precair
Het imago van de onkreukbare procureur-generaal en misdaadbestrijder
mr. R. Gonsalves ligt aan gruzelementen na de VPRO-uitzending van af
gelopen vrijdag. Dertig jaar geleden werd hij van alle blaam gezuiverd,
nadat hij van ernstige strafbare feiten als doodslag en poging tot dood
slag was beschuldigd. Dat de VPRO de zaak opnieuw heeft opgerakeld,
wordt binnen Justitie beschouwd als een 'complot'.
„Dit is een frontale aanval op
het openbaar ministerie (OM)
en op de positie van procureur-
generaal Gonsalves", zo rea
geert een hooggeplaatste mede
werker van het OM, die niet bij
name wil worden genoemd. Of
Gonsalves als procureur-gene
raal (PG) nog is te handhaven, is
een vraag die niemand in de
politiek, op het ministerie van
justitie of bij het OM durft te
beantwoorden.
De radio-uitzending van het
VPRO-programma Argos bracht
vooralsnog geen feiten aan het
licht die nog niet bekend waren.
Toch is de positie van Gonsal
ves op zijn minst aan het wan
kelen gebracht. Kan iemand te
gen wie zulke zware beschuldi
gingen worden ingebracht nog
wel leiding geven aan de bestrij
ding van de georganiseerde cri
minaliteit in Nederland? Het
CDA heeft al verklaard dat een
procureur-generaal van vol
strekt onbesproken gedrag
moet zijn.
Gonsalves vertrok in 1956 op
jonge leeftijd hij was toen 24
naar het toenmalige Neder
lands Nieuw-Guinea. Als con
troleur eerste klas moest hij
rond 1960 in de Baliemvallei or
de en rust brengen onder de ri
valiserende papoea-stammen
(Dani's). Daarbij ging de 'man
met de baard', zoals de Dani's
hem omschreven, nogal ruig te
werk. Papoea's werden per
soonlijk door hem met de knoet
bewerkt, hutten gingen in vlam
men op en er vielen doden. Een
ondergeschikte van Gonsalves,
E. Markhorst, verklaarde later er
getuige van te zijn geweest dat
de controleur een Dani dood
schoot. „Hij loste een schot met
zijn junglekarabijn en trof een
Dani in zijn achterhoofd."
Gonsalves' opvolger in de Balie
mvallei, C. J. Schneiders, hoorde
later dat de controleur een loka
le hoofdman had doodgescho
ten die een speer naar hem
wierp. Schneinder in 1960 over
Gonsalves en zijn agenten: „On
dergetekende heeft tijdens zijn
thans drie maanden durende
verblijf veel verhalen gehoord
over op de vlucht neergescho
ten krijgers, gericht vuur op
groepen vluchtenden bij nade
ring van patrouilles van de con
troleur, mishandeling met de
wapenstok door agenten en
door de controleur zelf." Sch
neider omschreef Gonsalves en
Procureur-generaal R. Gonsalves.
zijn agenten als 'schiet-graag'.
Volgens de toenmalige procu
reur-generaal van Nieuw-Gui
nea, mr. G. vonMeijenfeldt,
heeft Gonsalves zich schuldig
gemaakt aan strafbare feiten.
Hij schrijft in een door het
VPRO-radio-programma opge
spoorde, geheime brief, dat
Gonsalves schuldig is aan diver
se 'zeer ernstige strafbare feiten,
enige gevallen van doodslag,
enige van poging tot doodslag,
zeer vele gevallen van mishan
deling, opzettelijke brandstich
ting en vernieling van goede
ren'. In één geval, dat van de lo
kale hoofdman, meent de toem-
alige PG dat er sprake zou kun
nen zijn van moord.
Von Meijenfeldt meende dat de
zaak onder de rechter moest
worden gebracht en diende een
aanklacht in. „Naar mijn me
ning gaat bij deze feiten een be
roep op overmacht, noodweer
of noodweerexces, wettelijk
voorschrift dan wel ambtelijk
bevel, niet op. Hier is de ver
denking wel van zulk een ernsti
ge aard, dat indien men enige
twijfel zou willen in het geding
brengen toch alleen een rechter
hierover een beslissing zou mo
gen nemen".
Volgens berichten uit de kran
Procureur-generaal Gonsalves is terug
van vakantie en zal waarschijnlijk mor
gen met justitieminister Kosto praten
over zijn verleden in Nieuw-Guinea.
Dat bevestigde de kabinetchef van de
PG, H. Grootmeijer, gisteren.
Kosto zei eind vorige week spoedig te
wollen praten met de topman binnen
het openbaar ministerie (OM) over de
doodslagen en mishandelingen die
Gonsalves tussen 1958 en 1960 zou
hebben gepleegd als bestuurder in de
voormalig Nederlandse kolonie.
Als de Bossche procureur-generaal zich
in zijn Nieuw-Guinea-tijd inderdaad
heeft schuldig gemaakt aan bijvoor
beeld doodslag, een poging daartoe en
'mishandelingen, dan nog valt hem nu
daarover jmidisch niets meer te verwij
ten. De vijftien jaar gevangenisstraf die
alleen al voor doodslag geldt, kan hem
nooit meer worden opgelegd, omdat
het misdrijf verjaard is. Strafrechtelijk
gezien is er voor de in opspraak ge
raakte en binnen het OM weinig gelief
de man dus geen vuiltje aan de lucht.
Volgens dr. C. Lagerberg, de vroegere
'baas' van Gonsalves in Nieuw-Guinea
zitten topmensen uit de wereld van po
litie en justitie achter de affaire. „De
man is verre van geliefd binnen zijn ei
gen wereld en die van de misdaad. De
verhalen over de Nieuw-Guinea-tijd
van de procureur-generaal zijn via die
kanalen naar buiten gebracht." Namen
van mensen die het bloed van Gonsal
ves wel kunnen drinken en op deze
manier wraak willen nemen, gaf Lager
berg niet.
ten van december 1960 zou Von
Meyenfeldt de daden van Gon
salves later enigszins hebben
gerechtvaardigd door te wijzen
op diens jeugdige leeftijd, oner
varenheid, de buitengewoon
gevaarlijke situatie én het ge
brek aan mankracht om orde te
handhaven.
In Nederland kreeg de affaire in
het begin van de jaren '60 veel
publiciteit. Tot in de Tweede
Kamer werden de daden van
Gonsalves besproken en de
kwestie werd tot de bodem uit
gezocht. Harde bewijzen wer
den niet gevonden. Er volgende
geen strafzaak, laat staan een
veroordeling. De aanklacht van
Von Meyenfeldt tegen Gonsal
ves werd in 1962 ingetrokken.
De PG stapte naar aanleiding
van deze affaire teleurgesteld
op.
De toenmalige staatssecretaris
van binnenlandse zaken, Th. H-
Bot, die de Tweede Kamer over
de zaak informeerde, heeft mo
gelijk Von Meijenfeldt onder
druk gezet af te zien van straf
vervolging. De PG klaagde over
tegenwerking bij het onderzoek.
Kranten uit die tijd schrijven dat
Nederland een dergelijke affaire
niet kon gebruiken, omdat de
discussie over de dekolonisatie
van Nieuw-Guinea in volle gang
was.
Gonsalves werd als bestuurs
ambtenaar op 28-jarige leeftijd
geridderd vanwege zijn grote
verdiensten in Nieuw-Guinea.
Hij was daarmee volgens de
kranten in die tijd de jongste
ridder van Nederland. In 1962
werd hij benoemd tot officier
van justitie in Nederland. Daar
over werd'het advies gevraagd
van de procureur-generaal bij
de Hoge Raad, mr. G. E. Lange-
meijer. Deze was van oordeel
dat de feiten geen beletsel wa
ren voor de benoeming. Bij vol
gende promoties van Gonselves
binnen het OM-bestuursappa-
raat hebben opeenvolgende mi
nisters nimmer reden gezien
voor een ander oordeel.
Op het ministerie van justitie
wordt dan ook gesproken van
een vooropgezet plan om Gon
salves zwart te maken. Het is de
tweede keer binnen enkele we
ken dat hij in moeilijkheden
wordt gebracht. Begin juni lekte
uit dat Gonsalves zich een groot
aantal coördinerende taken toe
wilde eigenen, zoals het toe
zicht op alle Nederlandse IRT's
(interregionale rechercheteams)
en alle regionale criminele in
lichtingendiensten. Deze voor
stellen hebben bij de andere
procureurs-generaal kwaad
bloed gezet. De toenmalige
staatssecretaris Kosto floot hem
publiekelijk terug.
Op de vraag of iemand belang
had kunnen hebben bij het uit
lekken, zei Gonsalves een week
later: „Daar kunt u zelf uw con
clusies uit trekken." Bij Justitie
zegt een hooggeplaatste ambte
naar dat er mogelijk een ver
band bestaat tussen het uitlek
ken van de brief, begin juni en
de huidige affaire.
Het openbaar ministerie kan
deze rel er net niet bij hebben.
Eerder al kwamen de Amster
damse hoofdofficier Vrakking
en procureur-generaal Van
Randwijck ernstig beschadigd
uit de affaire rond de opheffing
van het Interregionaal Recher
cheteam Amsterdam Noord-
Holland. Ruim een week gele
den veegde de commissie-Don-
ner de vloer aan met het OM.
Gewezen werd op de vele vorm
fouten en de gebrekkige organi
satie. Het Sociaal Cultureel
Planbureau hekelde daarna nog
eens de lage produktiviteit van
het OM.
DEN HAAG CEES VAN DER LAAN
Het binnenhalen van internationale organisaties 'orji
maar niet te spreken van de bijbehorende topfuncties
lijkt in Europa een zaak van nationaal levensbelang
te zijn geworden. Zo is een zenuwenoorlog uitgebroke
tussen Bonn en Genève over de vestiging van de nieu
we Wereldhandelsorganisatie van de VN, die op 1 janu
ari de plaats gaat innemen van de bijna vijftig jaar ouc L
GATT.
Het is een hoofdprijs van formaat, want het accent vai
de internationale conflictstof ligt tegenwoordig op eco
nomisch terrein en de nieuwe organisatie wordt spel
leider en arbiter van het nieuwe vrijhandelsstatuut dal
werd beklonken tijdens de vorig jaar afgesloten Urugu
ay Ronde.
Duitsland zet alles op alles om met de World Trade Oj
ganization (WTO) zijn eerste VN-instantie binnen te
halen. Gezien de geplande overheveling van het Duits
regeringsapparaat naar Berlijn komt er in Bonn vol
doende leef- en werkruimte vrij. De WTO mag in eerst
instantie beschikken over het Wasserwerk, het presti
gieuze parlementsgebouw aan de Rijn.
Minister Rexrodt (economie) is bereid de hele verhui
zing van de vijfhonderd internationale WTO-functio-
narissen en hun gezinnen voor zijn rekening te nemer
En in de Duitse aanbieding zitten aanlokkelijke belas
tingvrije faciliteiten, financiële steun voor arme Derde
Werelddiplomaten en wat dies meer zij.
Tot de jaren tachtig genoot Genève met zijn Europese
VN-hoofdkwartier en meer dan honderd aanpalende
internationale organisaties vrijwel een monopolieposi
tie. Als neutraal vergaderoord in het hart van West-Eu
ropa, met voortreffelijke verbindingen en communica
tiemiddelen plus een aantrekkelijk leefmilieu, maakte
de Républiqueet Canton de Genève zich geen zorgen
over concurrenten.
De eerste schok kwam met de verhuizing van een tien
tal VN-organisaties naar Wenen onder de niet zo subT
tiele aandrang van de toenmalige VN-secretaris-gene-
raal, de Oostenrijker Kurt Waldheim. De tweede klap
volgde in 1992 toen Den Haag het inspectoraat van he
verdrag tegen chemische oorlogsvoering in de wacht
sleepte, gevolgd door het oorlogstribunaal voor ex-Joe
goslavië.
Het leven in Wenen en vooral Den Haag is goedkoper
dan in het luxueuze Genève en de nieuwe gastheren
waren onder meer met belastingvoordelen aanmerke
lijk guller dan de Zwitsers. In tegenstelling tot andere j
Europese steden is het autonome Genève met zijn
nauwelijks 300.000 inwoners (van wie 40 procent bui-!
tenlanders) aangewezen op zware financiële rugge
steun van de federale hoofdstad Bern. Daar wordt het
Franstalige Genève meer als een soort Monte Carlo da»
een echt Zwitsers kanton beschouwd.
Maar het no-nonsense bod van Bonn op de WTO heeft
Zwitserland eindelijk wakker geschud. Als de WTO haa'
intrek wil nemen in het aloude GATT-gebouw aan het
Meer van Genève, belooft Bern de jaarhuur van
350.000 franc (bijna een half miljoen gulden) voor zijrij
rekening te nemen. Er wordt een nieuwe vergaderzaal
voor 750 personen gebouwd, alsmede een garage van j
25 miljoen gulden voor vierhonderd auto's.
Er komt een belastingvrije winkel voor alle internatio
nale diplomaten in Genève en er zal ooknog^en Mail
son du Sud uit de grond worden gestampt, waar de I
veertig armste ontwikkelingslanden eindelijk tegen eet1
redelijke huur kantoorruimte krijgen. Misschien is dit
allemaal niet eens nodig, want een verpletterende
meerderheid van de vijfhonderd GATTWTO-mede-
werkers wil voor geen prijs naar Bonn.
„De meesten van ons spreken geen Duits en houden
niet van het regenachtige Noordeuropese klimaat",
zegt een GATT-diplomaat. „Dat kinderen van school
moeten veranderen weegt ook zwaar en velen zullen I
gedwongen zijn hun villa's te verkopen, waarvoor in df
huidige moeilijke markt nauwelijks gegadigden te vin-|
den zijn." In hoeverre de regeringen van de 115 WTO-
lidstaten die volgende maand tussen Bonn en Genève
moeten kiezen met de voorkeur van de werknemers re
kening zullen houden, valt evenwel nog te bezien.
GENÈVE BOB KROON I
CORRESPONDENT
Een willekeurige ramp, op een wil
lekeurige plaats: een explosie in ge
bouw 6 van chemische fabriek X. In
de brandweeralarmcentrale gaat
meteen na de automatische mel
ding iemand achter een computer
zitten, zoekt met zijn muis wat
hulpprogramma's. Op afstand
zoomt hij in op de fabriekshal, ge
bruik makend van de videocamera's
op het terrein. Zonder ook maar een
telefoon aan te raken zorgt hij dat er
op tape ingesproken alarmberich-
ten uitgaan naar de directie en be
drijfsbrandweer van de fabriek en
indien nodig naar politie, ambulan
cedienst, het stadhuis, ziekenhui
zen, de hoofdofficier van justitie en
de commissaris van de koningin.
De faxen van alle geselecteerde
hulpdiensten spuwen dan al A4-tjes
uit met kerngegevens over de be
trokken chemicaliën en de te ne
men maatregelen. Aan alle voertui
gen van de hulpdiensten worden
behalve de juiste blus- en hulpmid
delen ook de snelste en veiligste
aanrijroutes doorgegeven. Het ram
penplan blijft in de kast.
Toekomstmuziek? Als het aan de
brandweer van Maarssen ligt zeker
niet. Samen met softwareontwikke-
laar Han Dataport uit Haarlem,
heeft brandweercommandant Jack
Ruibing de afgelopen zes maanden
een zogenoemde pilot ontwikkeld
die nu in een handomdraai opera
tioneel kan zijn. I-kwadraat-VSM is
de werknaam, oftewel interdiscipli
nair integraal veiligheidssysteem
Maarssen.
Graag had Ruibing, tevens dagelijks
bestuurder van de Koninklijke Ne
derlandse Brandweervereniging,
gezien dat het ministerie van bin
nenlandse zaken zijn kindje adop
teerde, maar of dat gebeurt is nog
maar zeer de vraag. Het ministerie
lanceert deze week in Limburg zelf
een vergelijkbaar project, zij het van
veel beperktere omvang.
Groter is de kans dat PTT Telecom
het systeem omarmt, zegt de brand
weercommandant. Hoge functiona
rissen hebben vorige week de proef
opstelling in Maarssen bekeken en
gingen volgens Ruibing 'enthou
siast' de deur uit.
Het computersysteem kan de ram
penbestrijders ongelooflijk veel
denk- en regelwerk uit handen ne
men. Ruibing illustreert dat aan de
hemd van de escalatie van de fa
brieksbrand. Stel dat er na verloop
van tijd assistentie uit andere plaat
sen nodig is en er een evacuatie
moet worden voorbereid. Op het
scherm verschijnt een plattegrond
van de omgeving. De man of vrouw
achter de computer {plotter) voert
windsnelheid en -richting in en op
de kaart verschijnt automatisch de
'sigaar' van het gebied waarbinnen
gevaarlijke stoffen vrijkomen.
De beleidmakers in de brandweer
centrale, het Coördinatieteam
Plaats Incident (CTPI) of het crisis
centrum in het gemeentehuis, wer
pen er snel een blik op en het be
voegd gezag besluit tot de evacua
tie.
Opnieuw hoeft de plotter slecht een
paar simpele handelingen te ver
richten om een gigantische operatie
op gang te brengen. Alle sirenes in
het rampgebied zijn inmiddels au
tomatisch geactiveerd en bewoners
zijn via radio of kabeltelevisie op de
hoogte gebracht.
Het netwerk inventariseert eigen
machtig hoeveel opvangplaatsen
nodig zijn, gaat zelf op zoek naar
ruimte en bedden en telefoneert of
faxt met sporthallen en scholen.
Ruibing: „Het is tot in de perfectie
doorgevoerd. De computer weet bij
voorbeeld dat het Leger des Heils in
Maarssen geen fax heeft, en dus
moet worden gebeld.
Dat in het informatietijdperk zo'n
integraal systeem in Nederland nog
niet draait, noemt Ruibing vreemd.
Vrijwel alle nodige informatie is op
databestanden voorhanden: route
planners, het brandweervoorraad-
systeem (Bravo), automatische aan
sturingvan het sirenenetwerk, lijs
ten met gevaarlijke stoffen, het
scheepvaartinformatiesysteem (IVS
90) en noem maar op. „Het wach
ten was alleen op de Jodokus die
het even allemaal aan elkaar kop
pelde", zegt Ruibing.
Is bij rampenbestrijding de commu
nicatie via het mobilofoonnet vaak
de zwakke schakel, I-kwadraat VSM
zou via de satelliet kunnen commu
niceren. Met als bijkomend voor
deel dat ramptoerisme van
'scannervinken' wordt beperkt.
Volgens Ruibing zijn er met uitbrei
ding van het systeem nog legio toe
passingen denkbaar. Hij denkt
daarbij aan de bestrijding van de
kleine criminaliteit en verhoging
van de sociale veiligheid.
Ruibings handen jeuken om met I-
kwadraat VSM aan de slag te gaan.
„Een paar jaar geleden leek dit mis
schien nog heel futuristisch, met de
huidige technische mogelijkheden
zou het toch eigenlijk de gewoonste
zaak van de wereld moeten zijn.
Maar er is nogal wat koudwater
vrees, vooral bij het ministerie."
MAARSSEN JOHAN GROENEVELD
Het computersysteem kan de rampenbestrijders ongelooflijk veel denk- en regelwerk uit handen nemen. Op de foto de brand in de chemische fabriek in Uit
hoorn in 1992. archieffoI
