Erich Honecker, tot laatste snik een stalinist
'Muziek in coupé geeft mensen veilig gevoel'p
Feiten &Meningen
MAANDAG 30 ME11994
„Ik ben vastbesloten, voor zover mijn krachten het toelaten, me net zo min door de huidige overwin
naars monddood te laten maken als eens door de fascistische Gestapo." Dat zei Erich Honecker na
dat hij twee jaar geleden door de Russen aan Duitsland was uitgeleverd en terecht kwam in de Ber-
lijnse gevangenis. Honecker wist toen al dat zijn leverkanker dodelijk was en dat de kansen op een
proces wegens zijn aandeel in de dodelijke schoten aan de Muur gering waren. Toch bereidde hij zijn
verdediging voor. Als eerste representant van de DDR wilde hij nog één keer zijn recht halen.
Het is niet zo ver gekomen. Met
Flonecker is een kleine, eigenlijk
saaie dictator heengegaan. Nie
mand zal bestrijden dat hij wer
kelijk in een communistische
maatschappij heeft geloofd. Al
leen de manier waarop hij zijn
ideaal wilde realiseren, was van
af het begin tot mislukken ge
doemd.
Zijn DDR-legitimatie droeg het
nummer A 00.00.001. En acht
tien jaar lang was hij inderdaad
de onbetwiste nummer één van
de Eerste Arbeiders- en Boeren-
staat op Duitse bodem, zoals hij
de DDR graag omschreef. Maar
met Gorbatsjovs perestroika be
gon in 1985 de onstuitbare val
van Flonecker. ,,De Muur blijft
nog ten minste honderd jaar
staan", verklaarde hij begin
1989 zelfverzekerd. Op 9 no
vember van datzelfde jaar viel
zijn 'antifascistische bescherm
wal'. Drie weken eerder was
Honecker al afgezet als staats-
en partijleider.
Hij heeft het nooit kunnen ac
cepteren. Honecker voelde zich
het slachtoffer van een sinistere
samenzwering tussen de 'verra
der' Gorbatsjov en de kapitalis
tische Amerikanen, waarbij de
rijke Westduitsers voor de fi
nanciële smeermiddelen zorg
den. „Mijn val was het resultaat
van een grootscheepse ma
noeuvre, waarvan de initiatief
nemers zich nog op de achter
grond houden. Maar uiteinde
lijk zal het socialisme zegevie
ren." Met gebalde vuist verliet
hij daarop de Chileense ambas
sade in de Russische hoofdstad,
waar hij sinds zijn vlucht uit
Duitsland begin 1991 een steeds
minder geziene gast was ge
weest.
In zijn Berlijnse cel werd hij
weer lid van de Duitse commu
nistische partij KPD, waarmee
hij in 1926 zijn politieke loop
baan ook was begonnen. Zijn
eigen SED bestond immers niet
meer en met de 'renegaten' van
de PDS (de opvolger van de
SED) wenste hij niets te maken
te hebben.
Tot zijn laatste snik heeft de
man ook niets van zijn verant
woordelijkheid en schuld willen
weten. Repressie, schietbevel,
een economische chaos, Stasi
en een land dat hij door een
waanzinnig subsidiesysteem
failliet had achtergelaten? Fou
ten had hij, Erich Honecker,
niet gemaakt. Goed, er mochten
wel eens een paar sinaasappels
en bananen te weinig zijn ge
weest, maar dat was het dan
ook wel zo ongeveer. Eén keer,
ongeveer zes weken na zijn
roemloze val, bekende hij: „De
laatste jaren heb ik blijkbaar
niet meer het reële leven in het
land waargenomen. Ik maakte
mijzelf wat wijs of liet me dat
door anderen doen bij mijn rei
zen door het land".
Het was de eerste en laatste
keer dat hij enig inzicht toonde.
Toen de DDR-economie na de
overname door de Bondsrepu
bliek in elkaar stortte en het
aantal werkelozen gigantisch
steeg, voelde hij zich weer hele
maal bevestigd in zijn opvat
ting: het zijn de Westduitsers
met hun koloniale mentaliteit
die daaraan schuldig zijn.
Het communistische corset dat
hem als klein kind in het West-
duitse Wïebelskirchen werd
aangemeten, zat tot zijn dood
als gegoten. Erich werd geboren
De viering van het 40-jarige bestaan van de DDR in 1989 werd ook bijgewoond door Sovjetleider Gorbatsj
die Flonecker opriep hervormingen door te voeren. Twee weken later werd de DDR-leider afgezet, fotoi
Een idealistische, zij het econo
misch rampzalige koers. Alles
werd gesubsidieerd. Dat nam
zulke bizarre vormen aan dat
bijvoorbeeld de varkensfokkers
hun varkens met vers brood
voerden, omdat dit goedkoper
was dan varkensvoer.
Maar in die beginjaren mochten
de Oostduitsers Honecker wel.
Ze kregen meer vakantie, er was
extra geld voor cultuur, de soci
ale voorzieningen werden ver
beterd en regelmatig liep er een
schip met Cubaanse bananen
binnen. Honecker was er trots
op dat de Oostduitsers onder
zijn bewind de hoogste levens
standaard binnen het War
schaupact bereikten. Hij vergat
echter dat de prijs het economi
sche faillissement was, dat al
leen werd uitgesteld door de
miljardentranfusies uit West-
Duitsland. Verder weigerden
zijn onderdanen een vergelij
king te trekken met de inder
daad veel geringere welvaart in
de rest van het Oostblok. Hun
blik was en bleef gericht op de
rijke broers en zusters in de
Bondsrepubliek.
De kroon op Honeckers onver
zettelijke streven naar interna
tionale erkenning van de DDR
vormde in 1987 zijn staatsbe
zoek aan de Bondsrepubliek. De
rode loper werd voor hem uit
gerold, zijn volkslied werd ge
speeld en de DDR-vlag hing
naast die van de Bondsrepu
bliek. Kohl mocht dan wel zui
nig kijken, Honecker had het in
zijn eigen ogen gemaakt. De
prijs was zijn eigen ondergang,
want Honecker moest in ruil
voor zo veel eerbetoon toestaan
dat miljoenen Oostduitsers het
Westen mochten bezoeken.
Enige voorwaarde: ze moesten
terugkomen. En dat deden ze
ookhelemaal bezeten van de
gedachte net zo welvarend te
worden als de Westduitsers.
Honecker kon en wilde niet zien
dat hij het Paard van Troje had
binnengehaald. Bij parades en
fakkeloptochten liet hij zich nog
toejuichen door tienduizenden
opgetrommelde jongeren en ar
beiders. Niemand waagde het
de oude baas te vertellen dat
het allemaal schijn was, dat het
volk morde. Zijn collega's in het
Politburo waren te laf om hem
te laten vallen. In een soort Ni-
belungentrouw hielden ze aan
hem vast tot de mensen de
straat op gingen en riepen 'Wij
zijn het volk'.
Dat was niet alleen Honeckers
politieke einde, maar ook dat
van zijn trawanten. Begrepen
heeft de oude Erich het nooit.
Had hij immers zijn hele leven
niet gestreden voor dat volk?
Uiteindelijk zal de toekomst
moeten uitwijzen of Erich
Honecker meer is dan een vo
noot in de geschiedenisboekj
Zelf zag hij zich als een leidei;
van wereldformaat.
BERLUN feHANS HOOGENDUK
De kist met het stoffelijke overschot van de gistermorgen overleden
Erich Honecker is overgebracht naar de begraafplaats van de Chileei
hoofdstad Santiago. De voormalige DDR-leider is vandaag begrai
foto &reuter &josé AGlL
TOM JANSSEN
NS-routemanagers moeten trein winstgevend maken
Het zijn de creatievelingen bij de Neder
landse Spoorwegen. Zij moeten ervoor
zorgen dat het spoorbedrijf met het rij
den van treinen geld gaat verdienen. Met
muziek in de coupés. Maar ook met sta-
treinen, waarin een deel van de zitplaat
sen is gesloopt om meer mensen in één
keer te kunnen vervoeren. Portret van
een nieuwe functie binnen de NS: de
routemanager.
Aan ideeën is geen gebrek. Veel meer re
clame in en op de trein, werken met
kleurtjes. De routemanager voor Zeeland
wil al experimenteren met muziek in de
trein. „Uit onderzoek blijkt dat mensen
zich dan veiliger voelen, zeker 's avonds
als de coupés leeg zijn."
Sinds begin dit jaar zijn 22 routemana
gers benoemd. Ieder van hen is verant
woordelijk voor de inkomsten en uitga
ven in een bepaalde regio. En vier doen
'internationaal'. Brigitte Spee heeft de
cluster Groene Hart toegewezen gekre
gen. Dat zijn de stoptreinen van Utrecht
naar Leiden, Rotterdam en Den Haag
(en vice versa) plus het traject Gouda-Al-
phen en nog enkele sneltreinen.
De afgestudeerde rechtenstudente kwam
acht jaar geleden bij NS, na een korte
carrière bij een bedrijfsvereniging. „De
Spoorwegen zochten jong talent voor het
management. Dat leek me wel wat." Met
het Groene Hart heeft Spee geen gemak
kelijke klus gekregen. Het vervoer in de
Randstad is al jaren verliesgevend, zeker
in de spits als extra materieel moet wor
den ingezet.
Maar ook in de rustige uren spelen NS
amper quitte. Veel treinen staan werk
loos op een zijspoor en de andere zijn
onvoldoende gevuld. „Het is goed dat de
Spoorwegen niet werken met een winst-
delingsregeling", grinnikt Spee. „Het is
onze taak daar in de komende jaren ver
andering in te brengen", vult ze serieus
aan.
De routemanager moet het ondernemer
schap bij NS-Reizigers inbrengen. Daar
voor is de functie speciaal gecreëerd.
„We hoeven ons niet bezig te houden
met de dagelijkse gang van zaken. We
hebben ook geen personeel, al kunnen
we wel overal bij NS mensen inhuren.
Daardoor kunnen we ons uitsluitend
concentreren op het produkt". Dat was
voorheen wel anders. „Als rayonmana
ger Verkoop in Alkmaar had ik 450 loket-
tisten en conducteurs onder me. Ik was
alleen maar bezig met brandjes blussen
en ritselen en regelen. Nu heb ik echt tijd
om te werken aan het verbeteren van het
produkt."
Er is nog een tweede verandering. Spee
heeft ook zicht en invloed op de kosten
en baten per lijn. „Tot voor kort gebeur
de dat alleen op het topniveau. Daar
werd het beleid gemaakt. Nu kan ik zelf
zien welke lijnen achterblijven bij het ge
middelde en mede bepalen wat daaraan
kan worden gedaan." Daarbij is voor de
routemanagers in principe niets onmo
gelijk. Dat blijkt onder meeF uit het feit
dat de NS, op advies van onder anderen
de routemanagers, met ingang van dit
weekeinde vierhonderd ritten schrap
pen. Het gaat vooral om treinen in de
vroege en late uren met minder dan acht
passagiers. Volgens NS is dat onvermij
delijk nu de Tweede Kamer heeft beslo
ten om de subsidie aan de Spoorwegen
geleidelijk af te bouwen.
Spee heeft echter ook 'leuke' plannetjes
voor de treinreizigers in het hoofd. „Je
zou de dienstregeling kunnen uitbreiden
met een snelle binnendoor van Rotter
dam-Alexander over Gouda en Breuke-
len naar Amsterdam-Amstel. Daarmee
onüast je de route over Den Haag. Een
service tussen de voorsteden van Rotter
dam en Amsterdam.
In de praktijk worden inmiddels wel de
nodige experimenten uitgevoerd. Op de
lijn Zwolle-Emmen wordt een proef ge
nomen met de nieuwste telg uit het 1 a
materieel, de railhopper, en op de Ho k
se lijn tussen Rotterdam en Hoek vanB
Holland rijdt de spitspendel. Deze 'st a
trein' heeft al veel emoties opgeroepi3
bij de railpendelaar. Tot verbazing va
Spee: „In de metro vinden de mensei.I
het toch ook geen bezwaar dat ze mo
ten staan. Deze pendel is ook qua fre l<
quentie en aantal stops vergelijkbaar
met een metrolijn".
Zelf gelooft ze in het metro-conceptf
belangrijkste middel om het korte-af-'t
standvervoer in de Randstad rendabfa
maken. „We moeten vooral aan de k(f
tenstructuur sleutelen. Bijna de helft e
onze begroting gaat op aan materieela
De treinen van nu zijn te veel allroun 31
en te weinig gespecialiseerd. Daardoi 'v
worden zware eisen gesteld, wat de ti11
nen erg duur maakt. Als we voor de k
afstand overstappen op het goedkopf!l
licht rollend materieel, kunnen we af
zienlijk besparen. Op die manier kuile
fiks beknibbelen op je vaste kosten, t
er meer ruimte voor service en dienst
verlening."
UTRECHT fePIETER COUWENBERGH
werk van de communistische
jongeren.
Eind 1935 werd Honecker in
Berlijn door de Gestapo gepakt
en twee jaar later wegens 'voor
bereiding tot hoogverraad' ver
oordeeld tot tien jaar tuchthuis.
In 1945 bevrijdde het Rode Le
ger hem. Zelden heeft hij zich
geuit over deze periode. Mede
gevangenen schetsen hem als
een 'rustige kameraad. Solidair
en vriendschappelijk, beschei
den en energiek met een groot
gevoel voor rechtvaardigheid'
Geruchten, onder meer ver
spreid door ex-Stasi-minister
Mielke, dat hij met de Gestapo
zou hebben samengewerkt, zijn
nooit bewezen.
Na zijn bevrijding stortte
Honecker zich op het partijwerk
in de door de oorlog totaal ver
woeste en uit duizenden won
den bloedende Duitse hoofd
stad. De door de Russen ge
schoolde ex-balling Walter Ul-
bricht, die als stadhouder werd
ingezet in de 'Oostzone', ont
dekte de jonge rusteloze en
daadkrachtige Erich. Hij belast
te hem met het jeugdwerk bin
nen de partij. Ulbricht wilde
een alles omvattende jeugdbe
weging, waarin de communis
ten achter de schennen de
touwtjes in handen hadden.
Honecker stelde hem niet te
leur: in maart 1946 werd hij de
eerste voorzitter van de Vrije
Duitse Jeugd (FDJ) en bleef dat
tot 1955. Binnen de kortste ke
ren schakelde hij alle oppositio
nele krachten vanuit het bur
gerlijke kamp uit en ontwikkel
de de FDJ tot een straf geleide
massa-organisatie, die zich als
'strijdbare reserve' van de com
munistische SED beschouwde.
De beloning bleef niet uit: in
1950 bevorderde Ulbricht Erich
Honecker tot kandidaatlid van
het Politburo. Daarop volgde de
promotie tot secretaris van het
Centraal Comité belast met de
veiligheid. Grenspolitie, Vopo's
en Stasi vielen onder zijn ver
antwoordelijkheid. Helemaal
gemaakt had de dakdekker bui
ten dienst het in 1958, toen hij
volwaardig lid van het Politburo
werd en ook nog de zorg over
de 'kaderpolitiek' kreeg.
Ulbricht had zijn kroonprins en
die diende hem trouw. Hij
drukte elke oppositie tegen de
orthodoxe lijn de kop in en le
verde in 1961 zijn absolute
'meesterwerk' af met de bouw
van de Muur. Honecker had de
hele operatie zo geraffineerd
voorbereid, dat het Westen
compleet verrast was. Als een
teken van zwakte heeft hij dat
dodelijke bouwwerk nooit ge
zien. Sterker nog, hij meende
daardoor het uitbreken van de
Derde Wereldoorlog te hebben
voorkomen. De duizenden tra
gedies die zich rond de Muur
hebben afgespeeld, lieten hem
in ieder geval officieel
koud.
In mei 1971 bereikte Honecker
zijn politieke doel: hij zette op
puur stalinistische wijze Ul
bricht aan de kant. Honecker
was een partijsoldaat. Het wel
en.wee van de SED ging voor
hem boven alles en aangezien
naar zijn opvatting Ulbricht de
partij meer schade berokkende
dan goed deed, moest hij gaan.
Eenmaal aan de top vaardigde
Honecker het decreet uit om de
'eenheid van economische en
sociale politiek' te voltooien.
in Saarland op 25 augustus 1912
als het vierde kind in het arme
gezin van de mijnwerker en
overtuigd communist Wilhelm
Honecker. Op zijn tiende was
Erich al lid van de Jonge Com
munisten en zorgde hij naast
zijn vader trommelend voor de
begeleiding van de plaatselijke
schalmeienkapel Rode Bond
van Frontstrijders. Bij zijn
staatsbezoek in 1987 aan de
'klassevijand'West-Duitsland
stond uiteraard een uitstapje
naar Wiebelskirchen op het
programma. De schalmeiband
speelde dan ook 'De kleine
trommelaar' en 'Auf auf, zum
Kampf, zum Kampfsind wir ge
boren'.
In Oost en West hebben ze al
tijd moeite gehad deze man in
te schatten. Was hij nu een
Duitse patriot, die de door Mos
kou toegestane speelruimte zo
goed mogelijk gebruikte? Een
man die stapje voor stapje zijn
eigen volk naar meer welvaart
probeerde te voeren? Of was
Honecker een doodordinaire
stalinist, die zijn volk met
schietbevel en prikkeldraad ge
vangen hield? Uiteindelijk lijkt
bijna iedereen te neigen naar
een combinatie van beide. Na
tuurlijk was Honecker een tota
litaire communist en knechtte
hij zijn onderdanen. Tegelijker
tijd heeft hij zijn liefde voor zijn
vaderland nooit verloochend,
alleen wilde hij een ander
Duitsland dan er uiteindelijk is
gekomen.
Na zijn schoolopleiding stond
Honecker net als miljoenen an
deren in de crisistijd na de Eer
ste Wereldoorlog op straat. Hij
maakte een opleiding als dak
dekker niet af. In de Commu
nistische Partij voelde hij zich
als een vis in het water. In 1929
werd de dakdekker zonder
vooruitzichten beroepspoliti
cus. De KPD stuurde hem naar
Moskou voor een leerjaar aan
de 'Communistische Jeugdin-
ternationale' en belastte hem na
terugkeer met de leiding van
het Rode Jeugdfront aan de
Saar. Na de machtsovername
door de nazi's organiseerde hij
in het zuiden van Duitsland en
in het Roergebied het illegale
Honecker verlaat met echtgenote Margot en ambassadeur Holger de Chileense ambassade in Moskou.
foto b.epa
V
