'We beginnen een nieuw leven in Azië'
Feiten &Meningen
EU weet geen
raad met angst
voor tweede
Joegoslavië
Willem Hoekzema: 'Ik ben geen koploper'
Dian van Leeuwen: 'Ik zou het weer zo doen!
VRIJDAG 27 MEI 1994
EUWSANALYSE
Het decor werd gevormd door de hoog op
lopende spanningen tussen Rusland en
Oekraïne over de Krim. De directe aanlei
ding waren het Joegoslavië-trauma van de
Europese Unie en de vrees voor nieuwe uit
barstingen van nationalistisch geweld in
een uithoek op het continent. Maar arg
waan, gekift over de tafelschikking en de va
ge roep om 'preventieve diplomatie' zijn
vooralsnog de enige uitkomsten van een
grote ministeriële conferentie die gisteren
in Parijs werd gehouden over de ontmante
ling van de etnische tijdbommen die op
verschillende plaatsen in Oost-Europa tik
ken.
Aan de brandhaarden in de voormalige
Sovjetunie durft niemand zijn vingers te
branden. Oost-Europa is allergisch om zich
door het Westen te laten examineren. En
'Brussel' ruziet als vanouds over de rol van
de verschillende internationale organisa
ties.
Het idee, iets meer dan een jaar geleden
gelanceerd door de Franse premier Edou-
ard Balladur, was pretentieus en kreeg snel
bijval en steun van de EU. Alle landen van
Oost-Europa zouden in een groot Pact voor
Veiligheid en Stabiliteit hun onderlinge me
ningsverschillen over minderheden en
grenzen moeten beslechten.
Juridisch bindende verdragen en diplo
matieke procedures in geval van oplopende
spanning zouden een tweede Joegoslavië
moeten voorkomen. Met een blik op de
vaak omstreden grenzen tussen bijvoor
beeld de voormalige Sovjet-republieken en
tussen Roemenië en Moldova zou het Pact
zelfs het ondenkbare mogelijk moeten ma
ken: grenscorrecties. Binnen een jaar, toe
vallig vlak voor de Franse presidentsverkie
zingen, zouden volgens Parijs alle landen
goede buren in de ware zin des woords
moeten worden.
Van die grote ambities is weinig overge
bleven, zo bleek gisteren in Parijs. Tijdens
een ceremoniële plechtigheid gaven vijftig
ministers van buitenlandse zaken en afge
vaardigden van organisaties uit Oost en
West officieel het startschot voor het
'stabiliteitspact'. Het komend jaar wordt er
aan 'regionale tafels' onderhandeld over de
verschillendespanningshaarden.
Aan één tafel wordt onderhandeld over
de conflicten tussen Estland, Letland, Litou
wen en Moskou over de bescherming van
de achtergebleven gepensioneerde Russi
sche officieren in de drie Baltische landen.
Aan de andere tafel, moeten Roemenië,
Hongarije, Slowakije, Polen, Tsjechië en
Bulgarije praten over hun minderheden
problematiek.
De conflictstof daar variëert van de
800.000 Turken in Bulgarije tot de zigeu
ners, van de na 1945 achtergebleven Duit
sers tot de 1,7 miljoen Hongaren in Roe
meens Transsylvanië. Hebben zij recht op
eigen scholen, kranten, omroepen, cultuur,
taal en godsdienst? Horen zij bij het 'moe
derland'? Alleen al het zo openlijk stellen
van de vragen kan overigens, constateerde
Europees Commissaris Hans van den Broek
bezorgd, 'averechts werken en de spanning
verhogen'.
Het oorspronkelijke idee juridisch bin
dende afspraken te maken, is echter verla
ten. Wat 'preventieve diplomatie' precies
inhoudt, blijft vooralsnog onduidelijk. Het
idee van mogelijke kleine grenscorrecties
zaaide zoveel paniek, dat het snel is inge
slikt. Het verlangen naar rust en orde in
Oost-Europa heeft zó de overhand gekre
gen, dat de minderhedenproblematiek wat
naar de achtergrond is verdrongen.
PARUS PETER DE VRIES
CORRESPONDENT
Haïtianen wachten gelaten op effecten van algeheel embargo
Het ziet er niet naar uit dat de nieuwe inter
nationale sancties het einde inluiden van
het militaire regime dat in Haïti de scepter
zwaait sinds de gekozen president Jean-
Bertrand Aristide anderhalfjaar geleden
werd afgezet.
Voor de meeste Haïtianen betekent het in
stellen van het embargo slechts een volgen
de onvermijdelijke stap naar isolatie en ge
brek. De sancties zullen, als ze daadwerke
lijk worden uitgevoerd, veel harder zijn dan
voordien. Sinds afgelopen zondag moeten
alle exporten naar het land zijn gestaakt.
Van het verbod zijn alleen basisvoedsel,
medicijnen en spijsolie uitgesloten.
Een onmiddellijk gevolg van de sancties is
de sluiting van de laatste produktie-activi-
teiten en het verlies van naar schatting
achtduizend banen. Het uiteindelijk effect
zal nihil zijn. Dat legercommandant gene
raal Raoul Cedras en politiechef Michel
Frangois zich zullen laten verdrijven, wordt
op zijn minst betwijfeld.
In de tussentijd worden de mensonterende
omstandigheden van de allerarmsten, van
wie velen in gore hutjes in CitéSoIeil aan de
rand van de hoofdstad wonen, alleen maar
erger. Er zijn tekenen van een op handen
zijn'de uittocht van bootvluchtelingen, die
naar de Amerikaanse staat Florida proberen
uit te wijken. „Vergeleken met wat hier staat
te gebeuren, zal de landing in Normandië in
het niet vallen", voorspelt Jean Marie Nou-
aisser, directeur van World-Tex, tot vorige
week vrijdag de grootste kledingfabriek.
In een enorme hangar met zeshonderd
naaimachines krijgen Haïtiaanse vrouwen
30 cent per uur voor het stikken van T-
shirts en joggingpakken die worden ver
kocht in de Verenigde Staten. Vrijdag moest
Nouaisser hen vertellen dat ze geen baan
meer hadden. „Ze zullen geen eten meer
hebben, de bodem is bereikt. Ze zullen ster
ven van de honger."
Dagelijks stomen patrouilleboten van de
Amerikaanse kustwacht de haven van Port-
au-Prince binnen meteen nieuwe lading
vluchtelingen die zijn opgepikt vanaf gam
mele vaartuigjes op zee. Afgelopen vrijdag
kon een patrouilleboot in de normaal uitge
storven haven nauwelijks een plek vinden
om aan te leggen vanwege de roestige
vrachtschepen die allemaal tegelijk hun
laatste vrachten kwamen afleveren of inla
den voordat het embargo van kracht werd.
De dreiging van een uittocht vormt de kem
van president Clintons dilemma over Haïti.
Een niet te stelpen stroom vluchtelingen
naar Florida zal hem in die staat ernstige
politieke schade toebrengen. Maar om kri
tiek op oneerlijke behandeling van de boot
vluchtelingen te ontwijken, heeft hij beloofd
een einde te maken aan de praktijk van het
automatisch terugsturen. Het 'doorlichten'
van de vluchtelingen moet op zee beginnen
op een cruiseschip dat speciaal voor dit
doel van Oekraïne wordt gehuurd.
Als de crisis verergert, zal voor Clinton de
verleiding tot een invasie groter worden.
Speculaties over een interventie op grote
schaal worden aangemoedigd door het uit
lekken van een document van het Ameri
kaanse ministerie van justitie. Daarin wor
den veertien hoge Haïtiaanse officieren be
schuldigd van directe betrokkenheid bij co
caïnesmokkel naar de VS. Men is nog niet
vergeten dat president Bush de beschuldi
gingen van drugsmokkel aan het adres van
Manuel Noriega aangreep om de invasie
van Panama in 1989 te rechtvaardigen.
Inmiddels stapelen de berichten over wede
schendingen van mensenrechten zich op.
Daarmee neemt de druk op Clinton om te
handelen toe. De schendingen worden vol
gens waarnemers begaan door het leger
zelf, door de politie en bovenal door de
nieuwe en gevreesde rechtse organisatie
Fraph (Le Front Pour l'Advancement Pro
gress d'Haiti), een reïncarnatie van de be
ruchte Tontons Macoute die de hele opposi
tie het zwijgen oplegde tijdens het 30-jarige
bewind van de familie Duvalier.
Mathieu Saint Cyr is 'coördonnateur'vooi
Fraph in de sloppenwijken van Cité Soleil.
In een interview buiten zijn 'kantoor' een
leegstaande kruidenierswinkel in een onge
plaveide zijstraat verdedigt hij de organi
satie en beschuldigt hij de media van een
valse voorstelling van zaken.
Voorlopig lijkt het leger het instellen van
sancties geruisloos te accepteren. Twee we
ken geleden nog daagde het regime Was
hington uit door de 81-jarige Emile Jonas-
saint als nieuwe president te installeren.
Deze verklaarde zichzelf vervolgens ook uit
voerend premier. Robert Malval, die door
de internationale gemeenschap nog steeds
werd beschouwd als de legale premier,
werd aan de kant gezet. Malval hoopt no
steeds dat het regime van Cedras zonder
militaire interventie kan worden afgezet,
denkt dat de zakengemeenschap niet lai
een volledige stopzetting van de industri
zal tolereren, én dat Cedras met de insta!
tie van Jonassaint een ernstige misreken
heeft gemaakt. „Ik denk dat veel mensei
zelfs als ze geen aanhangers zijn van Ari
de, zich van het leger zullen afkeren", zo
zegt hij.
Anderen denken echter dat de sancties h -
leger verder zullen verrijken. „Het leger
er zeker niet onder te lijden hebben", ze\
Nouaisser. „Zij hebben een hoop geld, ei
hoe groter het embargo, hoe meer geld v
zullen krijgen." Hij wijst het idee dat zak
lieden het regime onder druk kunnen ze
ten resoluut van de hand. „Niemand kan
hen onder druk zetten. Zij hebben de wa
pens. Daarmee houdt het op."
PORT-AU-PRINCE DAVID USBORNE
VERTALING: LUUTJE NIEMANTSVERDRIET
Op het partijvoorzitterschap van de WD lijkt een vloek te rusten. Van Someren, Kamminga en Ginjaar is de Zoetermeerse krachtpatser Dian van Leeuwen de zo
veelste die met gemengde gevoelens haar voorzittershamer neerlegt.
Talrijk waren de affaires en giftige pijlen die op haar werden afgevuurd. Van haar belofte een 'gezellige partij' te smeden kwam weinig terecht.
Zal haar opvolger, Willem Kruizinga, rust brengen en: waarom vloeit er zoveel bloed in de WD? Een dubbelinterview.
Vijf uur per week kost 't hem,
schat hij. Een ongelovige reactie
brengt hem tot wat nader re
kenwerk. Nou goed dan: acht
uur per week. Maar dat moet
voor Willem Hoekzema, in het
dagelijks leven burgemeester
van Huizen, echt genoeg zijn
om het landelijk voorzitter
schap van de WD naar behoren
te vervullen.
Hij rekent het voor: één keer in
de drie weken een vergadering
van het hoofdbestuur, éénmaal
per week bijpraten met de di
recteur van het partijbureau en
een paar keer per jaar een par
tijbijeenkomst in het weekein
de. En dan zijn er natuurlijk tus
sen de bedrijven door wat tele
fonische contacten met partij
genoten om actuele politieke
ontwikkelingen door te nemen.
Wat-ie wel heeft bedongen:
„Een chauffeur die me brengt
en haalt naar de partijbijeen
komsten. Ik kan uitstekend wer
ken in de auto." En zo wordt ie
dere minuut goed besteed.
Een werkezel,^o is hij ooit al
eens getypeerd. Hij zelf zal die
kwalificatie niet bestrijden. Illu
stratief is bijvoorbeeld de wijze
waarop hij WD-telefoonverkeer
naar het gemeentehuis van
Huizen wil voorkomen. „Ik krijg
een fax thuis. Mensen die iets
willen, kunnen het op die wijze
kwijt. Geen telefoontjes, want
mijn ervaring is dat je ongewild
al gauw een half uur aan de lijn
hangt."
Nog een kwalificatie die bij uit
stek op de nieuwe voorzitter
van toepassing is: onomstreden.
Terwijl hij toch al een aardige
loopbaan achter de rug heeft. In
1982, hij was toen burgemeester
van Coevorden, werd hij bijna
Vvi t s
-
Willem Hoekzema.
van de ene dag op de andere
staatssecretaris van defensie na
dat Charles Schwietert toch niét
de titel had die hij beweerde te
hebben. „Ed Nijpels drong er
toen op aan dat er snel iemand
moest komen. Ik heb van tevo
ren gezegd dat ik het vier jaar
zou doen, niet langer. Mijn hart
ligt bij het burgemeesters
ambt."
De personeelszaken van defen
sie heeft hij vier jaar naar eer en
geweten behartigd zonder ook
maar één keer in een situatie te
belanden waarin de publieke
gemoederen verhit raakten. Tij
dens zijn burgemeesterschap
van Coevorden was Hoekzema
enige tijd voorzitter van de ka
mercentrale Drenthe van de
WD en lid van het hoofdbe
stuur van de partij. „Maar die
combinatie van functies werd te
gek op den duur. Het is voorge
komen dat ik rond m'n auto
liep om wakker te blijven."
Al die ervaringen bij elkaar
maakten Willem Hoekzema vol
gens het partijkader tot de
meest geschikte kandidaat voor
het partijvoorzitterschap. Hij
noemt zijn kwaliteiten zelf nog
maar even op: „Ik weet hoe het
in Den Haag gaat, ik ken de par
tij goed en ik kan een bindende
figuur zijn". Dat laatste zegt iets
over zijn persoon. „Ik roep niet
gauw weerstanden op. Ik heb
geen scherp karakter, ben geen
koploper. Echt een bestuurders
type, veel minder een politiek
geprofileerd type."
Kortom: een figuur die rust
moet brengen in de liberale ge
lederen, nadat jarenlang het
voorzitterschap vervuld werd
door personen die na verloop
van tijd niet meer onomstreden
waren: Jan Kamminga, Leendert
Ginjaar en Dian van Leeuwen.
Geen wonder dat de liberalen
op zoek gingen naar een rustige
kandidaat onder wiens leiding
commotie niet erg voor de hand
ligt. Hoekzema dus, een man
die zich in het verleden noch als
'Wiegeliaan' noch als 'Bolkestei-
ner' heeft doen kennen.
De vraag hoe hijzelf met affaires
zal omgaan blijft in de lucht
hangen. Een lachje, geen ant
woord. Voordien wel de consta
tering dat de rust weergekeerd
is nadat er - toegegeven - nogal
wat spanningen zijn geweest.
En met die goede verkiezings
uitslag op zak heeft Hoekzema
natuurlijk een extra reden om
optimistisch gestemd de toe
komst tegemoet te zien.
HUIZEN WIM VAN DUK
Bijna drie jaar partijvoorzitter
schap van de WD heeft Dian
van Leeuwen een paar niet erg
vleiende etiketten opgeleverd.
'Stalin aan de Koninginneg
racht', kopte De Telegraaf in
mei 1993 boven een artikel over
de weerstand die in de partij
zou zijn gerezen tegen de ijze
ren vuist van de voorzitter. Het
verongelijkte opstappen van in
terim-manager De Wit en het
bestuurslid Verdijk in datzelfde
jaar bracht prominente WD'ers
op nog een andere bijnaam:
'Lady Die' (Dame Dood).
Dian van Leeuwen is, nu zij het
stokje overgeeft aan haar opvol
ger Willem Hoekzema, geneigd
dergelijke kritiek met een forse
schep zout te nemen. In haar
werkkamer in het Haagse Thor-
beckehuis stelt zij vast: „Ik heb
het 't afgelopen jaar niet mak
kelijk gehad, maar ik beklaag
me er niet over. Als je denkt te
weten wat je wilt, dan roept dat
weerstanden op."
De scheidende partijvoorzitter
heeft nóg een verklaring voor de
giftige pijlen die de afgelopen
jaren op haar zijn afgevuurd. Zij
is een vrouw, en een vrouw zou
het aan de top van een partijor-
ganisatie nu eenmaal niet mak
kelijk hebben. „Van mannen
accepteert men het makkelijker
als zij een onprettige boodschap
moeten brengen. Een vrouw die
dat doet, wordt al snel voor kil
versleten. Maar mijn opdracht
was een hechte professionele
club smeden."
In die taak is Van Leeuwen, er
kent zij ruiterlijk, slechts gedeel
telijk geslaagd. „Bij mijn aantre
den in 1991 heb ik gezegd: lan
ge tenen moeten bij mij worden
ingeleverd, achterkamertjes
Dian van Leeuwen.
moeten worden gesloten. Drie
jaar na dato moet ik vaststellen
dat nog niet alle lange tenen
zijn ingeleverd en er nog steeds
achterkamertjes actief zijn. Dan
doel ik op telefooncircuits die
zich soms tegen individuele
mensen richten."
Hoewel de WD de pretentie
heeft een zakelijke en doelge
richte partij te zijn, is er bij de
liberalen de afgelopen jaren
meer bloed gevloeid dan bij de
FOTO GPD MONIQUE BAAN
andere grote partijen. „De dis
cussie gaat bij ons vaak over
personen", bevestigt Van Leeu
wen. „Misschien komt het om
dat men het over het basisidee
van het liberalisme wel eens
denkt te zijn. Als je ideologisch
verdeelder bent, dan gaat de
discussie daér meer over. Ik
hoop maar dat het een genera
tieprobleem is. Bij de jongeren
die nu de partij instromen, tref
ik een andere mentaliteit aan."
Over de trammelant met WE i
coryfee Hans Wiegel praat Va I
Leeuwen niet graag. In de par i
werden tenen gekromd nadat I
Van Leeuwen de voormalige
commissaris der koningin in
Friesland telefonisch had late 1
weten dat het partijbestuur
unaniem had besloten niet
hem, maar Frits Bolkestein to
lijsttrekker te benoemen. Wie
gel, die speelde met de gedack
te naar Den Haag terug te ke- t
ren, reageerde verongelijkt.
Van Leeuwen vindt nog steed l
dat zij de zaak-Wiegel correct
heeft afgehandeld. „Wij hadd
een lijsttrekker die het goed
deed: Bolkestein. In de partij1
was tegen hem ook geen verz <i
gerezen. Er was dus geen aan
leiding om die discussie te op^1
nen."
Dian van Leeuwen ziet niet o
in wrok. Haar vertrek bij de p
tij had iets onvermijdelijks,
meent ze. „Als ik het nog een
mocht overdoen, dan had ik
misschien nog eerder mensei
geselecteerd op basis van hui
kwaliteiten. Maar wat mijn pi
soonlijke functioneren betref
blijf ik ervan overtuigd dat w;
gebeurde, moest gebeuren. II
zou het precies wéér zo doen
maakt het je niet populair. Dl
gevallen die aan de orde zijn
weest, zijn ook netjes afgekaa
Dat mag hard klinken, maar
daar zat ik wel voor. Je kunt o
zeggen: anderen hadden het
veel eerder moeten doen. Nie
durven doorbijten is misschii
nog veel erger."
DEN HAAG PAUL KOOPMAN
THE INDEPENDENT
Het koloniale paviljoen,
waarvan de balkons zijn
ontwricht en het dak lekt,
doet in de Haïtiaanse
hoofdstad Port-au-Prince
dienst als militair hoofd
kwartier. Onze vraag
wordt met sarcasme aan
gehoord. Is het mogelijk
dat de generaal toch zal
vertrekken? „Ja. Mijn kof
fers staan daar", ant
woordt de officier met een
geniepig lachje. „We gaan
een nieuw leven beginnen
in Azië. Ja, daar gaan we
heen."
Lege olievaten op een vrachtwagen richting Dominicaanse grens. Via dat land wordt het embargo tegen Haïti omzeild.
