Bos
rond Frankfurt heilig
ZATERDAG 4 JUNI 1994
Concurrent van Schiphol mag geen nieuwe startbanen aanleggen
Walter en Kate Raiss: „De massale protesten
zijn verleden tijd." foto richard mooyman
De onbemande trein die passagiers over het luchthaventer
rein gaat vervoeren. foto flughafen frankfurt main ag
De grootste luchthaven van
■r Duitsland ligt verscholen in een bos
t bij frankfurt. Meer dan 900 keer per
dag wordt het kwinkeleren van
vogels overstemd door vliegtuigen
die rakelings over boom toppen
scheren. De Flughafen Frankfurt
Main AG investeert miljarden om de
1 positie bij de top drie van Europese
luchthavens te behouden, maar
begint de hete adem van Schiphol in
de nek te voelen. De ambitieuze
Nederlandse concurrent groeide
vorig jaar bijna twee keer zo hard.
En in tegenstelling tot Schiphol mag
Frankfurt geen nieuwe start- en
landingsbanen aanleggen. Flet bos
rond de luchthaven is heiligen de
politiek heeft geen trek in een
nieuwe 'ecologischeburgeroorlog'.
De luchthaven van Frankfurt mag alleen uitbreiden op het bestaande terrein. Moderne luchtgeleidingssystemen e
v terminalgebouw moeten e
RICHARD MOOYMAN»
De overeenkomsten tussen
Schiphol en de Flughafen
Frankfurt Main zijn frappant.
Beide luchthavens liggen middenin een
dichtbevolkt gebied en werken aan ingrijpen
de groeiplannen, waarbij het milieu zoveel
mogelijk moet worden ontzien. De concur
renten hebben allebei te maken met lastige
buurgemeenten, een kritische milieubewe
ging en omwonenden die klagen over geluid-
overlast en luchtvervuiling. Frankfurt heeft
één onmiskenbaar concurrentievoordeel bo
ven Schiphol: de centrale ligging in Europa.
In Frankfurt is werkgelegenheid evenals in
Nederland het belangrijkste argument om
fors uit te breiden. Met 53.000 mensen her
bergt het vliegveld van Frankfurt de grootste
concentratie werknemers van heel Duitsland.
Dat aantal moet in het jaar 2010 bijna zijn
verdubbeld. Een aanlokkelijk perspectief
voor Frankfurt, waar de werkloosheid stijgt
en de sociale problemen duidelijk zichtbaar
zijn. Daklozen slapen naast de geldautoma-
w ten van banken, die met wolkenkrabbers het
stadsbeeld domineren.
Zowel Schiphol als Frankfurt proberen zo
veel mogelijk passagiers en werknemers
vanuit de auto in het openbaar vervoer te
i krijgen. Het Financieel centrum aan de Main
ligt op slechts twaalf treinminuten van de
I luchthaven. Beide concurrenten werken hard
- aan verbindingen met hogesnelheidstreinen,
- die het vliegverkeer over korte afstanden
moeten terugdringen. Dit om de milieubelas
ting terug te dringen en ruimte te scheppen
voor vluchten over de lange afstand.
De drukke luchthaven van Frankfurt wil in
het najaar een tweede passagiersterminal in
gebruik nemen, die de bestaande krappe
aankomst- en vertrekhal moet ontlasten. De
uitbreiding is hoognodig, want op topdagen
in de zomer is het echt dringen geblazen.
Vooral toeristen raken gedesoriënteerd te
midden van de rijen met honderden in
checkende passagiers, zegt Rainer Gomol-
luch van de luchthaven Frankfurt.
Trots toont hij het nieuwe terminalgebouw
met veel staal en glas. „We zijn zeer tevreden
over het resultaat." De lichte terminal is uit
gerust met opvallende snufjes, zoals toiletten
die met regenwater worden doorgespoeld.
De luchthaven heeft milieuzorg al enige tijd
geleden tot een van de hoofddoelstellingen
gebombardeerd.
Gomolluch wijst omhoog, waar een onbe
mande trein over een lange spoorbrug de
passagiers binnen enkele minuten van het
ene naar het andere gebouw gaat vervoeren.
Alleen zijn de kosten van de nieuwe terminal
wat uit de hand gelopen. De begroting van
1,4 miljard D-mark werd met 600 miljoen
overschreden en de bestuursvoorzitter van
het toch al met verliezen kampende luchtha
venbedrijfkon ophoepelen.
Met nauwelijks verholen jaloezie kijkt de
luchthaven van Frankfurt naar Schiphol, on
langs opgerukt tot nummer 4 binnen Europa.
De Nederlandse luchthaven kan uitbreiden
met een vijfde start- en landingsbaan, waar
bij de grenzen aan de groei worden bepaald
door een nog vast te stellen geluidzone. De
Duitsers moeten zich zien te behelpen met
de bestaande drie banen. De deelstaat Hes
sen heeft de aanleg van nieuwe banen taboe
verklaard en het bos rondom de luchthaven
de status van bijna-heiligdom verleend.
De luchthaven van Frankfurt mag alleen
uitbreiden binnen het bestaande terrein, dat
ongeveer even groot is als Schiphol. De stren
ge beperkingen zijn het gevolg van de om
streden aanleg van de Startbahn West. De
'ecologische burgeroorlog' rond de aanleg
van de beruchte' derde startbaan bereikte een
climax aan het begin van de jaren tachtig. Op
hoogtijdagen bevonden zich duizenden de
monstranten in het stuk bos dat moest wij
ken.
Behalve tegen de kap van bomen richtten
de bezwaren zich onder meer tegen de ver
wachte toename van geluidoverlast en lucht
vervuiling. Het vredig begonnen en in de om
geving breed gedragen protest werd grimmi
ger nadat de politie met veel machtsvertoon
een huttendorp in het bos had afgebroken.
Aan de 'Berlijnse Muur' van prikkeldraad om
het bouwterrein werd uiteindelijk hevig ge
vochten, waarbij de ME kwistig knuppels en
traangas gebruikte.
De protesten mochten niet baten: de start
baan werd in 1984 in gebruik genomen. Maar
de demonstranten boekten toch een succes
je. De deelstaat Hessen de belangrijkste
aandeelhouder naast Frankfurt en de Bonds
republiek bepaalde dat het vliegveld
voortaan binnen de hekken moest blijven. De
protestbeweging viel uit elkaar nadat een
doorgedraaide tegenstander enkele jaren la
ter twee politie-agenten doodschoot. „God
zijdank is het de laatste jaren rustig", ver
zucht Gomolluch. Afgezien dan van een re
cente aanslag met een brandbom, waarmee
radicale tegenstanders mogelijk het tienjarig
bestaan van de baan wilden 'herdenken'.
Vernieuwingen
Frankfurt moet nu de gewenste groei ge
dwongen op het bestaande stelsel van twee
parallelle banen plus de startbaan West zien
te verwezenlijken. Een extra handicap van
het baanstelsel is dat de twee parallelle ba
nen zo dicht bijelkaar liggen, dat ze uit veilig
heidsoverwegingen niet onafhankelijk kun
nen worden gebruikt. De luchthaven denkt
niettemin de maximale uurcapaciteit door
technologische vernieuwingen flink te kun
nen verhogen.
De bedoeling is dat het vliegverkeer sneller
wordt afgewikkeld door moderne luchtgelei
dingssystemen. Ook wordt overwogen aparte
series te vormen van grote en kleine toestel
len, zodat de vliegtuigen veel dichter achter
elkaar kunnen starten en landen zonder ge
vaar van turbulenties. Specialisten zijn bezig
met het ontwikkelen van een waarschu
wingssysteem voor dergelijke turbulenties.
De omwenteling in Oost-Europa biedt
nieuwe kansen. De met ruimte woekerende
Flughafen Frankfurt kan over enkele jaren
beschikken over de helft van de aanpalende
Amerikaanse militaire luchthaven. De Ameri
kanen zijn aan het bezuinigen en gaan een
deel van hun luchtvloot naar een andere ba
sis overbrengen. „Als we die terreinen niet
zouden krijgen, was het heel moeilijk gewor
den", zegt Gomolluch. !?Dan waren we voor
bijgestreefd door Londen, Parijs en Amster
dam."
De luchthaven is verguld met de spoorlijn
die over het terrein van de luchtmachtbasis
loopt. Daarmee kan vracht straks ook per
spoor worden aan- en afgevoerd. Maar pro
blemen zijn er nog genoeg. De militairen
hebben enorme hoeveelheden kerosine laten
weglekken, die een bedreiging vormen voor
de drinkwatervoorziening. De kostbare sane
ringsmaatregelen moeten deels1 door de
Bondsrepubliek worden betaald. En de bo
dem herbergt nog talloze blindgangers uit de
T weede Wereldoorlog.
Met het vertrek van de Amerikanen raakt
Frankfurt ook een flink deel van de grootste
herriemakers kwijt. Vooral nachtelijke starts
van de luchtreuzen die werden gebruikt voor
bevoorradingsvluchten tijdens de Golfoorlog
en voedseldroppings boven Bosnië plegen
voor een ware klachtenregen te zorgen.
Uit de stad Frankfurt komen relatief weinig
klachten over vliegtuigherrie. De aan- en uit
vliegroutes lopen voornamelijk over minder
dichtbevolkte gebieden in de omgeving. De
luchthaven verwacht dat de geluidhinder in
de omgeving ondanks de groei van het vlieg
verkeer zal teruglopen, vooral door het ver
dwijnen van de meest lawaaiige toestellen.
De luchthaven heeft wel een geluidwerende
muur met een lengte van 3,5 kilometer moe
ten aanleggen.
Rond de luchthaven is een lijn getrokken,
waarbinnen in principe geen nieuwbouw
mag worden gepleegd. Omwonenden kon
den in het verleden geld krijgen voor het aan
brengen van geluidsisolatie. Daarbij is zo'n
vijftien miljoen D-mark uitgekeerd, een
schijntje vergeleken bij de omvangrijke isola
tieprogramma's rond Schiphol.
De Duitse luchthaven probeert met ver
schillende landingstarieven de herrie te be
perken. Verouderde toestellen betalen in
Frankfurt bijna twee keer zoveel voor een
landing dan de modernste vliegtuigen. On
danks de komst van luidruchtige Oost-
europese luchtvaartmaatschappijen neemt
het aandeel echte herrieschoppers in Frank
furt gestaag af.
De lawaaiproduktie van de vliegtuigen
wordt al jarenlang gemeten door 25 meetsta
tions. Bij klachten van omwonenden kunnen
vliegtuigen worden opgespoord die te laag
vliegen of zich niet aan de voorgeschreven
routes houden. Een nieuwtje is dat lucht
vaartmaatschappijen een korting op de lan
dingstarieven kunnen krijgen als ze zo stil
mogelijk vliegen.
Het Hessische verkeersministerie heeft een
man in dienst met de taak nodeloos vliegla
waai 'tot nul te reduceren'. Deze Johann
Bruinier spreekt een hartig woordje met pilo
ten die zich niet aan de voorgeschreven rou
tes houden. En met flauwe smoesjes hoeven
ze niet aan te komen, want de strenge Brui
nier heeft zelf jarenlang gevlogen. ,,lk word
serieus genomen." Als het moet schrijft hij
vliegmaatschappijen officieel aan, wat een
aantekening in het dossier van de piloot kan
opleveren. Een enkele keer kan een berisping
zelfs tot een boete leiden.
De nachtvluchtbeperkingen zijn in Frank
furt minder streng dan ze op het eerste ge
zicht lijken. Zo mogen tussen elf uur 's
avonds en zes uur 's ochtends geen charter
vliegtuigen starten en is er tussen twaalf en
vijf een landingsverbod, voor vliegtuigen van
Lufthansa tussen een en vier uur. Maar lijn-
dienstvluchten mogen de hele nacht starten,
mits ze met geluidarme toestellen vliegen.
Met gemiddeld zeventig vliegtuigbewegingen
per nacht is het in Frankfurt in de praktijk
ruim twee keer zo druk als op Schiphol.
De Duitse luchthaven schermt met een on
derzoek dat is uitgevoerd in opdracht van de
Europese Commissie, waaruit zou blijken dat
Duitsland de strengste milieuvoorwaarden
aan luchthavens oplegt. Nederland komt
daarbij op een derde plaats. Maar als Brui
nier hoort van de nachtvluchtbeperkingen en
het omvangrijke isolatieprogramma op
Schiphol, suggereert hij dat Nederland wat
milieunormering betreft in werkelijkheid wel
eens boven Duitsland zou kunnen uitkomen.
Vrachtcentrum
Ondertussen doen milieu- en bewonersgroe-
pen in de omgeving van Frankfurt weer van
zich spreken. De luchthaven maakt haast
met de plannen voor een nieuw vrachtcen
trum, Cargo City Siici. Daarvoor moet aan de
zuidkant van het terrein een stuk bos worden
gekapt. Het ziet ernaar uit dat de luchthaven
hiervoor toestemming krijgt. „Deze bomen
staan binnen de omheining. Daar mag de
luchthaven doen wat ze wil", aldus een top
ambtenaar van de gemeente Frankfurt.
„Ach, het gaat maar om een paar sparren
en dennen. Een echt bos kun je het niet noe
men", zo relativeert luchthavenwoordvoer
der Gomolluch. Maar de milieubeweging
denkt daar anders over. Liefst 22 hectare
prachtig bos moet worden gerooid, waaron
der eiken en beuken van 180 jaar oud, zo
zeggen Walter en Kate Raiss met ingehouden
woede. Een keurig echtpaar van respectabele
leeftijd uit het plaatsje Walldorf, dat vroeger
heeft geprobeerd de aanleg van de Startbahn
West per referendum tegen te houden.
Aan het begin van de jaren tachtig voorza
gen ze de demonstranten in het bos nog van
drank en spijzen. Aanvankelijk kregen ook de
ME-ers stukken taart toegestopt, maar dat
was na de eerste schermutselingen al snel
voorbij. Zelf hebben ze nooit geweld ge
bruikt. „We wilden ons alleen laten wegdra
gen,- maar de politie begon erop los te tim-
De massale protesten tegen de luchthaven
zijn voltooid verleden tijd, zegt Kate Raiss.
„De mensen zijn teleurgesteld en gefrus
treerd." Maar tijdens een onlangs gehouden
eerste protestbijeenkomst tegen de plannen
voor de nieuwe Cargo City kwamen wel 250
mensen opdagen, zo stelt ze tevreden vast.
De Biirgerinitiatiei'e gegen Flughafenenveite-
rung Mörfelden-Walldorf is voorzichtig aan
een tweede leven begonnen.
De organisatie van omwonenden vindt de
kap van bomen voor de Cargo City Süd onac
ceptabel. Daarmee valt volgens het echtpaar
Raiss ook een laatste barrière tussen Walldorf
en de luchthaven weg. „Dan zal het hier 's
nachts nooit meer donker zijn." Ook hebben
ze grote bezwaren tegen de toename van het
vrachtverkeer op de weg.
Walter en Kate Raiss hebben niet de illusie
dat de plannen kunnen worden tegengehou
den. „Dat vrachtareaal komt er toch wel. Wij
zeggen: vestig het over een paar jaar op het
terrein van de luchtmachtbasis. Maar zo lang
schijnt de luchthaven niet te kunnen wach-
Vertrouwd
Walter Raiss heeft als voorzitter van de plaat
selijke afdeling van de grote milieu-organisa
tie BUND ook ernstige bedenkingen tegen de
ongebreidelde groei van het vliegverkeer. Dit
leidt volgens hem tot verspilling van brand
stof, luchtvervuiling, aantasting van de ozon
laag en het versnellen van het broeikaseffect.
De argumenten zijn vertrouwd, ook de Ne
derlandse milieubeweging brengt ze tegen de
groei van Schiphol in stelling.
Aan wantrouwen ontbreekt het in de ge
meenten rond de Flughafen Frankfurt even
min, ook al probeert de luchthaven de regio
mild te stemmen door voorlichtingscampag
nes en gulle schenkingen aan plaatselijke
verenigingen en clubs. Door het vrachtareaal
aan de uiterste zuidkant van het terrein te
bouwen, blijft er straks genoeg plaats over
voor een vierde baan, zo waarschuwt de her
boren protestbeweging.
De luchthaven van Frankfurt zegt zich neer
te leggen bij het door de politiek opgelegde
uitbreidingsverbod. „Maar intern wordt er
natuurlijk wel gediscussieerd over de aanleg
van een nieuwe baan", aldus een luchtha
venfunctionaris. „Niemand kan het denken
daarover verbieden."
De luchthaven wil weerstanden bij omwonenden wegnemen. Hier i
centrum van Frankfurt.
informatiestand in het
foto richard mooyman
