ZATERDAGS
BIJVOEGSEL
Vis, lava,
gletsjers en
ijsblokj es
TV
33
ZATERDAG 7 MEI 1994
Op 17 juni 1944 is het precies vijftig jaar geleden
dat IJsland onafliankelijk werd van
Denemarken. Ter gelegenheid van dat jubileum
zal koningin Beatrix een tiveedaags bezoek aan
het eiland brengen op 30 juni en 1 juli. Het land
van de fjorden, gletsjers en uitgestrekte
lavavelden ziet zijn inkomsten uit de visvangst
alsmaar dalen. De I]slanders willen het tij keren
door meer toeristen aan trekken enijsblokjes
te exporteren.
e mythe: IJsland, afgelegen ei-
W land in het barre noorden van
Europa. Omringd door ijskoude
zeeën. Een onherbergzaam land bewoond
door stoere vissers en andere ruige lieden.
„Onzin", lacht Gerda Cook, een Hollandse op
IJsland. „Dit land heeft echt zijn goede kan
ten. Er is veel ruimte en we hebben nauwe
lijks luchtvervuiling en...." Alsof ze schrikt
van haar eigen positieve woorden, vervolgt ze
een beetje klagend: „Maar hét kan guur zijn
met die sneeuwstormen. En dan die lange
winters waar geen eind aan lijkt te komen..."
Gerda Cook, voorzitter van de heropge
richte vereniging van Nederlandse IJslanders,
heeft jarenlang in-de Verenigde Staten ge
woond. Vier jaar terug streek ze samen met
man en zoon op IJsland neer. Haar Ameri
kaanse echtgenoot doceert Engelse literatuur
aan de universiteit van Reykjavik, zij geeft
Engels aan toekomstige IJslandse leraren. Ve
le IJslanders trekken voor hun studie overi
gens ook vaak naar Amerika of Europa. Zuch
tend: „Wat mij nog het meeste tegen staat is
dat het op IJsland nou nooit eens lekker weer
wordt."
IJsland heeft lange milde winters en korte
koele zomers. In de winter schommelt het
kwik rond het vriespunt en in de zomer
wordt het zelden warmer dan twintig graden.
Het weer, er valt geen peil op te trekken. Zo
schijnt de zon aan de strakblauwe hemel en
zo is het mistig, naargeestig en wakkert er
een gure wind op eiland aan. Terecht staat
onder elk toeristische uitstapje: 'als het weer
het toelaat'.
Reykjavik, dat letterlijk rookbaai betekent
vanwege de stoom van de warmtebronnen in
de omgeving, is een uitgestrekt dorp met
stadse allures. De flats in de buitenwijken
zouden ook in Praag, Warschau, Boedapest
of Leipzig kunnen staan. De brede boule
vards met de auto-showrooms tonen weer de
Amerikaanse invloeden aan. Het centrum
heeft veel weg van een Deens stadje. Wat op
valt is dat elk huis in Reykjavik zijn eigen
kleur dak heeft.
Net zo fleurig gezicht als de daken zijn de
vele trainingspakken die door de straten ren
nen. ijsland is een sportland. Voetbal is het
populairst, op de voet gevolgd door schaken
en handbal. Ofschoon het land, drie keer Ne
derland en 270.000 inwoners, zeer dun is be
volkt, kunnen de IJslanders met de meeste
disciplines internationaal gezien aardig mee
komen.
Ze hebben zelfs in Ba'rthur Gunnlaugsson
en Margret Gunnars-dottir twee wereldkam
pioenen in ....barkeepen. Barkeepers hebben,
zeker in Reykjavik (ruim' 100.000 inwoners)
een drukke baan, want de IJslanders lusten
wel een glaasje. Terwijl een biertje toch om
en nabij de vijftien gulden kost.
Ondanks de schrikbarend hoge prijzen
voor levensonderhoud is het autobezit in IJs
land met bijna twee auto's op één persoon zo
wat het hoogste van de wereld. Vaak is de
tweede auto een vierwiel-aangedreven ter
reinwagen. Die is nodig omdat vele wegen
voor de gewone automobiel nauwelijks be
gaanbaar zijn. De laatste jaren is het wegen
net drastisch uitgebreid en verbeterd. De weg
rond het eiland met een lengte van 1.400
kilometer is onlangs geheel geasfalteerd.
Autorijden kan, mede door het wispelturige
weer en doordat je zo in een niemandsland
zit, voor Nederlanders een hachelijke onder
neming zijn.
Drie banen
Gerda Cook, één van de circa vijftig Neder
landers op IJsland: „Vergeleken met Neder
landers hebben IJslanders het goed. Vooral
het onderwijs en de gezondheidszorg staan
Alleen de oudste en puurste stukken ijs komen voor verwerking tot ijsblokjes in aanmerking.
FOTO'S INGRID STROOBACH
op een hoog peil. Maar dat er welvaart is,
komt doordat de IJslanders zich half dood
werken, want ze willen zich alles kunnen ver-
ooiloven. De meesten hebben twee, drie ba
nen. Maar ja, ze zullen wel moeten, want al
les is vreselijk duur."
De prijs van een vismaaltijd daarentegen is
redelijk. IJslanders eten veel vis. En ze blijven
er kerngezond bij. Ze behoren tot de gemid
deld langstlevende mensen van de wereld.
Tachtig procent van de inkomsten komt uit
visvangst, visverwerking en visverkoop. Circa
vijftienduizend mensen elf procent van de
afhankelijke beroepsbevolking is werk
zaam in de vis-industrie. In 1991 exporteerde
IJsland voor maar liefst 2,6 miljard gulden
aan visprodukten naar onder meer Nigeria,
waar koppen van kabeljauw worden verma
len tot vismeel. Nederland importeerde in
1992 voor 50,1 miljoen aan IJslandse vis en
exporteerde voor 100.000 gulden aan vis naar
het 'Winterswijk van Europa'.
IJsland worstelt met de vraag of het lid
moet worden van de Europese Unie. Lid zijn
betekent dat de IJslanders goedkoper vis
kunnen afzetten in Europa. Maar het houdt
ook in dat ze dan hun eigen visgebied 200
mijl (sinds 1975) rondom het eiland moe
ten openstellen voor andere landen.
De regering heeft het IJslandse vissersleven
nog eens verzwaard door het aanscherpen
van vangstquota, waardoor steeds minder
kan worden gevangen. Daardoor kunnen
kleinere vissersbedrijven het hoofd nauwe
lijks boven water houden. Terwijl een land
als Rusland, dat alle beetjes geld goed kan ge
bruiken, zijn eigen zeeën leeg vist. Die Russi
sche vis wordt voor een appel en een ei opge
kocht door onder meer Noorwegen, dat de
vis goedkoop doorverkoopt.
De IJslanders voelen de recessie naderen.
Onder jongeren is de werkloosheid tot
voor kort een onbekend verschijnsel al op
gelopen tot 7 procent. Het land moet daarom
andere bronnen van inkomsten als toerisme
en de verkoop van energie verder ontwikke
len.
Schone energie
Het land van d£ meren, fjorden, gletsjers,
vulkanen, uitgestrekte lavavelden en heetwa-
terbronnen, heeft een overvloed aan schone
energie. Het probeert vaak tevergeefs ener
gie-intensieve industrieën aan te trekken.
Kandidaten laten het afweten omdat de in
vesteringen hoog zijn, het afzetgebied klein
blijft en IJsland altijd een meerderheid in on
dernemingen wil behouden om zijn econo
mie te kunnen blijven controleren. Al enkele
jaren onderzoekt IJsland de mogelijkheid
overtollige elektriciteit via een duizend kilo
meter lange pijpleiding over de bodem van
de zee naar Groot-Brittannië te exporteren.
Er zou dan een aftakking naar Nederland
moeten komen.
„IJsland exporteert ook....ijsblokjes." Ver
baasd trekt Maria Ingvado'ttir haar frêle
schouders op. De schampere glimlach die de
manager van de IJslandse Handelsraad na
haar opmerking ontwaart, wekt lichte be
vreemding bij haar op. „Ijsblokjes, is dat zo
vreemd?" vraagt ze onbewogen.
Ze vertelt dat deze kristalheldere stukjes ijs
1 van een gletsjer komen in het onherbergza
me ijsgebied Vatnajökull in het zuidoosten.
„Alleen de oudste en puurste stukken ijs ko
men voor verwerking tot ijsblokje in aanmer
king. Betere ijsblokjes als de onze zijn er
niet", zegt Ingvado'ttir.
Deze elfhonderd jaar oude 'diamanten'
moeten in pakken van 64 en 36 stuks de we
reld gaan veroveren. Maar of IJsland binnen
kort als 'het ijsblokjesland' door het leven
gaat, valt te betwijfelen.
„IJsland moet een toerisme-land worden",
zegt toerisme-baas Birgir Thorgilsson. Vorig
jaar brachten 160.000 buitenlanders een be
zoek aan IJsland, van wie de meesten uit
Duitsland, Amerika en de Scandinavische
landen kwamen. Ruim 5.300 Nederlanders
deden het eiland aan. Velen van hen waren
overigens op doorreis van Europa naar Ame
rika. I
Wie na de drie uur durende vlucht van
Amsterdam naar IJsland even de benen wil
strekken, moét een paar baantjes trekken in
de Blue Lagoon, het natuurwonder tussen
het IJslandse vliegveld Keflavik en Reykjavik.
In dat exotische meertje met het extreem
zoute en 35 graden warme bronwater is het
uitstekend toeven. Het blauwe water zou
vooral goed zijn voor mensen met de huid
ziekte psoriasis.
Alleen het uitzicht van de toeristische at
tractie, op de geothermische warmwater- en
krachtcentrale Svartsengi die grijze rookplui
men uitstoot, oogt mistroostig. En ook de pe
netrante zwavellucht die rondom 'het meer
hangt, is vervelend. Maar desondanks is de
Blue Lagoon waar het hele jaar kan wor
den gezwommen een oase in een krater
landschap.
Bomen
Een maanlandschap. Dat is het eerste wat
toeristen zien als ze voet op IJsland zetten.
De weg van het vliegveld naar Reykjavik
loopt door uitgestrekte gestolde lavavelden
zonder bomen. Ooit bestond 25 procent van
IJsland uit bomen, maar die zijn allemaal ge
kapt en als brandhout gebruikt. Wetenschap
pers onderzoeken hoe en welke bomen er het
beste gedijen, maar veel vooruitgang lijken ze
niet te boeken. De spaarzame bomen die er
zijn, zijn vooral klein en jong. Vraag een IJs
lander wat je moet doen als je verdwaalt in
een IJslands bos en hij zal lachend zeggen:
'Recht op staan.'
„Toeristen komen niet voor de bossen,
maar dat maakt niet uit, als ze maar komen",
zegt Thorgilsson. Een graag geziene groep
vormen de vistoeristen, die van heinde en
verre naar IJsland reizen om op zalm te vis
sen. Een prijzige liefhebberij, want een stukje
rivier met een gids huren voor een paar uur
tjes komt al snel op een paar honderd gul
den. Tel uit wat het kost als iemand een week
wil hengelen.
Spectaculairder is de jeep-safari. In een
speciaal daarvoor met computers, telefoons
en mobilifoons uitgeruste terreinwagen met
enorme wielen de gletser op, om vervolgens
met een gangetje van veertig kilometer per
uur op de sneeuwscooter af te dalen, is een
onvergetelijke ervaring.
Dat is ook het bezoek aan Thingvellir, zo n
vijftig kilometer ten noordoosten van Reykja
vik. Op deze klif met weids uitzicht en uitste
kende akoestiek vond al in 930 de eerste al
gemene vergadering plaats. Deze volksverte
genwoordiging, het Althing genoemd, is het
oudste parlement ter wereld.
Thingvellir is voor de IJslanders een natio
naal symbool. Alle grote feesten en gebeurte
nissen worden daar gevierd en herdacht. Ook
koningin Beatrix brengt op 30 juni een be
zoek aan de plek waar op 17 juni 1944 de re
publiek IJsland werd uitgeroepen. Het land
was toen na eeuwen onafhankelijk van Dene
marken.
Het Althing bestaat nog steeds, maar is nu
in de hoofdstad Reykjavik gevestigd. De poli
tieke macht is in handen van de regering van
premier David Oddson van de conservatieve
partij. Boven de partijen staat Vigdis Finnbo-
gado'ttir, de presidente, die door de bevol
king op handen wordt gedragen. Deze vroe
gere lerares Frans en directeur van de plaat
selijke schouwburg is de 'koningin' van het
volk. Het gebeurt geregeld dat de IJslanders
haar zonder bodyguards aantreffen in de su
permarkt. Gevaarlijk? Wel nee. IJsland kent
nauwelijks criminaliteit. Totaal zijn er op het
eiland in al die eeuwen twee ....mislukte
bankovervallen gepleegd.
Net zo'n opvallende verschijning als de
presidente is Amal Ru'n Qase (30), een van
de weinige zwarte bewoners. Na
de dood van haar moeder ver
huisde de studente politieke we
tenschappen van Somalië naar
Saudi-Arabië. Ze werd door haar
moslim-broers uitgehuwelijkt,
waarop ze naar Engeland vlucht
te. Daar zag ze na verloop van
tijd geen toekomst meer en ver
trok als inmiddels ongehuwde
moeder naar IJsland, waar ze
probeert in juni voor de conser
vatieve partij in de gemeenteraad
van Reykjavik te komen. „Ik vind
het van groot belang dat bepaalde waarden
en normen in het leven blijven bestaan." Ze
beschouwt IJsland als haar vaderland. „Ik
voelde me er gelijk thuis. Alleen de taal was
wat lastig in het begin."
Die taal, meegekomen met de Vikingen, is
door de geïsoleerde ligging van IJsland in de
loop der eeuwen nauwelijks veranderd, waar
door de IJslanders zonder moeite prozaver-
tellingen uit de dertiende eeuw (oud-Noors)
kunnen lezen. Dat doen ze niet in het week
einde, want dan lijkt het wel of heel Reykjavik
aan de zwier gaat. Door de week gaat de IJs
lander vroeg naar bed of hij hangt voor de
buis.
De IJslandse televisie twee netten is
amateuristisch en saai. „Ons nieuws is eigen
lijk lokaal. Als je kranten leest, bedenk dan
dat er op IJsland niet meer inwoners zijn dan
in een doorsnee provinciestad in Neder
land", zegt een IJslandse journalist in het
Höfdi-huis in Reykjavik, waar In 1986 Gor-
batsjov en Reagan een einde maakten aan de
Koude Oorlog.
Toen was IJsland wereldnieuws. Maar de
wereldleiders hadden nog maar nauwelijks
hun hielen gelicht, of de 'regionale' proble
men prijkten weer op de voorpagina. Zoals:
moet IJsland een helicopter van 1,2 miljoen
gulden kopen voor de kustwacht? „Niet
doen", zeggen de conservatieven, „want we
kunnen die van de Amerikaanse vliegbasis op
Keflavi'k gebruiken." Op deze basis wonen
circa vierduizend Amerikanen, van wie het
niet op prijs wordt gesteld als ze zich in uni
form in Reykjavik begeven. „Een zelfstandig
land moet voor reddingsacties een eigen toe
stel hebben". zegt het progressieve deel der
natie.
Het zal de toeristen, die IJsland bezoeken,
worst zijn. „Wij hebben nog steeds het imago
van ver weg en koud", zegt Thorgilsson: „Die
kou is oké, maar van dat 'ver weg' moeten we
af. Of je van Amsterdam naar Spanje, Grie
kenland of IJsland vliegt, dat maakt niets uit.
IJsland is trouwens opwindender."
De regering heeft het IJslandse
vissersleven nog eens verzwaard
door het aanscherpen van de
vangstquota. Kleine vissersbedrij
ven kunnen het hoofd nauwelijks
boven water houden.
FOTO ICELAND AIR
IJsland, uithoek
van Europa,
paradijs voor
avontuurlijke
toerist