Noodmaatregelen voor meest
bedreigde vogelsoorten
Soep brengt
salangaan
in de nesten
V N
Tunesische regenpop maakt geen eind aan droogte
Natuur Milieu
<v'-ï - v_: v
Adder laat naar zich kijken Milieubeleid glastuinbouw kan soepeler
WOENSDAG 25 MEI 1994
eindredactie: peter wolfsbec
NATUURLIJK
Het madeliefje, het finneblomke,
verdient onze aandacht en in
enkele gevallen zelfs ook onze
hulp. Het madeliefje met de mooie naam
bellis perennis is een plant van alle vier
jaargetijden. Bovendien heeft het een sterke
binding met mens en dier.
Helaas is de relatie tussen mens en made
liefje in onze tijd grotendeels verbroken. De
ouderen onder ons herinneren zich goed
hoe kinderen volop bloemen in de vrije na
tuur konden plukken zonder schade te be
rokkenen aan floras kinderen.
Nog steeds willen kleine kinderen bloem
pjes plukken, madeliefjes rijgen en kettin
gen maken van de bloedstengels van paar
debloemen. De speelwei waar peuters en
kleuters naar hartelust de opzettelijk inge
zaaide madeliefjes
kunnen plukken is
een z.eldzaamheid
geworden. Inkrim
ping van echte na
tuurterreinen, mo
derne landbouwme
thoden met doelge
richte produktie en
radicale (radic
wortel) afwijzing van
niet gewenste plan
ten hebben er toe
geleid dat speelwei
den thans schaars
zijn.
Toch is het bloe
menplukken in eer
ste instantie eigen
aan elk kind; en dat niet alleen uit creatieve
drang, maar vaak ook uit fysieke behoefte.
Een proef, in de jaren zestig gedaan, ver
klaarde overduidelijk waarom enkele krui
pende kleuters, midden in de bloeiende
speelwei gezet, de bloemen van madeliefjes
opaten. Medisch onderzoek toonde aan dat
zij grote behoefte hadden aan kalk; van na
ture vulden de kleintjes hun tekort aan kalk
aan.
Nog steeds zijn schapen en koeien geze
gend wanneer ze kunnen grazen in een veld
waar ook madeliefjes mogen groeien.
In heel Europa is het madelieve bekend; het
is praktisch het hele jaar door aanwezig, be
halve in gazons waar aanwezigheid het bil
jartlakeneffect verstoort. Van ouds behoort
het madeliefje in een grasveld, hoewel dat
niet blijkt uit onze uitdrukking "Onder de
groene zoden liggen'; dan is de Engelse taal
duidelijker: 'Turn one's toes to the daisies'.
Door de tijden heen heeft men met een ze
ker welbehagen naar het madeliefje geke
ken. In de bloemsymboliek van de middel
eeuwen stond het voor de onschuldigheid
van het Heilig Kind.
Talloos zijn de namen die het gegeven zijn.
Namen als koeie- en schapebloem, finne
blomke, meizoentje zijn een aanwijzing
naar voedsel, groeiplaats en medisch ge
bruik. Koeien en schapen eten de plant, ze
is te vinden in de finne, de weide, en bloem,
blad en wortel kunnen leed aan het lichaam
verzachten.
In de officiële naam schijnt made overeen
komst te hebben met het Engelse woord
voor weiland, meadow. Deze verklaring is
goed voor de nuchter ingestelden; zij die
van volksverhalen kunnen genieten, noe
men made een verbastering van maagde,
de maagd Maria. Hoe ook, het madeliefje
geniet een grote populariteit.
De wetenschappelijke naam bellis perennis
wil zeggen dat zij blijvend is. Het blijvende
mag men laten gelden voor haar aanwezig
heid. het hele jaar door. maar het heeft ei
genlijk betrekking op de korte wortelstok in
de grond. Die zorgt ervoor dat het madelief
je overblijft, overwintert. Bellis betekent
'schone'. Dus de schone overblijvende
plant!
De salangaan, een klein Aziatisch vogeltje,
heeft honderden jaren lang met hetzelfde
engelengeduld zijn nestjes gebouwd, tot
groot genoegen van de liefhebbers van de
Chinese keuken. De populariteit van de vo
gelnestsoep betekent echter ook dat de sa
langaan in zijn voortbestaan wordt be
dreigd.
De vogelnestsoep wordt overal in het Verre
Oosten beschouwd als een gezonde en ver
sterkende lekkernij.
Maar het Wereldnatuurfonds (WWF) vindt
dat er een einde moet komen aan de lucra
tieve nestjesroof. De vraag naar de delica
tesse is zo groot, dat de populatie van de
vogel sterk is afgenomen. ,,Deze nesten
worden al honderden jaren in Azië geoogst
en geconsumeerd", zegt Jurgen Thomsen,
directeur van de afdeling die namens het
WWF toezicht houdt op de handel in wild
en gevogelte.
„Maar de traditionele methode, waarin nog
rekening werd gehouden met de broedge-
woontes van de vogel, is volledig verloren
gegaan. Daardoor neemt hun aantal af."
Het nest van een salangaan bestaat voorna
melijk uit speeksel, heeft de vorm van een
klein kopje en weegt slechts enkele gram
men. Ze zijn vooral te vinden in de buurt
van steile rotswanden en grotten. Expor
teurs verdienen ongeveer 1.900 gulden per
kilo. Uit gegevens van het WWF blijkt dat
17,5 miljoen eetbare nestjes in 1991 door
Hong Kong werden geïmporteerd uit Indo
nesië. Hoewel sommige ondernemers de
salangaan op kunstmatige wijze laten broe
den in een donkere, grotachtige omgeving,
heeft de groeiende vraag naar de nesten
„grote invloed op de salangaan en zijn er
strenge maatregelen nodig om deze dier
soort te laten voortbestaan", zegt Thomsen.
Het WWF wil dat een Italiaans voorstel
wordt aangenomen, waarin de produceren
de landen de handel in salangaan-nesten
bepalen en niet de consumerende. Een to
taal verbod op de handel zit er voorlopig
niet in.
Centrum voor
duurzame
ontwikkeling
eindhoven anp
De Technische Universiteit Eind-
Jioven (TUE) heeft onlangs een
centrum voor duurzame ontwik
keling geopend. Het nieuwe cen
trum moet het onderwijs en on
derzoek op het gebied van mil
ieutechnologie aan de TUE beter
stroomlijnen en zo mogelijk ver
beteren. Bovendien kan het cen
trum voor het bedrijfsleven een
bron van kennis zijn.
Volgens rector-magnificus Van
Lint van de TUE is het streven
naar een duurzamer en milieus-
parender samenleving één van de
grootste maatschappelijke pro
blemen van de komende decen
nia. „Dat vereist een ander soort
ingenieur. Eén die duurzame ont
wikkeling zo veel mogelijk als uit
gangspunt van zijn handelen be
schouwt. Geavanceerde technolo
gie speelt ten slotte een hoofdrol
in de manier waarop wij onze sa
menleving anders moeten gaan
inrichten."
Alle faculteiten van de TUE
hebben zich intussen achter de
opstelling van Van Lint geplaatst.
Voor de komende vijf jaar kan het
bureau leunen op een bedrag van
één miljoen gulden. Van Lint sluit
niet uit dat in een later stadium
met andere technische universi
teiten een samenwerking tot
stand komt.
„Het is overigens niet zo dat we
nu onze baard laten staan en gei
tenwollen sokken aantrekken. We
blijven een technische universi
teit. We zouden wel graag zien
dat het denken over duurzaam
heid een integraal onderdeel gaat
uitmaken van ons onderzoek en
onderwijs", aldus Van Lint.
Volgens professor Midden,
hoogleraar cultuur en techniek,
kan bij voorbeeld het onderzoek
naar milieuvriendelijke produk-
ten en produktieprocessen met
de nieuwe aanpak een impuls
krijgen. Ook waterzuivering, bo
demonderzoek en milieuvriende
lijke bouwwijzen zijn richtingen
die uitbreiding verdienen.
„We kunnen mogelijke oplos
singen bieden die de noodzakelij
ke gedragsverandering ten gunste
van beter milieu wellicht minder
ingrijpend maken. Het is van
groot belang dat de samenleving
de ontwikkeling naar een milieu
vriendelijker wereld niet gaat te
genwerken. De ontwikkeling van
nieuwe technologie is daarvoor
van essentieel belang."
Vogelbescherming roept hulp in van vrijwilligers
';S w-.-:'v's
i - U-rV-j V*-
v Z
V
De grutto, koning van de weidevogels, heeft vooral rust in de broedtijd nodig.
Vogelbescherming Nederland wil zo snel
mogelijk noodmaatregelen treffen om een
aantal van de meest bedreigde vogelsoor
ten te beschermen. Het gaat om de grutto,
de kerkuil, de ijsvogel, de dwergstern en de
rode wouw. Deze vogels staan hoog op de
Rode Lijst van 49 bedreigde vogelsoorten
in Nederland.
Vogelbescherming heeft voor de speciale actie
hulp ingeroepen van vrijwilligers van plaatselijke
vogelgroepen en vogelwachten. Om de maatrege
len te realiseren is tevens een geldinzameling van
start gegaan.
Voor de grutto, de koning van de weidevogels, is
de garantie van rust op dit moment het belangrijk
ste. „Maar liefst tachtig procent van alle grutto's
broedt in Nederland, dus onze internationale ver
antwoordelijkheid weegt zwaar," zegt Vogelbe
scherming, die de noodzaak van rust op de weilan
den duidelijk maakt door middel van borden. In
middels zijn er al duizend borden aan boeren uit
gereikt, die hiermee ongewenste bezoekers op hun
land tijdens de broedtijd kunnen weren.
Met de kerkuil gaat het weliswaar veel beter dan
vroeger, maar om deze vogel in Nederland te hou
den zijn nog meer nestkasten nodig dan al ge
plaatst zijn. Er zullen bovendien folders verspreid
worden met adviezen voor de verbetering van de
leefomgeving van de kerkuil. Zo móet zijn voedsel
aanbod worden uitgebreid. Vogelbescherming
neemt proeven met het herstellen van perceelran-
den, waarin de kerkuil in de schemer jacht kan
maken op muizen.
De ijsvogel, bijgenaamd vliegende diamant,
heeft dringend behoefte aan rustige broedplaatsen
en voedselrijke beken. Waterschappen die dergelij
ke beken beheren, krijgen daarover voorlichting.
Vrijwilligers van vogelgroepen kunnen helpen met
het aanleggen van steile wanden waarin ijsvogels
kunnen nestelen.
foto martijn de jonge
De dwergstem is niet groter dan een spreeuw en
broedt op schelpenstrandjes langs de vloedlijn aan
de Waddenzee en in de Zeeuwse delta. Er is be
hoefte aan meer broedplaatsen, omdat de dwerg-
stem door toenemende recreatie verdreven dreigt
te worden. Ook hier wil Vogelbescherming infor
matieborden plaatsen en folders verspreiden.
Om de roofvogel rode wouw, die in Nederland
nauwelijks meer tot broeden komt, van dienst te
zijn, bestaat het plan om de nesten te beschermen.
Nu komt het vacik voor dat nesten van roofvogels
worden leeggehaald. Door een chip in te brengen
bij pasgeboren roofvogeltjes kunnen deze, een
maal in gevangenschap, worden achterhaald en in
vrijheid gesteld.
Naast deze noodmaatregelen werkt Vogelbe
scherming hard aan het opstellen van plannen
voor structurele maatregelen voor de meest be
dreigde vogelgroepen, de weidevogels, de kustvo-
gels en de moerasvogels. Vogelbescherming Ne
derland zetelt in Zeist en is te bereiken via
tel.03404 - 37700.
roermond Ton Len
ders bekijkt een zo
juist gevangen wijf
jesadder in het Mein-
weggebied bij Roer
mond. Dit is het be
langrijkste gebied in
Nederland waar de
adder, Nederlands
enige gevaarlijke gif
slang, in groot aantal
voorkomt. Vrijwilli
gers constateren na
twintig jaar inventari
seren van reptielen en
amfibieën in dit ge
bied, dat de adderpo
pulatie kleiner wordt.
Dat zou kunnen ko
men door verdroging,
vermesting en een te
veel aan recreanten.
Adders houden van
rustige plekken in
vochtige heide met
voldoende dekking.
De slang is te herken
nen aan de zigzag-
streep op de rug, bij
mannetjes zwart en
bij wijfjes bruin, fo
to martijn de jonge
den haag anp
Het milieubeleid voor de glastuinbouw wordt
mogelijk versoepeld. De ministeries van land
bouw, milieubeheer en waterstaat en het Land
bouwschap gaan gezamenlijk onderzoeken of de
milieu-eisen anders kunnen worden ingevuld.
Het onderzoek wil niet zeggen dat de milieu-ei
sen worden verzacht. Wel wordt bekeken of het
mogelijk is de tuinders meer ruimte te bieden om
aan de eisen te voldoen. De studie moet binnen
een half jaar klaar zijn.
De glastuinbouw wordt de komende jaren ge
confronteerd met tal van wettelijke verplichtingen
.die hoge investeringen vereisen. Zo moet aanslui
ting op het riool worden verkregen en moet het
verbruik van energie en bestrijdingsmiddelen
worden verminderd.
In de sector bestaat grote weerstand tegen het
verplichte karakter van allerlei investeringen.
Milieu-investeringen dienen te worden ingepast
in het normale investeringspatroon, zo luidt de
eis. Ook CDA en WD hebben daar de afgelopen
maanden herhaaldelijk op aangedrongen.
De betrokken departementen en het Land
bouwschap willen nu nagaan of de milieu-eisen
op een flexibeler manier kunnen worden verwe
zenlijkt. Daarbij wordt vooral gekeken naar plan
nen van de sector zelf. Bijvoorbeeld plannen die
het gebruik van bestrijdingsmiddelen terugdrin
gen.
De glastuinbouw wil daarnaast erkenning van
het individuele bedrijfsmilieuplan. Daarin geeft
elk bedrijf aan hoe het de komende jaren aan de
milieu-eisen denkt te voldoen.
Nieuwe bacterie zet plantaardig afval beter om in alcohol
henk hellema gpd
Volgens Engelse onderzoekers
kan er uit plantaardig afval aan
zienlijk meer alcohol (ethanol)
voor autobrandstof worden ge
wonnen dan tot nu toe mogelijk
is. In de laboratoria van het Im
perial College in Londen heb
ben twee microbiologen een
bacterie ontdekt, die in staat is
om ook het in planten voorko
mende hemicellulose af te bre
ken en om te zetten in ethanol.
Daarmee zou de produktie van
ethanol in vergelijking met de
huidige methode via gist kun
nen worden verdubbeld.
Gistcellen zijn niet in staat
om het hemicellulose af te bre
ken. In Brazilië, waar tweederde
van de auto's op ethanol rijdt,
wordt deze brandstof daarom
alleen gewonnen uit het sap van
suikerriet. Bij de ontdekking van
deze plantenvretende bacterie
(Bacillus stearothermophilus)
speelde het toeval een grote rol.
De Londense onderzoekers wa
ren met een heel ander micro
biologisch onderzoek bezig.
„We denken dat een spore
van de bacterie vanaf Hyde Park
via het raam naar binnen kwam
en zo in een van onze bacterie-
kweken terechtkwam", aldus
een van de onderzoekers'.
Beiden hadden echter een
open oog voor de kwaliteiten
van de indringer, die het bij
temperaturen van 70 tot 75 gra
den Celsius op tarwe, maïs en
suikerbiet veel beter deed dan
andere micro-organismen, en
deze plantaardige produkten
bovendien bleek om te zetten in
ethanol.
Een probleem is nog dat de
bacterie, een mutant, zijn mu
tatie op een gegeven moment
verliest. Om dat probleem op te
lossen knutselt het duo nu aan
de bacterie.
tunis abdelmajidbejar
Overal in het noordwesten van Tunesië lopen
groepjes boeren met zelfgemaakte poppen
over het land. Het is een teken dat de wan
hoop over de aanhoudende droogte toeneemt,
want de traditionele 'Omok Tangou', zoals de
pop heet, zou de speciale magische kracht
hebben om regen te brengen.
Op dit moment valt er in het gebied nauwe
lijks 250 millimeter water per jaar, terwijl het
dubbele nodig is om de oogst te laten slagen.
De graanboeren en fruittelers lijden zwaar on
der de droogte.
Grote droogte doet zich in dit deel van
Noord-Afrika eens in de zoveel jaar voor. Dan
verzamelen de boeren zich in kleine groepjes
en lopen met een simpele, zelfgemaakte pop
over de akkers, terwijl ze er af en toe een klein
beetje kostbaar water over gieten en ondertus
sen een oude melodie neuriën.
Maar het traditionele regenrituecl is tot nu
toe tijdverspilling geweest voor de teleurgestel
de boeren, want de regen blijft uit en de zon
straalt onbarmhartig op de verdorde gewas
sen. Een paar weken geleden viel er zowaar
een buitje, maar dat was niet genoeg om de
oogst te redden.
Volgens het ministerie van Landbouw ver
keert een kwart van de landbouwgrond in het
westen en noordwesten van het land 'in kritie
ke toestand'. Deze gebieden vormen de graan
schuur van Tunesië en leveren zeventig pro
cent van de totale graanoogst. Gevreesd wordt
dat de oogst dit jaar meer dan vijftig procent
kleiner zal zijn dan normaal.
Aangezien boeren een groot deel van de
oogst zelf houden voor zaaigoed en voor eigen
consumptie, is de verwachting dat slechts de
helft van de toch al gedecimeerde graanop
brengst op de markt komt. Voor fruit is de si
tuatie niet veel beter.
De waterstand in de reservoirs bij stuwdam
men is dit jaar slechts een kwart van de nor
male hoeveelheid. Doordat er de afgelopen ja
ren wel genoeg regen viel, hebben de boeren
het onderhoud van bestaande irrigatiekanalen
en de aanleg van nieuwe verwaarloosd. Vol
gens plan had dit seizoen 60.000 hectare moe
ten worden geïrrigeerd, maar in werkelijkheid
wordt slechts 4.500 hectare kunstmatig be
vloeid.
Bijna veertig jaar na de onafhankelijkheid en
dertig jaar na de nationalisatie van de grond
vertrouwt de overgrote meerderheid van de
Tunesische boeren nog altijd op manna uit de
hemel.
President Al-Abidine Ben Ali drong onlangs
aan op haast bij de aanleg van irrigatiesyste
men en de introductie van moderne land-
bouwtechieken. Ook kondigde hij aan dat het
leger de boeren zou gaan helpen met het slaan
van waterputten.
Tunesische boeren staan niet te springen
om irrigatiesystemen aan te leggen, omdat ze
daarmee hun hele werkwijze moeten verande
ren. Irrigatie vereist speciale zaaitechnieken,
methodes om kunstmest te doseren en voort
durende aandacht. Ook de produktiekosten
liggen aanzienlijk hoger. Voor kleine boeren,
die slechts vier tot vijf hectare bezitten, is irri
gatie dan ook niet interessant.
Deze boerenbedrijven produceren vrijwel
uitsluitend voor. zichzelf. De helft van de oogst
is voor eigen gebruik, de rest wordt bewaard
als zaaigoed. Op die manier blijft er weinig
over voor verkoop op de markt.
De kleine boeren hebben het meest te lijden
van de droogte, zoals Ammar, die zeven hecta
re bezit in het gebied Mjedz-el-Bab. „Ik zal
niet eens genoeg oogsten om volgend jaar
weer te kunnen zaaien", klaagt hij, terwijl hij
tussen zijn vingers een droge aar verkruimelt,
waar nauwelijks zaad in zit.
Samen met zijn zuster Hadda, die mede-ei
genaar is van de grond, moet Ammar een op
lossing verzinnen, want ze zijn de bank 300
dollar schuldig. Waarschijnlijk gaan ze een van
hun koeien verkopen, „tenzij de president met
hulp komt".
Hét ministerie van Landbouw overweegt de
boeren respijt te geven voor terugbetaling van
hun schulden.
Japanners van
walviseters
naar -kijkers
Japan staat in het buitenlanc
veelal te boek als een natie d 1
dol is op walvisvlees. Maar v<
gens milieu-organisaties krij
steeds meer Japanners plezit
in het observeren van de im|
santé zeezoogdieren, waarna
trek in een portie walvisvlees
hen meestal snel vergaat.
Japanners kregen zes jaar ge! i
den voor het eerst de kans vv
vissen te observeren, toen jo
nalisten hiertoe een kans kre
gen via een tocht georganise
door natuurbeschermers. Di
lyrische bewoordingen geste
verslagen in de lokale dagbl;
pers boorden een gat in de
markt aan, want weldra kon
men zich inschepen voor spi
ciale cruises om walvissen te
bekijken.
Sindsdien heeft het observer
van walvissen vanaf schepei
een hoge vlucht genomen, a
dus milieu-activisten. Volgei
hetVisserij-agentschap.dat i
april van dit jaar een onderz
deed om de plotselinge toen
me bij te houden, gingen in
1993 23.000 Japanners op ze
walviskijken. i
De milieubeweging is bijzon
ingenomen met deze groeie
populariteit, omdat zij dit al;
aanmoediging opvat in de sl
tegen de Japanse walvisvaar
Japan probeert weer beperkt:
rechten voor de walvisj acht l
krijgen, om zo te kunnen vol
doen aan de traditionele be
hoefte aan walvisvlees.
Tanende
Het commerciële succes var
walvis-observatietochten lijk
erop te wijzen dat Japans sn
voor walvisvlees tanende is.
tochten lijken een goudmijn
voor de Japanse anti-walvis-
vaartlobby.
„Walvissen zijn niet slechts
voedselbron meer", zegt eer
touroperator. „De tochten b
wijzen de Japanners dat wal
sen intelligente dieren zijn e
de mensen amuseren."
Japanse kinderen, die vanw
het internationale verbod o
walvisjacht nooit walvisvlee
hebben gegeten, tonen de
grootste inzet voor het besc
men van walvissen. De mee
derheid van degenen die a a
son van 950 dollar aan een
twee- tot driedaagse tocht n
doen, behoort tol de jonge g
neratie, zegt een walvistocht
ganisator.
Volgens een onderzoek van
dagblad Asahi steunt 34 pro
van de ondervraagden het v
bod op walvisvaart van de II
Indrukwekkend
Takao Iwatani is een huisvri
die de Japanse afdeling opril
te van het in Australië geves
de Internationale Walvisach
gencentrum voor Onderwijs
Onderzoek, dat de relaties ti
sen mensen, dolfijnen en w;
vissen bestudeert. Zelfs kort
ontmoetingen met walvissei
blijken indrukwekkende ge
beurtenissen, stelt zij. „Ik de
dat dat de reden is waarom
na elke Japanner die gaat w<
viskijken, na terugkeer tegei
walvisvangst is".
De lucratieve kant van de w
vis-cruises draagt eveneens
aan de transformatie van Jaj
tot een land dat tegen de wa
visvaart is.
Zo is Ogasawara-eiland, mei
zijn tweeduizend inwoners,
door de tochten in een bruis
stadje veranderd. De komst
bultrug-walvissen, die van d
cember tot maart in de buui
van Ogasawara opduiken, h
ben de toeristenindustrie op
eiland aanzienlijk bevordert
Tot dan toe kwamen er allee
toeristen in de zomer. De hc
en souvenirswinkels, volge
stouwd met ansichtkaarten,
luidsopnamen en literatuur
over de bultrugwalvis, meld
dat de zaken floreren. Funct
narissen in Wadamachi van
Boso-schiereiland, waar de
kleinste van de potvissen ve
blijft, zijn ondertussen druk
doende schepen geschikt te
maken voor observatiecruisi
Luxueus
Ogasawara en Wadamachi d
wat de meeste walvisstedenl
Japan al gedaan hebben. Za
mami op het zuidelijke eilar
Okinawa begon in 1991 al d
de eerste walvis-observatiet
ten. Kochi, ook een beroemt
walvisvaartstad, heeft nu lu)|
euze tiendaagse cruises in d
aanbieding naast de gebruil
ke tochten, om aan de grote
vraag te voldoen.
Ook de bezoekersaantallen!
zeedierencentra in het hele!
spreken boekdelen. Japannd
kunnen er niet genoeg van 1
gen om dolfijnen en walvissl
te zien rondzwemmen. „Do
onze manier van verzet tege
de officiële oproep voor her
ting van de walvisvaart zie ji
de bewustmaking van mens
meer oplevert voor de bescli
ming van bedreigde diersod
dan slechts oppositie voeret
zegt Iwatani.