Volkskunst van globetrotter
Daverende ouverture Cannes
Publiek kan restauratie twee Vermeers vanaf straat volgen
Robbert Fortgens
uit meer kracht
Év
Cultuur Kunst
VRIJDAG 13 MEI 1994
17
annemiek ruygrok. 071 -356472. plv -chef
Expositie in Dever en bij Silvester
De Voorburgse kunstenares Meta Thepass exposeert
haar schilderijen in 't Huys Dever in Lisse van 28 mei tot en met
12 juni. Zij schildert landschappen, bloemstillevens en tuinen
waarbij de herinneringen aan haar geboorteland Indonesië een
belangrijke inspiratiebron zijn. 't Huys Dever is gevestigd aan de
Heereweg 349a in Lisse en geopend van dinsdag tot en met zon
dag, 14.00 tot 17.00 uur. De Leidse Saskia Masselink, kunstena
res en illustratrice van het jeugdboek 'Julie en de wolven', expo
seert enkele van haar tekeningen in Jeugdboekhandel Silvester,
Rapenburg 17 in Leiden. Zaterdag 14 mei signeert zij in Silvester
tussen 12.00 en 14.00 uur haar boeken met een kleine tekening.
Oosteuropese muziek in Volkshuis
leiden» Folkclub Horus houdt op vrijdag27 mei een festival met
optredens van de folkband Sutaras uit Litouwen, de muziek
groep Jozef Kawulok uit Polen, en de groep Bernhard Gazaj uit
Slowakije. De aanvang is 20.00 uur in het Leidse Volkshuis, Apo-
thekersdijk 33a in Leiden. Toegang 12,50 gulden, 7,50 gulden
voor Horus-donateurs. Bel voor inlichtingen 071-768980.
Toverlei op zoek naar mannen
leiderdorp» Theater 'Toverlei' uit Leiderdorp zoekt mannen tus
sen de twintig en dertig jaar met toneelervaring, voor de uitvoe
ring van het volkstoneelstuk 'De Twee Weezen' uit de vorige
eeuw. Het stuk, een 'tearjerker' doorspekt met levensliederen,
moet in het voorjaar van 1995 in première gaan. Mannen met
interesse voor een rol kunnen contact opnemen met Corrie van
Dijck, tel. 01712-2535.
Jeugdorkest Oegstgeest zoekt leden
oecstgeestHet Jeugd Symphonie-orkest Oegstgeest houdt we
kelijks repetities waar mensen die mee willen spelen langs kun
nen komen. Het orkest bestaat uit drie groepen: de speelgroep,
met leden van 8 tot 12 jaar, repeteert op woensdag van 17.10 tot
18.15 uur in de Mauritskerk in Oegstgeest. Het juniorenorkest
met leden van 11 tot 16 jaar oefent op vrijdag van 16.30 tot 18.15
uur in het Bonaventura College in Leiden. Het seniorenorkest
met leden van 14 tot 20 jaar repeteert op vrijdag van 18.30 tot
20.30 uur in het Bonaventura College. Mensen die mee willen
spelen kunnen voor informatie bellen met dirigent Johan Top,
071-171043, of met Aukje van Gorkom, 01714-13839. Het vol
gende concert van het Jeugdorkest is op zaterdag 11 juni, om
19.30 uur in de Mauritskerk in Oegstgeest.
Felle en ongeremde expressie
beeldende kunst
In februari van het vorige jaar
veranderde er veel voor de kun
stenaar Robbert Fortgens. Hij
doorliep een 'Reiki'-weekeinde
('Reiki' is het Japanse woord
voor levens-energie'), en be
reikte hiermee een belangrijk
omslagpunt.
Tot die tijd maakte Fortgens
hooguit 15 schilderijen per jaar.
Na; het weekende ging hij als
een dolle aan de slag; sindsdien
heeft hij iedere dag een schilde
rij gemaakt. Bovendien veran
derde zijn stijl.
Voorheen beeldde hij vooral
stille landschappen uit, sinds fe
bruari 1993 heeft zich een dui
delijke ontwikkeling voorge
daan van verstild en ingehou
den naar steeds vrijer en ex
pressiever. Toch is het recente
werk van Fortgens over het al
gemeen niet extravert te noe-
Het merendeel van zijn huidi
ge grote produktie is onderdeel-
'Dagboekfragmenten'. Het zijn
notities van de wereld om hem
heen - vooral zijn atelier - waar
in mensen en mèubilair zijn te
herkennen. Het Figuratieve ele
ment speelt echter een onder
geschikte rol. Het gaat in de eer
ste plaats om het schilderen, en
het vastleggen van de energie
die volgens Fortgens in alle mo
gelijke onderwerpen zit.
Dat hij zijn eigen persoonlijke
omgeving als aanleiding neemt
heeft voor- en nadelen. De wer
ken stralen een grote integriteit
en intimiteit uit, maar ook een
ondoorgrondelijkheid die af
stand schept. Dit laatste wordt
ook bereikt door een vaak don
ker kleurgebruik.
Het is vooral in de schilderij
en waarin hij zijn persoonlijke
omgeving loslaat, dat het werk
sterker naar buiten komt. Dit is
bijvoorbeeld het geval in 'Tus
sen willen en zijn'. Hierin ge
beurt hetzelfde als in het schil
derij 'Reiki 1', het eerste schilde
rij dat Fortgens maakte na het
belangrijke weekeinde; Fortgens
•bereikt hier een expressie die
feller en ongeremder is dan in
de meeste andere schilderin
gen. De kleuren zijn lichter, de
vormen wilder, de contrasten
scherper. Er wordt liier hele
maal niet meer verwezen naar
een figuratieve werkelijkheid.
Nu was deze figuratie bij
Fortgens nooit doel op zich,
maar door deze geheel weg te
laten, schept hij ruimte voor
zijn sterkste kant: een directe en
vrije hantering van de kwast, als
vanzelfsprekend - middel om
zich uit te drukken. Want dat
Fortgens zich thuis voelt in dit
medium is duidelijk.
De intimiteit valt in de non-fi
guratieve werken weg, maar
daarvoor in de plaats komt
meer kracht, waar Fortgens zich
hopelijk verder op blijft i
Rijksmuseum voor Volkenkunde toont collectie Houtzager
Vroeger droegen de zwangere vrouwen van het Ashanti-
volk uit Ghana langwerpige houten beeldjes met een
ronde kop in een draagdoek op hun rug. Dit was een sig
naal aan de hogere machten dat ze graag een mooie ge
zonde baby wilden baren. Het gebruik komt nauwelijks
meer voor, maar de beeldjes worden nog volop gemaakt
en verkocht. In Ghana zijn ze bij toeristenkraampjes te
koop voor een tientje, in Nederland zijn ze in galeries en
winkels die 'primitieve kunst' verkopen te krijgen voor
rond de driehonderd gulden.
Man en vrouw, beschilderd hout. Flesharad, Zweden.
FOTO BEN ORISHAAVER
leiden roderick de smit
Een mooi voorbeeld van de ver
vagende grenzen tussen oor
spronkelijke kunst, gebruiks
voorwerpen, en souvenirs voor
de toeristenmarkt. Het beeldje
had eerst een duidelijke functie,
namelijk het bevorderen van
een voorspoedige bevalling,
toen werd het het door Europe
se kunstliefhebbers verzameld
vanwege 'de artistieke waarde,
en nu wordt het in massapro-
duktie gemaakt voor toeristen
die op zoek zijn naar een ty
pisch Ghanees aandenken.
In het Rijksmuseum voor Vol
kenkunde is tot en met 8 janua
ri de verzameling volkskunst
van Elisabeth Houtzager ten
toongesteld. Zij reisde tussen
1945 en 1993 de wereld rond en
nam uit alle uithoeken souve
nirs mee, variërend van kitsche
rige poppetjes in klederdracht,
die bijna overal gemaakt wor
den, tot mysterieuze beeldjes
uit Sumatra en Oceanië. Verder
zijn er zilveren sieraden uit
Noord-Afrika, er is aardewerk
uit de hele wereld, houtsnijwerk
uit Afrika, Azië en Oceanië, en
de beroemde doodshoofden
van het Mexicaanse Allerzielen-
viering.
Soms zit de verandering van
origineel naar commercieel al
leen in het formaat. Toeristen
die de geschilderde motieven
van de Toraja-huizen in Indo
nesië bewonderen, kunnen de
zelfde motieven nu op een
plaatje in A4-formaat aanschaf
fen.
In andere gevallen verandert
ook de aard van de kunstnijver
heid. Noord-Amerikaanse In
dianen maakten al eeuwenlang
manden en andere gebruiks
voorwerpen van gevlochten
materiaal. Nu vlechten de In
dianen mens- en dierfiguurtjes
speciaal voor de verkoop aan
toeristen.
Elisabeth Houtzager, voorma
lig directrice van het Centraal
Museum in Utrecht, moet zelf
een avontuurlijke persoonlijk
heid zijn. Geboren in 1907,
„maar nog een zeer kwieke da
me" aldus een medewerkster
van het Volkenkundig museum,
reisde zij de wereld rond in een
tijd dat het nog niet gebruikelijk
was om met chartervliegtuigen
naar allerlei exotische bestem
mingen te vliegen. Laat staan
om als als vrouw alleen de globe
te verkennen.
'Volkskunst van verre, de
collectie van Elisabeth Houtza
ger* is tot en met 8 januari
1995 te zien in het Rijksmuse
um voor Volkenkunde. Ope
ningstijden dinsdag tot en met
vrijdag 10-17.00 uur, week
ends en feestdagen 12-17.00
uur. Bij de tentoonstelling ver
schijnt een brochure van 10
gulden.
Honderd jaar
lezende dames
in Den Haag
Een bibliotheek die 'n
genoemd wordt, honderd jaar
bestaat en waar 450 vrouwen en
een dozijn mannen lid van zijn.
Het Haagse 'Damesleesmuseum'
werd in 1894 opgericht door
vrouwen uit gegoede kringen die
streefden naar ontwikkeling van
de vrouw. In het Letterkundig
Museum in Den Haag is een ten
toonstelling over dit opmerkelij
ke instituut. Rond de eeuwwisse
ling was het museum een be
langrijke ontmoetingsplaats voor
de opkomende vrouwenbewe
ging. In de jaren twintig werden
de activiteiten uitgebreid en
werd het meer een sociëteit waar
men ook kon baden, lunchen en
bridgen. Na de oorlog kreeg het
museum vooral de functie van
bibliotheek. Opmerkelijk is het
leescomité, dat de nieuwe boe
ken keurt en bepaalt of ze aan
sluiten bij de belangstelling van
de leden. Naar aanleiding van
het honderdjarig jubileum van
het museum is ook een boek ver
schenen: 'Het Haagse Dames
leesmuseum 1894-1994' van Li-
zet Duyvendak. Het Letterkundig
Museum is van dinsdag tot en
met zaterdag geopend van 10-17
uur, op zondag van 13-17 uur.
De tentoonstelling tot en met 28
augustus.
Bizarre en briljante komedie gebroeders Coen
cannes gpd
Het 47-ste festival van Cannes is
gisteravond begonnen. Met de
openingsfilm The Hudsucker
Proxy van de broers Joel en Et
han Coen is meteen een streep
in het zand getrokken waarna
nog maar te bezien valt wie van
de andere competitie-deelne
mers verder kan springen. Het
betreft een even bizarre als bril
jante komedie die al deze
maand in Nederland te zien is.
Een absurde moraliteit over za
kendoen in de Verenigde Sta
ten, over de 'American dream'
anno 1958, over zo'n jongen die
begint in de postkamer en zich
opwerkt tot baas van de firma.
Zo'n succesverhaal dat alleen
maar mogelijk lijkt in Amerika,
het doet sterk denken aan het
succes van de gebroeders Coen
zelf. Enkel een horrorfilmpje
hadden ze nog maar gemaakt,
Blood Simple, toen ze in 1987
door Cannes werden uitgeno
digd om hun tweede film, Rai
sing Arizona, te komen verto
nen als nachtelijke surprise. Een
enige film, maar het had een
toevalstreffer kunnen zijn. De
jeugdige cineasten leken nog
heel erg op al die andere aan
film verslaafde, handige, joodse
jongens die aan de bak kwamen
als klonen van Steven Spielberg.
Joel en Ethan Coen hadden
tijdens hun interview nauwe
lijks iets mee te delen, maar
koddig was hun relaas over de
opnamen van Raising Arizona.
In die film wordt een baby gek
idnapt die deel uitmaakt van
een vijfling. Tijdens de opna
men werden drie teams van vijf
baby's beschikbaar gehouden.
Het draaide uit op totale chaos
met soms vijftien zuigelingen in
alle richtingen over de set krui
pend.
Voor dat interview kreeg ik al
le tijd, want wie wilde er in 1987
nou praten met de gebroeders
Coen? Ze vroegen me of ik het
niet leuk zou vinden als hun
hoofdrolspeelster erbij zou blij
ven om mee te babbelen. Ze
kwam net binnen en ik vond
het galant dat ze hun actrice
wat publiciteit wilden bezorgen,
maar wat moest ik met haar? Ik
Filmdistributeurs boos over subsidie Cinemien
Star Film Distribution en Three Lines Pictures
opereren net als het van oorsprong feministische
Cinemien op dezelfde markt van artfilms voor
filmhuizen. Het is de commerciële distributeurs
al geruime tijd een doom in het oog dat onder
meer Cinemien op die markt met behulp van
subsidies films voor hun neus kan wegkapen.
Zij gaan nu een zwartboek aanleggen van de
negatieve ervaringen die zij met Cinemien op de
filmmarkt opdoen.
Zes filmdistributeurs zijn er kwaad over dat mi
nister d'Ancona van wvc aan de stichting Cine
mien voor de komende drie jaar 1,7 miljoen sub
sidie heeft verstrekt zonder de voorwaarde dat
deze distributeur niet marktverstorend mag ope-
De zes maatschappijen, Argus Films, Meteor
Film, Hungry Eye Pictures, The Movies, Shooting
beleefd een volgende keer
te willen, maar dat ik
het voor dat moment al inge
wikkeld genoeg vond om met
twee regisseurs tegelijkertijd te
praten. Want wie was die
hoofdrolspeelster nou hele
maal? Een nerveus spichtig
wrak, vol rode bultjes. Wie had
er in 1987 ooit gehoord van
Holly Hunter? Een half jaar jaar
later was ze ineens doorgebro
ken via Broadcast News. Vorig
jaar was ze terug in Cannes en
won de Actrice-Prijs voor The
Piano, een film die bovendien
de Gouden Palm kreeg, waarna
Holly ook nog een Oscar mocht
ontvangen voor dezelfde rol.
The Piano had dus in Cannes
twee prijzen ontvangen van de
officiële jury, hetgeen sinds
1991 eigenlijk niet meer had ge
mogen. Want dat jaar was er
groot schandaal ontstaan toen
de jury, onder voorzitterschap
van Polanski, liefst drie prijzen
had weggegeven aan één enkele
film. De Gouden Palm, de Re
gie-Prijs èn de Acteursprijs, ze
kwamen allemaal terecht bij
Barton Fink, van Ethan en Joel
Coen. En die zijn nu dus terug
met The Hudsucker Proxy, een
film die beter is dan Barton
Fink.
Klavercollectie
brengt ruim
3,5 miljoen op
De veiling van de collectie
tekeningen van de Amster
damse ex-zakenman Jaco
bus A. Klaver heeft deze
week bij Sotheby's in Am
sterdam een bedrag van 3,5
miljoen gulden opgebracht.
De verzameling bestaat uit
110 werken van 17e eeuwse
Hollandse meesters als
Hendrik Goltzius, Jacques
de Gheyn en Hans Bol. De
opbrengst lag boven de ver
wachting, zo meldde een
woordvoerster van het vei
lingbuis.
De kopers van de duurste
werken waren bijna alle
maal afkomstig uit het bui
tenland. Het Rijksprenten
kabinet van het Rijksmuse
um in Amsterdam, dat vo
rig jaar een tentoonstelling
samenstelde uit de collec
tie, kocht voor ruim tien
duizend gulden een studie
van een staande vrouw van
Abraham van den Tempel
aan. Klaver liet zich bij zijn
aankopen dikwijls advise
ren door deskundigen van
Ijet Rijksmuseum.
Het duurste stuk was een
tekening van Gerard ter
Boch, getiteld Een Melk
markt op een plein. Een
Duitse verzamelaar betaal
de er 276.000 gulden voor.
Het werk was geschat op
anderhalf a twee ton. Hen
Amerikaanse verzamelaar
had 172.000 gulden over
voor Het droevige nieuws
van Frans van Mieris
(schatting één a anderhalve
ton). De studie van een zit
tende vrouw van Adriacn
van de Velde, die het om
slag van de catalogus sier
de, werd voor ruim 155.000
gulden door een Duitse ga
lerie aangekocht. De schat
ting beliep maximaal
100.000 gulden.
Een Nederlandse verza
melaar verwierf een studie
van Jacques de Gheyn. Het
werk met een catalogusprijs
van 175 tot 225.000 gulden,
bracht minder op; 161.000
gulden.
De Amsterdamse zaken
man Klaver begon pas in
1979 met het verzamelen
van tekeningen. Zijn pen
sionering en zijn aanstaand
vertrek uit Amsterdam heb
ben hem doen besluiten
zijn collectie van de hand te
doen. Het was volgens So
theby's de belangrijkste
groep Hollandse tekenin
gen die de laatste twintig
jaar in Nederland werd ge
veild.
Daalbergen s
meubel lease service
De nieuwe manier van
zorgelooinrichten.
Vraag naar Je folder!
ibdftdorp diemen
den haag anp
Het publiek kan de restauratie
van de twee topstukken van het
Haagse Mauritshuis, Gezicht op
Delft en Meisje met de -parel
van Johannes Vermeer van zeer
nabij en van dag tot dag volgen.
De deze week begonnen restau
ratie zal tot eind augustus du-
Belangstellenden hoeven er
niet eens het museum voor in.
Op het voorplein is een groot
lichtvenster gemaakt dat een
kijkje gunt in het daaronder lig
gende atelier, waar de restaura
toren aan de twee doeken wer
ken. In het museum zelf krijgt
men een beter beeld. Slechts
gescheiden door een glazen
wand kan men van dinsdag tot
en met vrijdag op twee meter
afstand over de schouder van
Met een speciale microscoop inspecteert e
publiek kan bij de restauratie toekijken.
de restaurator meekijken en zo
men wil dagelijks vaststellen
hoe het werk vordert.
Voorzover directeur drs. Frits
Duparc van het Mauritshuis be
kend is, is het uniek dat men de
restauratie van dergelijke top
stukken vrijwel volledig en van
zo nabij kan meemaken. Hij
heeft tegemoet willen komen
aan de groeiende interesse voor
restauratie en conservering.
Daarom is een speciaal tijdelijk
restauratieatelier ingericht op
de plaats waar zich de biblio
theek bevond.
Een team van vier restaurato
ren voert de werkzaamheden
uit onder leiding van drs. Jörgen
Wadum, de Deense hoofdres
taurator van het Mauritshuis.
Zij maken daarbij gebruik van
operatiemicroscopen.
De conditie waarin Gezicht
op Delft verkeert, is volgens Du
parc uitzqnderlijk goed voor
een schilderij van Vermeer
(1632-1675) en is nog van nage
noeg alle oorspronkelijke verf
voorzien. Het doek zal dan ook
voornamelijk een schoonmaak-
behandeling krijgen. Dat bete
kent dat de in 1956 aangebrach
te vemislag wordt verwijderd en
een nieuwe wordt opgebracht.
Dat moet nu gebeuren omdat
de gebruikte vemis gedeeltelijk
uit schellak bestaat, die in de
loop van de tijd steeds moeilij
ker oplosbaar wordt. Verschil in
dikte in de vernislaag leidde bo
vendien tot een wat vlekkerig
beeld.
Meisje met de parel behoudt
de craquelures, de kleine barst
jes in de verflaag die onstonden
tijdens het drogen of als gevolg
van omstandigheden van bui
tenaf zoals het klimaat. Daaraan
is volgens Duparc niets te doen.
Wel zijn over bestaande cra
quelures, om deze te accentu
eren, bij een eerdere behande
ling bredere zwarte craquelures
geschilderd. Die worden nu ver
wijderd. Ook worden retoucher
ingen die in 1960 zijn aange
bracht, ongedaan gemaakt om
dat ze donkerder zijn geworden.
Ook bij dit schilderij wordt de
vernislaag vernieuwd.
Door de behandeling zal het
beeld dat we van de schilderijen
hebben, drastisch veranderen,
aldus Duparc. Met name Ge
zicht op Delft krijgt een heel
heldere kleur, zoals het schilde
rij die oorspronkelijk moet heb
ben gehad. Het is niet uitgeslo
ten dat vroegere restauratoren
bewust een gelige vernislaag
aanbrachten om 'de gouden
toon van de Hollandse 17e eeu-
wers' te bereiken.
De twee doeken maken sa
men met Meisje en Diana en
Hoofdrestaurateur Jorgen Wadum verwijdert met in e
vernislaag van Meisje met de Parel van Vermeer.
haar nymfen, het derde werk
van Vermeer in bezit van het
Mauritshuis, eind 1995 en begin
1996 deel uit van de grote Ver
meer-tentoonstelling die het
Haagse museum samen met de
National Gallery of Art in Was
hington organiseert. Volgens di
recteur Duparc is daar 'een aan
zienlijk deel' van Vermeers oeu
vre. in totaal ruim dertig doe
ken, te zien. De onderhandelin
gen daarover zijn nog in volle
gang.
Het is de eerste keer dat er
een overzichtstentoonstelling
aan Vermeer wordt gewijd. Ze is
eerst in Washington te zien,
daarna in het Mauritshuis. De
totale kosten van het Vermeer
project bedragen ongeveer vijf
miljoen gulden.
