'Geen
milieugoeroe, maar presentator'
De herinnering aan
een spookschrijver
Rtv show
VRIJDAG 27 MEI 1994
157
AMSTERDAM MONIQUE BRANDT
Het succesverhaal
van het Bulderbos.
De Siberische
grondeekhoorn in de bossen
rond Tilburg. De rode lijsters,
oftewel vogels die steeds zeldza
mer worden. Een keurmerk
voor toiletpapier. Zo maar wat
onderwerpen uit VARA's na-
tuur- en milieuprogramma
Vroege Vogels, dat elke zondag
ochtend van acht tot tien via
Radio 1 live te beluisteren is.
Wekelijks stemmen gemiddeld
ruim een half miljoen luiste
raars af op het programma, dat
wordt gepresenteerd wordt
door Ivo de Wijs en Inge Diep-
man. De Wijs is al negen jaar
aan het programma verbonden,
Diepman nam vorig jaar de
plaats in van Letty Kosterman.
Inmiddels bestaat het radio
programma vijftien jaar, maar
nog steeds brengt Vroege Vogels
een frisse mix van natuur- en
milieu-onderwerpen, inter
views, poëzie en cabaret voor
een breed publiek. En met suc
ces. Want vorige week kreeg
Vroege Vogels de nieuwe twee
jaarlijkse prijs voor Natuurbe
houd van het Prins Bernhard
Fonds toegekend. De prijs 'ter
bekroning van bijzondere ver
diensten voor het natuurbe
Verscholen achter tal van pseu
doniemen legde Jacques van
Tol een ontembare werkdrift
aan de dag. Hij schreef cabaret
teksten, filmscenario's, teksten
voor radio- en televisiepro
gramma's en hij was de man
achter het duo Snip en Snap.
Maar Jacques van Tol was voor
al schrijver van liedjes. Veelal
onvergetelijke liedjes. Fien de la
Mar zong in 1932 'kwU gelukkig
zijn. Ria Valk had een hitje met
Jans Pommerans uit Nieuwe
Schans, dat Van Tol al in 1923
op papier zette. Corry Brokken
vertolkte Mijn Ideaal. Willy Wal
den zong Als op het Leidseplein
de lichtjes weer eens branden
gaan. Eddy Christiani en Corry
vertolkten zijn Hoe je heette dat
ben ik vergeten. Hij was hofleve
rancier van Louis Davids, die
overigens zijn eigen naam zette
onder de teksten van Naar de
Bollen, Weekend in Schevenin-
genr De voetbalmatch en Als je
vooreen dubbeltje geboren bent.
Veel van die liedjes zijn op
nieuw te zien en te horen in de
documentaire De Spookschrij
ver van Guus van Waveren, die
de NOS vanavond (21.04 uur -
22.00 uur) uitzendt. De Spook
schrijver, zo luidt ook de titel
van de biografie die journalist
Henk van Gelder twee jaar gele
den over hem schreef. Die
naam slaat op de zwarte blad-
zijdén in het verleden van Van
Tol, die in 1939 lid werd van de
NSB, en ondermeer antisemiti
sche teksten schreef voor het
beruchte zondagmiddagcabaret
van Paulus de Ruiter op de ra
dio.
Door zijn NSB-verleden werd
Van Tol - vader van Tol Hansse
- gedwongen na de oorlog on
der allerlei schuilnamen zijn
teksj^n af te leveren, want hij
hafl^ichzelf in feite onmogelijk
gemaakt. Dit ondanks het feit
dat hij tegen het einde van de
oorlog zijn NSB-lidmaatschap
had opgezegd, en zelf onderdui
kers in huis nam.
Dat werd duidelijk in 1954,
toen een journalist van Het Vrije
Volk erachter kwam dat Van Tol
nog steeds teksten schreef voor
AVRO's populaire radiopro
gramma De Bonte Dins dag-
avondtrein Het werd een rel
van jewelste, en het omroep-be-
stuur bezwoer dat diens teksten
nooit meer gebruikt zouden
worden. Maar de producers van
het programma konden niet
zonder Van Tols talent, en er
werd daarom een tussenper
soon ingezet, zodat de her
komst van de teksten niet meer
te traceren was. AVRO-producer
Flip van der Schalie moest op
een ochtend naar Amsterdam
om wat teksten op te halen. 1
stond op het Frederiksplein
wachten toen er een taxi al
kwam rijden. Vanuit een h
geopend raam stak een h;
hem een stapel papier t<
waarop de wagen weer met vc
le vaart wegreed. Achteraf re;
seerde Van der Schalie zich
dat Van Tol moet zijn gewet
Van der Schalie: „Hij was qj
teksten zo'n fenomeen dat
mand om hem heen kon. Je
hem gewoon nodig."
Wonderlijke man
Henk van Gelder komt uitvot
aan het woord in de documt
taire en belicht de geschiedein
van deze wonderlijke man. Vd
gens Van Gelder lag het grqa'
talent van de tekstdichter in li"1
feit dat hij zich geheel vi
plaatste in de artiest voor w
hij zijn liedjes schreef. „Hij lt
de niet zijn eigen visie in
liedjes, maar hij was erop
richt de persoonlijkheid van
artiest zo goed mogelijk niïtl
voren te brengen".
Van Gelder beschikt over
gebreide documentatie, wa;
onder agenda's, rekeningen
brieven. Daaruit kon hij opi
ken wie Van Tols teksten
bruikten. Wim Sonneveld
voorbeeld beweerde bij hoog
bij laag dat De voetbalpool di
hemzelf was geschreven. M;
het nummer was van Van Tol]
Jacques van Tol, een eenvocii
dige plattelandsjongen, kw?
op zijn twintigste naar Amsti
dam, waar hij zich in een pi'
sion vestigde. Van Tols eei
grote opdrachtgever, de arti
.George Hofmann, kocht vai
1925 geregeldliedjes, die hij
zijn eigen schrijfsels liet voi
bestaan. Van Tol was imi
geen zakenman, en daar maj
ten velen handig gebruik
Vanaf 1932 schreef hij ook vt
Louis Davids, die dezelfde
uithaalde. Van Tol werd inj
schakeld.bij AVRO's BonteD/j
dagavondtrein. Bij toeval m«
ten de artiesten Willy Waf
en Piet Muyselaar, toen
geen duo, een keer invallj
Van Tol schreef voor die gt
genheid wat liedjes en teksi
rondom de dames Snip
Snap. Het optreden werd e
groot succes, en kort daarcè
zette producent René Sleesvv.
de Snip en Snap-revue op. V Rl
Tol schreef alle teksten. ayv
Na de oorlog zat van Tol bij ikn
vier jaar vast in kampen w;fa'
landverraders werden vastj Qem
houden. Daarna bleef hij on< ujt<
een schuilnaam schrijven, w;
de artiesten vroegen toch cfeG!
zijn liedjes. Het was zijn gellatl
meent zijn zoon Tol Hans °°v
„Als die man zijn werk niet j iUl
had had, was hij doodgegaan.
Jacques
van Tol
(links) in
Z'jHg'oC
dagen.
Naast h( jj'ie
Frits Sto| oui:
pers en TL
i2?sDi.eo
vids. irfr
foto in F
Ze zijn er weer: de vette jongens met hun handige beet
pak-staartjes die zo aangenaam weghappen bij een
glaasje oude klare. We hebben het natuurlijk over de
Hollandse Nieuwe, volksdelicatesse nummer één sinds
Willem Beukelszoon in 1380 heel slim het haringkaken
uitvond. De eerste vangst is binnen, en ondanks enig de
primerend gemopper over een teleurstellend vetgehalte
is de deskundige mening dat ze weer opperbest smaken,
de maatjes. Ter meerdere eer en glorie van onze nationa
le trots, was heel haringminnend Nederland afgelopen
woensdag naar Spakenburg getogen, waar een knallende
haringparty gehouden werd. Elegant hobbelend over de
Spakenburgse keien begaf men zich naar de velden van
de voetbalvereniging Spakenburg, om toch maar niets te
missen van alle haring-happende en zingende artiesten,
de uitreiking van De Zilveren Haring eirhet grootste ha
ringbuffet aller tijden. Spakenburg daverde op zijn
grondvesten. En wat is de gewaardeerde mening van on
ze prominente haringliefhebbers over de 'vangst 1994'?
'Het Wereldje' ging op onderzoek.
foto frank f ah rn er
hij zich verheugen in het feit dat
er een renpaard en een blauwe
fresia naar hem vernoemd zijn.
Maar die Zilveren Haring is be
slist de kroon op het werk van
haringliefhebber Joling en hij
hoopt dat het beestje een beetje
leuk kan zwemmen. „Dan kan-
ie fijn in de badkuip." En wat
vindt de gelukkige winnaar van
de Hollandse Nieuwste? „Heer
lijk met een uitje en een Spa-
kenburgs bittertje erbij. Maar ik
heb er nu drie op, dus ik stop
ermee. Want je gaat er wel riant
van stinken."
Bij Hollandse haring
hoon traditioneel
Hollands weer. Het
is dan ook gruwelijk fris in het
Spakenburgse. Eerste zorg op
de parly is om niet terminaal te
bevriezen, met als gevolg dat de
kraam met Oudhollandsche Co-
renwijn zich mag verheugen in
goede klandizie. Hier wordt
desgevraagd uitgelegd hoe het
echte haring-genieten in zijn
werk dient te gaan: men giet
een glas koren wijn in één teug
naar binnen en laat daar vervol
gens een haring in zijn geheel
en zonder te kauwen achteraan
glijden. En denk erom: uitjes
zijn uit den boze!
Albert West laat
zien dat hij hej ha
ring-happen pro
fessioneel be
heerst. Met een
geroutineerd ge
baar laat hij een
visje in zijn keelgat
glijden. Zijn vijfde.
Albert: „Ik ben een
enorme haringlief
hebber. Ik ben hier
om te zingen, ja,
maar ik kom voor
al voor de haring.
En hij is weer
heerlijk."
Maar goed dat
Albert zo van ha
ring houdt. Ten
behoeve van een
aardig 'shot' voor
de vele fotografen
en TV-ploegen
moet hij er nog
ontelbare tot zich
nemen.
Ook van sexbom Monique
Sluyter worden de nodige actie
foto's verlangd. Ze laat desge
vraagd een Hollandse Nieuwe
verleidelijk glimlachend in aller
lei aantrekkelijke standjes bo
ven haar beroemde lippen bun
gelen, maar weigert er ook maar
één hap van te nuttigen. „Ik eet
'm mooi niet op. Ik he"b vroeger
heel veel gezeild met m'n opa,
en ik weet dus hoe vervuild de
zee is. Zo'n haring kan gewoon
niet gezond zijry"
Conny Vink daarentegen ver
kondigt dat het lekkere van vis
is, dat 't zo gezond is. Wie moe
ten we nu gezonder inschatten,
Conny of Monique? Feit is dat
mevrouw Vink vaqmiddag dank
zij twee haringen een spontane
genezing heeft meegemaakt: „Ik
had toch zo'n ontzettende krie-
belhoest. Ik wou mijn optreden
eigenlijk afbellen. Toen at ik
even een harinkje, en nog een,
en mijn hoest was spontaan
over! Ja, die beestjes zijn echt
fantastisch."
Onder diensttijd
Ook de sterke arm van Spaken
burg laat zich de maatjes flink
smaken. „De vangst van '94?
Nou, mjam, niks mis mee." Mo
gen politieagenten wel haring
eten onder dienst
tijd? „Jawel, da's
geen probleem. Al
leen van de koren
wijn moeten we
afblijven." Krijn
Torringa hapt met
smaak in zijn vier
de. „Heel lekker,
ja. Heel smake
lijk." En Henk -
Trucking Blondie-
Wijngaard zingt
dat hij 'nog steeds
heel veel van haar
houdt' en 'lalala-
pompompom, óók
heel veel van ha
ring'. Grappige
man, die Henk.
Dan is het tijd voor
de opening van het
grootste haring
buffet aller tijden.
De gasten vallen
aan op de vierkan
te meters haring in
mosterd, haring met meloen,
haring met asperges, haringsa
lade, haring gevuld met zalm,
haring gevuld met garnalen, ha
ring in remouladesaus, brado's,
rolmopsen en -een nouveauté-
haringtruffels.
Rick Engelkes, ex-dokter Si
mon, tegenwoordig fotograaf
Simon uit 'GTST', heeft zijn
bord hoog opgestapeld met
aantrekkelijke haring-varianten,
maar hij krijgt geen tijd om een
hap te nemen. Iedereen be
stormt hem met de vraag of Si
mon in het nieuwe seizoen al
dan niet ongedeerd uit het verre
IJsland zal terugkeren. Of en
hoe is, uiteraard, vooralsnog
Het
Wereldje
PANDA DE
L'ISLE
Strikt Geheim. Ook zanger Joe
Bourne heeft wat moeite met
zijn bordje dode vis. „Well, you
know, haring is nu eenmaal niet
direct iets voor een buitenlan
der. Ik moet er nog erg aan
wennen. Maar 't smaakt niet*
slecht. Geloof ik."
Piet Veerman is boos. „Ik heb
er net één op. Hij was zacht.
Foute boel. Nieuwe haring
hoort wat harder te zijn. Dus ik
ben bang dat ik een ouwe heb
gekregen, verdomme." „Die Vo-
lendammers weten er niks
van," meent een Spakenburgse
haringboer. „Zacht, het mocht
wat. Deze haring is hartstikke
NIEUW!"
De burgemeester van Spa
kenburg, met de toepasselijke
naam Groen, legt uit hoe je kan
proeven of een haring nieuw
dan wel bejaard is: „Als-ie heel
mals is en een beetje vet dan
heb je de echte goeie groene te
pakken. En die hebben we hier
vanmiddag. Hij is gewoon ge
weldig."
Een mening die niet gedeeld
wordt door een mevrouw uit
Gelderland, die de burgemees
ter benadert met een bijzondere
klacht: de geserveerde haringen
hebben geen staartjes, waar
door bij het nuttigen ervan de
uitjes in haar decolleté rollen.
Chiel Montagne, de man zon
der franje, roept op tot plechtige
stilte. Een belangrijk moment in
haringland: Gerard Joling krijgt
de Zilveren Haring uitgereikt.
Deze eer valt hem te beurt om
dat zijn vele successen hem tot
'een ware ambassadeur van het
Nederlandse produkt' hebben
gemaakt. Gerard veegt wat uit
jes uit zijn mondhoek en ver
kondigt zeer blij te zijn met de
trofee. Hij heeft al een heleboel
prijzen, onder andere een Gou
den Harp en The Best Selling
Dutch Artist-Award. Verder kan
De oude en nieuwe Zilveren Haring-happer: Piet Veerman en Gerard Joling.
Ivo de Wijs de nuchterheid zelve bij derde lustrum 'Vroege Vogels'
houd in Nederland' bedraagt
100.000 gulden en moet groten
deels ten goede komen aan een
natuurbehoud-project. Al eer
der dit jaar won Vroege Vogels
de Persprijs Natuur en Milieu
1994 van de Landbouwuniversi
teit in Wageningen.
Presentator Ivo de Wijs is ver
guld met de prijs, al huldigt hij
nadrukkelijk het motto: ere wie
ere toekomt. „Ik ben maar een
eenvoudige freelancer, het uit
hangbord van het programma.
Eindredacteuren Carla van Lin-
gen en Joost Huizing maken het
programma al jaren met hart en
ziel. Zij hebben de prijs in feite
verdiend."
Natuurkennis
Toen de cabaretier/tekstschrij
ver Ivo de Wijs negen jaar gele
den voor de presentatie van
Vroege Vogels werd gevraagd,
tastte hij wat natuurkennis be
treft volkomen in het duister.
Door de jaren heen heeft hij
noodgedwongen bijgeleerd.
En zowaar: hij heeft er nog ple
zier in gekregen ook. Op vakan
ties let hij tegenwoordig op de
al dan niet zeldzame plantjes
die hij tegenkomt, en in zijn ei
gen tuin houdt hij de verschil
lende vogelsoorten nauwlettend
in het oog. „Let wel, ik ben pre
sentator, geen milieugoeroe.
Maar vanzelf ga je toch meer
om je heen kijken, volg je de
loop der seizoenen beter. Ik ben
natuurlijk een beetje schrijfta
felfanaat. Sinds Vroege Vogels
heb ik mijn stoel omgedraaid en
nu kijk ik de tuin in.
Door Vroege Vogels heb ik in
feite mijn liefde voor de natuur
ontdekt. Ook zie ik het belang
in van enige zelfreflectie: het is
nuttig om naar jezelf te kijken
en na te denken over de vraag
hoe we die natuur wat schoner
kunnen krijgen, aan je oud pa
pier en lege flessen te denken.
Maar ik doe niet ongenadig veel
meer dan de doorsnee Neder
lander. Het enige grote verschil
met negen jaar geleden is dat ik
nu veel meer met dc trein reis.
Ik deed dat al toen ik met caba
ret begon, maar ja, op een gege
ven moment krijg je steeds
meer apparatuur, en past dat
allemaal niet meer. Je schaft
dus een auto aan, dat wordt
min of meer een woning met al
je troepjes, kaarten, kleren. Je
denkt dat je niet meer zonder
kan. Tegenwoordig merk ik dat
ik het weer prettig vind om met
de trein te gaan, zodat ik ook
nog wat kan werken onderweg."
De Wijs mag dan 'slechts'
presentator zijn, hij heeft door
de jaren heen wel degelijk zijn
stempel op het programma ge
drukt door de inbreng van zijn
befaamde spotverzen, satirische
teksten, de dialogen tussen de
mannelijke en vrouwelijke pre
sentator die een afspiegeling
zijn van de vele ontbijttafelge-
sprekken.
„Ik moet een band hebben
met een programma waaraan ik
werk. Daarom kan ik toch niet
nalaten me ermee te bemoeien,
en dan komt natuurlijk weieens
wat Ivo-gekte bovendrijven. Al
zegt mijn vrouw dat we een
echt domineeshuwelijk hebben
waar vader op zondagochtend
het huis verlaat om te gaan pre
ken, we proberen niet teveel te
moraliseren. Wèl kun je een
beetje voorzichtig morrelen en
je eigen twijfel gebruiken. Niet
alles serieus nemen. En dan
past een vleugje cabaret vaak
prima. We hebben bijvoorbeeld
vreselijk gelachen om de invoe
ring van het Keurmerk voor toi
letpapier. Dan begint het te bor
relen, hoor!" Draagt voor met
gedragen stem: 'Het is er! Het is
hier, het keurmerk voor toilet
papier. Hoera! Sluit de kringen,
sluit de spier, het keurmerk
voor toiletpapier!'
Cleynemoeth-plassen
Legendarisch is het programma
dat De Wijs eens verzon in de
stille tijd voor kerst. De presen
tator besloot zelf een hoorspel
te schrijven. Hij bedacht een
natuurgebied dat zo mooi was
dat mensen die het kenden er
over zwegen uit angst voor
massatoerisme. Met behulp van
een landkaart prikte hij een
dunbevolkt gebied in Bra
bant, niet ver van Eindho
ven. Het gebied was niet al
leen vreselijk mooi, ook vre
selijk bedreigd, zo verzon
hij. De Belgen hadden
kerncentrales gepland aan
de rand van het gebied. Er
was een blauwdruk gevon
den van een autoweg
dwars door de prachtige
natuur. En als klap op de
vuurpijl waren er plannen
om het te ontsluiten voor
recreatie-doeleinden.
Het voortbestaan van
de Cleynemoeth-plassen,
zoals de naam van het gebied
luidde, was dus slechts een
kwestie van tijd, betoogden ook
tal van natuurbeschermers tij
dens het programma. Nico de
Haan van Vogelbescherming,
normaal de geloofwaardigheid
zelve, vertelde voor de micro
foon dat Cleynemoeth de laatste
plek in Nederland was waar de
Blauwe Kruisduiker nog voor
kwam. De Wijs' broer hing in
zijn beste Brabants de milieu
activist uit. Zo ontstond er een
indringende maar fictieve re
portage die de hele uitzending
duurde, en waarvan het effect
verpletterend was.
„Er kwamen dózen met post
binnen", grinnikt De Wijs. „Ze
ker 60 procent was er ingetuind.
Ivo de Wijs, geflankeerd door Inge Diepman: „Ik ben maar een eenvoudige freelancer, het uithangbord van
Vroege Vogels." foto c
Men bood zich aan om met
handtekeningenlijsten het land
in te. gaan, een ander infor
meerde naar de preciese ligging
van Cleynemoeth.
De overvloed aan reacties be
wees eens te meer dat er goed
naar het programma wordt ge
luisterd. „We zitten dan ook 52
maal per jaar op het meest gou
den tijdstip wat je voor de radio
kunt bedenken: de zondagmor
gen."
De programmamakers sprin
gen omzichtig om met de on
derwerpen die ze onder handen
hebben. Zo worden over het al
gemeen geen mededelingen
over lokaties gedaan, om te
voorkomen dat het publiek
massaal naar genoemde plek
ken afreist. „Ik heb eens een
briefje gehad van een cellist die
op een zondagmorgen moest
spelen in het kerkje in Schoorl.
Net die ochtend hadden we een
item over een walvis die bij Alk
maar was aangespoeld op hét
strand. De muzikant heeft
Schoorl slechts met veel moeite
kunnen bereiken, omdat alle
wegen naar Alkmaar potdicht
zaten. Dat doen we dus ni
meer."
Verder bezigen de make
nog een belangrijk uitgang
punt: zij doen niet aan hoor
wederhoor. De natuur heeft g
lijk, vinden ze, en daarom we
den bepaalde groepen menst
gewoon niet aan het woord g
laten. Bontfokkers, jagers, wilt
beheers-eenheden: ze kom
niet aan bod. Niet vreemd d
dat -bijvoorbeeld- veel boer
het bloed van de vroege vog([
wel kunnen drinken.
