'Spiertje, spiertje. Kom dan'
i
Voyeur op heterdaad betrapt
Cultuur Kunst
Straattheaterfestival
in centrum Sassenheim
Leerlingen Briër presteren goed
ZATERDAG 4 JUNI 1994
Afdeling Nabije Oosten weer geopend
leiden» Vanaf vandaag is de afdeling Nabije Oosten van het
Rijksmuseum van Oudheden in Leiden weer geopend. Deze af
deling, die gedurende drie maanden niet toegankelijk was voor
het publiek, geeft de bezoeker in een nieuwe, eigentijdse presen
tatie een indruk van de diversiteit aan culturen die in het Nabije
Oosten geleefd hebben.
Patrick Bruel in concert
Rotterdam Frankrijks meest populaire krullebol Patrick Bruel
zal op woensdag 28 september een eenmalig concert geven in
het Rotterdamse Ahoy'. De kaartverkoop voor dit concert is van
daag begonnen bij de bekende adressen.
Open ateliers in Alphen
alphen aan den run» Alphense kunstenaars zetten op zaterdag 11
en zondag 12 juni de deuren van hun ateliers open voor het pu
bliek. Het jaarlijkse evenement wordt georganiseerd door de
Stichting Alphense Ateliers. Belangstellenden kunnen terecht bij
Marieke van Amerom, Willem van den Broek en Gerdy Oskam,
allen aan de Hooftstraat 233, Margreet Holtkamp, Haringvliet
20, Hka Kunst, Paddestoelweg 4, en bij Ger Supheert, Stuifzwam
66. Bezoekers zijn welkom tussen 11.00 en 17.00 uur.
Hofjeswandeling door Leiden
leiden Onder leiding van drs. H. Rijken wordt op dinsdag 7 juni
een hofjeswandeling door Leiden gehouden. Tijdens de twee
uur durende wandeling wordt een aantal hofjes bezocht en is er
uitleg over hun geschiedenis. Leiden en Haarlem zijn de enige
steden in Nederland waar nog een groot aantal hofjes goed be
waard zijn gebleven. Deelnemers dienen om 14.00 uur aanwezig
te zijn in de foyer van het K&O-gebouw, aan de Oude Vest 45 in
Leiden. Deelname kost 12,50 gulden, 10 gulden voor K&O-leden.
Kaartverkoop bij K&O, tel. 071-141141.
Cabaret en muziek in Ex-Voto
voorhout Cabaretier Arthur Umbgrove en zanger/muzikant
Maarten van Roozendaal geven op donderdag 9 juni een voor
stelling in Ex-Voto, aan de Gaasbak 1 in Voorhout. Aanvang:
20.00 uur, de entree is 10 gulden.
Tiende Leidse Orgeldag
leiden In verschillende Leidse kerken worden volgende week
zaterdag orgelconcerten gegeven ter gelegenheid van 10e Leidse
Orgeldag. Het eerste concert begint om 10.00 uur in de Waalse
Kerk aan de Breestraat, de slotmanifestatie is om 16.00 uur in de
Hartebrugkerk aan de Haarlemmerstraat. In de kerken is een
programmaboekje verkrijgbaar waarin alle concerten zijn ver
meld.
Expositie werk van Theo Bosch
Amsterdam In galerie Arcam in Amsterdam is tot en met 9 juli
een expositie van het werk van de in april dit jaar overleden ar
chitect Theo Bosch te bezichtigen. Op deze expositie is onder
meer zijn werk te zien voor het Gerechtshof in Groningen, plan
nen voor het Olympisch Stadion Terrein in Amsterdam en het
werk voor recent opgeleverde woningbouw in Nijmegen.
Postuum gratie voor Oscar Wilde
londen Outrage, een organisatie die opkomt voor de rechten
van homoseksuelen, heeft de Britse koningin Elizabeth gevraagd
de 19e-eeuwse toneelschrijver Oscar Wilde postuum gratie te
verlenen. De auteur van ondermeer 'The importance of being
Earnest' en 'The picture of Dorian Gray' zat vorige eeuw twee
jaar gevangen omdat hij een homoseksuele relatie onderhield.
Homoseksualiteit gold in Groot-Brittannie tot 1967 als een mis
drijf. Woordvoerder Peter Tatchell van Outrage noemt Wilde
'het slachtoffer van onrechtvaardige wetten'. Zijn gevangenne
ming was 'een smet op het rechtssysteem'. Volgens Tatchell is
het aan de barre omstandigheden in de gevangenis te wijten dat
Wilde drie jaar na zijn vrijlating op 46-jarige leeftijd kwam te
overlijden.
Toneelgroep Panclemonia brengt dr. Zander uiterst aanstekelijk tot leven:
Heen, weer. Op, neer.
Spreid, sluit. Hoog, hoger,
hoogst. In het auditorium
van het Boerhaave Muse
um in Leiden duwt een
man een vrouw in de
meest vreemde posities. Zij
laat dit 'gesol' met haar li
chaam zonder protest toe.
Want de handen die aan
haar trekken en duwen zijn
van dokter Zander, de gro
te liefde van studente Lena
Petterson. Het zwoegende
tweetal is lid van theater
groep Pandemonia. Met
hun voorstelling 'Dokter
Zanders ijzeren greep'
brengen ze uiterst aanste
kelijk in beeld hoe deze
Zweed eind vorige eeuw
machines bedacht om het
menselijk lichaam in vorm
te krijgen en te houden.
„Spiertje, spiertje. Kom dan."
Dokter Zander, een rol van Lei-
denaar Eugène Tros, kneedt,
trekt en duwt. „Zoals een poe
zenliefhebber zijn kat allerlei
kunstjes leert met zoete woord
jes, zo werk ik ook." Hij laat Le
na (Julia van Rooyen) rechtop
zitten op de behandeltafel en
ontdoet haar van haar corset.
„Martelwerktuig", bromt hij.
Terwijl zijn patiënte hem ver
liefd aankijkt, gaat Zander puf
fend verder met de behande
ling. „Het probleem moet toch
ergens anders zitten."
Lena moet op haar buik op de
behandeltafel liggen. Zander
trekt haar naar de rand zodat ze
met het bovenlijf in het luchtle
dige hangt. De inmiddels hevig
hijgende dokter duwt zijn gewil
lige patiënte in nieuwe posities.
Na nog een aantal strekoefenin
gen, houdt hij het voor gezien.
„Ik ben op maar de spier vraagt
om meer. U begrijpt nu wel dat
een heilgymnast weinig patiën
ten per dag kan helpen."
Zander filosofeert over ma
chines. Patiënte Lena illustreert
zijn verhaal. Ze neemt plaats op
een bureaustoel onder een
Op, neer. Spreid, sluit. Terwijl zijn patiënte hem verliefd aankijkt, gaat Zander puffend verder met de behandeling.
soort galgje. Twee touwen lopen
via katrollen bovenop uit in vier
beugels. Lena zet haar handen
en voeten erin. Ze doet haar oe
feningen terwijl uit de boxen
het gepuf en gehamer van
stoommachines komt. Lena
knapt er zichtbaar van op en
verlaat dansend het 'apparaat'.
De patiënt is genezen, einde
voorstelling.
Spannend
Het is de tweede keer dat Boer
haave een tentoonstelling laat
verbeelden in een toneeluitvoe
ring. Pandemonia speelde eer
der de voorstelling 'Beenhakker'
tijdens de expositie 'Van piskij
kers tot heelmeesters'. „Dat was
een groot succes", vertelt Tony
Maples, scriptschrijver van bei
de stukken. „Het Was heel span
nend en leerzaam, vooral voor
kinderen. 'Dr. Zander' is minder
grof-komisch als 'Beenhakker'.
Dit is meer een keukenroman
die zich afspeelt in de behan
delkamer."
„Het verschil in aanpak komt
ook omdat we voor 'Beenhak
ker' meer informatie hadden.
Zo konden we uitgebreid lezen
hoe je vroeger een been afbond
en daar kun je natuurlijk leuke
scènes over schrijven. Gustav
Zander was een Zweed en hij
werkte in een meisjespensio
naat. Veel meer weten we niet
van hem. En dat hij machines
uitvond omdat een fysiothera
peut geen constante kracht kan
uitoefenen en een apparaat wel.
Daarom komen we ook met Le
na Petterson, een leerlinge in
het meisjespensionaat die ver
liefd is op haar gymleraar Zand-
Die romantische inbreng is
één van de aardige ingrediënten
in de voorstelling. Het werkt
zeer op de lachspieren om
Zander serieus te zien zwoegen
foto ben de bruyn
terwijl patiënte Lena hem met
koeieogen van verliefdheid aan
kijkt. Hoewel de Zweed met in
gewikkelde toestellen beroemd
heid verwierf, vertelt Pandemo
nia zijn verhaal met simpele
middelen en op een uiterst aan
sprekende manier.
'Dokter Zanders ijzeren greep'
is tot 15 augustus te zien in het
auditorium aan de Lange St.
Agnietenstraat 10. Pandemo
nia speelt op 5 en 19 juni en in
de maanden juli en augustus
elke zondag en woensdag. De
voorstellingen beginnen om
14.00 uur en 15.00 uur.
Beeldhouwer Jan Vaes overleden
breda anp
De Bredase beeldhouwer Jan Vaes is, naar nu pas bekend is gewor
den, in de nacht van zondag op maandag overleden. Vaes is 67 jaar
geworden. De dag voor zijn overlijden opende burgemeester Nij-
pels nog een tentoonstelling waarop werk van Vaes is te zien.
SASSENHEIM BRENDA FILIPPO
Nadat de toneelgroep Elckerlyc
eerder tevergeefs bij de ge
meente aanklopte voor subsi
die, krijgt Sassenheim op zater
dag 25 juni toch een straatthea-
terfestival. De Ondernemersver
eniging Sassenheim (OVS)
steunt het initiatief dat maxi
maal tienduizend gulden mag
kosten. Aan de Hoofdstraat tre
den elf groepen op die in totaal
vijfendertig acts verzorgen.
De toeschouwers kunnen van
twaalf tot vijf uur 's middags
twaalf verschillende voorstellin
gen' bekijken. De Hoofdstraat is
in vier zones verdeeld. Elk op
treden duurt vijfendertig minu
ten. „Voor mij is het festival ge
slaagd als er veel mensen ko
men. En als die ook nog eens
rondlopen met het programma
in hun hand, omdat ze zoveel
mogelijk optredens willen zien,
is het helemaal geweldig," aldus
coördinator C. in der Rieden
van toneelgroep Elckerlyc.
Om zijn 40-jarig jubileum te
vieren, organiseerde Elckerlyc
in 1990 voor de eerste keer
straattoneel in het bollendorp.
„Na afloop was iedereen ontzet
tend enthousiast. Mensen ble
ven vragen om een vervolg,"
zegt In der Rieden. Het daarop
volgende jaar slaagde de groep
er echter niet in om het beno
digde geld bij elkaar te krijgen.
Voor de laatste duizend gulden
klopte Elckerlyc bij de gemeente
aan, maar die weigerde.
Dit jaar lukte het dus wel. In
der Rieden belooft dat het 'op
nieuw een spektakel' zal
den. Hij is van plan om hei
nement om twaalf uur 's mid
dags te openen met enkele kin
deren van basisschool De Over
plaats. „De opening heeft iets te
maken met het festival en het
wereldkampioenschap voetbal.
Die dag speelt Nederland na
melijk tegen België. Maar verder
zeg ik niets over."
Het gevarieerde programma
bestaat uit toneel, middeleeuw
se muziek en een pantomime-
act. Zelf verzorgt Elckerlyc ook
een toneelstuk. Voor de kinde
ren komt er een speciaal kin
dertheater, aan de Hoofdstraat,
waaraan de kinderen zelf kun
nen meedoen." De groep stelt
twee kramen op met kleding en
andere spullen waar de kinde
ren uit kunnen kiezen." Er komt
nog een speciale krant uit met
informatie over het festival.
Maastricht De nieuwbouw voor het Bormefantenmuseum in Maastricht wordt gekenmerkt door een
opvallende toren. Het nieuwe museum is ontworpen door de Italiaanse architect Aldo Rossi. De bouw is
thans gereed, maar pas in maart 1995 zal de nieuwe behuizing voor de collectie van het Bonnefantenmu-
seum toegankelijk zijn voor het publiek. foto anp
Van Goghmuseum verwerft tekening Van Gogh
AMSTERDAM ANP
Het Van Goghmuseum in Am
sterdam heeft onlangs een teke
ning van Vincent van Gogh aan
gekocht. Het gaat om een vroeg
werk uit 1881, waarop de groot
vader van de kunstenaar staat
afgebeeld. Het portret van opa,
die net als zijn kleinzoon Vin
cent van Gogh heet, is vanaf 7
juni in het prentenkabinet van
het
Het
Van Gogh in Etten maakte. Het
blad van zo'n 35 bij 26 centime
ter is afkomstig uit de verz
ling van de Haagse kunsthande
laar J. Nieuwenhuizen Segaar
bezit slechts vijf Hoeveel het museum ervoc
deze vroege tekeningen die taalde blijft onbekend.
BEELDENSTORM
F 1 A T
officium
Censorum
Het beeld van Herman Boer
haave is met verf besmeurd. Uit
de sokkel groeit onkruid en
rondom ligt het vol platgetrapte
bierblikken. Het hekje dat ooit
ter bescherming om het beeld
houwwerk werd gezet, is door
een dronken automobilist kapot
gereden.
Bijna 100 jaar staat de oprichter
van de universitaire kliniek daar
nu, tegenover de oude hoofdin
gang van het Academisch Zie
kenhuis. Verwaarloosd maar
voornaam, vormelijk en toch
bescheiden. Nu en dan ga ik er
langs, om wat van gedachten te
wisselen met de bronzen ge
neesheer. Onlangs trof ik hem
aan in een sombere stemming.
„Mijn hedendaagse collega's
zijn van mij vervreemd," zo
sprak het beeld mij toe. Ik vroeg
hem wat hij bedoelde en hij
vervolgde: „De roeping van de
moderne arts is niet langer de
onvoorwaardelijke trouw aan de
eed van Hippocrates. Het enige
wat de medici tegenwoordig in
teresseert zijn bacteriën en vi
russen. Ze bekijken de wereld
alleen nog maar door hun mi
croscoop."
„U overdrijft," wierp ik tegen.
„Geenszins! In hun fixatie op
amoeben en microben zijn ze
het het zicht op de werkelijk
heid volkomen kwijtgeraakt. Zie
toch eens hoe ze mijn uitzicht
bedorven hebben! Nieuwbouw
noemen ze dat, die lompe dra
gonder achter de nobele pavil
joens van mijn mooie zieken
huis! Een meetkundige ontspo
ring, dat is het. Een teken des
tijds! Iedere vorm van natuur
lijkheid uitgebannen!
„Maar de ziekten worden te
genwoordig toch beter bestre
den dan in uw tijd," probeerde
ik.
„Ik vertrouw het niet," gromde
hij. „Wie niet kan kijken, ver
doolt. De medici hebben het
zien verleerd. Hun oog is niet
meer de kaars des lichaams, die
het innerlijk verlicht, maar een
lichtgevoelige cel, waarin ze
met laserstralen prutsen.
Schoonheid betekent voor hen
hooguit dat de vloer geboend is.
Het woord kunst kennen ze
slechts van kunstbeen en kunst
nier. Zeg ik lentebloesem, zeg
gen zij pollen. Zeg ik knappe
deerne, beginnen zij over vita-
„Maar wat wilt u dan?" vroeg ik.
„Proportie! Humaniteit!" riep
hij. „De menselijke maat is
zoek. Objectief en oculair zijn
de enige norm. Die obsessie
voor uitvergrotingen! Hebt U
het gezien? In de nieuwe hal
van het AZL? Daar hebben ze
zo'n buitensporige uitvergroting
van een oud schilderij opgehan
gen, pal naast een even grote
foto van één of ander genetisch
gemanipuleerd stuk kankercel.
Vermeer in giga-vision als pen
dant van de electronen-micro-
scoop. Alsjeblieft. Schaamte
loos!"
De blik van de grijsaard dwaal
de af. „Dat kwajongens mijn
beeltenis bekladden vind ik
minder erg dan die megalo
mane micromanie van mijn
collega's. Let op mijn woorden:
dit loopt fout af."
Het beeld begon binnensmonds
te orakelen. Ik verstond niet
veel meer. vertrouw het niet
ving ik nog op. En: on
smakelijke grootheidswaan
miereneukershet oog is
weg..."
Toen zweeg het beeld.
ONNO SCHILSTRA
BEELDENDE KUNST
let Center Gezien 3/6 Leidse Schouw-
Wie denkt dat je op een ballet
school alleen wat pasjes en
mooie bewegingen leert heeft in
Total Dance' van het Leids Bal
let Center van Marjolein Briër
kunnen zien dat er heel wat
meer bij komt kijken. Voor de
pauze dansten leerlingen van
verschillende leeftijdsgroepen.
Het begon bij de kleintjes die
met hun huppelpasjes en bui
ginkjes de stemming er al
meteen in brachten. De groe
pen daarna lieten een steeds
hoger niveau zien. De bewegin
gen werden netjes uitgevoerd:
in verder gevorderde groep
kwamen daar gemak en gevoel
voor muziek bij. Behalve klas
sieke dans was er ook jazz-bal-
let. Grappig was het dansstuk
dat begon als een menuet met
fraaie jurken en van wc-rollen
gemaakte pruiken. De kos
tuums maakten plaats voor
kleurige pakjes en er brak een
vrolijke jazz-dans aan. In de
volgende delen werd een steeds
veelzijdiger techniek toegepast.
Na de pauze werd getoond
dat dans niet alleen techniek is.
We kregen nu echt danstheater
te zien. Vooral het eerste werk
had een grote dramatische
kracht. Het was een abstract
verhaal over de gewelddadige
verbreking van tedere gevoe
lens. Een lyrische vriendschaps-
dans werd onderbroken door
dreigend marcherende jongens
in zwarte jassen.
Er volgden nog vele hoogte
punten, waarin de leerlingen
goed in de choreografie zaten:
een bewogen liefdesduet, een
sierlijke solo, een gesmeerd lo
pende Latin Jambo' met een
uitstekende presentatie, een
sprookjesachtige dans met fan
tasierijke moderne bewegingen,
een mannendans met een soms
grappig aandoende stoerheid
en als finale een engelachtig ta
fereel met een mooie opbouw.
Marjolein Briër is er duidelijk in
geslaagd het beste uit haar leer
lingen te gebruiken voor een af
wisselende dansavond.
Het kunstwerk dat een kunste
naar vervaardigt, of dit nu een
installatie, beeldhouwwerk of
schilderij is, kan ontstaan
vanuit op een bepaald thema,
of vanuit een systematisch on
derzoek met betrekking tot het
onderwerp. Een kunstwerk kan
ook alleen de functie van deco
ratie hebben, zoals een sieraad.
Een kunstenaar kijkt op zijn
eigen wijze naar de werkelijk
heid zoals deze zich aan hem
voordoet en vertaalt zijn idee
hierover in zijn werk. Soms
bootst de kunstenaar de werke
lijkheid na op direct herkenbare
wijze. Maar altijd is het per
soonlijk handschrift van de ma
ker aanwezig. Geen kunstwerk
iegelijk.
Het is de taak, voorzover je
van 'taak' kunt spreken, van de
toeschouwer om te kijken of de
visuele taal van de kunstenaar
begrijpelijk is. Soms begrijpt de
toeschouwer wellicht de visie
van de kunstenaar niet, maar
spreekt het kunstwerk hem wel
aan, door de compositie, de
kleur, of de uitstraling van het
werk.
De kunstenaar toont in zijn
werk in elk geval iets van zich
zelf, zijn wijze van denken. En
hiermee geeft hij zich bloot aan
de toeschouwer. Dit gegeven,
het kijken van de toeschouwer
en het bekeken worden van de
kunstenaar, is het uitgangspunt
voor een tentoonstelling in de
Burcht. Tien kunstenaars, ama
teurs, jonge kunstenaars die net
van de academie komen en vol
wassen kunstenaars met enkele
jaren ervaring, tonen er hun
werk.
Het uitgangspunt van de ten
toonstelling komt in het werk
van Ton ten Donkelaar heel
duidelijk naar voren. Zijn serie
'Kijken' (olieverf op linnen) laat
figuren zien met op de plek van
het hoofd een camera. De figu
ren weten zich bekeken door de
toeschouwer, maar tegelijkerijd
registreren zij de bewegingen
van deze 'voyeur' door hun ei
gen hoofdcamera.
Een ander werk van Ten Don
kelaar toont een copulerend
stel. Het werk heeft de titel
"Voyeur'. Niet alleen de toe
schouwer buiten het beeld is de
voyeur. Ook binnen het schilde
rij zijn ogen waarneembaar.
Ogen, zonder hoofd. Ze bevin
den zich op vele plaatsen in het
hele beeld. De pupillen van de
ogen bekijken het stel, maar
ook de toeschouwer wordt be
keken. Het 'kijken en bekeken
worden' is dubbel. De kunste
naar toont zijn idee over het kij
ken en bekeken worden. Tege
lijkertijd voel je je als toeschou
wer door het kunstwerk - en in
direct de maker - bekeken, en
dus op heterdaad betrapt. In
zijn werken Pandora 1 en 2 zijn
wederom ogen (met hoofden)
waarneembaar. Ook zij 'kijken'
terug.
De sieraden van Alfred Tem
pelman zijn niet alleen om te
dragen, als decoratie. Na het
dragen gaan ze in een zoge
naamd droomkastje en kunnen
ze als zelfstandige kunstwerken
bekeken worden.
Het uitgangspunt van de ten
toonstelling is niet echt origi
neel, kunst is er nou eenmaal
om naar te kijken en om het
vanuit dit kijken te beleven en
te waarderen (of niet). Binnen
dat kader van de tentoonstelling
valt het werk van Ten Donke
laar en Tempelman op omdat
zij het uitgangspunt 'kijken en
bekeken worden' een eigen
wending geven.
