Een
perfecte
verrassing
Winston Churchill: 'Invasie is ons opgedrongen'
WOENSDAG 1 JUNI 1994
CEES VAN ZWEEDEN
Een Amerikaanse soldaat bij de
inscheping, foto us army me
morial de caen
Als ze in het westen aanvallen", had de
Duitse Führer Adolf Hitler in december
1943 gezegd, ,,zal de uitkomst van die aan
val de oorlog beslechten". De aanval kwam
op 6 juni 1944, volgende week maandag
precies vijftig jaar geleden. Onder dekking
van de duisternis stoomde de grootste ar
mada die de wereld ooit had gezien op naar
de kusten van Normandië: 9 slagschepen,
23 kruisers, 104 torpedobootjagers, 71 cor-
vetten en 6.483 andere vaartuigen.
Britse parachutisten van de Zesde luchtlan
dingsdivisie landden bij duizenden tegelijk
benoorden Caen. Amerikaanse para's van
de 101ste en 82ste luchtlandingsdivisies
sprongen dertig kilometer oostelijk daarvan
naar beneden. Operatie Overlord was be
gonnen.
Hitler had het goed gezien. Zijn legers in de
Sovjetunie werden genadeloos teruggedre
ven of vernietigd. Tussen juli 1943 en mei
1944 alleen al verloor hij 41 divisies aan Sta-
lins stoottroepen. In Zuid-Europa hadden
de geallieerden sinds hun invasie van Sicilië
150.000 van zijn mannen uitgeschakeld.
Voor Hiüer was er nog maar één manier om
de oorlog te winnen: een groot deel van zijn
59 divisies in Noordwest-Europa naar het
oostfront dirigeren. Maar daarvoor moesten
die divisies eerst de Brits-Amerikaans-Ca-
nadese legermacht met daarbij onder
meer ook Poolse en Nederlandse onderde
len verslaan die zich in Zuid-Engeland
opmaakte voor de oversteek.
De geallieerde aanval zou komen, dat stond
vast. Wat Hitier echter niet wist, was waar
en wanneer. Onder leiding van veldmaar
schalk Erwin Rommel waren langs de kust
met name in Noord-Frankrijk, maar ook
in Nederland en België over honderden
kilometers bunkers verrezen van waaruit
het vuur kon worden geopend op de vijand.
Het bouwtempo lag aanvankelijk laag, pas
aan het einde van 1943 werd de Atlan-
tikwall echt prioriteit gegeven. Daarachter
lagen de mobiele divisies, waarvan er vier
gepantserd waren.
De Britse inlichtingendienst MI5 trok alle
Amerikaanse GI's po
seren voor de foto
graaf in Zuid-Enge
land in de dagen
voorafgaande aan de
'Full victory, nothing else' is het parool dat de geallieerde opperbevelhebber Eisenhower zijn pa
ra's geeft vlak voor vertrek naar Normandië.
registers open om Hitier en zijn generaals te
misleiden. De Britten stuurden een acteur
naar het Middelandse Zeegebied om de in
druk te wekken dat de aanval daar zou ko
men; de acteur speelde generaal Bernard
Montgomery. Maar Hitier geloofde niet dat
de geallieerden op de Franse zuidkust wil
den landen. Zijn instinct zei hem dat het
Noord-Frankrijk zou worden. Maar waar
precies?
In Oost-Kent, zo wisten de Duitsers, was
een legermacht van 150.000 manschappen
geconcentreerd. Verkenningsvliegtuigen
hadden met 'toestemming' van de Brit
ten, als onderdeel van het misleidingsplan
Operatie Fortitude die formidabele aan
tallen tanks gefotografeerd bij Dover, als
mede landingsvaartuigen en militaire ha
veninstallaties. Dat alles duidde maar op
één ding: de geallieerden zouden de kortste
oversteek nemen, die naar Calais.
Maar de tanks waren van rubber en de lan
dingsvaartuigen namaak. De haveninstalla-
De geallieerde invasie van Nor
mandië van juni 1944 is de ge
schiedenisboekjes ingegaan als
een van de grote succesverha
len uit de moderne militaire
geschiedenis. Ondanks alle
slachtoffers en de zware in
spanningen die het heeft ge
kost om het doel, de bevrijding
van Europa, te bereiken. Eind
goed, al goed, zeggen we dan.
Maar alles had ook anders
kunnen lopen en dan zou de
kaart van Europa er heel anders
hebben uitgezien. Want hun
eendracht op en na D-Day kan
niet verhullen dat de geallieer
den twee jaar lang hadden ge
bakkeleid over de zin en haal
baarheid van de invasie.
„De basisafspraak onder de
geallieerden over de invasie
heeft meer op het spel gestaan
dan men vaak heeft beseft'',
schrijft de in Duitsland geboren
Amerikaanse geschiedkundige
Gerhard Weinberg in A World
at Arms. Hij citeert Winston
Churchill, die in april 1944 de
invasie nog beschreef als 'een
operatie die ons door de Rus
sen en de Amerikaanse militai
ren is opgedrongen'.
Aan de andere kant van de
oceaan waren er al evenzeer
twijfels, ook al waren president
Franklin Roosevelt en diens
chef-staf generaal George
Marshall vóór de operatie. Zij
moesten opboksen tegen een
waar front van generaals en ad
miraals, dat vond dat de VS
zich moesten concentreren op
de strijd tegen japan in de Stille
oceaan, waar de Amerikanen
zich direct bedreigd voelden.
Marshall deed in 1942 het
eerste serieuze voorstel voor
een landing in Europa. Op die
manier zou voor Duitsland een
tweede front worden gescha
pen. Het idee was dat Hitier
een gelijktijdige strijd tegen de
Sovjetunie en de Verenigde
Staten niet zou aankunnen. De
Britten, die volop bezig waren
met de strijd in Noord-Afrika
en het Middellandse Zeege
bied, zagen er geen prioriteit
in.
De Amerikaanse marinebe
velhebber in de Stille Oceaan,
admiraal Ernest King, liet
Marshall weten dat 'de strijd in
de Pacific belangrijker en ur
genter is' dan die in Europa. Hij
kreeg bijval van generaal Doug
las MacArthur, en béiden zet
ten ze president Roosevelt on
der druk. Die was geneigd om
Marshalls adviezen in de wind
te slaan en King en MacArthur
hun zin te geven. Maar hij, en
daarmee de invasie, werd gered
door de Amerikaanse zege op
Japan in de bloedige zeeslag bij
Midway. De Japanse dreiging
werd daardoor sterk vermin
derd, waardoor de Amerikanen
de ruimte kregen om zich ook
met Europa te gaan bezighou
den.
De slimme Marshall begon
meteen plannen te maken voor
een Europese operatie, maar
stuitte tot zijn grote ergernis op
zeer geringe bereidheid van de
Britten om daar aan mee te
werken. Marshall wilde een in
vasie in 1943, maar Churchill
wees dat zonder meer af. „Dat
zal de zaak van de Russen of
van de geallieerden geen goed
doen en alleen tot een ramp
leiden", zei hij. De geallieerden
waren toen ook allerminst
voorbereid. Churchill slaagde
er in juni 1942 in Roosevelt te
overtuigen dat een tweede
front op dit moment geen zin
had. De Britten zetten nu alles
op Operatie Gymnast in
Noord-Afrika.
Tijdens een topconferentie in
Washington werd in mei 1943
na veel geruzie uiteindelijk
toch besloten tot een invasie in
Frankrijk. In ruil beloofden de
Amerikanen de Britten in het
Middellandse Zeegebied te hel
pen. Een datum voor de invasie
werd echter niet vastgelegd. De
VS prikten mei 1944 voor de in
vasie, maar Londen bleef aar
zelen.
De Britten zagen meer in ver
spreide operaties aan de rand
van Europa, terwijl de Ameri
kanen zich wilden concentre
ren op één massale actie, die
de Duitsers veel zwaarder in
problemen zou brengen. Vol
gens Washington zadelden de
Britten zo de Sovjetunie op met
de zwaarste last in de strijd te
gen Duitsland.
Churchill leefde echter nog
steeds met de nachtmerries
van de Eerste Wereldoorlog. Hij
vreesde dat een invasie op de
Franse kust zou leiden tot een
herhaling van de slachtingen
van de loopgravenoorlog van
de Eerste Wereldoorlog. Het
Amerikaanse antwoord was de
strategie, die de VS ook nu nog
steeds toepassen: als je je in
een oorlog begeeft moet je dat
doen met een enorme over
macht aan soldaten, aan mate
rieel en vuurkracht, anders
moet je er niet aan beginnen.
Daarom voerde Marshall zo
campagne tegen de versnippe
ring van middelen, die de Brit
se strategie tot gevolg had, en
tegen de pleidooien van zijn ei
gen admiraals en generaals in
de Stille Oceaan. Maar de Brit
ten bleven vasthoudend en ga
ven de invasie geen prioriteit.
Tijdens de conferentie van
Québec, in augustus 1943, leg
den de Amerikanen een inva
sieplan op tafel voor eind 1944.
Het was, om aan de Britse be
zwaren tegemoet te komen,
een beperkt plan dat slechts vijf
divisies zou vereisen. De Brit
ten gingen akkoord, maar be
reikten wel dat de invasie geen
topprioriteit werd maar slechts
'een hoofddoel in 1944'. Zij be
loofden echter enkele divisies
uit de Middellandse Zee te zul
len terugtrekken.
Roosevelt bleef tot het laatst
vrezen dat de Britten zich toch
weer aan hun verplichtingen
zouden onttrekken, ook al toen
zij bezwaren begonnen te ma
ken tegen de aanwijzing van
een Amerikaan als opperbevel
hebber. De koppeling van
Dwight Eisenhower aan de zeer
praktisch ingestelde Bernard
Montgomery overigens niet
Eisenhowers eerste keus
bleek echter een gouden greep.
In Cairo en later die maand
op de top van Roosevelt, Chur
chill en Stalin in Teheran wer
den de laatste plooien gladge
streken en werd officieel beslo
ten om door te gaan met de
plannen voor een invasie in
mei 1944. Het werd uiteindelijk
vanwege het tekort aan lan
dingsvaartuigen begin juni.
HANS DE BRUUN
foto reuter bettmann archief
ties, een creatie van de architect Sir Basil
Spence, waren van triplex. De echte troe
penmacht lag in Zuid-Engeland: 20 Ameri
kaanse divisies, 14 Britse, drie Canadese,
een Poolse en een Franse. En het beoogde
doelwit was Normandië.
Opperbevelhebber was de Amerikaan
Dwight Eisenhower. Maar 'Ike' was vooral
een studeerkamer-generaal. Het enige
schot dat hij ooit had gelost, was gericht ge
weest op een rat in zijn hoofdkwartier. Ei
senhower liet dan ook het eigenlijke hand
werk over aan Bernard Montgomery, de
vermaarde, maar niet onomstreden Britse
generaal, die anderhalf jaar eerder de Duit
sers (onder Rommel) bij El Alamein in
Noord-Afrika had tegengehouden.
Op 21 januari 1944, zes dagen na zijn aan
komst in Groot-Brittannië, aanvaardde Ei
senhower reeds Monty's invasieplan. De
landingen zouden plaatsvinden tussen
Cherbourg en Le Havre, op een vijftal stran
den. Het Amerikaanse Eerste Leger zou de
twee westelijke stranden voor zijn rekening
nemen, en de haven van Cherbourg verove
ren. Het Britse Tweede Leger zou op de drie
oostelijke stranden landen, en de gevreesde
pantserdivisies van Hitier aanvallen.
Geheimhouding van het plan was van vitaal
belang. Een fabrikant van speelgoed in Co
ventry kreeg opdracht om op enorme
schaal een kaart te maken van de gehele
Noordfranse kust. Toen twee werknemers
de kaart kwamen afleveren op Eisenhowers
hoofkwartier in Southwick, werd hen ge
vraagd slechts het segment met de vijf
stranden op de muur aan te spijkeren. Ver
volgens werden beiden in hechtenis geno
men tot D-Day de veiligheid van drie
miljoen soldaten ging voor de vrijheid van
twee werknemers.
Historici stelden later vast dat het mislei
dingsplan perfect was geslaagd. De Duitsers
geloofden ook na de landingen in Norman
dië nog dat de eigenlijke invasie elders zou
plaatsvinden. Op de historische zesde juni
waren beide Duitse bevelhebbers in Nor
mandië afwezig. Oberbefehlshaber West,
Von Rundstedt was in Parijs, en Rommel,
commandant van de Leger Groep B, was
zelfs in Duitsland voor de vijftigste verjaar
dag van zijn vrouw Lucie.
De Duitse luchtmacht had niet eens de ge
allieerde mijnenvegers opgemerkt, die de
dag voor de invasie voor de Normandische
kust hadden geopereerd. En Hitiers marine
had verzuimd om in de nacht van 5 op 6 ju
ni in het Kanaal te patrouilleren, omdat zij
meende dat het weer te slecht was voor een
invasie.
VERVOLG VOLGENDE PAGINA
EN
EINDREDACTIE
HANS JACOBS
ONNOHAVERMANS
VORMGEVING
MARCO KROES EN
JAKELIEN ZWAAN
FOTOREDACTIE
HANS VAN WEEL