Van Agt is bekeerd
Feiten &Meningen
De elektrische stoel
als volksvermaak
Sociale zekerheid hoeft
geen breekpunt te zijn
ZATERDAG 14 ME11994
OPINIE
Hef wapenembargo
tegen moslims op
De Amerikaanse Senaat heeft het Bosnië-
beleid van president Bill Clinton afgestraft.
Met slechts een meerderheid van één stem
nam de Senaat een Republikeinse motie
aan het wapenembargo tegen de Bosnische
moslims eenzijdig op te heffen. Daarvan wil
Clinton echter ten onrechte absoluut niets
weten.
Het embargo tegen ex-Joegoslavië werd
in 1991 door de Verenigde Naties ingesteld.
In de praktijk worden vooral de moslims
daarvan het slachtoffer, omdat de Serviërs
kunnen beschikken over het gehele wa
penarsenaal van het voormalige Joegosla
vië. Het besluit van de Senaat kan een einde
maken aan die militaire ongelijkheid.
Opheffing van het wapenembargo lijkt
nog de enige mogelijkheid om de moslims
daadwerkelijk te helpen in hun strijd tegen
de Servische agressor. De moslims voelen
zich door alles en iedereen in de steek-gela-
ten. Dat gevoel is terecht. Internationale be
middeling en de aanwezigheid van VN-
troepen in Bosnië hebben tot nog toe geen
noemenswaardige effecten gehad.
Halverwege vorig jaar kwamen de VN de
moslims te hulp door zes 'veilige gebieden'
(Sarajevo, Gorazde, Bilac, Srebrenica, Tuzla
en Zepa) aan te wijzen. Dat betekende dat
de Serviërs hun zware geschut rond deze
plaatsen moesten terugtrekken of onder
VN-toezicht moesten plaatsen en hulpkon
vooien onbelemmerd doorgang moesten
verlenen.
Van dit nobele streven is weinig terecht
gekomen. De Serviërs trokken hun zware
wapens rond Sarajevo weliswaar terug,
maar pas nadat de NAVO hun stellingen
had bestookt. In het geval van Gorazde ga
ven de Serviërs iets sneller toe en trokken zij
zich terug voordat het VN-ultimatum ver
streek.
Inmiddels zijn in Sarajevo echter weer
Servische sluipschutters actief en staat in de
gedemilitariseerde zone rond Gorazde op
nieuw zwaar Servisch geschut. Hulpkon
vooien worden nog steeds tegengehouden
of komen met forse vertragingen aan in de
getroffen enclaves. In de overige veilige ge
bieden is nagenoeg nog niets gedaan om de
moslim-bevolking te vrijwaren van het Ser
vische geweld. Vooral in Tuzla was het de
afgelopen dagen weer raak.
Opheffing van het wapenembargo bete
kent in feite dat de Verenigde Naties in deze
burgeroorlog hebben gefaald. De VN, die
zich hebben opgeworpen als beschermer
van de nieuwe wereldorde, laten het op alle
fronten afweten. De vredesvoorstellen van
de bemiddelaars Vance, Stoltenberg en
Owen belonen in feite de agressie van de
Serviërs (door hen een groot deel van het
Bosnische grondgebied te laten behouden)
en het mandaat van de VN-troepen in Bos
nië is onduidelijk en minimaal. Als een
groep ongewapende burgers er al in slaagt
een VN-hulpkonvooi tot staan te brengen,
is het duidelijk dat van de blauwhelmen te
genover gewapende Serviërs helemaal wei
nig kan worden verwacht.
De positie van de VN wordt nog eens ex
tra verzwakt doordat de lidstaten erg ver
deeld zijn. De Russen proberen de Serviërs
te lijmen door de belofte de economische
sancties tegen Klein-Joegoslavië (Servië en
Montenegro) op te heffen en zijn fel gekant
tegen nieuwe militaire acties tegen de
Bosnische Serviërs. De Europese Unie (EU)
en de Verenigde Staten sluiten militaire ac
ties niet uit. De VS willen bovendien de
sancties tegen Belgrado verscherpen. Ver
der wijst Washington de door de EU voor
gestelde opdeling van Bosnië in kantons
resoluut van de hand.
Ook over de opheffing van het wapenem
bargo tegen de moslims bestaat geen eens
gezindheid. Als Clinton wat niet waar
schijnlijk is het besluit van de Senaat
overneemt, jaagt hij zijn Europese bondge
noten tegen zich in het harnas. Opheffing
van het wapenembargo leidt volgens de Eu
ropese tegenstanders tot escalatie van ge
weld en vormt zodoende een groot gevaar
voor de in Bosnië gestationeerde blauwhel
men. En het zijn juist die Europese bondge
noten die in het voormalige joegoslavië ver
uit de meeste manschappen hebben zitten.
Die argumenten zijn zonder meer juist.
Ze kunnen echter nooit worden gebruikt als
excuus voor het laten afslachten van de
moslims. Daarom moet, nu de VN geen
kans zien om de moslims te beschermen en
de Serviërs ongestraft hun gebied kunnen
uitbreiden, het wapenembargo worden op
geheven, zodat een einde komt aan de on
gelijke strijd.
JOLANDAOUKES
Eigenlijk wilde hij tijdens zijn driedaagse bezoek aan Nederland
geen interviews geven, maar als hij de verslaggevers van deze krant
in Den Haag per ongeluk tegen het lijf loopt, geeft hij zich snel ge
wonnen. Twee dagen later zitten we met de oud-premier in een
bistro.
Amerikaanse talkshows, waarin bijna uitsluitend men
sen met seksuele afwijkingen, slachtoffers van mis
bruik, beruchte criminelen of anderszins wanstaltige
individuen worden geïnterviewd, hebben zich tot een
nieuw dieptepunt verlaagd. Phil Donahue, de onge
kroonde koning van sensationele praatprogramma's,
wil de executie van een moordenaar live op de televisie
uitzenden.
Donahue heeft dit waagstuk met verheven redenen
omkleed. Een openbare executie, zo beweert hij, is
goed voor Amerika. Het is een niet mis te verstane
waarschuwing dat de misdaad niet loont. De Ameri
kaanse gevangenissen weigeren vooralsnog iedere me
dewerking, maar Donahue's advocaten bestempelen
weren van televisiecamera's als een ontoelaatbare
m van censuur en hebben een gerechtelijke proce
dure aangespannen.
De presentator heeft al toestemming gekregen van de
wegens roofmoord ter dood veroordeelde David
Lawson om zijn executie, die voor 15 juni gepland
staat, op de televisie uit te zenden. Lawson moet nog
kiezen tussen de gaskamer of een dodelijke injectie.
Donahue heeft inmiddels een proces aangespannen te
gen het dwarsliggende bestuur van de gevangenis waar
Lawson op zijn einde wacht. Hij beroept zich hierbij op
het in de Amerikaanse grondwet verankerde recht op
vrije meningsuiting: ,,Het mag niet zo zijn dat de rege
ring de vrijheid van meningsuiting afhankelijk maakt
van de inhoud van die mening. Televisiemakers moe
ten zelf kunnen bepalen wat ze uitzenden."
Donahue meent dat potentiële moordenaars en ver
krachters door beelden van executies zullen worden af
geschrikt. ,,Ik zou mijn show hier graag voor gebrui
ken", aldus Donahue. „Laat de slechterikken maar
d zien hoe hun voorgangers op de elektrische stoel
schroeien."
Voor het gemak gaat Donahue hiermee voorbij aan het
bewezen verband tussen gewelddadige televisiepro
gramma's en de toenemende misdaad. Deskundigen
zeggen dat er al veel te veel geweld op de Amerikaanse
buis is. De camera's zoomen in op het bloed en de ver
minkte lichamen om de kijkcijfers te verhogen.
Maar Donahue lijkt ongevoelig voor dit argument. „Er
komt bloed voor in sprookjes, wreedheden in de my
thologie, moord in Shakespeare. Waarom dan niet de
elektrische stoel op de televisie?" Donahue had ook
graag in zijn prograrpma laten zien hoe de Amerikaan
Michael Fay onlangs in Singapore zijn stokslagen kreeg
toegediend. „Dat is wat de mensen interesseert."
En dat is natuurlijk de reden waarom Donahue's sensa
tionele talkshows zo'n succes hebben. Als het hem lukt
beelden van executies uit te zenden, zal hij ongetwijfeld
een groot publiek trekken. En misschien zal deze gru
welijke vorm van entertainment zelfs aanslaan. Open
bare executies waren tenslotte in vroeger tijden al een
m van volksvermaak, een dagje uit voor het hele ge-
s elf jaar geleden ook al e
i de weer voor het milieu. In Arnhem verkocht hij hamburgers om geld in te zamelen vc
Van Agt, die tijdens zijn politie
ke loopbaan nog wel eens
versleten werd voor 'vijand van
het milieu' (en als Commissaris
de Koningin in Brabant de
milieubeweging over zich heen
kreeg vanwege zijn voorstel een
kerncentrale bij Moerdijk te
bouwen) voelt zich omgeturnd.
Of liever gezegd: bekeerd.
„Wat mij is gebeurd, kun je
vergelijken met het bijbelse ver
haal over Saulus in Damascus.
Die werd door een schicht van
(je Heer getroffen, waarop hij
met blindheid werd geslagen
maar uiteindelijk tot een helder
inzicht kwam. Op een dag, toen
ik de statistieken zag over de
onstuitbare groei van de we
reldbevolking en de consequen-
die dat heeft voor het
milieu, de voedselsituatie en de
veiligheid, voelde ik me zoals
Saulus. Ik realiseerde me: de
overbevolking is het grootste
gevaar dat ons bedreigt".
Hij inventariseert: „De aarde
elt nu vijf miljard mensen.
Voor het midden van de volgen
de eeuw zullen dat er twee keer
zoveel zijn. Het is onmogelijk
zovelen te voeden, werk te bie
den, laat staan een redelijke le
vensstandaard te bezorgen. Het
zal uitmonden in massale volks
verhuizingen, kaalslag van de
laatste percelen bos en oer
woud, erosie, overstromingen
en verwoestijning. Vroeger of
later ontstaan er enorme con
flicten met de strijd om het
naakte bestaan als inzet. De be
schikbaarheid van drinkwater is
de komende eeuw een grotere
bedreiging van de wereldvrede
dan de ideologische conflicten
'an de afgelopen honderd jaar".
Wie het juiste oog ervoor
heeft, ontwaart nu al de voorte
kenen van die naderende 'eind
tijd', aldus Van Agt. „De aan
zwellende migratiestromen zijn
een voorbode. Nu al weten de
Europese landen zich geen raad
met de instroom van asielzoe
kers uit het voormalige Oost-
Europa, maar dat is nog kinder
spel vergeleken met wat ons te
wachten staat als het in Noord-
Afrika misgaat. Als Algerije im
plodeert of explodeert, en dat
kan elke dag gebeuren, kan dat
in de overbevolkte Maghreb-
landen een domino-effect te
weeg brengen. Dan wachten
ons echt gure tijden. Het rechts
extremisme steekt nu al de kop
op in Europa, niet alleen in
Duitsland, maar ook in Frank
rijk en Italië, zelfs in Neder
land".
Bedachtzaam: „Hier past
trouwens een kanttekening.
Duitsland heeft in één jaar ruim
een miljoen vreemdelingen
moeten herbergen, een onmo
gelijke opgave. Vanwege de
branden in Solingen heeft men
de Duitsers indertijd terecht be
kritiseerd. Maar ik vraag me af
of de reacties in ons land bij
zo'n immigratiesaldo zoveel
fraaier waren geweest. Boven
dien is het mij opgevallen dat
geen enkel land de helpende
hand naar Duitsland heeft uit
gestoken. In Engeland was zelfs
de komst van een paar honderd
asielzoekers al aanleiding voor
een fel debat".
Interaction Council
De groei van de wereldbevol
king, het rechts-extremisme, de
toekomst van de Verenigde Na
ties en de ontbossing zijn vaste
agendapunten op de bijeen
komsten van de Interaction
Council, een gezelschap van
oud-regeringsleiders onder lei
ding van Helmut Schmidt, waar
Van Agt zich met graagte voor
inzet. Jaarlijks buigt de raad
zich over de grote problemen,
waar de huidige regeringslei
ders vanwege de hitte van de
actualiteit niet één, twee, drie
aan toekomen. De eerstvolgen
de bijeenkomst is in juni in
Dresden.
De Interaction Council is al
gemeen van opvatting dat het
met de wereld de verkeerde
kant opgaat, vertelt Van Agt.
Aan de overbevolking moet paal
en perk worden gesteld, heeft
de Raad al meerdere malen aan
de regeringsleiders van vandaag
Zijn opvatting over de nood
zaak van geboortepreventie
brengt de oud-KVP'er in conflict
met het katholieke kerkgezag,
dat al tweeduizend jaar geboor
teregulering verwerpt en juist
de gelovigen oproept het bijbel
se woord 'gaat heen en verme
nigvuldigt u' in de praktijk te
brengen. Tot voor kort was ook
Van Agt, die in de jaren zeventig
nog trachtte de Bloemenhove-
abortuskliniek te sluiten, het
met deze leerstellingen eens.
„Ik ben er ook nu nog niet aan
toe om te zeggen: vanaf heden
moet abortus net als in China
onbeperkt geoorloofd zijn, rege
ringen hebben het recht met
dwang op te treden door middel
van sterilisatie of ouders te
straffen als zij meer dan één
kind verwekken. Ik neem dat
niet voor mijn rekening. Maar
de leerstelling van de rooms-ka-
tholieke kerk
onmo
gelijke zaak".
In de Interaction Council
hebben de oud-regeringsleiders
het uitgerekend: als anti-con-
ceptiemiddeleji (pil en con
doom) wereldwijd worden ver
spreid, kan de groei van de we
reldbevolking met twee miljard
mensen worden afgeremd. „Het
is niet genoeg, maar de kop is er
dan in elk geval af', constateert
Van Agt. Het effect van informa
tie over geboorteregeling en on
derwijs, in het bijzonder aan
meisjes, zou nog groter zijn. „In
tal van Afrikaanse landen heb
ben vrouwen ruim vijf kinderen
omdat de man daar eist dat zijn
vrouw hem tenminste twee zo
nen schenkt. Geef je die vrou
wen een stem, dan kun je zulke
culturele patronen doorbre
ken".
De Interaction Council heeft
een poging gedaan de paus en
andere religieuze leiders op an
dere gedachten te brengen,
maar vergeefs, constateert Van
Agt. Hij zegt het met pijn in zijn
hart: „De paus is in menig op
zicht een held en zonder twijfel
een heilig man. Het valt mij
daarom zwaar hem te kritise
ren. Maar het moet wel! Deze
religieuze leider zit met zijn op
vattingen ten aanzien van de
geboortepreventie op het ver
keerde spoor. Ik twijfel niet aan
zijn oprechtheid: hij zal er zelf
ook echt in geloven. Maar het
gaat hier om niets minder dan
het voortbestaan van de mens
heid, dat inzicht is nog niet bij
hem doorgebroken".
Hoop
Ondanks tweeduizend jaar on
wrikbaarheid van de katholieke
kerk, hoopt en verwacht Van
Agt een dramatische koerswijzi
ging. „Ik denk dat de paus en
het kerkgezag in staat zijn de
draai te maken, als zij maar met
de harde feiten worden gecon
fronteerd. Daar komt nog iets
bij. Op korte termijn zal Rome
gedwongen worden ook vrou-
'Mooi geweest
in Washington'
Dries Van Agt (63) is in Was
hington bezig aan zijn laatste
jaar als ambassadeur voor de
Europese Unie. „Ik zit hier
straks vijf jaar en dan is het wel
mooi geweest", meent de oud
premier. Van Agt verwacht dat
Hans van den Broek, mom
teel Euro-commissaris in Brus
sel, hem zal opvolgen. „Als Lub
bers in januari Delors opvolgt
als voorzitter van de Europese
Commissie, ligt het een beetje
in de rede dat Hans mij in Was
hington aflost".
Van Agt is vast van plan terug
te keren naar Nederland. Hij
verlangt naar zijn 'wortels'. Of
er een definitief einde komt aan
zijn politieke loopbaan, wil Van
Agt niet zeggen. „Ik sta op geen
enkele kieslijst, dus ik zou niet
weten hoe ik in de politiek nog
iets zou kunnen betekenen".
Lonkt de vacante post van CDA-
partijvoorzitter niet? Van Agt,
aarzelend: „Het is relevant wel
ke inhoud je aan zo'n functie
wilt geven. Is het meer dan het
bijhouden van de ledenlijst?
Maar wat mijzelf betreft, ligt
zo'n functie nog niet binnen de
horizon".
wen tot het ambt toe te laten,
net zoals de Anglicaanse kerk
gedaan heeft. Dat zal de discus
sie over anticonceptie beslist
beïnvloeden".
DEN HAAG PAUL KOOPMAN
De gaskamer in een gevangenis in Arizona. Lawson moet
nog kiezen of hij hier wil sterven of zich een dodelijke in
jectie laat toedienen. foto archief
Bolkestein en Kok niet zo ver van elkaar
De eerste die direct na de verkiezingen al de
knuppel in het hoenderhok gooide, was
PvdA-voorzitter Felix Rottenberg. Hij zag
wel mogelijkheden om met de WD tot een
vergelijk te komen over de sociale zeker
heid, algemeen gezien als het grootste strui
kelblok voor een paarse coalitie. Als volgen
de week de onderhandelingen over een ka
binet van PvdA, D66 en WD echt gaan be
ginnen, zal moeten blijken of hij gelijk
heeft. Hoe dan ook: van de door Kok be
loofde rust aan het sociale front zal niet veel
terechtkomen.
Op papier lijken de tegenstellingen niet te
overbruggen. Waar Kok zich sterk maakt
voor behoud van het huidige stelsel, wil zijn
WD-collega Bolkestein naar een ministelsel
waarbij de overheid nog slechts een uitke
ring garandeert van zestig procent van het
minimumloon (ongeveer 850 gulden netto
per maand), ledereen moet zich maar zelf
bijverzekeren ais hij bij werkloosheid, ziekte
of arbeidsongeschiktheid méér wil.
Maar de schijn bedriegt. Het belangrijkste
om in het oog te houden is dat Bolkestein
ook wel weet dat hij op het punt van het
ministelsel zijn zin niet krijgt. Hij heeft tij
dens de campagne daarom al gezegd dat hij
op het punt van de sociale zekerheid best
water bij de wijn wil doen. Dat neemt niet
weg dat een nieuw kabinet een paar stap
pen op weg naar een ministelsel kan en
waarschijnlijk ook zal zetten.
Naast de bijstand bestaat de sociale zeker
heid uit drie peilers: de Ziektewet, de WW
en de WAO/AAW. Over de Ziektewet advi
seerde de commissie-Buurmeijer vorig jaar
al dat die kan verdwijnen en plaats kan ma
ken voor een wettelijke verplichting aan
werkgevers om gedurende anderhalfjaar
ten minste het minimumloon door te beta
len. Nu bepaalt de Ziektewet nog dat een
werkgever na twee wachtdagen minimaal
zeventig procent van het brutoloon moet
doorbetalen, maar er is geen bedrijf te vin
den waar zo'n 'slechte' regeling geldt. Af
schaffing van de Ziektewet is daarmee voor
alsnog vooral een papieren maatregel.
Dan de WW. Vriend en vijand zijn het er
over eens dat een werkloosheidsverzekering
een collectieve aangelegenheid zal moeten
blijven. Omdat de kans op werkloosheid
sterk afhankelijk is van de o zo grillige con
junctuur en tal van andere letterlijk onbere-
FRITS BOLKE5T6IN
kenbare factoren, zal geen particuliere ver
zekeraar een werkloosheidsverzekering
aanbieden. Verzekeren is immers niets an
ders dan het berekenen van een risico en
vervolgens uitrekenen hoeveel premie je
moet vragen om uit de kosten te springen
en winst te maken. Ken je het risico niet,
dan houdt alles op.
Tenslotte de WAO. Dat is het meest gecom
pliceerde stukje. De drie partijen nemen
hier een verschillend standpunt in. D66 wil
net als de commissie-Buurmeijer alleen nog
een uitkering geven aan mensen die echt
niet meer kunnen werken. De WD wil een
ministelsel en Kok wil eerst afwachten wat
de nieuwe WAO-wetgeving van vorig jaar
oplevert.
Sinds begin dit jaar neemt het aantal
WAO'ers af en daar komt waarschijnlijk in
de loop van het jaar een forse versnelling in.
Bij de op 1 januari begonnen herkeuringen
vallen harde klappen en bij het GAK heet
het dat ook bij de nieuwkomers alleen de
Dela-gevallen (naar de gelijknamige uit-
vaartverzekeraar) nog een uitkering krijgen.
Nu heeft Bolkestein al gezegd dat hij het
ministelsel best wil laten vallen, mits de
miljarden die dat zou opleveren, er komen.
En dat opent mogelijkheden. Bij het aantre
den van het kabinet-Lubbers/Kok legden
PvdA en CDA zich bijvoorbeeld vast op het
terugbrengen van het aantal arbeidsonge
schikten naar het niveau van 1987. Zo niet,
dan zou het kabinet ingrijpen. Zo'n streef
getal zouden de partijen nu weer kunnen
afspreken, waarbij ze dan wèl afspreken
welke maatregelen er worden genomen in-
het-geval-dat. Dat voorkomt in de eerste
plaats een potje paniekvoetbal zoals in 1991
èn biedt een weids scala van mogelijkheden
voor compromissen. Daarbij kan de door
D66 voorgestane afschaffing van de gedeel
telijke WAO-uitkeringen bijvoorbeeld na
drukkelijk in beeld komen.
Het laatste punt is de hoogte van het sociale
minimum. Het is in feite het kernpunt,
want meer dan 85 procent van de sociale
uitkeringen (WAO, AOW, WW, Ziektewet,
bijstand) is een minimum-uitkering. De
WD wil voor iedereen die in theorie kan
werken (dus uitgezonderd vroeggehandi-
capten en ouderen) terug naar zestig pro
cent van het huidige sociale minimum.
Maar Bolkestein weet heel goed dat hij
daarin volkomen alleen staat. Welk kabinet
er ook komt, dit onderdeel kan hij wel ver
geten. Als hij zich niet buiten elke discussie
wil plaatsen, zal Bolkestein dit punt moeten
laten vallen. Maar daarbij is er wel één
troost voor de liberaal: ook de bevriezing
van de uitkeringen die de PvdA voor ogen
staat en de gedeeltelijke koppeling van lo
nen en uitkeringen die D66 wil, leveren de
komende jaren de nodige miljarden op.
Rust op het front van de sociale zekerheid
komt er daarmee de komende jaren niet.
Maar, zo kan Kok zich verdedigen, hij heeft
ook alleen beloofd dat er geen nieuwe in
grijpende wijzigingen komen. Dat dat dan
vooral komt omdat nu pas duidelijk wordt
hoezeer de WAO vorig jaar is uitgekleed, is
natuurlijk een heel ander verhaal.
SJAAK SMAKMAN
