In Oradour is het nog
altijd 10 juni 1944
Schuldigen massamoord ontsnapten
aan justitie
Feiten &Meningen
Kiezers stemden
tegen Europa
'Vliegende swami'
dood na ongeluk
VRIJDAG 10JUN11994 152 2
Van de naar schatting 130 SS-ers die bij de
massamoord in Oradour betrokken waren,
heeft er slechts één daadwerkelijk na de
Tweede Wereldoorlog moeten boeten. Ene
luitenant Barth werd in 1983 in Oost-Berlijn
tot levenslang veroordeeld vanwege zijn
aandeel. Twee van zijn directe superieuren,
kapitein Kahn en commandant Dickmann,
kwamen in Normandië om het leven.
Generaal Lammerding, de commandant van
de SS-pantserdivisie die de opdracht tot de
massamoord gaf, werd in 1951 bij verstek
ter dood veroordeeld door een gerechtshof
te Bordeaux, maar hij ontsnapte aan het
vonnis omdat hij niet aan Frankrijk werd
uitgeleverd. Lammerding leefde tot zijn
dood in 1971 in Düsseldorf waar hij direc
teur van een grote onderneming was.
Eenentwintig SS-soldaten die bij de moord
partij betrolXen waren, stonden in 1953 in
Bordeaux terecht. Twee van hen kregen de
doodstraf opgelegd, de anderen straffen van
vijf tot twaalf jaar. Enkele dagen later vaar
digde het Franse parlement na stormachti
ge debatten een amnestiewetje uit, daartoe
min of meer gedwongen door een uitbar
sting van volkswoede in de Elzas.
Veertien van de 21 veroordeelden waren na
melijk afkomstig uit de Elzas, de Franse re
gio die in 1940 door de Duitsers gean
nexeerd was en die na de oorlog weer Frans
werd. Op één uitzondering na verklaarden
de Elzasser SS-ers allemaal dat ze niet vrij
willig in dienst van de SS waren getreden,
maar onder dwang waren gerecruteerd.
Om de fragiele nationale eenheid niet in ge
vaar te brengen, koos het Franse parlement
voor amnestie. Dat leidde weer tot woeden
de reacties in de regio Limoges.
ORADOUR-SUR-GLANE HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
NIEUWSANALYSE
Nederland en Denemarken hebben gisteren
tegen Europa gestemd. De Denen deden
dat iets overzichtelijker door twee min of
meer anti-Europese partijen bijna de helft
van de zetels te gunnen. In Nederland kon
dat eenvoudigweg niet. Behoudens de
SGP/GPV/RPF-fractie spreekt geen enkele
partij zich tegen verdergaande eenwording
van Europa uit. Dus restte de kiezer niets
anders dan thuis te blijven.
Voor de nationale verhoudingen kan over
de uitslag slechts één ding gezegd worden:
niets. Alle interpretaties falen door een lage
opkomst, afwezigheid van politieke strijd
punten en de stuitend lauwe verkiezings
campagne na het hoogtepunt van de ka
merverkiezingen. Zonder de kandidatuur
van Lubbers voor de hoogste Europese post
zou Europa al helemaal geen interesse heb
ben gewekt.
Wat treurigheid betreft spant de campag
ne van Hedy d'Ancona de kroon. De PvdA-
lijsttrekker heeft het Europees Parlement
uitgekozen om haar politieke carrière uit te
zitten. Flaar nietszeggende toemee eindigde
in het onsterfelijke citaat: ,.Ik wil een con
text creëren waarin bepaalde oplossingen
acceptabeler worden." Met zelf niks in de
aanbieding begon ze te kluiven aan ande
ren door systematisch in de campagne te
suggereren dat het CDA sympathie zou
hebben voor neo-fascistische Italianen.
Van Hanja Maij-Weggen kan tenminste
worden gezegd dat ze echte toespraken
hield. Gijs de Vries van de VVD deed noeste
zendingsarbeid in eigen huis waar helemaal
geen grote eurovlag uithangt en Jan Willem
Bertens (D66) mocht op de slippen van zijn
succesvolle partij wat aan eigen naamsbe
kendheid doen. Tenslotte moest Nel van
Dijk voor Groen Links haar dissidente aarts
rivaal Herman Verbeek (kansloos kandidaat
voor De Groenen) van het lijf houden.
WD-leider Bolkestein kwam eerlijk uit de
hoek. Met zijn nationale besognes in de ak-
tentas permitteerde hij zich precies één
treffende opmerking: ..Europa is de weg
kwijt. Laat men zich daar eens op bezin
nen." Dat is inderdaad de enige boeiende
beschouwing die mogelijk is.
De lage opkomst wordt betreurd, de pre
sentatie was niet wervend, Europa is mach-
tèloos op het punt waar iedereen het macht
gunt (Bosnië") en het Europees Parlement
is een machteloos front van receptiegan-
gers. Maar wat moeten die kiezers van niet-
gereformeerde huize die niet bij Van der
Waal (SGP/GPV/RPF) terecht kunnen, maar
toch tegen verdergaande eenwording willen
stemmen? Die kunnen alleen maar thuis
blijven.
Het bewijs dat Nederland heeft tegenge
stemd ligt in Denemarken. Dat land kent
doorgaans vergelijkbare opkomstcijfers van
48 procent voor de Europese verkiezingen.
De Denen lijken daar nu in tegenstelling tot
de Nederlanders weer redelijk bij in de
buurt te komen. Het verschil is verklaarbaar
uit de mogelijkheid voor de Denen om in
tegenstelling tot Nederlandse kiezers té
gen Europese eenwording te stemmen.
Daar hebben twee partijen die duidelijk te
gen verdere Europese integratie zijn sterk
gewonnen.
In Nederland is met een beetje inlegkun
de diezelfde uitslag te construeren. Naast
de 7,5 procent die de 'anti-Europeaan' Van
der Waal aan stemmen verzamelde, vertel
de nog eens 27 procent van de thuisblijvers
aan opiniepeilers dat hij Europa niet ziet
zitten. Opgeteld is die 34 procent bijna ge
lijk aan de totale opkomst van gisteren.
Tot voor kort werd het gebrek aan inte
resse voor Europese veriaezingen toege
schreven aan het machteloze parlement dat
geen vuist kon maken, wegens tekort aan
bevoegdheden. Dat excuus gaat niet langer
op. De vraag is namelijk niet langer: wat is
de plaats van Nederland in Europa, maar
wat is de plaats van Europa in Nederland.
Dat debat vindt helemaal niet meer in
Straatsburg plaats, maar in Den Haag. Voor
de thuisblijvers toch nog gerechtigheid.
HILDEBRAND BULEVELD
Dhirendra Bhramachari, de geestelijk leider
en yogaleraar die een vertrouweling was
van de Indiase premier Indira Gandhi hal
verwege de jaren zeventig, is gisteren bij
een vliegtuigongeluk om het leven geko
men. Hij was 70 jaar.
Het privévliegtuig, met Bhramachari en
zijn piloot aan boord, stortte neer op een
landingsbaan bij zijn Hindoe-centrum en
yogaschool in Mantalai, een dorp in Jam-
mu-Kashmir, aldus de politie. De oorzaak
van het ongeluk was niet meteen bekend.
De yogaleraar van Gandhi kreeg politieke
invloed in de jaren 1975-1977, toen de pre
mier het parlement ontbond, de noodtoe
stand uitriep, de burgerrechten opschortte
en de regeringsmacht volledig op zich nam.
Bhramachari, die bekend werd als de 'Vlie
gende Swami', hielp Gandhi niet enkel met
het nemen van beslissingen en het maken
van afspraken, hij voerde ook haar op
drachten uit.
Hij had een aantal populaire yoga-insti-
tuten in New Delhi, Mantalai en vele ande
re steden in het noorden van India, die hij
volgens de geruchten zou hebben kunnen
oprichten omdat hij door zijn connecties
met Gandhi stukken grond had weten te
bemachtigen.
Bhramachari hield zich echter niet alleen
met het zieleleven bezig. Hij bezat ook een
wapenfabriek in Jammu-Kashmir. Hij werd
aangeklaagd, maar nooit veroordeeld om
dat hij tijdens de noodtoestand een vlieg
tuig zou hebben gekocht in de VS dat hij In
dia zou hebben binnengesmokkeld zonder
invoerrechten te betalen.
JAMMU AP
We hebben
het opgegeven
Ruim twee de-
cennia wonen
tenwijk van Am-
PM^I/wtEH sterdam.Het
i Amsterdam bekende werk:
wat laagbouwflats, wat hoog
bouw en daartussen de favorie
te eengezinswoningen. Een
keurig, wat fantasieloos buurtje.
Frank en Marga hebben het er
lange tijd erg naar hun zin ge
had. Frank vertimmerde het
flatje tot woonparadijsje en in
de buurt nam het inmiddels
middelbare echtpaar altijd in
tensief deel aan het sociale le
ven.
Toen ging de buurt vergrijzen.
Oude bewoners vertrokken en
maakten plaats voor anderen
met een nieuwe leefstijl. Binnen
een jaar zagen Frank en Marga
vier van de zeven flats in hun
portiek bewoond door nieuwe
gezinnen: een Surinaamse fa
milie, een Turks gezin, een uit
Indonesië en boven hen een
moeder met vier kinderen uit
Somalië.
De overgebleven Nederlandse
buren zagen hun komst mor
rend aan. Frank en Marga na
men echter fel stelling: „Het zijn
aardige mensen en we hebben
van hen minder last dan van
sommige Nederlandse buren."
Ze gingen zelfs nog een stapje
verder. Het bleef niet bij een
vriendelijke groet op de trap, in
tegendeel, ze zochten contact
met de nieuwkomers. Ondanks
de vaak onoverkomelijke taal
barrière verleenden zij waar no
dig allerlei hand- en spandien
sten.
Vooral het uit Somalië gevluch
te gezin had hun warme sympa
thie. Het arriveerde midden in
de winter in het vierkamerflatje.
Meubels waren er amper. Dus
scharrelden Frank en Marga het
een en ander bijeen. Op een
dag maakte de oudste dochter
des huizes duidelijk dat moeder
ziek was. Marga nam boven een
kijkje en ontdekte dat de kachel
al weken lang niet had gebrand.
Een slimme handelaar bleek het
gezin een defecte gashaard aan
gesmeerd te hebben.
Frank toog met zijn twee rech
terhanden aan de slag. Repa
reerde de warmtebron en ver-
richtte terloops nog een reeks I
andere klusjes. Marga wierp
zich op bij het invullen van de
talloze formulieren waarmee
ons land zo rijkelijk is gezegend.
Ze schreef brieven, regelde ver
zekeringen en zorgde voor me
dische hulp. Omgekeerd toonde
de familie zich dankbaar in de I
vorm van lekkernijen die een
verdieping lager verhuisden. En
zo ontstond er een hechte band
tussen beide families. Voorwaar
een voorbeeld van wederzijdse
integratie.
Laatst kwam ik Frank en Marga
weer eens tegen. Het anders zo
optimische en vrolijke stel was
nerveus en somber. Al snel
kwam het hoge woord emit:
„We worden gek hier. We willen
verhuizen."
Alle goede bedoelingen ten
spijt, in het trappenhuis was het
helemaal misgelopen. In het
Surinaamse had de vader zich
als drugsdealer ontpopt. Schiet
en vechtpartijen en nachtelijke
politie-invallen zorgden voor
slapeloze nachten. In het Turk
se huishouden worden regel
matig gebedsbijeenkomsten ge
houden. Die geven op zich geen
overlast, maar wel de tientallen
paren schoenen die het smalle
portaal blokkeren. „We hebben
nog gevraagd of dat niet anders
kon. We werden uitgemaakt
voor racist en het resultaat was
een deuk in onze auto."
Het Somalische gezin is inmid
dels uitgegroeid tot een gezel
schap van zo'n twintig mensen.
„Gek worden we van het ge
schreeuw en harde gebonk bo
ven ons hoofd. De kinderen zijn
niet meer aanspreekbaar. Ze
spugen op de trappen. Laatst
kreeg ons bezoek zo'n fluim op
zijn hoofd. En als je er iets van
zegt, kun je een grote bek krij
gen." Een gesprek met de So
malische hoofdbewoonster liep
uit op een faliekantë misluk
king. De dertienjarige dochter,
die als tolk fungeerde, eiste ver
wijdering van de hond van het
echtpaar. Het was Ramadan en
die was dus onrein voor de
moeder. „Nou vraag ik je, nota
bene in ons eigen huis."
Dochterlief vertaalde de klach
ten van Frank en Marga aan
haar moeder met slechts enkele
veelbetekende vingergebaren
naar het hoofd. Zo bleef het ge
sprek steken. „We zijn geen ra
cisten en zullen dat ook niet
worden", verzuchten beiden
moedeloos. „We hebben het al
leen opgegeven."
THEA VAN BEEK
Gefrustreerde SS'ers moordden Frans dorp vrijwel volledig uit
De ruïnes van het volledig in de as gelegde dorp Oradour werden na de oorlog op bevel van generaal De Gaulle tot nationaal monument verklaard. Zo ver het oog reikt, zijn slechts uitgebrande ruïnes en hier en
daar wrakken van vooroorlogse auto's te zien. Ruïnes van huizen waarop de namen van de families die er in 1944 woonden zijn aangebracht. foto gpd birgithofman
Met de geallieerde landingen op de stranden van Normandië begon de bevrijding van West-Euro
pa. Frankrijk was eind augustus vrijwel in zijn geheel bevrijd. Maar voor het zover was, richtten
SS-eenheden op weg naar het front op tal van plaatsen even gruwelijke als zinloze bloedbaden
onder de burgerbevolking aan. Van al die oorlogsmisdaden is de helse moordpartij van Oradour-
sur-Glane op 10 juni 1944 onbetwist de gruwelijkste.
Oradour-sur-Glane was een fraai
dorp, zoals blijkt uit foto's en an
sichtkaarten van voor de oorlog. Een
dorp met een hoofdstraat waar in de
zaken van welvarende middenstan
ders, cafe's en restaurants elkaar af
wisselden. Een geliefde pleisterplaats
voor de bevolking van de regio Li
moges die de gewoonte had om zich
op zomerse zondagen per tram naar
het landelijke Oradour te begeven.
Aan het vredige bestaan van Ora
dour kwam op zaterdag 10 juni 1944
wreed een einde. Tegen twee uur 's
middags grendelden naar schatting
130 SS'ers van het regiment Der
Führer het dorp af van de buitenwe
reld. De voltallige bevolking en ie
dereen die op dat moment toevallig
in het dorp aanwezig was, zo'n 650
mensen, werd gesommeerd zich op
het dorpsplein te verzamelen. Enke
le uren later waren ze, op nog geen
twee handen vol geluksvogels na, al
lemaal dood en was het dorp veran
derd in een grote vuurzee.
EMOTIES
Uren die Jean Marcel Darthout zich
nog als de dag van gisteren herin
nert. De zeventiger was een van de
vijf mannen die ondanks hun ver
wondingen kans zagen te ontsnap
pen uit een brandende schuur vol
dode en ernstig gewonde dorpsge
noten. Darthout, tegenwoordig voor
zitter van de Association Nationale
des Families des Martyrs, een vereni
ging die zich inzet voor de nage
dachtenis van het drama van Ora
dour, moet vijftig jaar na dato nog
altijd vechten tegen zijn emoties
wanneer hij zijn relaas doet.
„Ik wachtte buiten de winkel van de
kapper tot zijn zaak open ging toen
ik een colonne Duitsers het dorp in
zag komen-. Ik dacht dat ze een iden
titeitscontrole wilden houden en
ging naar huis om mijn papieren te
halen. Een soldaat zei me dat ieder
een zich op het dorpsplein moest
verzamelen. Hoewel de Duitsers ons
met mitrailleurs onder schot hiel
den, was er geen sprake van paniek.
Iedereen dacht dat het om een routi
ne-controle ging", zo vertelt Dart
hout.
De inwoners van Oradour dachten
niets te vrezen te hebben. Tot dan
toe was de oorlog haast ongemerkt
aan het afgelegen dorp voorbijge
gaan. Het dorp telde, voor zover be
kend, geen verzetsstrijders en slechts
enkele onderduikers. Darthout dacht
niet aan vluchten. „Waarom? Ik had
niets misdaan en tot dan toe geen
nare ervaringen met Duitse soldaten
gehad." Dat zou snel veranderen.
GRAPJES
Tegen drie uur gaf de bevelvoerend
officier, commandant Dickmann,
het bevel alle vroüwen en kinderen
af te voeren. Ze werden onderge
bracht in de kerk. De achtergebleven
mannen werden door de SS onder
vraagd. „Ze zeiden dat ze gehoord
hadden dat er wapens verborgen
waren in het dorp. Twee mannen
zeiden daarop dat ze een karabijn
hadden, maar dat interesseerde de
SS'ers duidelijk niet. Even later wer
den de mannen in zes groepen van
pakweg twintig man en een groep
van ongeveer zestig verdeeld. Ik be
vond me in die grootste groep. Elke
groep werd naar een schuur of gara
ge gedirigeerd, terwijl soldaten on
dertussen het dorp doorzochten."
Darthout was ondanks dat alles nog
steeds niet bang. „De Duitse solda
ten waren kalm en maakten onder
ling grapjes. Onze groep werd door
twee soldaten, die voor de ingang
van de schuur op de grond lagen,
met machinegeweren onder schot
gehouden. Plotseling hoorden we
een ontploffing. Dat moet het afge
sproken signaal zijn geweest, want
onmiddelijk daarna begonnen de
twee soldaten op ons te schieten en
brak de hel los."
De meeste mannen in de schuur
werden door de mitrailleur-kogels in
de onder- of dijbenen geraakt en
vielen over elkaar heen. Na enkele
minuten hield het schieten op. Duit
se soldaten kwamen de schuur bin
nen om mannen die nog niet dood
waren het genadeschot te geven. Erg
zorgvuldig waren ze daarbij niet.
Darthout en enkele anderen waren
onder diverse andere lichamen te
rechtgekomen en daardoor slechts
lichtgewond. De stapel gewonde en
dode mannen werd vervolgens met
allerlei brandbaar materiaal uit de
schuur overdekt waarna de SS'ers de
schuur in brand staken.
Toen de hitte ondraaglijk werd,
kroop Darthout onder de stapel li
chamen uit. Vier andere mannen
bleken net als hij slechts relatief licht
gewond te zijn en samen slaagden
ze er in een gat in een muur te force
ren en naar een naastgelegen schuur
te ontsnappen. Ook die werd even
later in brand gestoken, maar via
een luik zagen de vijf kans te ont
snappen. Darthout, met een kogel-
wond in het dijbeen en een ernstig
verbrande schouder, verborg zich
aan de rand van het dorp achter een
heg en werd uren later door twee
mannen van buiten het dorp gered.
„Wat hij pas later te weten kwam,
was dat de overige groepen mannen
in andere schuren en de ruim 450
vrouwen en kinderen in de kerk een
soortgelijke behandeling van de SS
hadden gekregen. Slechts een vrouw
zag, ondanks haar verwondingen,
kans om uit de in een gloeiende hel
veranderde kerk te ontsnappen. In
geen van de andere schuren over
leefde ook maar één man de moord
partij. Toen, dagen later, de trieste
balans van het drama in Oradour
opgemaakt kon worden, bleken 642
'mensen het leven te hebben verlo
ren. Waarom weet nog steeds nie
mand, al zijn er diverse theorieën in
omloop.
De meest gangbare uitleg is dat de
getergde SS een voorbeeld wilde
stellen. De geallieerde invasie in
Normandië, vier dagen eerder, had
voor grote paniek en ernstige frus
tratie in het Duitse kamp gezorgd en
het Franse verzet rook de overwin
ning. De tweede SS-pantserdivisie
Das Reich bevond zich op dat mo
ment in Montauban (ten noorden
van Toulouse) en kreeg de order om
met spoed naar het Normandische
front op te rukken. Acties van kleine
groepjes Franse verzetsstrijders
zorgden voor veel overlast en opont
houd. Via een strafactie tegen Ora
dour-sur-Glane zou de SS de bevol
king van de regio hebben willen in
peperen wie de baas was en tegelij
kertijd de gedemoraliseerde soldaten
de kans hebben willen geven om
zich af te reageren.
Een theorie die ondersteund wordt
door minstens twee rapporten die
kort na de slachting door de Duitse
politie werden opgemaakt. „Een ac
tie van de SS-pantserdivisie Das
Reich in Limoges en omgeving heeft
op de bevolking zichtbare indruk ge
maakt", zo valt te lezen.
BLUNDER
Een andere mogelijke verklaring is
een vergissing van de SS. De SS zou
zich eigenlijk naar een ander Ora
dour, Oradour-sur-Vayre, hebben
willen begeven. Dat dertig kilometer
zuidelijker gelegen plaatsje zou wel
degelijk een haard van de maquis,
het Franse verzet, zijn geweest. Een
dergelijke blunder van de uiterst effi
ciënte SS is echter onwaarschijnlijk,
zo menen de meeste deskundigen.
Een halve eeuw na het drama zijn de
wonden in Oradour nog altijd niet
geheeld. Een kilometer verderop is
een nieuw Oradour verrezen. Een
dorp dat op het eerste oog in weinig
verschilt van de meeste andere Fran
se plattelandsgemeenten van pak
weg 2.000 inwoners. „Het is een heel
normaal dorp met een actief vereni
gingsleven", zo meent gemeentese
cretaris Christian Cacaly.
Jean-Jacques Hyvernaud denkt er
echter anders over. Hyvernaud, een
van de twee gidsen die groepen toe
risten door het verwoeste dorp rond
leiden, was viereneenhalf jaar oud
toen het dorp werd uitgemoord. Dat
hij het heeft overleefd, dankt hij aan
het feit dat hij die dag ziek was en
niet naar de kleuterschool was ge
stuurd. Hij verloor vrijwel zijn hele
familie.
Hyvernaud is in het nieuwe Oradour
opgegroeid. Een dorp dat, zo blijkt
uit zijn verhaal, jarenlang gebukt
ging onder de loden herinnering. In
het nieuwe Oradour, in 1953 opgele
verd, was het nog jarenlang taboe
om feest te vieren of zelfs maar uit
bundig te zijn. „Oradour zal nooit
een dorp worden als alle andere. Het
leven gaat door, maar wie hier
woont en werkt, zal altijd gebukt
gaan onder de schaduw van het ver
leden", meent Hyvernaud.
In het nieuwe Oradour is het 1994
en de oorlog voltooid verleden tijd,
maar nog geen kilometer verderop is
het nog altijd juni 1944. 'Hier is de
tijd gestold', zo vermeldt een bordje
bij de ingang van het beklemmende
monument.
ORADOUR-SUR-GLANE HANS GERTSEN
