Explosie
in vrij
van vreugde
Zuid-Afrika
Feiten &Meningen
Paarse
coalitie
niet haalbaar
'Twee volksliederen
zingen brengt verzoening'
'Prachtige toekomst'
T
WOENSDAG 11 ME11994
De kogel is door de kerk. Informateur
Tjeenk Willink, een paar dagen per week
werkzaam als voorzitter van de Eerste Ka
mer, gaat onderzoeken of een paarse coali
tie van de PvdA, WD en D66 tot de moge
lijkheden behoort. Op voorhand zegt mijn
gevoel me dat die coalitie er niet komt. Dat
heeft alles te maken met he.t feit dat de WD
nu al jaren uitdrukkelijk etaleert ingrijpende
veranderingen te willen in de richting v
onze verzorgingsstaat.
De kans om die veranderingen daadwer
kelijk te realiseren, is zonder twijfel groter
in combinatie met het CDA dan met de
PvdA. Meer in het algemeen kan worden
gesteld dat Brinkman binnen de WD ge
voelsmatig beter ligt dan Kok. De as
een drie partijenkabinet wordt gevormd
door de leiders van de twee grootste partij
en. De as Brink-
man-Bolkenstein
acht ik emotioneel
sterker dan de
Kok-Bolkestein.
De positie van D66
zal sterk zijn gedu
rende de formatie,
maar nadien aan
belang inboeten. In
een kabinet met de
PvdA zal deze
laatste partij er alles
aan doen om
verloren kiezer v\
naar het vaderhuis
te leiden. Die verlo
ren kiezer moet
hoofdzakelijk bij
D66 worden weggehaald. Dus dat wordt so
wieso gezellig tussen die twee. In een kabi
net met de WD en het CDA is D66 qua be
stuurskracht, beleid en politieke vin
dingrijkheid in het defensief en wordt het
door de oppositiepartij PvdA in zijn c
vang bedreigd.
Hoe we het ook vtenden of keren, de
deelname van D66 aan welk kabinet dan
ook zet de aantrekkingskracht van die partij
onder grote druk. Het minste zal D66 daar
nog van hebben te lijden in een kabinet
zonder de PvdA.
In formatietijd is informatie, naar gi
Hollands gebruik, schaars. Immers, u bent
goed genoeg om uw stem uit te brengen,
maar nadien komt u zo lang mogelijk, dat
wil zeggen vier jaar, niet meer in het stuk
voor. Vanaf dan spelen de binnenkamertjes
weer een prominente rol. Voor politici
de tweede echelon is de informatiearmoede
gedurende de formatie een gouden tijd. Im
mers, de spelbepalers zijn karig met infor
matie en houden zoveel mogelijk kaarten
zo lang mogelijk in hun mouw.
Rotterdam is in dat tweede echelon zoals
gebruikelijk prominent aanwezig. Burge
meester Peper trakteert ons op een politiek
vergezicht. Naar zijn oordeel is het m
het beste indien PvdA en D66 onmiddellijk
besprekingen beginnen over een fusie a
beider partijen aangevuld met linkse WD-
ers. Een beproefde tactiek in politiek en
drijfsleven. Als je het op eigen kracht niet
weet te redden, sla je aan het overnemen
danwel fuseren.
Dikwijls maskeert een dergelijke manoe-
vre eigen gebrek en onvermogen. De sa
menbundeling zorgt voor een tijdelijke op
leving, in de hoop dat daarna als vanzelf de
problemen zijn opgelost. Zo zal het niet
zijn. Zo'n fusie heeft alleen zin als tegelij
kertijd belangrijke hervormingen worden
doorgevoerd die de band tussen bestuur e
burger aanhalen. Hervormingen die de e
gen positie en cultuur van politieke partij
en politicus niet onaangetast kunnen laten.
Ik heb daar niet zoveel vertrouwen in.
Zelden ziet men dat het beetje adem dat
men zichzelf op die manier geeft, wordt ge
bruikt om eens flink de bezem in eigen huis
te hanteren. Ik zie de PvdA, om maar
een voorbeeld te noemen, nog niet zo snel
afstand doen van een politicus van de oude
stempel als Kok. En toch zou dat moeten.
Onder premier Kok kunnen we immers niet
anders verwachten dan een voortzetting
van de consensus-politiek van zijn grote
voorganger Lubbers.
Verandering vereist niet alleen andere
ideeën en strijd van meningen, maar vooral
een ander soort politicus. Ondertussen be
grijp ik het voorstel van Peper best. Het ver
lost PvdA en D66 van het klemmende besef
dat ze eikaars concurrenten zijn op de kie
zersmarkt en het is precies dat waar regen
ten niet op zijn gesteld.
Hans Kombrink ten slotte, thans weer ge
woon wethouder te Rotterdam, mag voor
TV de verwachting uitspreken dat de kans
op een paarse coalitie zeventig procent is.
Wie weet wint de ratio het van het gevoel
en staan ze daar straks op de trappen van
het koninklijk paleis, met Kok als choreo
graaf van het roze, pardon, paarse balletge
zelschap.
Miljoenen Zuidafrikanen hebben gis
teren de beëdiging van Nelson Roli-
hlahla Mandela als de eerste demo
cratisch gekozen president van Zuid-
Afrika gevierd. In steden, townships
en dorpen werd afscheid genomen
van het Zuid-Afrika van de apartheid
en werd het 'nieuwe democratische,
non-raciale en non-seksistische
Zuid-Afrika' met een explosie van
vreugde begroet.
Lubbers juicht over Zuid-Afrika
Demissionair premier Lubbers heeft gistermiddag zijn ver
trouwen geuit in de toekomst van Zuid-Afrika. Hij sprak tij
dens een feestelijke receptie van de Zuidafrikaanse ambassa
de in Den Haag. Lubbers noemde de beëdiging van ANC-lei-
der Mandela tot president een 'ontroerende gebeurtenis' aan
het begin van een 'prachtige toekomst'.
In een grote feesttent achter het ambassadegebouw schud
den honderden gasten een stralende ambassadeur Nothnagel
de hand'. Aanwezig waren behalve Lubbers onder anderen
vertegenwoordigers en relaties van zowel de ambassadeur als
het ANC, D66-fractievoorzitter Van Mierlo, WD-leider Bolke-
stein, staatssecretaris Dankert (buitenlandse zaken) en de
Haagse burgemeester Havermans.
Lubbers gaf iedereen die aan de beëindiging van de apartheid
en aan de totstandkoming van vrije verkiezingen heeft mee
gewerkt, een dikke pluim. Bij naam noemde hij Mandela, De
Klerk, Mbeki en generaal Viljoen, de voormalig opperbevel
hebbervan de Zuidafrikaanse strijdkrachten. Maar ook be
dankte hij Inkatha-leider Buthelezi. „Die zei: we onderhande
len pas als Mandela vrijgelaten is."
Lubbers: „Het woord apartheid is in Nederland altijd een
open wond geweest. Wat moesten we ermee? Van links tot
klein rechts zijn we het eens geworden. We moesten er iets
tegen doen. Nu is het feest in onze harten. We horen bij el
kaar. We hoeven ons niet langer te schamen voor dat woord."
Hij vervolgde: „Maar na vandaag zijn we er nog niet. De we
reld moet Zuid-Afrika helpen de vrijheid te handhaven. Ook
voor ons is het niet afgelopen. Dat is mijn belofte voor de toe
komst."
De Anti Apartheidsbeweging Nederland (AABN) acht haar
taak sinds gisteren volbracht en heeft besloten zichzelf op te
heffen. Op 15 september wordt de AABN dat vanuit Neder
land jarenlang strijd heeft gevoerd tegen apartheid, ontbon
den. Ook het Nederlandse ANC-kantoor sluit binnen afzien
bare tijd de deuren.
Feestvreugde, ontroering en felicitaties wisselden elkaar af tijdens
de Nederlandse viering van de installatie van Mandela, gisteren in
de Zuidafrikaanse ambassade in Den Haag. Ook demissionair
premier Lubbers kwam een uitgelaten ambassadeur Nothnagel
feliciteren. foto's »Anp
In Soweto gingen gistermiddag al dui
zenden mensen de straat op om el
kaar te omhelzen, te feliciteren en
met elkaar te drinken. De Madiba is
president, riep een brooddronken
man. „Viva Mandela, Viva"! En in
Vooslorus, 30 kilometer ten oosten
van Johannesburg, had mevrouw Ma-
tabese voor het eerst van haar leven
champagne gekocht, want, riep ze te
gen de buren, „Mandela is presi
dent"!.
Eerder op de dag was Mandela ten
overstaan van duizenden genodigden,
tienduizenden 'gewone' Zuidafrika
nen en miljoenen televisiekijkers in
gezworen als de eerste zwarte presi
dent van Zuid-Afrika.
Om 12.17 uur legde de 75-jarige ANC-
leider in het Unie-gebouw in Pretoria
de êed af, die het hoogtepunt moet
zijn van een loopbaan die hem van de
gevangenissen van de apartheid naar
het presidentiële paleis heeft ge
bracht. Deze 'grootste gebeurtenis uit
de geschiedenis van het land' werd
voorafgegaan door de beëdiging van
de beide vice-presidenten, ANC-voor-
zitter Thabo Mbeki en ex-president
F.W. de Klerk.
Na zijn inauguratie hield Mandela
een korte toespraak voor de ruim
5000 genodigden, die afkomstig wa
ren uit 170 landen, waarin hij zijn po
litieke credo opnieuw uiteen zette.
„Vandaag hebben we eindelijk onze
politieke emancipatie voltooid en be
loven we dat weal onze mensen zul
len bevrijden van de ketenen van ar
moede, vernedering en discriminatie.
We zijn er in geslaagd onze laatste
passen naar de vrijheid in redelijke
vrede te zetten. We zijn nu verplicht
om een blijvende en rechtvaardige
vrede tot stand te brengen", aldus de
president.
„We zullen een samenleving maken
waarin alle Zuidafrikanen, zwart en
blank, met opgeheven hoofd hun weg
zullen gaan, zonder angst, verzekerd
van hun onvervreemdbaar recht op
menselijke waardigheid, een regen
boog-natie die in vrede met zich zelf
en de wereld leeft."
Hij bracht hiilde aan de,helden en
heldinnen van dit land en de rest van
de wereld die veel hebben opgegeven
en hun leven hebben geofferd opdat
wij vrij korjden zijn. Hun droom is
werkelijkheid geworden. Vrijheid is
hun beloning". „Nooit, nooit meer zal
in dit mooie land de ene mens de an
der onderdrukken. Nooit meer zal dit
land het stinkdier van de wereld zijn.
Laat vrede heersen. God zegen Afri
ka."
De duizenden hoogwaardigheidsbe
kleders uit 170 landen, onder wie
prins Willem Alexander, de echtgeno
te van de Amerikaanse president Hil
lary Clinton, en vice-president Al Go
re, de Cubaanse diktator Fidel Castro,
PLO-leider Yasser Arafat en de Israëli
sche president Ezer Weizman, had
den zich in het amfitheater van het
Uniegebouw verzameld om getuige te
zijn van het moment, waar zwart
Zuid-Afrika eeuwen op heeft gewacht.
Het was dan ook vooral het feest van
de tienduizenden die in de nacht van
maandag op dinsdag vaak niet had
den geslapen, met tientallen bussen
en treinen zijn aangevoerd om in Pre
toria te kunnen zijn, toen Mandela,
hun leider, de Madiba, werd ingezwo-
Na de plechtigheid en de formele
feestelijkheden met de elite van de
wereld richtte de president zich in
een korte rede speciaal tot hen. „Van-
De kersverse Zuidafrikaanse
president Nelson Mandela heeft
gezegd dat alle Zuidafrikanen,
blank en zwart, de beide volks
liederen zouden moeten leren.
Mandela sprak in het Ellis Park 1
stadion tot een juichende me
nigte in de rust van de voetbal
wedstrijd tussen Zuid-Afrika en
Zambia die overigens door
het Zuidafrikaanse elftal met 2-
1 werd gewonnen.
„Wij moeten er een gewoonte
van maken om .beide volkslie
deren te zingén", sprak Mande
la vanaf het podium waar een
ipilitaire band net de beide lie
deren ten gehore had gebracht.
Het ene volkslied Die Stem
(Afrikaanstalig) wordt geas
socieerd met het vroegere blan
ke minderheidsbewind, het an
dere Nkosi Sikelel' iAfrika
(God zegene Afrika) met de
anti-apartheidsbeweging.
Het zingen van beide volkslie
deren is volgens Mandela de
beste manier om bij te dragen
aan de opbouw van ons land en
aan nationale verzoening.
Het militante zwarte Panafri-
kaans Congres (PAC) heeft zijn
leus 'Een kolonist, een kogel'
vervangen door de leus 'Een
kind, een opleiding'. De leus
waarin blanken kolonisten wer
den genoemd werd door PAC-
aanhangers geveterd tijdens de-
monstraties. Het PAC haalde bij
de eind april in Zuid:Afrika ge-
houden verkiezingen 1,25 pro
cent van de stemmen, goed
voor vier zetels in het nieuwe,
400 zetels tellende parlement.
JOHANNESBURG «AP
daag hebben we de droom
lijkt waarvoor we zo lang gebeden
hebben. De strijd tegen de apartheid
heeft vele levens gekost, maar laten
we het verleden vergeten. Wat voorbij
is, is voorbij. Er staan twee vice-presi
denten naast mij. Een van hen, F.W.
de Klerk, komt van de heersende klas
se, maar heeft een plaats in de ge
schiedenis veroverd omdat hij een
van de grootste hervormers en een
van onze grootste zonen bleek.
„De ander is Thabo Mbeki, die nooit
de zorgeloosheid van de jeugd heeft
gekend, omdat hij zich van jongsaf in
de bevrijdingsstrijd heeft gestort. Wij
- hebben onze geschillen begraven en
gaan nu samenwerken. Ik vraag u om
voor ons te bidden. Wij hebben uw
steun, uw goede wensen nodig."
Nadat de 21 saluutschoten waren af
gevuurd en de in formatie vliegende
helikopters en vliegtuigen hun kun
sten hadden vertoond, gingen de Vips
lunchen.
De 1200 uitverkorenen met Mandela;
de 4000 minder vipperige Vips moes
ten het met elkaar zien te stellen. Ter
wijl de hoogwaardigheidsbekleders
van gerookte forel, gerookte struisvo
gel en gerookte krokodil smulden, bé-"
gon op de grasvelden een concert,
waar onder het motto 'Vele culturen,
een natie' Miriam Makeba, Ladysmith1
Black Mambazo, Mango Groove,
Johnny Clegg, de blanke Zulu, en vrij-1
wel alle andere vedetten uit de Zuid
afrikaanse amusementswereld optra
den.
Een schitterend volk
I oen ik vijf jaar geleden voor het eerst in
I Zuid-Afrika aankwam, was F.W. de Klerk
-A. net de leider van de Nationale Partij ge
worden. Hij gold als een grijze partijman, een con
servatief die nog nooit zijn nek had uitgestoken.
Veel werd er niet van hem verwacht. Het zou meër
van hetzelfde worden, waarvan iedereen inmiddels
wist dat dat niet voldoende was om de crisis, waar
in het land chronisch verkeerde, op te lossen.
Ik kan niet beweren dat ik toen al de grootheid zag
die hij de afgelopen jaren en weken aan de dag
heeft gelegd. Vergeleken bij zijn voorganger, P.W.
Botha, de Grote Krokodil, was hij een verademing.
Hij had een vriendelijke oogopslag, een charmante
lach. Hij leek geen 'verkrampte'. Hij sprak al gauw
over een 'nieuw Zuid-Afrika', maar wat dat inhield,
wist hij niet duidelijk te maken. Dat zou waar
schijnlijk verspilde energie zijn geweest. De scepti
sche buitenwereld had hem toch niet geloofd.
Gisteren beleefden niet alleen Zuid-Afrika, Nelson
Mandela en de zwarte bevolking de belangrijkste
dag uit de geschiedenis van dit in tragiek gedrenkte
land. Het was ook de dag dat Mandela De Klerk de
finitief erkende als 'een van de grote zonen van ons
land'. Het was een accolade die in al zijn beknopt
heid eer deed aan een man die de wereld en waar
schijnlijk ook zichzelf heeft verbaasd.
Hij deed wat Gorbatsjov, met wie hij soms te pas
maar vaker te onpas is vergeleken, niet kon. Terwijl
de laatste leider van het Russische communisme
een ten dode opgeschreven systeem wilde hervor
men en nieuw leven in wilde blazen, begreep hij
dat apartheid niet hervormd kon worden en dat de
[JOHANNESBURG
ontmanteling onherroepelijk zou leiden tot het ein
de van de blanke heerschappij. Het tekent zijn kali
ber dat hij daarvoor nooit is terug geschrokken.
Natuurlijk, we weten allemaal dat hij fouten heeft
gemaakt en dat hij zonder die andere grote man
deze 'onderhandelde revolutie' nooit tot een goed
einde had kunnen brengen. Maar met alle respect
voor Nelson Mandela, De Klerks taak was moeilij
ker. Nelson Mandela ging de gevangenis in voor
een overtuiging waarin hij heilig geloofde. Dat vergt
een moed en een bereidheid tot offers, die u en ik
waarschijnlijk nooit zouden kunnen opbrengen. De
Klerk was de gevangene van een doctrine, die zijn
hele familie, zijn vader was minister, zijn oom Hans
Strijdom minister-president, generaties lang in haar
sinistere ban heeft gehouden. Wie zich daarvan
weet te bevrijden in de wetenschap dat hij daarmee
de macht, die fetish van elke politicus, opgeeft, is
een bijzonder mens.
Het verhaal van De Klerk staat niet alleen. Het is
een hoofdstuk uit de geschiedenis van een land dat
me na vijfjaar nog steeds op het verkeerde been
zet. Ik had nooit gedacht dat dit experiment kans
van slagen zou hebben. Bijna 350 jaar overheersing,
uitbuiting en racisme, dat is een erfenis die de toe
komst wel moet belasten; geen startkapitaal voor
een betere samenleving. Het is ongetwijfeld nog te
vroeg voor een bezonnen oordeel en er zijn rede
nen genoeg om skeptisch te blijven, maar wat er de
afgelopen maanden en weken is gebeurd, stemt
hoopvol.
De dagen rond de inauguratie van Nelson Mandela
stonden bol van de banale en, zo mogelijk nog er
ger, hoogdravende clichés. Dat is bij een historische
gebeurtenis kenhelijk onvermijdelijk. In de vele
toespraken verwees spreker na spreker, als in een
refrein, naar het prachtige volk van Zuid-Afrika.
Ook hier is de eerste aanvechting om skeptisch en
cynisch te worden. 'Neck-lacing' (iemand vermoor- i
den door hem een autoband met brandende benzi-
ne of dieselolie om te hangen) is geen uitvinding
van een 'prachtig volk'. Jongeren die in een towns
hip bij Kaapstad een blanke Amerikaanse idealiste
gruwelijk vermoorden, omdat ze blank is, behoren
niet tot de stralende jeugd die in andere clichés zo
graag wordt opgevoerd.
Maar dit zijn uitzonderingen. De overheersende er-
varing van vijfjaar Zuid-Afrika is dat hier inderdaad
'geweldige' mensen leven. Toen ik hier kwam,
dacht ik dat ik me bij de engelstalige liberalen het
best thuis zou voelen. Dat bleek niet zo te zijn. Ik
bewaar de beste herinneringen aan de zwarten en
de Afrikaners. De vergevingsgezindheid, het ont
breken van haat, de hartelijkheid die ik bij de mees
te zwarten ontmoet heb, zal niemand kunnen ver
geten die hier heeft mogen werken. Van de Afrika
ners heb ik de oprechtheid leren waarderen, de
gastvrijheid en, vooral, een openheid, die ik, be
vooroordeeld als ik was, nooit had vermoed. Het
kan geen toeval zijn dat dit land gered werd door
een zwarte Zuidafrikaan en een Afrikaner.
PETER VAN NUUSENBURG
CORRESPONDENT
Nelson Mandela, geflankeerd door zijn dochter Zenani, legt zijn hand op zijn hart als het nieuwe Zuidafrikaanse volkslied klinkt.
