'Iedereen is eigenlijk filosoof
Onderzoek moet haalbaarheid aantonen
Wetenschap
Eens verslaafd
altijd verslaafd
g VRIJDAG 17 JUN11994
REDACTIE SASKIA STOELINCA
AMSTERDAM CARINE NEEFJES
Verslaving is een chronische ziekte. En ik betwijfel of
afkicken zin heeft. Eenmaal verslaafd, altijd verslaafd.
Alcohol en drugs veranderen de zenuwcellen in onze
hersenen zodanig dat die dwangmatige behoefte blijft
bestaan. Daarom grijpen de meeste afgekickte patiën
ten op een goede dag opnieuw naar de fles of spuit," al
dus farmacoloog A. Schoffelmeer van de Vrije Universi
teit in Amsterdam.
Met een team van acht mensen onderzoekt Schoffel-
meer hoe verslavende stoffen het centraal zenuwstelsel
veranderen. Proeven op ratten - die bijvoorbeeld heroï
ne krijgen toegediend - wijzen uit dat maanden na de
injectie de zenuwcellen in de hersenen zich nog steeds
anders gedragen. Het komt er op neer dat die zenuw
cellen ervoor zorgen dat die dringende behoefte aan
heroïne blijft bestaan, ook al is 'de rat' afgekickt.
Schoffelmeer onderzoekt die gebieden in het centraal
zenuwstelsel die een rol spelen bij verslaving. Dierproe
ven hebben bewezen dat alcoholverslaving voor een
deel erfelijk is. Het is nog onduidelijk of de rat die graag
alcohol drinkt, ook gevoeliger is voor andere verslaven
de stoffen, zoals bij voorbeeld heroïne. ,,Maar het is
zeer wel mogelijk dat er genetisch materiaal bestaat die
ervoor zorgt dat mensen extra gevoelig zijn voor versla
ving".
Schoffelmeer gelooft niet zo zeer in een aparte drug
gen, een drank-gen of zelfs een kras-gen. ,,De vorm van
verslaving kan toeval zijn. De één vindt spuiten eng,
dus grijpt liever de fles.
In tegenstelling tot de Verenigde Staten is in Nederland
nog weinig aandacht voor bio-chemisch onderzoek
naar verslaving. Schoffelmeer: „Ons gedrag wordt be
paald door chemische stofjes in de hersenen. Dat is in
onze cultuur moeilijk te accepteren. Veel mensen zien
de geest los van het lichaam: de geest is hoger, belang
rijker. Als daar iets mis mee is, neem je niet slechts een
eenvoudig pilletje. Het gedrag moet worden bijge
stuurd door middel van diepzinnige gesprekken."
Het verslavingsgedrag wordt ook op die manier bena
derd. Talloze gesprekstherapieën moeten er voor zor
gen dat de patiënt zijn mentaliteit verandert. Kortom:
de geest moet sterk zijn. Hij moet de fles laten staan en
de spuit niet meer aanraken.
Volgens Schoffelmeer heeft deze manier van afkicken
slechts een beperkt resultaat. De verslavende stoffen
veranderen zoveel in de hersenen dat de dwingende
behoefte aan drugs en alcohol blijft bestaan. Een anti-
verslavingspil die de hersenen weer op orde brengt, zou
welkom zijn.
Het team op de Vrije Universiteit is al tien jaar op zoek
naar de langdurige effecten van verslavende stoffen in
de hersenen. Het onderzoek is zeer ingewikkeld. In on
ze hersenen zijn miljarden zenuwcellen waarvan
slechts een paar een rol spelen bij verslaving. Die moe
ten ze traceren.
En dan is het moeilijk - als hét al mogelijk is - om een
pil samen te stellen die verslaving tegengaat, maar geen
bijwerkingen veroorzaakt op andere zenuwcellen. De
farmacoloog: „Het is overigens lang niet zeker dat na
medicatie de verslaafde wel definitief van zijn pro
bleem af is. Ook dan kan hij opnieuw naar de drugs
grijpen. Een combinatie van psychotherapie en een ge
richte therapie met medicijnen is mogelijk de beste op
lossing."
„Verslaving is een chronische ziekte." Farmacoloog A.
Schoffelaar in zijn laboratorium. foto gpd
Hoofdpijn kost ruim 20 miljard
BRUSSEL ANP
Eén op de vier Europeanen heeft last van ernstige
hoofdpijn. Dit kost de landen van de Europese Unie
ruim 20 miljard gulden per jaar. Deze mededeling deed
prof. dr. J. Schoenen van de afdeling neurologie van de
universiteit in Luik op een internationaal congres dat
deze week in Luik is gehouden over de oorzaken en be
handelingsmethoden van hoofdpijn.
Naar schatting lijden tussen de 80 en 90 miljoen men
sen in de EU-landen, zowel mannen, vrouwen als kin
deren, aan een ernstige vorm van hoofdpijn. Van hen
heeft 8 tot 12 procent last van migraine. Een derde van
de Europese bevolking heeft af en toe drukkende
hoofdpijn. Behalve de kosten van een bezoek aan de
dokter en die van behandeling lijdt de economie van de
EU-landen „hoofdpijn" door het verlies aan productivi
teit. De economische gevolgen van de uitval van ar
beidskrachten door hoofdpijn zijn volgens Schoenen
dramatisch.
Prof. dr. W. Gerber van het Instituut voor Medische
Psychologie aan de Universiteit van het Duitse Kiel is
van mening dat de politiek te weinig aandacht schenkt
aan dit gezondheidsaspect. Er wordt volgens hem veel
te weinig geld uitgetrokken voor wetenschappelijk on
derzoek ter voorkoming en behandeling van hoofdpijn.
Een slechte diagnose en onvoldoende of zelfs onjuiste
behandeling van hoofdpijn zijn gedeeltelijk verant
woordelijk voor het feit dat ongeveer een vijfde van alle
hoofdpijnlijders, die naar hun huisarts gaan, teveel of te
vaak pijnstillers nemen. Dit veroorzaakt volgens profes
sor Gerber nog meer hoofdpijn of brengt schade toe
aan andere organen. De specialisten zijn het met elkaar
nog lang niet eens over de oorzaken en juiste behande
lingsmethoden van hoofdpijn.
Hoogleraar Nanta heeft afscheid genomen, maar is niet uitgedacht
Twee uur lang onderneemt Lolle
Nauta dappere pogingen om zijn
lange lijf in een veel te kleine stoel
te vouwen. Zonder succes. De
stoel is en blijft te klein. Dat weet
Nauta natuurlijk ook wel. Hij klop
te al eens bij de universiteit aan
voor een andere stoel, maar dat
was tevergeefs. In het wetenschap
pelijk onderwijs wordt het -
schaarse - geld aan andere zaken
besteed.
GRONINGEN EVERT VAN DIJK
Wie denkt dat het stoelenprobleem is
opgelost nu de grote filosoof met emeri
taat gaat, heeft het mis. Het verplichte
terugtreden als hoogleraar sociale filoso
fie (Nauta werd onlangs 65) betekent
niet dat er een einde komt aan het den
ken. En ook niet aan de behoefte ge
dachten op papier te zetten. Nauta greep
het aanbod om voorlopig van zijn kamer
gebruik te blijven maken dan ook met
beide handen aan. Maar wel met de
kanttekening dat beide partijen telkens
na een jaar een einde aan de afspraak
mogen maken. Hij mocht eens in de weg
lopen.
Nauta heeft er zo'n 25 jaar als hoogle
raar aan de universiteit van Groningen
opzitten. Dat overkomt wel meer weten
schappers, maar zijn naam heeft hij
vooral te danken aan het enthousiasme
waarmee hij zich in allerlei maatschap
pelijke discussies mengde. Hij stond met
zijn poten in de maatschappij. Of zoals
hij het zelf uitdrukt: „Ik heb altijd heel
graag aan het publieke debat deelgeno
men."
Actief in de Vietnambeweging, als eni
ge Nederlander jurylid van het Russelltri-
bunaal dat zich uitsprak tegen de
'Berufsverbote' in (toen nog) West-
Duitsland, medeopsteller van het nog
steeds geldende beginselprogramma van
de PvdA en nog veel meer. Nauta deed
het allemaal.
De vraag is of dat er altijd al heeft in
gezeten. Als oudste zoon van een Friese
boerenfamilie ging Lolle theologie stude
ren. Dat was in die tijd, net na de Twee
de Wereldoorlog, nog logisch. Hij ging
daarvoor naar Groningen, een stad
waaruit hij wegging (naar Duitsland,
naar Zambia, weer naar Duitsland) en
altijd weer terugkeerde.
In het eerste jaar van zijn studie kreeg
Nauta het bijvak filosofie. Hij was
meteen verkocht. Het was niet de eerste
keer dat hij ermee in aanraking kwam.
„Op de middelbare school had ik een le
raar Duits die veel belangstelling voor fi
losofie had. Ik herinner mij dat hij mid
den in een les opeens op de tafel sloeg
en vroeg 'bestaat deze tafel echt?' Vervol
gens zei hij: 'Deze vraag stellen, dat is fi
losofie'. Ik vond dat raar en fascinerend."
Kritiek
Jaren later, hij had inmiddels het geloof
Lolle Nauta: „Net zoals een schoenenfabrikant schoenen op de markt brengt, brengt de fi
losoof teksten op de markt." foto gpd
afgezworen en was overgestapt naar de
studie filosofie, stopte er een verhuiswa
gen voor Nauta's deur. Daaruit werden
acht kisten met boeken geladen. De hele
filosofische bibliotheek van zijn, inmid
dels overleden, leraar Duits. „Ik heb ze
nog steeds. Er zaten een heleboel mooie
handboeken bij."
„Iedereen is eigenlijk filosoof," zegt
Nauta op de vraag wat hem en zijn vak
broeders onderscheidt van alle anderen,
de niet-filosofen. „Iedereen denkt na
over de dingen waarover een filosoof na
denkt. Maar hij schrijft ze op en dat on
derscheidt hem van de niet-filosofen.
Net zoals een schoenenfabrikant schoe
nen op de markt brengt, brengt de filo
soof teksten op de markt."
Eén van die teksten was het essay
'Achter de zeewering', waarin Nauta de
middenpositie die Nederlandse intellec
tuelen innemen bekritiseert. Het leek wel
alsof heel Nederland toen (we schrijven
1987) over hem heen viel. Nauta leed
daar niet onder. Integendeel. „Het is
leuk als er zo veel belangstelling voor je
stukken bestaat. Nee, het is niet dat ik
een dikke huid heb, maar de meeste kri
tiek was gewoon niet zo interessant. Ik
ben ijdel genoeg om te weten dat het be
ter is dat er kritisch over je wordt gepraat
dan helemaal niet."
Als hij dat al niet besefte was hem dat
twee jaar later wel duidelijk geworden.
Toen verscheen een vervolg op zijn in
middels beruchte essay, 'U luistert naar
Radio Moskou'. Het,werd volstrekt gene
geerd, terwijl de standpunten die erin
naar voren werden gebracht volgens de
auteur even zeer omstreden waren. En
maar - tevergeefs - in allerlei bladen kij
ken waar de reacties bleven. Begrijpen
doet Nauta dat nog steeds niet.
Mocht de indruk zijn gewekt dat de
Groninger filosoof zich overal tegenaan
bemoeide, volgens hem zelf is dat geens
zins het geval. Na zorgvuldig nadenken
onderscheidt hij vijf kernthema's in zijn
werk. De maatschappelijke verantwoor
delijkheid van 'de intellectueel' is daar
één van. Ook dacht en schreef Nauta
veel over ideologieën, democratie, filoso
fische schrijvers en Duitsland.
Milieu
Nauta is in al die jaren lid van de PvdA
gebleven, de partij waarvoor hij in 1977
het beginselprogramma - mede -
schreef. Dat heeft zijn langste tijd nu wel
gehad, meent Nauta. Mocht hij bena
derd worden om een nieuw beginselpro
gram te schrijven dan bedankt hij vrien
delijk doch beslist voor de eer. „Ik voel
me te weinig verwant met wat er in de
partij leeft. Het is een partij die de pro
blemen die ik wezenlijk vind te weinig
voorop plaatst."
Hij doelt vooral op het milieuvraagstuk
en de beperking van de economische
groei. Is hij als sociaal filosoof niet de
aangewezen persoon om het publieke
debat, dan in ieder geval in 'zijn' partij,
hierover aan te zwengelen? „Ik moet op
dit punt bekennen dat ik ernstig te kort
ben geschoten. Ik heb te vaak de stu
deerkamer verkozen boven het publieke
debat."
Waar hij uiteindelijk wel aan begon
nen is, is zich te mengen in het vreemde
lingendebat. Nauta deed dat twee weken
geleden, toen hij zijn afscheidscollege
hield in een bomvolle Aula van het Aca
demiegebouw. Over de vreemdeling
schreef hij in 1960 ook al zijn proef
schrift. Maar dat was in zekere zin niet
dezelfde; toen ging het om de vreemde
ling als literaire figuur, nu over de 'echte'
vreemdeling, hij die buitengesloten
wordt.
WD-fractieleider Bolkestein komt de
eer toe, aldus Nauta, dat hij het vreem-
delingen(migranten)debat heeft aange
zwengeld. Maar dat is in de ogen van de
Groninger filosoof te eenzijdig gebeurd.
„Hij heeft het alleen maar over de eisen
die aan migranten moeten worden ge
steld om te integreren in de maatschap
pij. Er is te weinig gezegd over de eisen
die aan ons gesteld moeten worden om
vreemdelingen het hier prettig te laten
hebben. Dat brengt het gevaar met zich
mee dat daardoor een ongunstige hou
ding ten opzichte vein hen wordt bevor
derd."
„Wat dat betreft heeft Bolkestein het
niet goed gedaan. Waarom zouden er
geen eisen aan ons gesteld moeten wor
den?". En met die Bolkestein moet zijn
partij een kabinet gaan vormen? Nauta
verzit nog eens en denkt goed na. Ten
slotte: „Als het maar een paarse coalitie
wordt met een dieprode gloed."
Siliconen in prothesen verx'angen door zetmeel
DEN HAAG LOUIS BURGERS
Vrouwen die een borstprothese krijgen
hoeven niet bang te zijn dat er straks
een aardappel onder de huid wordt
aangebracht, zoals die verontruste bel
ler gisteren nog suggereerde. Wel gaat
het aardappelzetmeelconcern Avébé in
Veendam op dit moment de mogelijk
heden na om zetmeel te gebruiken in
protheses. Vooralsnog krijgt het be
drijf een ton subsidie voor het nood
zakelijke onderzoek.
Waarom eigenlijk ook niet? Dat
moeten de wetenschappers van het
zetmeelconccrn Avébé in Veen
dam gedacht hebben. De aanhou
dende stroom klachten over het
gebmik van siliconengelei of
zoutoplossingen bij het vergro
ten of vervangen van vrouwen
borsten bood de opening.
Zetmeel kan mogelijk dienen j
als vervanger van deze onge
wenste substanties.
In de laboratoria van het
concern werden in de loop der
jaren meer dan 500 verschillen
de produkten ontwikkeld, be
stemd voor allerlei toepassin
gen. „Dat gaat van farmaceuti
sche middelen, papier tot voe
dingsmiddelen." aldus woord
voerder W. Veendorp. Avébé
heeft net een eetbaar papatbakje
op de markt gebracht, dat ook uit
zetmeel bestaat.
Vervanging van siliconen door zet
meel is echter van een heel ander or
de. Niet dat Avébé denkt aan het vullen
van protheses met een stoffige substan
tie. Zetmeel wordt weliswaar gewonnen
uit aardappelrassen met een hoog droge
stof gehalte (zoals eigenheimers), maar
dat hoeft niet te resulteren in een droge
stof.
„Aardappelen bestaan voor zo'n 19
procent uit zetmeel, dat opgeslagen ligt
in de cellen vaji de groente. Na de win
ning blijft er een wit poeder over. Dat
wordt weer gekookt, en later opgelost en
vormt dan een transparante massa," legt
Veendorp uit.
Patent
Net als siliconen is het zetmeel in trans
parante vorm een polymere stof. Dat wil
onder meer zeggen dat het geen scherp
smeltpunt heeft,
maar langzaam verweekt. „Producenten
van borstvullingen hebben geopperd dat
het misschien beter was om natuurpro-
dukten te gebruiken," aldus Veendorp.
„Wij gaan onderzoeken of zetmeel daar
voor geschikt is." In principe is daar al
een bevestigend antwoord op gekomen.
Voor het procédé is patent aangevraagd,
zodat het veelbelovende project tegen-
Producenten van borstvullingen hebben geopperd dat het mis
schien beter was om natuurprodukten te gebruiken, foto archief
die van 100.000 gulden toegezegd.
De suggestie om siliconen te vervan
gen door zetmeel past in de Avébé-be-
drijfsfilosofie. „Wij doen hier ook funda
menteel onderzoek. Daaruit weten wij
dat de eigenschappen van zetmeel niet
veel afwijken van die van siliconen. Al
leen is het een natuurprodukt, en
daarom denken wij dat het een aan
tal nadelen van het huidige materiaal
niet heeft," aldus Veendorp.
Protesten
Onder invloed van een groeiende
stroom klachten nam de laatste jaren
de twijfel over het gebruik van silico
nen in prothesen snel toe, het eerst
in de VS waar twee miljoen vrou
wen een prothese hebben. Ook
onder de 30.000 Nederlandse
vrouwen met een prothese
groeide de onvrede.
Tegenover de geruststellen
de woorden van de plasti
sche chirurgen, verenigd in
de Nederlandse Vereniging
voor Plastische en Recon
structieve Chirurgie
(NVPRC), stond een scala
van klachten van vrouwen
die een prothese hebben ge
kregen.
Zij wijten dat aan het poreus
worden van de protheses, waar
door de siliconen zich na verloop
van tijd door het lichaam zou
den verspreiden. Oververmoeid
heid en reumatische aandoenin
gen verdwijnen wanneer de
vrouw de prothese inlevert. Het
gebruik van zetmeel zou daar een
eind aan kunnen maken, hoopt
de Veendamse fabriek.
Secretaris K. Marck van de NVPRC
heeft nog nooit van het plan ge
hoord en vindt meer informatie nodig
voordat zijn organisatie een standpunt
kan innemen. Persoonlijk lijkt Marck
echter weinig vertrouwen te hebben in
het plan om vrouwen uit te rusten met
„bintjes in de borsten."
over concur
renten wordt afge
dekt. Maar het staat
nog niet vast of de plannen
ook gerealiseerd kunnen worden. De
plastische chirurgen, die immers met het
produkt moeten werken, zijn nog niet
benaderd. Tot nu toe heeft alleen de
Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij
voor het komende onderzoek een subsi-
Vrouwen hoeven niet
in stemming te zijn
AMSTERDAM ANP
Vrouwen kunnen door een sterke erotische
prikkel seksueel opgewonden raken, zonder
dat als zodanig te voelen of te willen. Dit
betekent dat het optreden van doorbloed
ing van de vaginawand en de eventueel
daarbij optredende sensaties in de ge
slachtsdelen tijdens seksueel misbruik, niet
kunnen worden opgevat als het bewijs dat
de wouw instemt met dat misbruik.
Die conclusie trekt de psychologe E. Laan in
haar proefschrift „Determinants of sexual
arousement in women: Genital and subjec
tive components of sexual response". Zij
promoveert op 15 juni aan de Universiteit
van Amsterdam.
Volgens de promovenda kan haar onder
zoek een belangrijke steun in de rug vor
men voor vrouwen die kampen met schuld
gevoelens omdat ze tijdens seksueel mis
bruik toch een vorm van opwinding ervoe
ren.
Laan: „Deze vrouwen worstelen met de
vraag of het dan toch hun eigen schuld was,
of ze aanleiding hebben gegeven. Maar de
lichamelijke respons blijkt gewoon niet ob
jectief te zijn."
Dat blijkt onder meer uit het vertonen van
een erotische film bij een experiment. Bij de
vrouwen die weinig seksuele opwinding
zeiden te hebben gevoeld, had wèl een
doorbloeding van de vaginawand plaatsge
had. De prikkel had echter voornamelijk
negatieve emoties losgemaakt. Volgens
Laan blijkt daaruit dat de seksuele opwin
ding zich in elk geval gedeeltelijk onttrekt
aan de wil.
Met haar onderzoek wilde Laan een ant
woord vinden op een aantal heersende my
thes over de vrouwelijke seksualiteit. Zo
vond ze geen bewijs voor de stelling dat
vrouwen „in de stemming" moeten zijn om
seksueel opgewonden te raken. De mythe
dat opgewonden raken bij vrouwen langer
duurt dan bij mannen is onjuist gebleken.
Bovendien blijken niet alleen mannen last
te hebben van faalangst in bed, ook vrou
wen hebben daar sinds de toegenomen
aandacht voor het plezier en het orgasme
bij wouwen, mee te kampen. Bij zowel
mannen als wouwen zonder seksuele pro
blemen, bleek een zekere druk om seksueel
geprikkeld te raken opwindingsbevorde-
rend te werken. Bij degenen met faalangst
werkte het juist remmend.
Niet meer dan 60 mg
vitamine C per dag
DEN HAAG HEIN RONHAAR
Voor een optimale genezing van chirurgi
sche wonden is het innemen van 60 milli
gram vitamine C per dag voldoende. Een
Brits onderzoek had eerder uitgewezen dat
inneming van 1000 mg vitamine C extra per
dag de genezingssnelheid van doorligwon-
den bijna verdubbelt. Onderzoekers van de
Rijksuniversiteit Limburg komen tot een
heel andere gevolgtrekking: doorligwonden
(decubitus) genezen door een megadosis
vitamine C zelfs langzamer.
De Limburgse onderzoekers hebben 88 de
cubitus-patiënten onderzocht. Drieënveer
tig patiënten kregen gedurende twaalf we
ken twee keer per dag een bruistablet met
500 mg vitamine C toegediend. De 45 ande
re patiënten kregen tweemaal daags een ta
blet met 10 mg. Iedere deelnemer lag op
dezelfde oppervlakte: een waterbed.
Na twaalf weken waren 37 van de 88 won
den genezen: slechts 16 uit de groep patiën
ten die dagelijks 1000 mg vitamine C extra
kreeg, maar liefst 21 in de groep die 20 mg
per dag had ingenomen. Zelfs de verklei
ning van het wondoppervlak was in de ho-
ge-dosisgroep minder goed dan in die van
de lage dosis.
Speciale textielverf
tegen UV-stralen
SYDNEY AFP
Australische wetenschappers hebben een
speciale textielverf ontwikkeld, Rayosan, die
bescherming moet bieden tegen de schade
lijke UV-stralen van de zon. Blootstelling
aan UV-stralen kan huidkanker veroorza
ken.
De Australiërs worden meer dan anderen
getroffen door deze vorm van kanker door
dat de ozonlaag, die beschermt tegen de ul
traviolette stralen, steeds dunner wordt bo
ven het gebied. Deskundigen wezen dat
twee op de drie Australiërs huidkanker zul
len krijgen. De meeste vormen van huid
kanker zijn, mits vroegtijdig ontdekt, goed
te behandelen.
Het is de bedoeling dat Rayosan, een soort
kleurloze verf, tijdens het weven wordt toe
gevoegd aan de stof. Het bedrijf Sunsafe
heeft in samenwerking met de universiteit
van New South Wales zes jaar aan het pro
dukt gewerkt.
Onafhankelijke Australische wetenschap
pers hebben Rayosan de „meest efficiënte
manier om de bescherming tegen UV-stra
len te verhogen" genoemd. „Veel mensen
denken ten onrechte dat zij zich in de zo
mer door het aandoen van een T-shirt af
doende beschermen tegen verbranding,
maar lichte zomerkleding biedt vaak min
der bescherming dan een zonnescherm."
