'Orgel is geen psalmenbak'
Beatrix opent jubilerend Poetry International
Cultuur&Kunst
rJ
Dood zonder poespas en leven in volle glorie
'Gedicht af als het gelezen wordt'
Koningin Beatrix opent maandag 20 juni
de vijfentwintigste editie van Poetry Inter
national in de Doelen in Rotterdam. Het
festival is in de loop van vijfentwintig jaar
onder de bezielende leiding van directeur
Martin Mooij uitgegroeid tot misschien
wel het meest vermaarde internationale
dichtersfestival. Niet zozeer de opkomst
van het publiek bepaalt het belang van het
Rotterdamse gebeuren (naar de Nacht van
de Poëzie in Utrecht komen meer mensen)
als wel de naam die wereldwijd is opge
bouwd in dichterskringen.
De Zuidafrikaanse dichter Breyten Brey-
tenbach houdt maandag een feestrede. De
openingsavond met de koningin wordt
Grand Gala de la Poésie genoemend. Er
vzijn voordrachten van Kofi Awoonor (Gha
na), Remco Campert (Nederland), Lars
Gustafsson (Zweden), Judith Herzberg
(Nederland), Leo Vroman (Nederland) en
Zheng Min (China).
De belangrijkste gasten tijdens de rest
van het festival zijn: Hans Magnus Enzens-
berger, Andrei Vonesensky, Bei Dao, Ye
huda Amichai, Mioslav Holub, Joeli Kim,
Joseph Brodsky (onder voorbehoud). Bij de
Nederlandse afvaardiging zijn o.a.: Diana
Ozon, Bert Schierbeek, Remco Campert,
Jaap Blonk en Cees Nooteboom.
ATERDAG 18 JUN11994
Somerconcert door Ramuze
pudekerk aan de run Het amateur-symphonieorkest Ramuze
lit Rijnwoude geeft onder leiding van Leo Verschragen dinsdag
:1 juni een zomerconcert in de hervormde kerk, Dorpsstraat 57,
(oudekerk aan de Rijn. Op het programma staan onder meer
verken van Schubert en Rossini. Het voorprogramma wordt ver-
orgd door de speelgroep Musette, olv Evelien van Ingen-Schen-
u. Aanvang: 20.00 uur.
Sander van Marion zilveren dirigent bij Katwijks gouden Jubilate
Cursus 'Eeuw moderne kunst'
iiphen aan den run Expressie 70 geeft onder de titel 'Een eeuw
noderne kunst' vanaf dinsdag 6 september een cursus moderne
amst. Een bezoek aan een museum maakt onderdeel uit van de
:ursus die 175 gulden kost. Op kunstenaars als Mondriaan,
doore en Duchamp wordt dieper ingegaan. Annelies van der
)rift, beeldend kunstenaar en docente kunstgeschiedenis en
uimtelijke vormgeving, begeleidt de cursus die 15 lessen be-
laat. Voor informatie en aanmeldingen kan contact worden op-
jenomen met Expressie 70, tel. 01720-93737, ma t/m vr 8.30-
2.00 en 14.00-16.00 uur.
baljurken op papier of linnen
iphen aan den run Cursisten van het Alphense Atelier Pro Arte
verken hard aan uitbeelding op papier of schilderslinnen van de
laljurken in het Oudshoornse parkje. De werkstukken zijn tij-
lens de open huismanifestatie van Pro Arte te zien op vrijdag 24
uni (19.30-21.30 uur), zaterdag 25 en zondag 26 juni (19.30-
11.30 uur). Aansluitend zijn er op deze avonden dansvoorstellin
gen in het Oudshoornse parkje bij nummer 96 (Pro Arte zit op
nimmer 94). Alles is gratis toegankelijk.
Tentoonstellingen in de regio
tEGioJeanne Kuipers. Gerda Touber en Myra van Ruijven ex-
joseren onder het motto 'Drie vertellen je meer dan twee' hun
iquarellen in het gemeentehuis van Noordwijkerhout Tot 15
uli zijn ze daar gedurende werkdagen te zien. Tot 16 september
■xposeren Addy Warmenhoven (schilderijen) en Annette Kuipes
keramiek) in de hal van het Voorhoutse gemeentehuis. Ook de-
:e expositie is gedurende werkuren te bezichtigen.
Gitarist Heitor geeft concert
iotterdam De gitarist Heitor van Simply Red komt voor een so-
oconcert op zaterdag 9 juli naar Rotown in Rotterdam. Zijn mu
ziek loopt uiteen van jazzfusion, funk tot nummers met Brazi-
iaanse invloeden. Heitor, geboren in Brazilië, is daar een begrip.
Tijdens het concert in Rotterdam is ook zijn collega bij Simply
Red, de saxofonist Ian Kirkham, van de partij. Telefonisch reser
veren is mogelijk op tel.nr. 010-4362669.
Pfaff van 'Hole' dood in bad
iEATTLEDe basgitarist van de punkrockband Hole, Kristen Pfaff
'.24). is donderdag dood aangetroffen in-hct bad van haar wo
ning. Hole is de groep van Courtney Love, wier echtgenoot Kurt
Cobain, van de beroemde Grunge-band Nirvana, twee maanden
;eleden zelfmoord pleegde. Waaraan Pfaff is overleden, is nog
liet bekend. Het lijk werd gevonden door een kennis.
)e nieuwste cd van Hole, Live Through This, werd uitgebracht
ïog geen week na de zelfmoord van Cobain en kwam in de Bill-
joard hitparade binnen op nr 55.
„De koning der instrumenten is een ondergeschoven
kind. Men heeft er een zwaar imgao aan gegeven, maar
een orgel kan ook heel licht zijn. Hetzelfde geldt voor een
mannenkoor. Al die zware stemmen kunnen ook luchtig
en vrolijk klinken. Het ligt er maar aan voor welk reper
toire je kiest. Met Jubilate in Katwijk heb ik indertijd een
vóór-en-na-de-pauze-compromis gesloten. En dat blijkt
in de loop der jaren goed te werken." Sander van Marion,
begeesterd organist en dirigent van verschillende koren.
Zoals van het Katwijks Christelijk Mannenkoor Jubilate,
dat vorig jaar 40 jaar bestond. Van Marion is er 25 jaar di
rigent. Het 'zilveren jubileum met een gouden randje'
wordt komende dinsdag 21 juni gevierd met een concert
in de Leidse Stadsgehoorzaal.
katwuk/leiden annemiek ruygrok
Toen ik bij Jubilate kwam, zon
gen ze alleen maar psalmen.
Dat kon toch niet de bedoeling
zijn. Ik heb geprobeerd een
compromis te sluiten: iets van
hun wereld in het programma,
maar ook een uitgebreider cul
tureel repertoire. Het werd het
'vóór-en-na-de-pauze-compro-
mis'. Vóór de pauze worden ook
nu nog geestelijke liederen ge
zongen. psalmen en cantates,
na de pauze zingen we klassieke
liederen, maar ook populair re
pertoire. Die laatste categorie is
indertijd begonnen met 'Ein
Abend in Wien'. Marjon Lam-
briks was bij dat concert van
operette-melodieën de soliste.
Later brachten we 'On Broad
way', zijn toen ook in Amerika
en Canada geweest. We hadden
hier een concert in het teken
van Canada, met Canadese po
litie te paard in een zaal met
1500 mensen. We hebben een
opera-avond gedaan en een
Disney-avond."
Disney
„Ja ik ben gek op die tekenfilms
van Walt Disney. Die zijn zo
perfect. Ook wat de muziek be
treft. Disney nam niet zomaar
een achtergrondmuziekje. Nee,
dat liet hij speciaal door goede
componisten componeren. Met
als resultaat prachtige melodie-
en.
Van Marion verhult geenszins
dat er de nodige tact voor nodig
was de leden van het koor en
thousiast te maken voor dat
'wufte' repertoire. „Maar via de
tekenfilms voor de kinderen zijn
ze natuurlijk toch met Disney
vertrouwd geraakt. Ik heb spe
ciale arrangementen laten ma
ken en er draaiden Disney-films
boven het koor. Het werd een
prachtige avond. Wanneer de
tranen van Bambi vloeiden,
klonk het orkest ook alsof er tra
nen rolden. Ik ben Peter Bontje,
die indertijd veel voor zijn reke
ning nam, nog steeds zeer er
kentelijk voor deze avond.
Bontje is trouwens nog - als
tweede dirigent - een enorme
steun voor me."
Wat een mannenkoor voor
dien nog nooit had aangedurfd,
presteerde 'Jubilate' onder lei
ding van Van Marion: een
Zuidamerikaanse avond in het
Amsterdamse Concertgebouw,
copipleet met bolero's op de
Katwijkse hoofden.
Alle hoogtepunten uit de
voorbije 25 jaar zullen dinsdag
avond de revue passeren. Be
halve de 'highlights' uit het po
pulaire repertoire, zullen dat
ook geestelijke liederen zijn. En
niet alleen psalmen. Want 'Jubi
late' deinst niet terug voor een
'Kyrië' of 'Sanctus' of de 'Messe
petite Solenelle' van Gounod.
„Het koor heeft geen probleem
met Gregoriaanse gezangen.
Onder het motto 'de kerk is van
alle eeuwen' worden die met
graagte gezongen. In het begin
had men moeite met het feit dat
BEELDENSTORM
Scherp contrast in Stelling Gallery
beeldende kunst
recensie ingrid appels
•tografie van Jeffrey Silverthorne en
'eegee Di t/m zo 14-17 uur. tot 4 juli.
Stelling Gallery, Kruisstraat 1 b, Leiden
a een bezoek aan de tentoon-
elling in Stelling Gallery loop
wel even anders over straat,
at komt door de foto's van Jef-
ey Silverthorne.
Een collega van Silverthorne
ezocht een mortuarium zon-
er er een enkele foto te maken.
Is reden gaf zij op dat er niets
iteressants te zien viel. Silver-
ïorne reageerde vol ongeloof
i beschouwde de opmerking
s een uitdaging. Tussen 1972
n 1974 maakte hij onder de ti-
1 'Morgue Works' een reeks fo-
|'s in een mortuarium. Sinds-
ien schreef hij op zijn naam
enkele van de meest indringen
de post-mortem-beelden die
ooit zijn gemaakt.
De hier getoonde reeks 'Mor
gue Works' (zwartwit-foto's) is
bijna ondraaglijk om naar te kij
ken. Het zijn allemaal heel ge
wone, herkenbare mensen, op
een kwetsbare manier afge
beeld. Juist daarom is het een
schok te ontdekken dat ze dood
zijn. Bij beschouwing over
heerst soms een gevoel van ont
zetting; hier wordt de dood zon
der enige poespas blootgelegd,
de camera zit er zo indringend
bovenop, datje de neiging krijgt
na afloop je handen te wassen.
Een andere keer echter is een
foto bijna ontroerend, zoals bij
'The Woman Who Died In her
Sleep'. Hier is een jonge vrouw
afgebeeld, die blijkens de titel
en haar houding in haar slaap
door de dood verrast moet zijn.
Haar rechterarm heeft ze gra
cieus omhoog gelegd, in haar
mooie gezicht zijn de ogen ge
sloten. Het is een bijna erotisch
portret. In cru contrast hiermee
staat het ruwe bewijs dat hier
autopsie is verricht; haar li
chaam is duidelijk 'onder han
den genomen'.
Het gaat hier om slechts ne
gen foto's, maar deze zijn meer
dan genoeg om je van het flin
terdunne verschil tussen leven
en dood bewust te maken.
Geheel anders en ijzersterk
zijn de zwartwit-foto's van Wee-
gee, waar het leven in volle glo
rie van afspat. Weegee werd in
de jaren dertig beroemd met
zijn persfoto's van de Ameri
kaanse maffia. Hij wist voor 'Li
fe Magazine' keer op keer pri
meurs in de wacht te slepen
omdat hij in zijn Chevrolet niet
alleen een politiescanner, maar
ook een doka had ingebouwd.
Nadat de maffia min of meer
'bedwongen' was, richtte Wee
gee zich op het 'echte' leven in
New York; geweld, prostitutie,
jazzcafe's, theater. Weegee ver
stond de kunst - met de appara
tuur van toen - net dat ene mo
ment te vangen waarin mensen
volstrekt onbevangen te zien
zijn. Wild uitgelaten, gedepri
meerd, ontspannen. Keer op
keer zijn het prachtige, zeer le
vende portretten van 'gewone'
mensen.
Waar de een je doet huiveren,
geeft de ander je weer lucht.
Een prachtige tentoonstelling.
Sander van Marion zilveren dirigent bij Jubilate „Zingen is de beste medicijn tegen stress."
er meer dan één 'Sanctus' of
'Gloria' is gecomponeerd. Dan
was het commentaar: 'Dat heb
ben we al gezongen'. Ik moest
toen uitleggen dat veel compo
nisten zich met kerkelijke mu
ziek bezig hebben gehouden."
Widor
Van Marion zou het orgel meer
uit de kerksfeer willen halen.
„Het orgel is geen psalmenbak.
Je speelt geen kerkorgel maar
orgel. Maar in de meeste con
certzalen vinden ze het orgel
een sta-in-de-weg." Tussen
neus en lippen door deelt hij
een pluim uit aan de Katwijkse
Nieuwe kerk. „Die Widor-serie
die ze daar deze zomer hebben,
tsjonge, tsjonge. Katwijk zelf
probeert het orgel naar buiten
te brengen."
Van Marion is niet bevreesd
voor ongewone dingen. Op de
Veluwe heeft hij eens een 'ge
vaarlijk' onderwerp genomen:
'Het orgel danst'. „Kan dat wel,
dansen in de kerk?" vroeg men
zich af. „Ik heb uitgelegd dat
suites ook dansen zijn. Dat een
gavotte van Bach ook een dans
is. En dat in de Bijbel zelf te le
zen valt 'Looft Hem dansend,
groot en klein'. Toen begreep
men dat het kon. Dansen kan
ook bijbels zijn."
Als je hard werkt kan je tot ver
komen, dat is de les die Van
Marion in die 25 jaar bij Jubilate
wel heeft geleerd. „In Katwijk
moeten de mensen heel hard
werken. Van 's ochtends vroeg
tot 's avonds laat. Ik vind het
een prestatie om dan toch elke
maandagavond te komen zin-
FOTO BEN DE BRUIJN
gen en repeteren. Maar ik zeg er
altijd bij: 'Zingen is de beste
medicijn tegen stress'. Want dat
staat voor mij als een paal bo
ven water."
Jubileumconcert Jubilate olv
Sander van Marion '25 jaar
hoogtepunten Sander van Ma-
rion/KCM Jubilate' op 21 juni
in de Stadsgehoorzaal, Leiden.
Het feest begint om 20.00 uur.
Toegangsbewijzen 25 gulden
verkrijgbaar bij de leden van
het koor en via telefoonnum
mer 01718-29089. Er is gele
genheid om voor tien gulden
met de bus te gaan. Deze ver
trekt om 19.00 uur achter
Tripodia, maakt een tussen
stop bij het postkantoor in
Rijnsburg. Op de terugreis
wordt de bekende route door
Katwijk gereden.
Jean Pierre Rawie eindelijk op Poetry International
groningen peter van eukelenburg
Vroeger, de kranteknipsels die I W BfJ
er van getuigen zijn nog niet |fp MBF Ba k fiBr
eens vergeeld, betekende een ggj |j Bi I J pTpj
interview met de Groningse H ^Bji
dichter Jean Pierre Rawie een in
alcohol gedrenkte vrolijke
zwerftocht langs de kroegen in ^B^
woonplaats Groningen. |H|
Nu toont Rawie zich be- I
knopte woning de perfecte gast- ^AB
kopjes thee en een
koektrommel vol stroopwafel-
vriendin-
netje voor gezorgd."
vijftien BB
enorm van contact met le- K
leest dus graag voor
eigen werk. Toch maakt Neer- f
lands best verkopende dichter
pas zijn debuut bij Poetry
International, dat dit jaar zijn
zilveren jubileum viert. Waarom ^agÉttjBBHBHr ^BB
zo laat? „Geen idee. Ik ben wel
elk jaar bij de Nacht van de
Poëzie."
Gretig neemt de dichter het
programmaboek van het 25-ste
Poetry ter hand. „U bent beter
gedocumenteerd dan ik. Waar
om sturen die jongens mij dit
niet toe? Even zoeken wat ze
over mijzelf schrijven." Hij
schudt zijn hoofd. „Zie je wel,
meteen fout. Ik ben helemaal
niet in Groningen geboren,
maar in het keurige Den Haag!
Nou, dit zegt al genoeg." Hij wil
de rest van het boekwerk niet
meer zien.
Rawie (1951) bestrijdt vurig
de mare over hem als de onbe
kende dichter die dankzij enke
le tv-optredens plotseling enor
me, verkopen scoorde met z'n
dichtbundels. Het Poetry-pro-
grammaboek dist dat verhaal
ook weer op.
„Ik geloof er niet in. Ik was
drie keer heel kort op die buis.
Ik zie collega's veelvuldiger op
tv verschijnen zonder dat het
invloed heeft op hun oplage.
Van mijn vorige bundel 'Woelig
Stof waren al 12.000 exempla
ren verkocht toen ik er iets uit
Jean Pierre Rawie: 'Ik maak poëzie die ik zelf zou willen lezen'.
voorlas op tv. Van mijn laatste,
'Onmogelijk Geluk' waren op de
dag van verschijnen de eerste
twee drukken al uitverkocht. En
het stond al weken in de top
tien van de HP toen ik bij Sonja
iets voorlas in haar rubriek 'De
Week'. Het was andersom. De
tv komt naar mij toe omdat er
iets bijzonders aan de hand is,
namelijk een goedlopende
dichtbundel. En dat de verkoop
na zo'n optreden doorgaat is
wel logisch."
Feit is dat zijn gedichten, die
zeer toegankelijk zijn maar niets
aan diepgang missen, een groot
publiek trekken. „Ik maak poë
zie die ik zelf zou willen lezen.
Toegankelijkheid is niet mijn
enige opzet. Ik verzet me tegen
het idee als zou ik de kampioen
van de toegankelijkheid zijn.
Maar een gedicht is pas èf als
het gelezen wordt. Het is niet
goed als het alleen te begrijpen
is met de hulp van zes professo
ren Nederlands. Een kunstwerk
moet bij de eerste confrontatie
een soort ontroering teweeg
brengen. Bij poëzie betekent
het dat die ontroering je er toe
moet brengen om dóór te lezen
en je te verdiepen in wat er nog
meer in zit, in de gelaagdheid
daaronder. Maar het heeft ook
mij verrast welk een vlucht mijn
verkopen hebben genomen. Er
zit natuurlijk een mode-effect
in, dat weet ik wel."
„Ik krijg redelijk veel fanmail.
Je maakt iets bij de mensen los,
dat vind ik wel goed. Daarom
lees ik ook graag voor, hoewel
een gedicht natuurlijk niet ge
schreven is om vóórgelezen te
worden. Maar ik ben tegen
woordig gewend aan volle za
len. Ik zag in een rouwadverten
tie en op een geboortekaartje
dezelfde strofe afgedrukt uit een
van mijn gedichten. Mooier kan
je niet hebben."
Poetry International, 25e af
levering, vandaag t/m 25 juni,
de Doelen, Rotterdam.
De dienst 'Milieu en Beheer'
van de Gemeente Leiden plakt
in het stationsgebied stickers op
de zadels van fietsen, die niet
zijn geplaatst in een fietsenrek.
'Fiets fout fiets weg' staat er
op die stickers. De boodschap
wordt nog eens benadrukt door
een tekening van een fiets, die
met een rood kruis is doorge
streept. Wie zijn fiets niet netjes
parkeert, zo moeten we uit dit
plakplaatje begrijpen, loopt het
risico dat zijn rijwiel wordt ge
confisqueerd.
Een wonderlijke actie. Er is ab
soluut iets mis met die sticker
tjes. Alleen al dat taalgebruik.
Bij het lezen van zulke woorden
wasemt je een diepgeworteld
verlangen naar gespierd optre
den tegemoet. Een onmisken
baar wat-dit-land-nodig-heeft-
is-een-sterke-man'-gevoel ver
mengt zich met hunkering naar
de tijd, dat je nog mocht spre
ken van 'goede' en 'foute' Ne
derlanders.
Merkwaardig genoeg hult dege
ne die zich 'goed' waant - de
Gemeente - zich voor deze gele
genheid in het gewaad van De
Mof, terwijl de fiets in dit to
neelstuk de rol van de gemargi
naliseerdejood opgedrongen
krijgt: eerst beplakt men het rij
wiel met een nieuwbakken jo
denster, vervolgens verklaart
men de aldus gebrandmerkte
fietsen vogelvrij en organiseert
Sinds de nieuwbouw van het
station van start is gegaan, is er
in die buurt een permanent ge
brek aan stallings-faciliteiten
voor fietsen. Het gevolg daarvan
is dat de rijwielen waarvoor
geen plaats meer is, zich in alle
mogelijke hoeken en gaten op
hopen.
Is dat erg? Me dunkt van niet.
De fietsenkluwen bezitten de
schilderachtigheid van verwaaid
herfstgebladerte, en als je goed
kijkt, zie je dat er een onver
wacht soort logica in zit. Een
natuurlijke orde. Persoonlijk
vind ik die orde heel wat inte
ressanter om naar te kijken, dan
het kunstmatige gelid van de
'goed' gestalde fietsen.
Uit de 'Fiets fout fiets weg'-
actie blijkt wat mij betreft voor
al hoezeer het locale bestuurs
apparaat nog altijd opereert
vanuit een truttig, anachronis
tisch idee over hoe de stad eruit
zou moeten zien. Men doet als
of Leiden een soort openlucht
museum is, terwijl het gewoon
een levende stad is. Men doet
alsof in Leiden nog altijd die
smaakvolle vooroorlogse rust
heerst, terwijl de stad toch in de
eerste plaats wordt gekenmerkt
door de stijlvolle stijlloosheid
van een achterbuurt. Het aan
trekkelijke van de stad zit 'm
niet in de opgepoetste panden
aan het Rapenburg, maar in het
feit dat het er menselijk is.
Dat het stadsbestuur streeft
naar een mooie stad kan ik vol
gen, maar schoonheid creëer je
niet door boenen en opwrijven.
Schoonheid ontstaat uit het cul
tiveren van wat natuurlijk is, le
lijkheid door het negeren daar
van. En natuurlijk staan er veel
rijwielen bij het station. Fiets
en treingebruik worden tenslot
te gestimuleerd, omwille van
het milieu. Niet die paar 'fout'
geparkeerde fietsen maken de
stad lelijk, maar het feit dat de
overheid dubieuze middelen
gebruikt om gebrek aan inzicht
te verhullen.
ONNO SCHILSTRA
ueliefden, omgekomen door koolmonoxide-vergiftiging.