Avonturen om van te watertanden
Het tragische leven van een rebel
Adriaan Venema schreef
zonder na te denken
Boeken
II
WOENSDAG 11 MEI 1994
Candyboek tien dagen cadeau
Apeldoorn Candy Dulfer ligt vanaf vandaag I
deau in fotowinkels. In een door het Bureau Voorlichting Foto
Film Video uitgegeven boek, is Dulfer door topfotografen, onder
wie Anton Corbijn, Paul Huf, Steye Raviez en Vincent Mentzel,
in allerlei poses en hoedanigheden gefotografeerd. Het verza
meld werk van de twintig fotografen wordt cadeau gegeven aan
iedereen die voor meer dan 25 gulden aan fotospullen koopt. Er
zijn plannen om elk jaar een dergelijk fotoboek met een beken
de (en fotogenieke) Nederlander uit te geven.
IJzersterke vervolgdelen van Klootwijk, Nooit en Sheldon:
jeugdliteratuur
recensie casper markesteun
Wouter Klootwijk, De H van Adri. Teke
ningen Philip Hopman Uitgeverij Leopold,
24,90.
Selma Noort, Eilandkind. Tekeningen An-
nemarie van Haeringen. Uitgeverij Leo
pold. 24,90.
Dyan Sheldon. Harry gaat op reis Verta
ling Huberte Vriesendorp. Tekeningen Sue
Heap. Uitgeverij Ploegsma, 24,95.
Doen zoals Adri, Wim en Martje
doen dat is de ware jeugd. De
avonturen die de drie hoofdper
sonen in De H van Adri, het
nieuwe boek van Wouter Kloot
wijk, beleven, had je vroeger
ook willen meemaken. Kloot
wijk beschrijft ongeveer de ide
ale jeugd. Eerder al in De brug
van Adri en Het erf van de oom
van Adri, nu in het vervolg
daarop.
Volwassenen zijn vrij ver weg.
Lastige volwassenen althans. In
dit boek is het alleen Wims va
der die zoonlief even tot de orde
roept als hij te laat thuis komt.
Verder zijn vaders en moeders
alleen goed om aan de drie kin
deren toestemming te verlenen
een nacht in het 'OTEL' door te
brengen, om daar op de poezen
te passen van
illustratie sue heap uit harry caatop r.
werpen.
De drie hebben zich door
dichte braamstruiken een weg
gebaand naar het oude hotel
dat vanaf de brugleuning net te
zien was. Adri is de echte kleine
klusser van het drietal. Hij fabri
ceert een grote 'H' om aan te
vullen wat ontbrak en verzint de
nieuwe naam: 'hotel Kapitein'.
Klootwijk laat je watertanden.
Wat Adri, Wim en Martje mee
maken, is ondanks de ouder
wetse boef die tafelzilver zoekt,
niet ongeloofwaardig. Kleine,
grote avonturen, die heb je als
kind nodig. Klootwijk geeft ze.
Een avontuur van heel andere
orde kan die lezer uit dezelfde
leeftijdsgroep (7-10 jaar) bele
ven in Eilandkind van Selma
Noort. Voor Eilandheimwee,
haar vorige boek over hoofdfi
guur Raven kreeg Noort in 1993
een Zilveren Griffel en dit gooit
ook weer hoge ogen, want het is
heel mooi. Wensvervullend,
ontroerend, romantisch en
sterk geschreven. Allerlei posi
tieve kwalificaties zijn erop van
toepassing.
Een hevige storm heeft flink
huisgehouden op het eiland
waar Raven woont, met alleen
zijn familie. Van Ravens huis
heeft de storm niet veel heel ge
laten. Dat is des te erger, omdat
Ravens moeder hoogzwanger is
en een behoorlijke bron van in
komsten ontbreekt. De vakan
tiehuisjes waar in de zomer geld
mee wordt verdiend, zijn met
de grond gelijk gemaakt. Met
vereende krachten wordt één
huisje weer in orde gemaakt,
zodat daar de vreemde huurder
in kan verblijven. Schaakgroot
meester Constantin Fjodoro-
witch zoekt een plekje waar hij
zich ongestoord kan voorberei
den op een kampioenschap en
het zomerhuisje is daar uiter
mate geschikt voor. Raven
snijdt van hout een compleet
schaakspel dat Fjodorowitch
vlak voor zijn vertrek mee
neemt. Hij laat wel een goede
betaling voor Raven achter, die
daar een grote hoeveelheid
broodnodige inkopen voor
doet, ook voor het nieuwe
broertje of zusje.
Harr}' gaat op reis van Dyan
Sheldon is ook al een vervolg.
Op Harr}'en Kuiken en Harry de
ontdekker. Humor kenmerkt
deze verhalen van Sheldon over
Harry de kat, die volgens baasje
Kuiken eigenlijk een ruimterei
ziger van de planeet Arcana is.
'Zijn kattegedaante is een ver
momming. En een hele goede.
Iedereen trapt erin. Ik ook in
het begin.'
Kuikens onbegrensde liefde
voor haar kat geeft haar broer
en zus genoeg aanleiding tot
pesterijen, zeker als vader en
moeder besluiten met het gezin
te gaan kamperen tijdens de va
kantie. Zonder Harry. Dat gaat
de kat te ver, want zoals dat
hoort in een juiste relatie tussen
kat en baasje, dicht ook Kuiken
haar kat volop menselijke ei
genschappen toe. Harry kan
denken en praten. Maar alleen
met Kuiken. Het uiterst vrolijke
verhaal geeft niet alleen elk kind
een hoop plezier, het is ook een
must voor elke katteliefhebber.
Weemoed rest
in verhalen
Demeester
boeken
recensie rob vooren
Rita Demeester, Land van Belofte. Uitg.
Meulenhoff/Kritak, Amsterdam/Leuven
1994, 29,50
In 1993 overleed op 47-jarige
leeftijd de Vlaamse schrijfster
Rita Demeester, die pas twee
boeken op haar naam had, de
verhalenbundels Stampvoeten
in het donker (1989) en Droom-
jager (1991). Demeester begon
pas laat, op haar veertigste, met
scKrijven. De verhalen waarmee
haar kortstondige schrijvers
schap wordt besloten, getuigen
van de door haar zo gewenste
levenservaring. In een mooie,
rustige stijl blijft de auteur wat
haar onderwerpen betreft dicht
bij huis: gezinsrelaties voeren
de boventoon. Daarin over
heerst een toon van weemoed.
Zonder uitzondering wordt de
hoofdpersoon, soms een man,
soms een vrouw, heen en weer
geslingerd tussen de droom van
vroeger en de realiteit van het
heden. De teleurstelling, gemas
keerd, overheerst, steeds weer
wordt de schijn van geluk ont
maskerd. Als het land van belof
te al bestaat, is dat alleen te be
reiken na de dood.
„De hemel is zo rustig als een
meer, grootva, en het stormt er
nooit," is de prachtige regel in
'De mof, waarin wordt terugge
zien op het leven en de liefdes
van vier zusters na de dood van
hun vader. Ook in 'Nummer
één', speelt de dood, wellicht
autobiografisch, een dominante
rol. Rose, achttien jaar ge
trouwd en in het bezit van twee
dochters, heeft kanker. Voor
haar veertigste verjaardag orga
niseert echtgenoot Simon een
groot feest. Het verhaal wordt
beheerst door Rose's geërgerde
en soms jaloerse kijk op haar
gasten, tussen wie „ze zich te
gelijk omringd enverlaten
voelt."
Het verhaal 'Uitverkorenen' is
een overgang lussen de twee
thema's, die Land van belofte
beheersen. Enerzijds de dood,
i.e. de herinnering aan de
moord die Edward vroeger
pleegde in dienst van het
vreemdelingenlegioen, ander
zijds de weemoed aan de ver
vreemding, die in de loop der
jaren tussen man en vrouw op
treedt. De mannen in Demees-
ters verhalen hebben moeite
met hun nostalgisch verlangen
naar vroeger, met hun dromen
van reizen en verre landen.
Dood, relatieproblemen, wee
moed om wat is geweest - het
zijn geen geringe thema's voor
zulke korte verhalen. Het is dan
ook haast onvermijdelijk dat die
in Land van belofte iets schets
matigs en onafs hebben. Het
einde is meestal open, té open,
zodat de lezer de neiging heeft
om door te bladeren naar een
vervolg. Voor het verhaal echt
tot ontwikkeling komt, is het al
uit, alsof het om een eerste ver
sie gaat, waarover de schrijfster
nog eens goed moet nadenken.
Misschien was dat ook zo. Blij
kens de 'Verantwoording' zijn
liefst vijf van de acht teksten af-
komstig uit haar nalatenschap.
Zeker is dat met Rita Demees
ter een belangrijk auteur verlo
ren is gegaan. Ook in deze der
de bundel vinden we verhalen,
hoe onafgerond ook, vol
schoonheid en ontroering. Van
de strijd tussen dromen en
praktische bezwaren resteert
een weemoed, die wel heel zui
ver in taal is gevangen. Land
van belofte is een kleine, maar
bijzondere nalatenschap. Om
niet te vergeten.
;t Ischa Meijer. De Arbeiderspers, Amsterdam, 29,90.
Adriaan Venema.
Adriaan Venema heeft in zijn leven alles gepro
beerd om beroemd te worden. Hij slaagde pas in
die opzet door zijn zelfmoord, op 21 oktober
1993. Het was bepaald geen wanhoopsdaad,
maar een weloverwogen en degelijk voorbereid
besluit. Waarom hij de hand aan zichzelf sloeg,
is echter onduidelijk. In zijn memoires Verleden
tijd - een boek vol laster, leugens en prietpraat
over anderen - bleef hijzelf buiten schot.
Ook Het dilemma roept slechts vragen op. In
het lezenswaardige interview dat Ischa Meijer
hem kort voor zijn dood afnam en waarmee het
boek besluit, verwijst Venema even naar „akeli
ge gebeurtenissen" en „allerlei problematische
toestanden." Verder doet hij er het zwijgen toe.
Venema zegt geen woord over de persoonlijke
frustraties waarin toch de verklaringen moeten
worden gezocht voor zijn zelfmoord én bijvoor
beeld ook voor zijn obsessie met de bezettings
jaren.
Ook in Het dilemma gaat het voornamelijk
over de Tweede Wereldoorlog. Het is weer een
echt Venema-boek, vol oppervlakkige praat en
vluchtige kennis. Regelmatig valt de term
'dilemma', veel meer samenhang valt er niet in
deze bespiegelingen te ontdekken. Neem hoofd-
archieffoto kippa stu^ drie: Venema begint met een gesprekje dat
hij had met een nieuwslezer, een paar pagina's
verder volgt ineens een interview dat hij een me
dewerker van een veilinghuis afnam, even later
zijn we bij de Olympische Spelen van 1936 be
land, dan maakt de auteur'een woeste sprong
naar de voedselvoorziening in april 1945, er is
een onderhoud met de hoofdredacteur van een
dubieus tijdschrift enzovoorts. Een verband be
staat er niet tussen al die onderwerpen, iets
nieuws wordt er niet gemeld, maar Venema had
weer bijna veertig bladzijden gevuld.
De stijl versterkt de indruk dat we hier te ma
ken hebben met iemand die schreef zonder na
te denken. De openingszin van het genoemde
hoofdstuk davert meteen van onbeholpenheid:
„Het begin van de bezettingsjaren viel samen
met een radiouitzending van het ANP." Venema
babbelt in dit nagelaten werk op dezelfde toon
over van alles en nog wat. Alleen één onderwerp
lijkt taboe: zijn eigen persoon. Dan bereikt de le
zer pagina 188 waarop de auteur verklaart: „Tot
nu toe ging dit boek over de keuzes die anderen
hebben gemaakt." Ook dan blijft evenwel het
verstoppertje spelen doorgaan. Weer geeft hij
geen inzicht in eigen gedachten en gevoelens. In
plaats daarvan verwijst hij uitgebreid en dikdoe
nerig naar het Gilgamesj-epos, naar uitspraken
van Camus, Van der Meer en vele anderen over
zelfmoord. Hij koos voor pillen, komen we nog
wel te weten. Zo ging hij dan, zoals het in zijn
onnavolgbare stijltje en foutief Frans heette,
„met een sneltreinvaart op weg naar dat mo
ment suprème."
Mannen. Italiaanse verhalen,
bijeengebracht door Manna
Warners. Een overspelige echt
genoot, een zoon die zijn moe
der verkiest, een virtual reality
andere verhalen
Uitg. Wereldbi
bliotheek, 24,50.
Alice Fuldauer, Fatale liefde.
Interviews met mannen en
vrouwen die hun echtgenoot of
echtgenote doodden. Uitg. De
Arbeiderspers, 29,90.
Alice Schwarzer, Een dodelij
ke liefde. Petra Kelly, de aan
voerster van de Duitse Groenen,
pleegde op 2 oktober 1992 zelf
moord, samen met haar partner
Gert Bastian. Alice Schwarzer
onderzocht de zaak en kwam
tot de conclusie dat Kelly door
haar vriend vermoord werd.
Uitg. De Arbeiderspers, 29,90.
Hoogtepunten. Een erotische
bloemlezing uit de wereldlitera
tuur. Verhalen van o.m. Anaïs
Nin, D.H. Lawrence, Benoite
Groult en Jenny Diski. Uitg.
Prometheus, 19,90.
Joez Alesjovski, De sperma
donor. Over een man wiens da
gelijks orgasme ruim wordt ge
salarieerd. Alesjovski (1929) ver
bleef vier jaar in een werkkamp,
en werd aanvankelijk bekend in
het illegale circuit. Uitg. Prome
theus, 24,90.
Marcella Baete, Kasterbant
Vlaamse familiekroniek. Uitg.
Prometheus, 29,90.
Juan José Saer, Het onuitwis
bare. Roman van Argentijnse
schrijver over een man die zich
na een ernstige crisis voor het
eerst weer op straat waagt. Uitg.
Prometheus, 36,90.
Julien Weverbergh, De voor
werpen. Vijftien jaar geleden
begin de schrijver de oorsprong
van 149 voorwerpen waarmee
zijn huis was volgestouwd, te
beschrijven. Dit groeide uit tot
een levensverhaal. Uitg. De
Prom/Houtekiet, 39,90.
Paul Theroux, Millroy de to
venaar. Roman (1993) over een
kermisgoochelaar die verliefd
wordt op een meisje van veer
tien; en passant spuwt Theroux
zijn kritiek op de Amerikaanse
welvaartsmaatschappij. Uitg.
Atlas, 49,90.
Groene weelde. De moolStê'
verhalen over de tuin, van on
der meer Ben Borgart, J.P. Gué-
pin en Yvonne Keuls. Uitg. No
vella, 14,90.
Biografie over lange, onhandige, vals zingende Jaap van de Merwe:
boeken
recensie alfred kossmann
Henk van Celder, De vriendelijkste kerel
van de wereld Jaap van de Merwe 1924-
1989 Uitg Nijgh Van Ditmar, Amster
dam. 34,90
De rebel Jaap van de Merwe
stierf op 19 februari 1989,
vierenzestig jaar oud. Hij was
die zondag op bezoek bij zijn
jongste broer Rob, in Ooster
hout, en daar werd de verjaar
dag gevierd van zijn vaders
tweede vrouw. Hij zat, tussen
zijn vader van zesentachtig en
zijn nichtje Sylvia, gezellig pra
tend, zei opeens dat hij zich
even rustig moest houden, viel
met zijn bovenlijf tegen zijn va
der aan. Die sloeg hem op zijn
wang en riep: 'Jaap, Jaap! Wak
ker worden, jongen!', maar hij
was dood.
Rijmt die allerhuiselijkste
dood op het leven van een man
die dwars lag en wilde dat het
oproer kraaide? De journalist
Henk van Gelder heeft een boek
gepubliceerd: De* vriendelijkste
kerel van de wereld. Jaap van de
Merwe. 1924-1989. Na het lezen
van de sympathieke, boeiende,
vlotte biografie lijkt het me dat
Van de Merwe inderdaad op de
juiste plaats is gestorven.
De ruziemaker hield van zijn
familie, de revolutionair had
willen behoren tot een 'rode fa
milie' van PvdA, Het Vrije Volk,
VARA, de onberekenbare echt
genoot kon het niet verdragen
dat zijn vrouw en de moeder
van zijn kinderen hem in 1977
verliet. Hij had zich van rebels
cabaretier uit de jaren zestig
ontwikkeld tot historicus van
rebels cabaret, gretig thuis in
die familie. De eenling zocht
saamhorigheid. En zijn sterven
was een voorstelling. Hij had
helemaal alleen in zijn huis in
Amsterdam Nieuw-Zuid kun
nen sterven, en deed het met
publiek.
Henk van Gelder heeft grote
bewondering voor Van de Mer
we, en neemt afstand. Hij ver
telt hoe Van de Merwe opgroei
de in Rotterdam, als oudste
zoon van een politie-agent,
naar het Erasmiaans Gymnasi
um ging, even speelde met de
gedachte om dominee te wor
den, hoewel hij nauwelijks in
God geloofde maar hield van de
vrijzinnig christelijke jeugd
bond, journalist werd bij Het
Vrije Volk.
Hij leek te slagen als journa
list, kwam bij de kunstredactie
van zijn krant in Amsterdam,
trouwde met een meisje uit een
cultureel milieu, schreef behal
ve zijn artikelen liedjes en
schetsen voor het cabaret. Er
kwam ruzie op de redactie, hij
nam ontslag, hij begon voor
zichzelf als cabaretier.
Zijn loopbaan in dat vak is ge
kenmerkt door een essentiële
misvatting: hij dacht dat hij
thuishoorde op het toneel. Een
lange onhandig gebarende
man, die met monotone stem
vals zong, slecht gitaar speelde
en zijn conférences zo bits
bracht dat het publiek zich
schuldig ging voelen aan alle
onrecht in de wereld. Hij vond
Wim Kan en Wim Sonneveld te
glad, hij had misschien gelijk,
maar zijn eigen amateurisme
overtuigde lang niet altijd. Hij
had enige tijd succes, met wis
selende groepen, en zijn liedjes
werden bewonderd. Hij maakte
veel los, hij inspireerde mis
schien. Zo is hij van invloed ge
weest op het cabaret, korte tijd.
Hij was zo eenzaam gewor
den dat hij een kennismakings
advertentie in een krant plaats
te, en die had resultaat. Maar
zijn nieuwe partner kon niet sa
menwonen met hem. in zijn
stoffige huis waarin niets veran
derd mocht worden. Hij at 'on
gezond' en hij dronk teveel en
kreeg een opgeblazen rode kop.
Volgens Henk van Gelder zag
zijn toekomst er voor hem wat
beter uit, in het jaar van zijn
dood.
Jaap van de Merwe: de eenling zocht saamhorigheid.
archieffoto anp
Slechte thriller Schwartz
over 'slechte' kunstwereld
Gary Schwartz is een in Amerika geboren, maar al vele jaren
in ons land woonachtige kunsthistoricus.'Hij is een groot èn
eigenzinnig kenner van de Nederlandse schilderkunst uit de
zeventiende eeuw, en daar geeft hij ook blijk van in zijn thril
ler Dutch Kills.
Het is zo'n roman die meer indruk maakt vanwege de vele
zijpaden die ingeslagen worden, dan vanwege het verhaal. De
plot is namelijk nauwelijks geloofwaardig, maar wel bijzonder
ingewikkeld. Eén van de hoofdpersonen is Mitchell Fleishig,
een projectontwikkelaar die geld heeft geleend van een ma-
fia-baas en daardoor in grote moeilijkheden raakt. De andere
hoofdfiguur is de kunsthandelaar Lodewijk Altstad, die beur
telings in Amsterdam en New York woont. Fleishig is zijn bes
te klant.
We volgen de belevenissen van Altstad die in Amerika schil
derijen verkoopt en aankoopt. Verder worden de treurige
avonturen van Fleishig beschreven. Hij wordt ontvoerd door
de mafia, Altstad weet hem te redden. De kunsthandelaar
verkoopt voor veel geld een werk aan een rijk museum, hij
betaalt Fleishigs schuld aan de mafia-baas, en door een reeks
toevalligheden wordt niemand er slechter van. Tja.
Zoals gezegd boeit de roman door de zijpaden die bewan
deld worden. Met grote kennis van zaken én veel venijn laat
Schwartz ons in die geheimzinnige wereld van kunsthistorici,
schilderijenhandelaren en museumdirecteuren kijken. Dutch
Kills - die titel verwijst in de eerste plaats naar een inham van
Newton Creek in het New Yorkse stadsdeel Queens - laat zich
lezen als een sleutelroman.
Iedereen zal begrijpen welke instelling schuil gaat achter
het Mitty Museum, gesticht door iemand die bij zijn overlij
den rijker was dan de Franse koning Lodewijk )ÓV ooit is ge
weest. Het veilighuis Old York, met vestigingen te Amsterdam
en New York, zal ook voor menigeen herkenbaar zijn. En met
de 'Kensington Journal' is, zoals kenners zullen begrijpen, het
prestigieuze tijdschrift 'Burlington Magazine' bedoeld.
Niet alles is verhuld. De kritiek op 'een Hollandse t
sie' die over de echtheid van Rembrandts werken oordeelt,
wordt zonder omhaal geleverd. Schwartz geeft een nogal ont
hutsend beeld van de manipulaties van kunsthandelaren. Op
veilingen vormen ze een 'kongsi' om aankoopprijzen laag te
houden en verkoopprijzen omhoog te drijven. Over de kunst
historici is de schrijver ook al niet vriendelijk: „die hele glib
berige massa van beweringen zonder bewijs, insidersjargon,
onderonsjes en subjectieve beoordeling." Een thriller van
niks misschien, maar door dergelijke observaties is dit toch
een verrukkelijk boek.
