Europa niet enthousiast
voor verkiezingen
Feiten Meningen
Oostenrijk beslist
over lidmaatschap
DONDERDAG 9 JUNI 1994
Beknopt akkoord
slecht voor
levensduur kabinet
Sluipend komt de paarse coalitie naderbij.
In Den Haag weten hooguit dertig direct
betrokkenen hoe het er na een maand for
meren echt voor staat: de informateurs, de
onderhandelaars, het 'A-team' van twee ka
merleden per partij, en nog enkele ver
trouwde fractieleden.
Af en toe lekt er iets uit: overeenstemming
over de uitvoering van de sociale zekerheid,
over misdaadbestrijding als speerpunt, over
de omvang van de lastenverlichting. Die
lekken zijn zorgvuldig gedoseerd. Het zijn
proefballonnen om te testen of de achter
ban van met name de VVD niet in opstand
komt tegen een paars kabinet.
Tot nu toe blijkt het gewenningsproces ra
zendsnel te verlopen. Een maand geleden
zag slechts dertig procent van de WD-kie-
zers iets in een coalitie met de PvdA; nu is
dat tachtig procent.
De tijd en energie die in Nededand in on
derhandelingen over een regeerakkoord
worden gestoken, zijn uniek vergeleken met
landen als Duitsland. Oostenrijk of Italië.
Toen Thorbecke ooit bekritiseerd werd om
dat hij een nieuw kabinet presenteerde
zonder beleids
programma,
kon hij nog roe-
f Pen: ^ac^t °P
AHs onze daden!'
„v r Daar kan Kok
straks niet meer
mee aankomen.
V Sinds 1849 is in
Jjty#-''1 dit opzicht veel
veranderd. Het
regeerakkoord
bleef aanvanke-
jiHr Es lijk vooral een
RUDYANDEWEG overeenkomst
hoogleraar politieke
wetenschappen aan
de Rijksuniversiteit onderhande
van Leiden laars, maar te
genwoordig zijn
ook de rege
ringsfracties in de Tweede Kamer er aan ge
bonden.
Het regeerakkoord beperkte zich vroeger tot
hoofdlijnen en de belangrijkste controver
siële punten. Als de ministers eenmaal wa
ren aangezocht, vulden zij dat aan tot een
compleet regeerprogramma dat vervolgens,
in de regeringsverklaring, aan de Tweede
Kamer werd aangeboden.
Geleidelijk heeft het regeerakkoord zozeer
aan omvang en detail gewonnen, dat er
voor de nieuwe ministers nauwelijks ruimte
is om iets toe te voegen. Het regeerakkoord
van het laatste kabinet-Lubbers spande de
kroon met ruim vijftig dichtbedrukte pagi
na's, de vele bijlagen niet meegerekend.
Deze twee ontwikkelingen fractiebinding
aan en omvang van het akkoord waren
voor het eerst zichtbaar in de kabinetsfor
matie van 1963. KVP-leider Romme wilde
toen niet direct kiezen tussen PvdA en WD,
maar presenteerde een concept-akkoord in
de hoop dat de PvdA dan wel zou afhaken.
Deze '38 bouwstenen' van Romme werden
in latere onderhandelingen met de WD uit
gebreid tot het 'Akkoord van Wassenaar'.
Vanaf dat eerste moderne regeerakkoord tot
aan het meest recente is er voortdurend kri
tiek op geweest. De fractiebinding aan het
akkoord holt de parlementaire democratie
-uit. Het is een keurslijf waarin kamerleden
van regeringsfracties worden gereduceerd
tot stemvee en elk goed idee van de opposi
tie bij voorbaat kansloos is. In de discussie
over staatkundige hervorming wordt dan
ook voortdurend gepleit voor beknopte re
geerakkoorden, bijvoorbeeld door de com
missie-Biesheuvel in 1984, en vorig jaar nog
door de commissie-De Koning.
Toch is het de \Taag of dat nodig, dan wel
wenselijk is. Niet iedereen ervaart het re
geerakkoord als een keurslijf. „Het regeer
akkoord is iets dat je sluit, niet iets dat je
leest of citeert", moet Van Agt eens gezegd
hebben, maar dat is ook weer overdreven.
Voorzover de notulen van de ministerraad
toegankelijk zijn, blijkt daaruit dat het re
geerakkoord vooral in de eerste maanden
een rol speelt.
Ministers die zich voortdurend op het ak
koord blijven beroepen, wekken al snel de
lachlust bij collega's. Het kabinet-Den Uyl
had een merkwaardig regeerakkoord dat
een combinatie was van het confessionele
verkiezingsprogramma en het progressieve
programma. Keerpunt. Vooral minister
Pronk was telkens zo met die teksten in de
weer dat er grappen over werden gemaakt.
Als hij het regeerakkoord eens niet citeerde,
werd er gezegd: „Pronk, ben je ziek? Je ver
geet uit de Schrift te lezen."
Zelfs als het regeerakkoord alleen in de be
ginfase van het kabinet een rol speelt, is dat
toch van groot belang. Juist in die periode
wordt het nieuwe beleid van het kabinet
immers op de rails gezet. Bovendien blijven
sommige afspraken uit het regeerakkoord
wel degelijk van kracht. De onlangs overle
denjournaliste José Toirkens heeft in een
uitvoerige studie naar 'Schijn en Werkelijk
heid van het Bezuinigingsbeleid' laten zien
dat bezuinigingen die in het regeerakkoord
zijn opgenomen, nog de meeste kans van
slagen hebben.
Ook in een ander opzicht speelt het regeer
akkoord een belangrijke rol. Voor elke rege
ringspartij geldt dat er punten zijn waarop
het makkelijker zaken doen is met de oppo
sitie. De andere regeringspartij beseft dat en
probeert via afspraken in het regeerakkoord
te voorkomen dat de partner 'vreemdgaat'.
Zo verhinderde het CDA jarenlang dat PvdA
ofWD zich aansloten bij de meerderheid
in de Kamer die liberalisering van abortus
en euthanasie wenste.
Naarmate het regeerakkoord meer beperkt
blijft tot hoofdlijnen krijgt de WD als er
een paarse coalitie komt ook meer ruim
te voor parlementaire samenwerking met
het CDA. Zo'n beknopt akkoord is mis
schien goed voor de spanning in het parle
mentaire debat, maar niet voor de verhou
dingen binnen de coalitie, en dus ook niet
voor de levensduur van het kabinet.
De populariteit van de eigen nationale regering is naar verwachting het belangrijkste thema voor de Europese kie
zers. De stemgerechtigde inwoners van de twaalf lidstaten van de Europese Unie kunnen deze week hun stem uit
brengen bij de vierde algemene verkiezingen voor het Europees Parlement (EP). Met de Nederlanders stemmen van
daag de Britten, Ieren en Denen. De rest van de Europese Unie (EU) volgt zondag. Het gaat om de verdeling van de
567 zetels in het EP, het enige rechtstreeks gekozen lichaam van de EU. Toch lijken deze verkiezingen meer op een
aaneenschakeling van landelijke tests voor zittende regeringen. Enthousiasme valt echter nergens te bespeuren. Een
overzicht.
Alleen degene die stemt, beslist mee. Voor het eerst mogen ook de Oostduitsers meestemmen bij de Europese verkiezingen.
Europa is een
splijtzwam voor
partij van Major
De Britse premier John Major heeft
weinig reden tot lachen. De Eur
overkiezingen dreigen uit te lopen
op een persoonlijk debacle voor de
toch al zeer geplaagde premier. Zijn
populariteit bereikte vorige week
een nieuw dieptepunt. Pogingen de
kiezers ervan te overtuigen dat het
zondag niet om de positie van de
premier gaat maar om Europa heb
ben niets uitgehaald. De oppositie
partijen beschouwen de verkiezin
gen voor het Europees Parlement
juist vvèl als een referendum over de
■regering-Major.
Volgens de peilingen staat Majors
Conservatieve Partij nu de tweede
plaats. Labour zou ruim 46 procent
van de stemmen krijgen, de Libe
raal-Democraten 21,5 procent en de
Conservatieven slechts 21 procent.
Waarnemers menen dat Labour ook
kan rekenen op veel sympa-
thiestemmen wegens het overlijden
van de socialistische leider John
Smith, vorige maand.
De tragiek voor Major is, dat hij
zichzelf de nekslag lijkt te hebben
gegeven met zijn recente aanval op
bedelaars. Indirect stelde hij daar
mee zijn eigen falend economisch
beleid en dat van zijn voorgangster
Margaret Thatcher aan de kaak.
Ook Majors steeds wisselende
mening ten aanzien van Europa
speelt hem parten. Twee jaar gele
den wilde hij nog dat Groot-Brittan-
nië 'het hart van Europa' zou wor
den. Om onwillige partijgenoten
binnen boord te houden, sprak hij
vorige week echter van een Europa
met 'verschillende snelheden',
waarbij Londen naar een lagere ver
snelling zou moeten terugschake
len.
Verkiezingen
in Italië slot
van lange reeks
De verkiezingen voor het Europees
Parlement komen in Italië aan het
eind van een reeks waarin de kie
zers het politieke systeem flink heb
ben veranderd. De door corruptie
schandalen geplaagde christen-de
mocraten en socialisten verloren
hun machtspositie aan een rechtse
alliantie onder leiding van media
magnaat Silvio Berlusconi, die pas
sinds het begin van dit jaar politiek
actief is. Bovendien kwamen er
neo-fascisten in de regering, wat in
andere landen van de Europese
Unie tot ongerustheid heeft geleid.
Ditmaal zullen beter dan bij de
parlementsverkiezingen van eind
maart de machtsverhoudingen tus
sen de partijen kunnen worden
vastgesteld. Bij de parlementsver
kiezingen werd 75 procent van de
zetels verdeeld volgens een distric
tenstelsel. Bij de Euroverkiezingen
worden de 87 Italiaanse zetels ech
ter verdeeld volgens het oude stelsel
van evenredige vertegenwoordi
ging. Elke partij treedt zelfstandig
op.
Volgens de laatste opiniepeiling,
die op 25 mei werd gehouden, kan
Forza Italia rekenen op een kwart
van de stemmen, zo'n vier procent
meer dan in maart. De Nationale
Alliantie kan op 13,5 procent reke
nen en de Lega Nord op 6,8 pro
cent. De tweede partij blijft de De
mocratische Partij van Links, de
vroegere communisten, met ruim
23 procent. De Volkspartij (PPI),
waarin de restanten van de chris
ten-democratische partij zich heb
ben verenigd, zou op 10,6 procent
mogen rekenen. Bij de vorige Eu
ropese verkiezingen in 1989 was de
Democrazia Cristiana met 32,9 pro
cent nog de grootste partij.
Duitsland houdt
voorproef voor
keuze parlement
De grote Duitse partijen winden er
geen doekjes om. De Europese ver
kiezingen zijn vooral een belangrij
ke opiniepeiling voor de parle
mentsverkiezingen over vier maan
den. De sociaaldemocratische SPD
verkoopt 'Europa' als dè mogelijk
heid om regeringsleider Kohl een
pak slaag te geven.
Kohls uitdager Scharping moet, bij
gebrek aan discussiestof over Euro
pa. van de Europese verkiezingen
wel een binnenlandse aangelegen
heid maken. Immers, op buiten
lands terrein zijn er nauwelijks ver
schillen tussen de beide pro-Euro
peanen. Zowel Kohl als Scharping
stellen: zekerheid en stabiliteit in
Duitsland zijn ondenkbaar zonder
zekerheid en stabiliteit in Europa.
Door de titanenstrijd tussen CDU
en SPD grijpen kleinere partijen
hun kansen. Zij spelen handig in op
de groeiende ontevredenheid over
de Europese Unie. Een proteststem
is snel uitgebracht. 'Europa' is im
mers veel verder weg dan Bonn, lij
ken de kiezers te denken.
De anti-Europese Republikaner
doen voor de tweede keer mee aan
de Europese verkiezingen. Nieuw
maar veelbetekenend is de Bond
van Vrije Burgers. Onder het motto
„Uit liefde voor Europa tegen het
Verdrag van Maastricht" strijden
Manfred Brunner en consorten te
gen de Europese integratie. Handig
speelt de Euro-scepticus in op Duit
se angsten voor het-verlies van de
D-mark in de Unie, teveel asielzoe
kers en de hoge Duitse bijdrage aan
de Unie. Aan de andere kant, bij de
links-alternatieve Groenen bijvoor
beeld, is er onvrede over de geringe
macht van het Europese Parlement.
foto matthias hiekel
Spanje stemt
in feite over
Felipe Gonzalez
De stembusstrijd in Spanje, waarin
het woord Europa taboe lijkt, is een
referendum geworden over het al
dan niet aanblijven van premier Fe
lipe Gonzalez, die volgens de recht
se en linkse oppositie veel te weinig
heeft gedaan aan de bestrijding van
de corruptie.
De verkiezingen in Andalusië en
die voor het Europees Parlement,
allebei op 12 juni, zijn de span
nendste van de afgelopen 15 jaar:
volgens alle peilingen zal de conser
vatieve PP voor het eerst groter
worden dan de socialistische rege
ringspartij PSOE. Voor het eerst zal
de PSOE de absolute meerderheid
verliezen in Andalusië, haar tradi
tionele bolwerk.
Alleen als de PP de PSOE een ver
pletterende nederlaag toebrengt, wil
Gonzalez de vertrouwenskwestie
stellén. „Niemand, in geen enkel
Europees land, zal de noodzaak be
grijpen om de samenstelling van
een nationaal parlement te veran
deren wegens verlies bij Europese
verkiezingen." Oppositieleider José
Maria Aznar dringt echter al maan
den aan op een voortijdig aftreden
van Gonzalez. Als de PP wint en de
PSOE fors verlies lijdt, zijn vervroeg
de verkiezingen in het najaar nood
zakelijk. Aznar hoopt in dat geval
Gonzalez te kunnen opvolgen.
Het voortbestaan van de socialis
tische minderheidsregering is af
hankelijk van verschillende facto
ren. Een lage opkomst is in het na
deel van de socialisten. Een slechte
score van de Catalaanse nationalis
ten (CiU) voor het EP kan dezen wel
eens het idee geven dat ze gestraft
worden voor de gedoogsteun aan
het kabinet-Gonzalez.
'Oostenrijk eerst', meent FPÖ-leider Haider, wiens affiches in Wenen
zijn besmeurd. 'Ik eerst' staat er nu en Haiders portret lijkt nu op dat
van Hitier. foto georges Schneider
Zelfs president Thomas Klestil
heeft zich dezer dagen ge
mengd in het debat rond de
toetreding van Oostenrijk tot
de Europese Unie. Voor- en te
genstanders zijn het met el
kaar eens dat er op zondag
veel op het spel staat. De Oos
tenrijkers stemmen dan over
de vraag of hun land per 1 ja
nuari 1995 toetreedt tot de EU.
De interventie van het staats
hoofd volgde op de oproep van
de leider van de rechtse FPÖ,
Jörg Haider, om de regering op
12 juni een 'lesje te leren' door
tegen te stemmen. In een ver
klaring liet Klestil weten dat het
referendum zich niet leent voor
partijpolitieke spelletjes.
De uitkomst van de volksraad
pleging is niet te voorspellen.
Een week voor het referendum
lieten twee peilingen een kleine
meerderheid zien voor 'ja'. Re
geringsaanhangers gokken op
zo'n uitslag. De Groenen en de
FPÖ verwachten een 'nee'.
Kanselier Franz Vranitzky (SPÖ)
ging onlangs op zijn wekelijkse
persconferentie niet in op de
vraag of het kabinet een strate
gie heeft voor als nee wint. „We
hebben er wel over nagedacht,
maar het zou uitermate inop
portuun zijn daar meer over te
zeggen. Als coalitie doen we de
komende weken ons uiterste
best om ervoor te zorgen dat 'ja'
wint."
Vast staat echter dat een fors
deel van zijn kiezers tegen zal
stemmen. Een deel van de ver
klaring is dat het de Oostenrij
kers buiten de EU behoorlijk
goed gaat: inflatie en werkloos
heid zijn Jager dan in de Unie,
en het gevoel van veiligheid is
sterker dan in menige EU-
lidstaat.
Nu al is Oostenrijk als lid van de
Europese Vrijhandelsassociatie
EVA (waartoe ook IJsland,
Noorwegen, Zweden, Finland,
Liechtenstein en Zwitserland
behoren) nauw met de EU geas
socieerd. Dit loopt via de zoge
heten Europese Economische
Ruimte (EER) die sinds 1 janua
ri geldt. Daaronder heeft 70 pro-
cent van de wetgeving van de
EU nu al kracht van wet in Oos
tenrijk. Een uitzondering is de
landbouw.
Maar de bureaucratie en de
tijdrovende, en dus dure con
troles aan de grens blijven be
staan. Dat is met name rem
mend voor kleine bedrijven.
Meer dan 80 procent van de
Oostenrijkse bedrijven is klein
of middelgroot met niet meer
dan tien werknemers. Volgens
de werkgevers leidt toetreding
tot meer kansen voor de export
en vergroting van de koop
kracht.
Op landbouwgebied is er een
factor van belang die op Oos
tenrijk afkomt: op korte termijn
treedt de Algemene Overeen
komst inzake Tarieven en Han
del (GATT) in werking. Als Oos
tenrijk buiten de EU blijft, ver
liest het daardoor 30 procent
van zijn landbouwproduktie.
Buiten de Unie gelden dan na
melijk exportquota, terwijl bin
nen de EU produktiequota wor
den gehanteerd die positiever
uitwerken voor de boeren in het
land van de Alpen.
Juist op het terrein van de land
bouw heeft Wenen opmerkelij
ke concessies los gekregen in de
onderhandelingen met de EU.
Bij toetreding krijgt deze sector
zo'n 20 miljard gulden subsidie
in de komende vier jaar (voor
de helft uit de EU-kas, voor de
andere helft uit de nationale be
groting). Deze subsidie werkt
vooral in het voordeel van klei
ne boeren en van mensen die
de boerderij 'erbij' doen.
Opmerkelijk was verder dat
Brussel bij de onderhandelin
gen voor het eerst heeft erkend
dat een kandidaat-lid op som
mige punten verder is dan de
Gemeenschap van de twaalf, èn
zich voorneemt hetzelfde ni
veau te halen in plaats van de
kandidaat ertoe te pressen te
'zakken' naar het Unie-niveau.
Dit geldt onder meer voor het
beleid inzake milieuvervuilende
stoffen.
Voor- en tegénstanders beko
gelen elkaar met het argument
dat de belastingen omhoog
gaan als Oostenrijk 'ja' zegt, of
juist andersom als het 'nee"
zegt. Volgens de regering gaan
de belastingen omhoog als het
land buiten de EU blijft. Ook
zullen na aansluiting de over-
heidsinkomsten stijgen door
nieuwe investeringen.
De FPÖ gaat er vanuit dat er
nieuwe onderhandelingen met
Brussel komen als Oostenrijk
'nee' zegt. Maar anderen spre
ken dit tegen. Friedrich Ham
burger, chef van het bureau van
vice-kanselier Erhard Busek
(ÖVP), zegt dat een afwijzing op
12 juni niet betekent dat Wenen
kan gaan heronderhandelen
over een beter contract. Hij
meent dat Oostenrijk al 80 pro
cent van zijn wensen heeft ver
vuld.
De informatiecampagne heeft
in 1994 15 miljoen gulden ge
kost, tegen 6 miljoen in 1993.
Een kopstuk van de FPÖ raam
de op een bijeenkomst de kos
ten van haar 'nee'-campagne
op 700.000 gulden, tegen een
prijskaartje van meer dan 30
miljoen voor de campagne van
de regering. Maar in de hitte
van het debat kijkt men niet op
een nul meer of minder.
WENENFRANS RUKAART
IERLAND
De regeringscoalitie kampt, halverwege
haar ambtstermijn, met 16 procent werk
loosheid. Alle partijen zijn het erover eens
dat de EU en haar injectiè van regionale
ontwikkelingsgelden vitaal zijn voor Ier
land. Aan de uitslag kan de Labour Party
aflezen of de kiezers instemmen met haar
medeverantwoordelijkheid voor 'niet-so-
cialistische' aspecten zoals de privatise
ringen) van het regeringsbeleid met Fian-
aFail.
DENEMARKEN
De schaduw van de twee referenda over
het Verdrag van Maastricht hangt boven
de gang naar de stembus, terwijl het kie
zersvolk meer dan ooit verdeeld is over
zijn toekomst in de EU. Volgens opinie
peilingen weet één op de vier Denen nog
niet op wie hij of zij zal stemmen. De ver
kiezingen zijn tevens een graadmeter voor
de nationale verkiezingen later dit jaar en
met name voor de pro-Europese premier
en sociaal-democraat Rasmussen en zijn
Liberale minister van buitenlandse zaken,
Ellemann-Jensen.
BELGI
De Euro-verkiezingen worden een belang
rijke test voor de centrumlinkse coalitie
van premier Jean-Luc Dehaene, een be
langrijke kandidaat voor de opvolging van
Jacques Delors als voorzitter van de Eu
ropese Commissie. Het is de vraag of de
regering-Dehaene in Vlaanderen op een
meerderheid kan blijven rekenen. Het
Vlaams Blok en de Vlaamse liberalen ver
wachten flink winst te boeken. De Waalse
socialisten komen naar verwachting onder
zware druk wegens een reeks schandalen
de afgelopen maanden.
FRANKRIJK
Er is weinig opwinding geweest in Frank
rijk over de Europese verkiezingen. Wat
wel aandacht trok waren de schijnwerpers
die vooraanstaande intellectuelen die lob
byen voor de beëindiging van het wape
nembargo tegen de Bosnische moslims,
op ex-Joegoslavië richtten. Velen zien de
verkiezingsstrijd als een tentamen voor de
presidentsverkiezingen volgend jaar. De
steun vóór de lijst van premier Balladurs
centrumrechtse coalitie is scherp gedaald
naar 30 procent.
GRIEKENLAND
De Grieken zijn over het algemeen pro-
Europees, maar ze voelen zich miskend
door de rest van het oude continent. De
Grieken hadden steun verwacht in het
conflict met Macedonië. Geen land in de
Unie heeft bovendien zo te lijden van het
handelsembargo tegen ex-Joegoslavië als
juist Griekenland. Extra hulp is dus wel
kom, meent Athene, dat al jaren profiteert
van het lidmaatschap. De uitslag van de
verkiezingen wordt gezien als een popula
riteitstest voor de socialistische regering
van premier Papandreou.
PORTUGAL
Ook hier zijn voor alle partijen de Europe
se verkiezingen een generale repetitie voor
de landelijke verkiezingen volgend jaar.
Wegens de stijgende werkloosheid ver
wacht de regering veel proteststemmen
voor de oppositie. Alleen de socialisten
zijn een voorstander van verdere Europese
integratie. De communisten, de centrum
democraten en de volkspartij keren zich
tegen het Verdrag van Maastricht.
LUXEMBURG
De meeste aandacht in het groothertog
dom gaat uit naar de nationale verkiezin
gen, die traditioneel gelijk met de Europe
se verkiezingen worden gehouden. De
christendemocratische premier Jaques
Santer, die de coalitieregering met de soci
alisten leidt, moet proberen de liberale
oppositie van winst af te houden. In
Luxemburg bestaat onvrede over de Eu
ropese plannen de belasting- en bankwet-
geving te verscherpen, waardoor de mini-
staat als belastingparadijs aan waarde in
boet. Een ander heikel punt is het stem
recht voor buitenlanders Luxemburg
heeft van alle EU-landen het hoogste per
centage buitenlanders. Op alle lijsten
staan overigens kandidaten van bijvoor
beeld Portugese, Italiaanse of Franse origi
ne. De opkomst zal in Luxemburg hoog
zijn het land kent evenals België nog
een opkomstplicht.
WIM STEVENHAGEN
