Mickey
verovert
New York
ZATERDAG 14 MEI 1994
Onze Taal
Een Hollywood-facelift voor Broadway
Times Square,
Broadway en de
24ste Straat. Het
middelpunt van
New York was
jarenlang voor vele
liefhebbers van
show en theater het
walhalla. Maar het
gaat niet goed met
de musical. Joop
van den Ende's
Cyrano is niet de
enige mislukking
en het kruispunt
van flikkerend licht
is aan de drank en
de drugs. Maar er
gloort hoop aan de
de neon-horizon:
Het Disney-concern
heeft gote plannen,
al is niet iedere
Newyorker daar
gelukkig mee.
Het New Amsterdamtheater aan de 42ste straat is onlangs opgekocht
door het Walt-Disneyconcern. foto gpd
HANSDEBRUUN.
Ooit werd het 'het kruispunt van
de wereld' genoemd. Het klop
pend hart van New York. Waar
de neonreclames en de metershoge bill
boards met aankondigingen van Broadway-
shows als een lawine op de argeloze toerist of
de drukke zakenman afkwamen. Met in elke
zijstraat een handvol theaters, af- en aanrij
dende limousines en veel sjiek volk. Druk, la
waaierig, bruisend van energie.
Nog steeds is Times Square als een mag
neet waar elke bezoeker aan New York on
weerstaanbaar naar toe wordt getrokken. De
neonfeclames zijn er nog altijd, net als de
wanstaltige posters, de drukte, de stank en
het oorverdovende lawaai. Maar bruisend en
energiek is het kruispunt waar Times Square,
Broadway en de 42ste Straat samenkomen,
allang niet meer. De verloedering is overal
merkbaar.
Op Broadway is het aantal nieuwe theater-
produkties de afgelopen jaren drastisch afge
nomen. Op Times Square is de verkeerschaos
zo groot geworden dat echte Newyorkers het
mijden als de pest. Op 42nd Street staat het
ene ooit legendarische theater naast het an
dere leeg te verkommeren. Een krant schreef
onlangs over 'het meest onveilige kruispunt
ter wereld'.
De tippelaarsters, die jaren geleden het
straatbeeld van 42nd Street bepaalden, zijn
dan wel dankzij het strikte politiebeleid ver
dwenen, maar je struikelt nog steeds over de
sexshops. De andere winkeltjes vol prullaria
en goedkope elektronica hebben betere tij
den gehad. En je wordt om de haverklap aan
geklampt door haveloze figuren die bedelen
of je drugs willen verkopen.
Disney
Temidden van al deze troosteloosheid kwam
eind vorig jaar plotseling het bericht dat het
Walt-Disney-concern zijn oog op 42nd Street
had laten vallen. Disney wil op het verlopen
'kruispunt van de wereld' een enorm amuse
mentscomplex neerzetten. Voor de hele fa
milie. Als het aan Disney ligt, kun je over een
paar jaar ook je kleine kinderen weer onbe
zorgd naar Times Square meenemen.
„Al dat bederf, al dat vuil, al die ontucht
zullen tot het verleden behoren", zei gouver
neur Mario Cuomo van New York. „We gaan
proberen Times Square weer in zijn oude
luister te herstellen." Nu zijn er al vele plan
nen gemaakt om het verval van Times Squa
re en Broadway tegen te gaan, maar nooit
eerder met de hulp van een zo op familie-
vermaak gerichte onderneming als Walt Dis
ney.
Als een voorschotje op wat komen gaat,
ging eind april in het fameuze Palace Theater
de musical The Beauty and the Beast in pre
mière. De theaterversie van de beroemde
film, die Disney de laatste jaren ruim 650
miljoen gulden in het laatje heeft gebracht.
En ook op Broadway blijkt 'B&B', zoals de
"show kortweg wordt genoemd, een kaskraker
die avond aan avond is uitverkocht.
De komst van Disney naar Broadway heeft
vele Newyorkers de wenkbrauwen doen fron
sen. The New York Times sprak over de
'hollywoodisering' van Broadway. En voor
Newyorkers klinkt dat als een vies woord.
Hollywood is synoniem voor plat filmver
maak, voor smijten met geld. De Newyorkse
theaterwereld is er daarentegen een van tra
dities, van dynastieën die al decennia lang de
dienst uitmaken.
The Beauty and the Beast leek hun vrees te
bevestigen. De show werd al meteen de
duurste musical uit de historie genoemd.
Volgens Disney-baas Michael Eisner is dat
niet waar. Met twaalf miljoen dollar zit 'B&B'
volgens hem in dezelfde categorie als Miss
-Saigon en The Phantom of the Opera. Maar
kwade tongen beweren dat 'The Beast' veel
meer kost. Er wordt van twintig miljoen dol
lar gesproken.
Het toont maar weer eens aan waar onze
eigen Joop van den Ende met zijn Cyrano van
slechts zeven miljoen dollar tegen heeft moe
ten opboksen. En achter 'B&B' steekt een
miljardenconcern, dat het zich kan veroorlo
ven met geld te gooien. Disney doet niets
half. En New York vreet het. Alleen al op de
premièreavond werden voor tienduizend
dollar aan 'B&B'-petjes, T-shirts en CD's ver
kocht.
Kroonjuweel
Het Walt-Disneyconcern heeft geen enkele
theaterervaring, maar Eisner zegt van plan te
zijn het vak snel te leren. Want 'The Beast' is
voor hem geen eenmalig Broadway-avon-
tuur. Disney heeft er zijn zinnen op gezet
over enkele jaren niet alleen de belangrijkste
theaterproducent, maar ook de grootste
amusementsleverancier van Broadway te
zijn. Met geld is nu eenmaal alles te koop.
Daarom kocht Disney onlangs het leeg
staande New Amsterdam Theater aan de
42ste staat. Een legendarische naam, wel
eens 'het kroonjuweel onder de Newyorkse
theaters' genoemd. Het uit 1904 daterende,
eerste grote Jugendstil-gebouw in Amerika
heette in de jaren twintig het 'Ziegfeld Pala
ce', het huis van de wereldberoemde 'Zieg
feld Follies'. In 1982 sloot het zijn poorten.
Disney wil er een groot family entertain
ment centeT van maken, waar de hele dag
door muziek, dansshows, korte musicals en
theater te zien en te horen zullen zijn. Maar
als je linkerbuurman een sexshop is en voor
de deur de drugsdealers zaken doen, lukt dat
natuurlijk niet. En dus maken Disney, de stad
New York en een aantal projectontwikkelaars
nu plannen voor 'de grote schoonmaak'.
New York heeft Disney 21 miljoen dollar
geleend om het New Amsterdam op te ka
lefateren. Tot woede van de andere theaterei
genaren, die al jaren zeuren om gemeentelij
ke steun, maar die nooit hebben gekregen.
De drie grote theaterbazen Shubert, de
Nederlander-groep en Jujamcyn hebben
nog even geprobeerd een Disney-boycot uit
te roepen, maar zij kregen de vakbonden niet
Geen wonder, want Disney is geld en geld
betekent banen. En die zijn dun gezaaid op
Broadway, waar de ene na de andere show
(Cyrano stond bepaald niet alleen) vervroegd
moet sluiten en talloze werkloze acteurs,
zangers en theatertechnici rondlopen. De
Broadway-bazen móésten wel toegeven. De
ironie is dat Disney's 'Beast' nu draait in het
Palace-theater, dat eigendom is van... de Ne
derlander-groep.
Geen torens
Maar Disney is niet de enige die Broadway en
Times Square weer nieuw leven wil inblazen.
Een groep projectontwikkelaars kwam vorige
herfst met een plan om langs Times Square
en 42nd Street vier kantoortorens van meer
dan 250 meter neer te zetten. Geheel in Ne
wyorkse traditie. Maar al gauw kwam er een
golf van protest: niet nog meer torens, niet
nog meer kantoren op Broadway.
De projectontwikkelaars bonden in, maar
kantoren zullen er komen, zij het veel klein
schaliger. De bedoeling is immers dat Times
Square ook 's avonds weer leefbaar wordt, en
lege kantoortorens doen daar afbreuk aan.
De architect Robert Stern heeft dan ook een
plan gemaakt, waarin Times Square een
soort Las Vegas-achtige aanblik krijgt, met
nog meer glitter, nog meer neon.
De projectonwikkelaars (onder leiding van
de verzekeraar Prudential) hebben al tiental
len panden opgekocht op de 42ste en de
43ste street en op de Zevende en de Achtste
avenue. De eigenaars van peepshows en por
noshops zijn al op zoek naar andere onderko
mens. Disney gaat ervan uit dat de familie
theaters èn hard politieoptreden uiteindelijk
ook de bedelaars en dealers zullen verdrijven.
Deze plannen en de komst van Disney blij
ken ook anderen, te inspireren. Aan de over
kant van het New Amsterdam wordt het leeg
staande Victoria-theater, waarin tien jaar ge
leden nog pornofilms draaiden, voor acht
miljoen dollar (met stadssteun) omgebouwd
tot een kindertheater voor films en toneel.
Het Victoria is 93. jaar oud en daarmee het
oudste Newyorkse theater.
„We willen dat in onze bioscopen de por
nofilms worden vervangen door familie
films", zegt Cora Cahan, de voorzitster van
de New 42nd Street Inc., een groep die het
Victoria zal beheren. „We willen een bood
schap van hoop overbrengen op dit hele
blok." In twee eveneens leegstaande en ver
vallen theaters daarnaast zal de stad New
York een toeristisch informatiecentrum in
richten.
De grote vraag blijft natuurlijk of al die
nieuwe attracties voldoende publiek zullen
trekken. De theaterindustrie zit diep in de
problemen. Slechts vier Broadway-shows
draaien langer dan twee jaar. Dit seizoen zijn
al zeven grote shows vroegtijdig gestopt.
Twintig jaar geleden waren er zestig theaters,
nu nog maar 35. En het aantal nieuwe shows
per seizoen is evenredig gedaald.
Eurodisney
Of Disney in staat is Broadway nieuw leven
in te blazen, wordt door velen betwijfeld. Zij
herinneren aan het échec van Eurodisney na
bij Parijs en aan de omstreden Disney-plan-
nen voor een historisch pretpark in Virginia.
Na een glorieperiode in de late jaren tachtig
zijn zowel de omzet als de winst van Disney
de laatste twee jaar gekelderd. Kennelijk is
met geld toch niet alles te koop.
Disney haalt nog altijd het grootste deel
van zijn inkomsten uit zijn pretparken, maar
dat aandeel vermindert. Eisner wil Disney
echter op meer fronten actief laten zijn. Film
is steeds belangrijker geworden en Disney
heeft nu zelfs een ijshockeyteam (de echte
Migh ty Ducks, naar de populaire film) en ook
deze stap in de theaterbusiness past in zijn
diversificatie-strategie
„Met zijn Hollywood-aanpak, geld en stijl
kan Disney van Broadway een nieuw Magie
Kingdom maken", schreef een krant onlangs.
En Disney kan zich, met een totale omzet
van 8,5 miljard dollar in 1993, wel een Broad-
way-avontuur veroorloven. Maar of de echte
Newyorkers wel met de 'hollywoodisering'
van Broadway ingenomen zijn is, blijkens de
vele sceptische reacties, de vraag.
„Laat Times Square blijven zoals het is",
schreef een Newyorker in een ingezonden
brief in The New York Times. „Het moet het
thuis van het vermaak zijn, maar niet zelf
vermaak worden." En weer een ander
schreef: „42nd Street was slonzig, en zo moet
het blijven. Ik wil geen 'Times Square USA'
van Disney. Ik ben naar New York verhuisd
omdat ik het échte New York wilde."
Wat is nu typisch Nederlands? Mo
lens, klompen, tulpen en Delfts
blauw? Rembrandt, Gullit, de Keu
kenhof, het Rijksmuseum, Van
Gogh, Koeman, de deltawerken?
Het kan waar zijn. Wat mij betreft:
ik heb nog nooit op klompen gelo
pen, ik ben nog nooit in de Keuken
hof geweest, ik heb geen Delfts
blauw, geen Rembrandt en geen
deltawerk in huis, ik heb nog nooit
een voetbalwedstrijd in het echt ge
zien en hooguit drie op TV, en de
dichtstbijzijnde molen is nog een
aardig eindje fietsen. Maar mis
schien is dat bij u heel anders: u be
zit twee Rembrandts, u woont in
een molen, u voetbalt graag en u
loopt dagelijks op klompen. Mis
schien is dat dus toch wel typisch
Nederlands.
Typisch Nederlands
Maar ik wou het eigenlijk over iets anders
hebben. Molens en klompen worden
alleen maar door buitenlanders 'typisch
Nederlands' genoemd. Als Nederlanders
het over 'typisch Nederlands' hebben, be
doelen ze strijk en zet iets heel anders. Ne
derlanders noemen 'typisch Nederlands' al
tijd onaangename karaktertrekken, zoals
inhaligheid, schijnheiligheid, rechtlijnigheid
en koppigheid. Er gaat geen week voorbij of
iemand heeft het in de krant of op de TV
over een of andere typisch Nederlandse on
deugd. Het slaat nergens op, maar het is
wel 'typisch Nederlands' om lelijke dingen
te zeggen over onze volksaard. Men heeft
het dan niet over iemands gierigheid, maar
over zijn 'typisch Nederlandse gierigheid'.
Een klassiek voorbeeld stond vorige week
in de krant. Het ging over een buurt in
Den Haag met veel grote en dure huizen. Er
werd dus vaak ingebroken. Daarom had
een aantal bewoners een particuliere bewa
kingsdienst ingeschakeld, die 's avonds en
's nachts de boel een beetje in de gaten
moest houden. Groot succes. De initiatief
nemers betaalden daarvoor een gulden per
nacht, flatbewoners twee kwartjes. Tot zo
ver is er, geloof ik, nog niets typisch Neder
lands. Maar nou komt het. Die bewakings
dienst bewaakte de hele straat, maar lang
niet iedereen betaalde die gulden per nacht.
Ook niet typisch Nederlands, lijkt me. Want
misschien hebben de niet-betalers geen du
re spulletjes, of geep geld voor particuliere
bewaking, of juist een peperdure privébe-
waking, of zijn ze van mening dat de politie
dit moet doen, of zitten ze 's nachts zelf met
een honkbalknuppel in de voortuin. Ik kan
vele redenen bedenken om niet mee te be
talen aan die particuliere buurtbewaking.
Alzo niet de directeur van de bewaakdienst.
Hij spreekt over de 'typisch Nederlandse ei
genschap om wanneer één persoon in een
straat betaald heeft voor de surveillance
niet de solidariteit op te brengen een bijdra
ge te leveren'.
Laten we nu eens aannemen dat de niet-
betalers geen van de bovengenoemde
eerbare motieven hadden. Dat ze dus alle
maal weigerden mee te doen door hun
schrieperigheid. 't Is een onwaarschijnlijke
hypothese, maar vooruit. Is dat dan typisch
Nederlands?
Om dat te kunnen zeggen, moeten we
eerst een paar dingen weten. Hoe staat het
in dit opzicht met de Zwitsers, de Basken en
de Jutlanders? Betalen zij grif mee aan be
wakingsdiensten? Zijn Britten, Noren, Duit
sers en Krim-Tataren meer solidair als het
op betalen aankomt? Dat zouden we moe
ten weten. Want als in andere landen het
zelfde zou gebeuren, is er niets 'typisch Ne
derlands' aan. Volgens Dostojevskizijn Rus
sische boeren erg gierig, dus ik moet nog
zien of die bereid zijn zomaar een gulden
per nacht mee te betalen voor particuliere
bewaking.
Typisch Nederlandse schijnheiligheid?
Typisch Nederlandse koppigheid? Typisch
Nederlandse gierigheid? Heeft u dan wel
eens naar de Duits-sprekende Polen geke
ken, of naar de Abchazen of de inwoners
van Milaan? En dan hebben we het nog niet
eens over de Portugezen gehad en de be
doeïenen. Ik bedoel maar, het slaat allemaal
nergens op.
Merkwaardig is wel dat in de zeventiende
en achttiende eeuw men typisch Neder
lands' gebruikte voor juist positieve eigen
schappen. Ook onzin, maar charmanter on
zin dan de huidige trend om alles wat we
niet leuk vinden, typisch Nederlands te
noemen.
