Frankrijk werd door
Fransen zelf bevrijd
Weer bedreigde
succes Overlord
'Fantastisch, wat kunnen de Engelsen dit toch goed'
Feiten &Meningen
Van D-Day naar
collectieve
machteloosheid
MAANDAG 6 JUN11994
Hoe was zoiets in vredesnaam mogelijk?
Dat zullen de verzamelde westerse leiders
op de stranden van Normandië en tiental
len miljoenen TV-kijkers zich vandaag af
vragen als een van de grootste militaire
operaties aller tijden wordt herdacht. Pre
cies een halve eeuw geleden keek opperbe
velhebber Dwight D. Eisenhower na ont
vangst van het zoveelste weerbericht zijn
commandanten diep in de ogen en zei:
„Heren, verder uitstel is onmogelijk. D-Day
is 6 juni".
Zo bepaalde één man in naam van de de
mocratische mensheid het beslissende
keerpunt in een wereldoorlog, die uiteinde
lijk tientallen miljoenen levens zou kosten.
Eisenhower beschikte over een strijdmacht
van drie miljoen man, maar rekende op
verliezen van zo n veertig procent onder de
voorhoede van 150.000 geallieerde solda
ten. die zich onder het Duitse spervuur
moesten ontschepen.
Zij gingen, zonder morren of protest. Zij
belandden in een hel waaruit geen terug
weg mogelijk was. Op Omaha Beach kwa
men honderden niet eens levend de bran
ding uit. Voor ettelijke tienduizenden was
de 'Langste Dag' tevens de laatste. Maar het
moest, het gebeurde en het lukte.
D-Day is daarom meer dan een histori
sche mijlpaal. D-Day was een weergaloze
manifestatie van gebundelde wilskracht en
vastberadenheid. Een lichtend symbool van
recht boven onrecht. Men sprak van de ge
allieerden. Eisenhower verkoos de term
'Verenigde Naties' voor het gemotiveerde
collectief van onder anderen Amerikanen,
Britten, Canadezen, Fransen, Polen, Neder
landers, Noren, Belgen, Australiërs, en
Nieuwzeelanders en aan een ander front,
Russen dat Europa bevrijdde van Hitiers
tyrannic.
Vergeleken daarbij verbleken de huidige
Verenigde Naties tot een pover surrogaat,
want politieke wil en leiderschap zijn tegen
woordig ver te zoeken. Het is even onvoor
stelbaar als onaanvaardbaar dat de huidige
internationale gemeenschap zich laat tarten
door een bende politieke criminelen in oor
den als Bosnië, Somalië en Rwanda.
Het belaste wereldgeweten uit zich in
miljardenhulp voor de slachtoffers. Geluk
kig. Maar dit lijden en deze offers zouden
onnodig zijn als meer aandacht werd be
steed aan de oorzaken en niet de gevolgen
van onze collectieve machteloosheid. Een
democratische wereld die een gigant als
Hitier trotseerde, durft geen korte metten te
maken met een handvol mini-dictators in
wat regionale uithoeken. Is er echt een we
reldoorlog nodig voor leiders als Roosevelt,
Truman, Churchill en De'GauIle?
De les van 6 juni is dat een doelbewuste,
democratische bundeling van krachten tot
pertinente resultaten leidt. Veel hebben we
daarbij aan de Amerikanen te danken. Zon
der de op D-Day glorende overwinning en
het latere Marshall Plan zou de Europese
Unie niet tot stand zijn gekomen, en daar
mee ook niet de welvaart die we nu voor
kennisgeving aannemen. De rest is een ver-
van-ons-bed show op de TV.
Laten we daarom de ware actievoerders
van toenfc de vergrijsde veteranen van een
halve eeuw geleden, met ontzag en dank
baarheid eren. Iedere stad en ieder dorp
zou een 6-juni plein of straat moeten heb
ben. Want D-Day is en blijft een lichtend
baken uit het verleden op onze moeizame
weg naar de toekomst.
Prins Bemhard in een onderonsje met presi
dent Clinton aan boord van Britannia, foto
reuter jonathan bainbridge
Het collectieve geheugenverlies van een 'grande nation
Het is vandaag een bijzonder drukke dag voor de Franse president Mitterrand. Hij moet in korte
tijd het Normandische kustgebied doorkruisen om op plaatsen als Utah Beach, in Bayeux, Omaha
Beach, Ouistreham en Bény-Reviers met steeds wisselende gasten de geallieerde invasie van 1944
te herdenken. Alleen spreken de Fransen niet van invasie, maar van ontscheping. De prominente
plaats van de Fransen in het feestgedruis verhult het feit dat Frankrijk tijdens de Tweede Wereld
oorlog helemaal niet zo'n fraaie rol heeft gespeeld.
De invasie of ontscheping, zoals de Fransen zeggen werd het afgelopen weekeinde op verschillende plaatsen, zoals hier op Omaha Beach
nog een keer 'over" gedaan. foto lukefrazza
Sommige vragen kun je, zelfs vijftig jaar na de oor
log, in Frankrijk maar beter heel zorgvuldig formu
leren. Zoals de vraag hoe Charles de Gaulle er in
hemelsnaam in slaagde om zijn in juni 1940 roem
loos verslagen en bezette land amper vier jaar later
in het kamp van de geallieerde overwinnaars en de
na-oorlogse grootmachten terug te brengen. On
danks een relatief bescheiden rol op de slagvelden
mocht Frankrijk immers in 1945 een deel van het
verslagen Duitsland, inclusief een deel van Berlijn,
bezetten.
„Oh, la, Ui, dat is een pikante vraag. Een heel inte
ressante en pikante vraag" zo zegt een om advies
gevraagde historicus. „Ik kan u niet helpen. En ik
vrees dat het niet mee zal vallen om een echt kriti
sche deskundige te vinden. De Gaulle, de held uit
de Tweede Wereldoorlog, is in Frankrijk nog altijd
heilig en boven alle kritiek verheven".
Het ldopt dat de vraagstelling niet echt genuan
ceerd is en geen recht doet aan de vele duizenden
Franse verzetsstrijders, burgers en soldaten die het
leven lieten in de strijd tegen nazi-Duitsland. Maar
in verhouding tot de enorme menselijke en mate
riële verliezen die de andere geallieerde grootmach
ten tijdens de Tweede Wereldoorlog leden, betaalde
Frankrijk veruit de minst zware prijs voor haar aan
deel in de uiteindelijke overwinning.
BETERE TIJDEN
Dat Frankrijk met goed fatsoen in 1945 weer een
vooraanstaande rol op het wereldtoneel op kon ei
sen, dankt het vooral aan een man die in die juni
dagen van 1940 besloot het trieste lot van zijn land
een andere wending te geven. Aan de in 1940 rela
tief onbekende 49-jarige generaal Charles de Gaul
le, die in tegenstelling tot vrijwel de voltallige leger
top bleef geloven in betere tijden.
En die als een van de weinigen naar Londen uit
week om van daar uit de strijd voort te zetten. Hij
werd het gezicht en het symbool van het strijdende
Frankrijk, van een land dat zich ondanks de neder
laag en de bezetting bleef verzetten. Dankzij de
ruimhartige steun van Winston Churchill met wie
hij overigens al snel een haat-liefde verhouding
kreeg.
Churchill stak zijn waardering voor de Franse gene
raal niet onder stoelen of banken, maar heeft hem
ook heel wat keren hardop en hartgrondig ver
vloekt. De Gaulle wenste zich namelijk, ondanks
het feit dat hij aanvankelijk nauwelijks over geld,
manschappen of legitimiteit beschikte, niet als
Churchill's ondergeschikte te beschouwen maar
eerder als zijn gelijke.
De Gaulle's niet geringe pretenties, bluf en onbuig
zaamheid leverden hem veel vijanden op. Hij heeft
zich later, in zijn Mémoires de Guerre, min of meer
voor die starheid en arrogantie verontschuldigd.
Volgens De Gaulle moest hij juist zo hoog van de
toren blazen omdat hij er volstrekt alleen.voor
stond.
LEGENDE
Dankzij de hem door Churchill ter beschikking ge
stelde zendtijd op de BBC-radio groeide de eenza
me generaal al snel uit tot een levende legende in
bezet Frankrijk. Via Radio Londen stak hij zijn ge
desillusioneerde landgenoten een hart onder de
riem.
Dat Churchill af en toe grote problemen met de ei
gengereide Franse generaal had, is zwak uitgedrukt.
Die vallen echter in het niet bij de problemen die
De Gaulle later met de Amerikanen zou krijgen.
Met name president Roosevelt wilde jarenlang niets
van De Gaulle weten. En de Amerikanen hadden
aanvankelijk heel andere plannen met Frankrijk.
Ze wilden Frankrijk, net zoals Italië en Duitsland,
onder geallieerd militair bestuur stellen. Maar tegen
het eind van de oorlog beschikte de dwarse gene
raal over zoveel krediet in Frankrijk en in de inmid
dels bevrijde koloniën dat zelfs Roosevelt niet meer
om hem heen kon.
Dankzij de inspanningen van de legendarische ver
zetsheld Jean Moulin, een naaste medewerker van
De Gaulle, had het aanvankelijk versplinterde Fran
se verzet de krachten gebundeld en wist het de
Duitse bezetter via sabotage-acties veel overlast te
bezorgen. En hoewel de communisten binnen het
verzet het sterkst vertegenwoordigd waren, stond
het verzet vrijwel als één man achter De Gaulle.
Hoe populair De Gaulle inmiddels geworden was in
Frankrijk, bleek op 14 juni 1944, acht dagen na het
begin van dé geallieerde landingen in Normandië.
Toen de generaal na vier jaar voor het eerst weer
voet op Franse bodem zette, werd hij in het zojuist
bevrijde Bayeux door een uitzinnige menigte ont
haald.
De sluwe De Gaulle maakte meteen handig van de
gelegenheid gebruik om het bestuur van de al be
vrijde zones in handen te nemen. Nog voordat de
Amerikanen de kans hadden gehad om, zoals voor
zien, de bevrijde delen van Normandië onder mili
tair bestuur te plaatsen en nieuw geld in te voeren.
De geallieerden Montgomery en Eisenhower wa
ren woedend lieten het maar zo.
Veldmaarschalk Montgomery verwelkomt generaal De Gaulle op 14 ju
ni 1944 in Bayeux. fOto afp imperial war museum]
De Gaulle zou zijn Britse en Amerikaanse bondge
noten nog vaker op slinkse wijze zijn wil opleggen.
In de tweede helft van augustus was de slag om
Normandië gestreden. De geallieerden wilden ver
volgens zo snel mogelijk richting Duitsland opruk
ken om de zich in paniek terugtrekkende Duitse
troepen geen kans te geven zich opnieuw te organi
seren. Maar De Gaulle vond dat de bevrijding van
Parijs vanwege de symbolische waarde de absolute
prioriteit moest krijgen.
Het verzet in de Franse hoofdstad had, zonder de
komst van geallieerden af te wachten, alvast een
opstand ontketend tegen het Duitse garnizoen in
de stad. Zonder bijstand van buiten dreigde die op
stand op een bloedbad uit te lopen. En op de ver
nietiging van een deel van de stad. Onder druk van
die omstandigheden kreeg De Gaulle zijn zin. De
Tweede Franse pantserbrigade onder leiding van
generaal Leclerc, onderdeel van het Amerikaanse
Zevende Leger, kreeg toestemming om de omweg
naar Parijs te maken. Op 25 augustus werd Parijs
bevrijd. Nieuws dat wereldwijd een enorme emotie
los maakte.
Dé daaropvolgende dag maakte De Gaulle, beju
beld door miljoenen Parijzenaars, een triomftocht
over de Champs-Elysées. De eigengereide generaal
beleefde de mooiste uren van zijn leven. De schan
de van de nederlaag van 1940 was definitief uitge
wist en de mythe De Gaulle geboren.
De meeste Fransen wilden vervolgens niets liever
dan de zwarte bladzijde uit de Franse geschiedenis,
die het regime van Vichy met zijn grootschalige col
laboratie vormde, zo snel mogeljk omslaan. Dankzij
De Gaulle beschikten ze over een nieuw, aange
naam zelfbeeld. Dat van een grande nation die
zichzelf wist te bevrijden van de nazi-tyrannie. Dat
is, anno 1994, nog steeds het beeld dat de meeste
Fransen van de Tweede Wereldoorlog hebben.
Volgens een onlangs gepubliceerd opinie-onder
zoek van een Frans weekblad gelooft bijna negentig
procent van de Fransen dat Frankrijk zichzelf in
1944 heeft bevrijd met 'enige hulp' van de geallieer
den. Een opvatting die, voorzichtig gezegd, geen
recht doet aan de historische werkelijkheid en aan
de enorme inspanningen van de geallieerden. Ach
ter de mythe gaat een werkelijkheid schuil waarop
men niet bepaald trots kan zijn. Die van het
schaamteloos collaborerende Vichy-regime van
maarschalk Pétain.
PARUS. HANS GERTSEN
CORRESPONDENT
In potentie was het weer de
gevaarlijkste vijand van de
geallieerden. De natuurlijke
elementen hadden de inva
siemacht veel effectiever kun
nen vernietigen dan de Duit
se verdedigers. Een van de
belangrijkste mannen in het
geallieerde hoofdkwartier was
dan ook de Schotse kapitein
Jim Stagg, chef-meteoroloog
van de geallieerde opperbe
velhebber Eisenhower. Zijn
weersvoorspelli ngen werden
met ingehouden adem afge
wacht.
De geallieerden hadden begin
juni gekozen voor de uitvoe
ring van Operatie Overlord
omdat uit de statistieken
bleek dat dan de meeste kans
was op goed weer in het Ka
naal. Maar 1944 trok zich van
de statistieken niets aan en
een rits depressies met een
winters karakter beheerste de
noordelijke Atlantische Oce
aan.
De ideale omstandigheden
voor een succesvolle invasie
waren enkele dagen redelijk
weer, zwakke wind, kalme
zee, wolkenvelden niet lager
dan driehonderd meter en
goed zicht over ten minste
vijf tot acht kilometer. Dat
zou de enorme vloot in staat
stellen probleemloos over te
steken en veilig met nauwe
steun vanuit de lucht op de
stranden van Normandië te
landen.
Het was niet gemakkelijk voor
Stagg de juiste voorspellingen
te doen. De weersvoorspel
ling was destijds nog geen
hoogontwikkelde wetenschap
en tijdens de cruciale dagen
begin juni was de ontvangen
informatie onvolledig. De
Duitsers waren echter slech
ter af. Zij konden niet veel
meer doen dan uit het raam
kijken. De vijandige weersta
tions in IJsland, Groenland en
Spitsbergen (toebehorend
aan het bezette Denemarken
en Noorwegen) waren ver
overd en de geallieerden be
schikten over een veel groter
gebied om voorspellingen uit
op te maken.
D-Day was oorspronkelijk ge
pland voor 5 juni, maar twee
dagen~'daarvoor liet Stagg we
ten dat een gebied van hoge
luchtdruk naar het zuiden
trok, waardoor het Kanaal
kwetsbaarder werd voor de
pressies boven de Atlantische
Oceaan. Zijn volgende
briefing was zelfs nog pessi
mistischer en overtuigde Ei
senhower ervan het oordeel
van Montgomery terzijde te
schuiven en Overlord 24 uur
uit te stellen. Oorlogsschepen
werden teruggeroepen en
troepen op overvolle lan
dingsvaartuigen moesten nog
langer in de ellende blijven
zitten.
Maar tijdens de volgende
ontmoeting tussen de weer
mannen en de commandan
ten, zei Stagg dat er een over
gangsdag zou zitten tussen de
depressies. De tijd was pijn
lijk krap bemeten. Eisenhow
er wist dat als hij Overlord
uitstelde, de omstandigheden
niet meer voor 19 juni gunstig
zouden zijn.
Het was maar goed dat Ei
senhower koos voor 6 juni.
Op 19 juni begon de langste
zomerstorm in het Kanaal
sinds tientallen jaren. In drie
dagen tijd veroorzaakte die
vijf maal zoveel schade aan
de geallieerde schepen en de
provisorische havens
('muiberries') als de Duitsers
bij de invasie hadden gedaan.
Zou D-Day opnieuw zijn uit
gesteld dan had het een re
gelrechte ramp kunnen wor
den.
LONDEN WILL BENNET
VERTALING: L. NIEMANTSVERDRIET
„Waar zijn onze veteranen?vraagt Bem
hard aan zijn gevolg, terwijl hij zijn ogen
laat glijden over de zee van met medailles
behangen bejaarden. Op de vijfde rij gaan
vier handen omhoog. „O, hallo mannen,
leuk jullie weer te zien", klinkt het in het
bekende Duitse accent. „Maar waar zijn de
anderen?"
In Portsmouth werd Nederland vertegen
woordigd door vier voormalige militairen
en een prins van Duitse afkomst. De Britse
organisatoren hadden twaalf plaatsen gere
serveerd voor Nederlandse Normandië-ve-
teranen, maar die werden bezet door hun
Deense wapenbroeders van destijds.
De religieuze plechtigheid in de havenstad
werd gadegeslagen door 80.000 veteranen
en belangstellenden, van wie velen waren
gekomen voor een glimp van de VIP's: de
presidenten Clinton, Kovacs, Walesa en Ha-
vel, de premiers van Canada, Australië en
Nieuw-Zeeland, de groothertog van Luxem
burg, de koningen van Noorwegen en Bel
gië en uiteraard de Britse vorstin met een
groot deel van haar familie. „TVIaar wij heb
ben in de persoon van prins Bemhard een
uitstekende ambassadeur zegt kolonel
b.d. Anton Herbrink verdedigend. „Hij was
hier ook tijdens de oorlog, toen hij com
mandant was van de Binnenlandse Strijd
krachten".
Herbrink was een van de vier Nederlandse
veteranen in Portsmouth, voor wie de her
denking een soort Blitzkrieg was. Op zater
dag waren de Nederlanders in een lucht
macht-Fokker met de prins zelf aan de
knuppel naar Zuid-Engeland gevlogen, om
een dag later weer terug te keren naar de
Lage Landen.
„Niemand heeft ons uitgenodigd voor de
reis naar Normandië", zegt Winterswijk,
een andere veteraan, enigszins beteuterd
tegen Bemhard. De prins kijkt verrast, maar
zegt dan: „Nou ja, Normandië is ook niet al
les. De koningin moet vanavond terug naar
Parijs, er was in Normandië geen bed meer
te krijgen".
Het startschot voor 'het langste weekeinde'
werd zaterdag gelost in het gehucht
Southwick met een Garden Party voor alle
groten der Aarde. Zoals storm en regen vijf
tig jaar geleden generaal Eisenhower noop
ten D-Day 24 uur uit te stellen, zagen de ge
nodigden zich zaterdag door dezelfde weer
goden gedwongen hun tuinfeest binnen te
vieren in het toenmalige hoofdkwartier
van Eisenhower.
Het diner werd 's avonds gebruikt in de his
torische Guild Hall te Portsmouth, dat bij
meer prozaïsche gelegenheden wordt ge
bruikt voor optredens van de Chippendales.
Deze keer stonden de Chippendales buiten,
in de personen van president Clintons
breedgeschouderdelijfwachten.
De 'Drumhead Service', een oude militaire
traditie in Groot-Brittannië werd bijge
woond door 80.000 mensen. Hoewel zo'n
zevenduizend D-Day-veteranen de plech
tigheid gadesloegen, was dat minder dan
verwacht. De Amerikanen hadden meren
deels de voorkeur gegeven aan de bootreis
naar Normandië, waar de herdenkingen
vandaag verder gaan, sommige anderen
waren gestrand in de verkeerschaos.
Kort na het middaguur begon een vloot van
tweeduizend schepen op te stomen, gade
geslagen door een menigte die zich op som
mige plekken vijftig rijen dik op de kilome
terslange boulevard van Portsmouth had
opgesteld. De vloot werd voorafgegaan door
het koninklijke jacht Britannia. President
Clinton stapte later over op het vliegdek-
schip George Washington.
Precies volgens plan vlogen om 12.41 uur
twee Swordfïsh-bommenwerpers over het
koninklijk jacht, vliegtuigen die een vitale
rol hadden gespeeld bij het tot zinken brerl-
gen van de Italiaanse vloot bij Taranto. De
oude bommenwerpers werden gevolgd
door een Lancaster, twee Hurricanes en een
drietal Spitfires, alvorens vliegtuigen van re
center datum een aanval deden op de
trommelvliezen.
Prins Bernhard had eerder de woorden ge
sproken die zoveel aanwezigen door het
hoofd moeten hebben gespeeld: „Fantas
tisch, wat kunnen de Engelsen dit toch
goed".
LONDEN CEES VAN ZWEEDEN
CORRESPONDENT
Veertien vlaggen van veertien geallieerde landen, waaronder Nederland, bedekken de drums tij
dens de Drumhead-dienst in Portmouth. foto gill allen
