ZATERDAGS BIJVOEGSEL Vis, lava, gletsjers en ijsblokj es TV 33 ZATERDAG 7 MEI 1994 Op 17 juni 1944 is het precies vijftig jaar geleden dat IJsland onafliankelijk werd van Denemarken. Ter gelegenheid van dat jubileum zal koningin Beatrix een tiveedaags bezoek aan het eiland brengen op 30 juni en 1 juli. Het land van de fjorden, gletsjers en uitgestrekte lavavelden ziet zijn inkomsten uit de visvangst alsmaar dalen. De I]slanders willen het tij keren door meer toeristen aan trekken enijsblokjes te exporteren. e mythe: IJsland, afgelegen ei- W land in het barre noorden van Europa. Omringd door ijskoude zeeën. Een onherbergzaam land bewoond door stoere vissers en andere ruige lieden. „Onzin", lacht Gerda Cook, een Hollandse op IJsland. „Dit land heeft echt zijn goede kan ten. Er is veel ruimte en we hebben nauwe lijks luchtvervuiling en...." Alsof ze schrikt van haar eigen positieve woorden, vervolgt ze een beetje klagend: „Maar hét kan guur zijn met die sneeuwstormen. En dan die lange winters waar geen eind aan lijkt te komen..." Gerda Cook, voorzitter van de heropge richte vereniging van Nederlandse IJslanders, heeft jarenlang in-de Verenigde Staten ge woond. Vier jaar terug streek ze samen met man en zoon op IJsland neer. Haar Ameri kaanse echtgenoot doceert Engelse literatuur aan de universiteit van Reykjavik, zij geeft Engels aan toekomstige IJslandse leraren. Ve le IJslanders trekken voor hun studie overi gens ook vaak naar Amerika of Europa. Zuch tend: „Wat mij nog het meeste tegen staat is dat het op IJsland nou nooit eens lekker weer wordt." IJsland heeft lange milde winters en korte koele zomers. In de winter schommelt het kwik rond het vriespunt en in de zomer wordt het zelden warmer dan twintig graden. Het weer, er valt geen peil op te trekken. Zo schijnt de zon aan de strakblauwe hemel en zo is het mistig, naargeestig en wakkert er een gure wind op eiland aan. Terecht staat onder elk toeristische uitstapje: 'als het weer het toelaat'. Reykjavik, dat letterlijk rookbaai betekent vanwege de stoom van de warmtebronnen in de omgeving, is een uitgestrekt dorp met stadse allures. De flats in de buitenwijken zouden ook in Praag, Warschau, Boedapest of Leipzig kunnen staan. De brede boule vards met de auto-showrooms tonen weer de Amerikaanse invloeden aan. Het centrum heeft veel weg van een Deens stadje. Wat op valt is dat elk huis in Reykjavik zijn eigen kleur dak heeft. Net zo fleurig gezicht als de daken zijn de vele trainingspakken die door de straten ren nen. ijsland is een sportland. Voetbal is het populairst, op de voet gevolgd door schaken en handbal. Ofschoon het land, drie keer Ne derland en 270.000 inwoners, zeer dun is be volkt, kunnen de IJslanders met de meeste disciplines internationaal gezien aardig mee komen. Ze hebben zelfs in Ba'rthur Gunnlaugsson en Margret Gunnars-dottir twee wereldkam pioenen in ....barkeepen. Barkeepers hebben, zeker in Reykjavik (ruim' 100.000 inwoners) een drukke baan, want de IJslanders lusten wel een glaasje. Terwijl een biertje toch om en nabij de vijftien gulden kost. Ondanks de schrikbarend hoge prijzen voor levensonderhoud is het autobezit in IJs land met bijna twee auto's op één persoon zo wat het hoogste van de wereld. Vaak is de tweede auto een vierwiel-aangedreven ter reinwagen. Die is nodig omdat vele wegen voor de gewone automobiel nauwelijks be gaanbaar zijn. De laatste jaren is het wegen net drastisch uitgebreid en verbeterd. De weg rond het eiland met een lengte van 1.400 kilometer is onlangs geheel geasfalteerd. Autorijden kan, mede door het wispelturige weer en doordat je zo in een niemandsland zit, voor Nederlanders een hachelijke onder neming zijn. Drie banen Gerda Cook, één van de circa vijftig Neder landers op IJsland: „Vergeleken met Neder landers hebben IJslanders het goed. Vooral het onderwijs en de gezondheidszorg staan Alleen de oudste en puurste stukken ijs komen voor verwerking tot ijsblokjes in aanmerking. FOTO'S INGRID STROOBACH op een hoog peil. Maar dat er welvaart is, komt doordat de IJslanders zich half dood werken, want ze willen zich alles kunnen ver- ooiloven. De meesten hebben twee, drie ba nen. Maar ja, ze zullen wel moeten, want al les is vreselijk duur." De prijs van een vismaaltijd daarentegen is redelijk. IJslanders eten veel vis. En ze blijven er kerngezond bij. Ze behoren tot de gemid deld langstlevende mensen van de wereld. Tachtig procent van de inkomsten komt uit visvangst, visverwerking en visverkoop. Circa vijftienduizend mensen elf procent van de afhankelijke beroepsbevolking is werk zaam in de vis-industrie. In 1991 exporteerde IJsland voor maar liefst 2,6 miljard gulden aan visprodukten naar onder meer Nigeria, waar koppen van kabeljauw worden verma len tot vismeel. Nederland importeerde in 1992 voor 50,1 miljoen aan IJslandse vis en exporteerde voor 100.000 gulden aan vis naar het 'Winterswijk van Europa'. IJsland worstelt met de vraag of het lid moet worden van de Europese Unie. Lid zijn betekent dat de IJslanders goedkoper vis kunnen afzetten in Europa. Maar het houdt ook in dat ze dan hun eigen visgebied 200 mijl (sinds 1975) rondom het eiland moe ten openstellen voor andere landen. De regering heeft het IJslandse vissersleven nog eens verzwaard door het aanscherpen van vangstquota, waardoor steeds minder kan worden gevangen. Daardoor kunnen kleinere vissersbedrijven het hoofd nauwe lijks boven water houden. Terwijl een land als Rusland, dat alle beetjes geld goed kan ge bruiken, zijn eigen zeeën leeg vist. Die Russi sche vis wordt voor een appel en een ei opge kocht door onder meer Noorwegen, dat de vis goedkoop doorverkoopt. De IJslanders voelen de recessie naderen. Onder jongeren is de werkloosheid tot voor kort een onbekend verschijnsel al op gelopen tot 7 procent. Het land moet daarom andere bronnen van inkomsten als toerisme en de verkoop van energie verder ontwikke len. Schone energie Het land van d£ meren, fjorden, gletsjers, vulkanen, uitgestrekte lavavelden en heetwa- terbronnen, heeft een overvloed aan schone energie. Het probeert vaak tevergeefs ener gie-intensieve industrieën aan te trekken. Kandidaten laten het afweten omdat de in vesteringen hoog zijn, het afzetgebied klein blijft en IJsland altijd een meerderheid in on dernemingen wil behouden om zijn econo mie te kunnen blijven controleren. Al enkele jaren onderzoekt IJsland de mogelijkheid overtollige elektriciteit via een duizend kilo meter lange pijpleiding over de bodem van de zee naar Groot-Brittannië te exporteren. Er zou dan een aftakking naar Nederland moeten komen. „IJsland exporteert ook....ijsblokjes." Ver baasd trekt Maria Ingvado'ttir haar frêle schouders op. De schampere glimlach die de manager van de IJslandse Handelsraad na haar opmerking ontwaart, wekt lichte be vreemding bij haar op. „Ijsblokjes, is dat zo vreemd?" vraagt ze onbewogen. Ze vertelt dat deze kristalheldere stukjes ijs 1 van een gletsjer komen in het onherbergza me ijsgebied Vatnajökull in het zuidoosten. „Alleen de oudste en puurste stukken ijs ko men voor verwerking tot ijsblokje in aanmer king. Betere ijsblokjes als de onze zijn er niet", zegt Ingvado'ttir. Deze elfhonderd jaar oude 'diamanten' moeten in pakken van 64 en 36 stuks de we reld gaan veroveren. Maar of IJsland binnen kort als 'het ijsblokjesland' door het leven gaat, valt te betwijfelen. „IJsland moet een toerisme-land worden", zegt toerisme-baas Birgir Thorgilsson. Vorig jaar brachten 160.000 buitenlanders een be zoek aan IJsland, van wie de meesten uit Duitsland, Amerika en de Scandinavische landen kwamen. Ruim 5.300 Nederlanders deden het eiland aan. Velen van hen waren overigens op doorreis van Europa naar Ame rika. I Wie na de drie uur durende vlucht van Amsterdam naar IJsland even de benen wil strekken, moét een paar baantjes trekken in de Blue Lagoon, het natuurwonder tussen het IJslandse vliegveld Keflavik en Reykjavik. In dat exotische meertje met het extreem zoute en 35 graden warme bronwater is het uitstekend toeven. Het blauwe water zou vooral goed zijn voor mensen met de huid ziekte psoriasis. Alleen het uitzicht van de toeristische at tractie, op de geothermische warmwater- en krachtcentrale Svartsengi die grijze rookplui men uitstoot, oogt mistroostig. En ook de pe netrante zwavellucht die rondom 'het meer hangt, is vervelend. Maar desondanks is de Blue Lagoon waar het hele jaar kan wor den gezwommen een oase in een krater landschap. Bomen Een maanlandschap. Dat is het eerste wat toeristen zien als ze voet op IJsland zetten. De weg van het vliegveld naar Reykjavik loopt door uitgestrekte gestolde lavavelden zonder bomen. Ooit bestond 25 procent van IJsland uit bomen, maar die zijn allemaal ge kapt en als brandhout gebruikt. Wetenschap pers onderzoeken hoe en welke bomen er het beste gedijen, maar veel vooruitgang lijken ze niet te boeken. De spaarzame bomen die er zijn, zijn vooral klein en jong. Vraag een IJs lander wat je moet doen als je verdwaalt in een IJslands bos en hij zal lachend zeggen: 'Recht op staan.' „Toeristen komen niet voor de bossen, maar dat maakt niet uit, als ze maar komen", zegt Thorgilsson. Een graag geziene groep vormen de vistoeristen, die van heinde en verre naar IJsland reizen om op zalm te vis sen. Een prijzige liefhebberij, want een stukje rivier met een gids huren voor een paar uur tjes komt al snel op een paar honderd gul den. Tel uit wat het kost als iemand een week wil hengelen. Spectaculairder is de jeep-safari. In een speciaal daarvoor met computers, telefoons en mobilifoons uitgeruste terreinwagen met enorme wielen de gletser op, om vervolgens met een gangetje van veertig kilometer per uur op de sneeuwscooter af te dalen, is een onvergetelijke ervaring. Dat is ook het bezoek aan Thingvellir, zo n vijftig kilometer ten noordoosten van Reykja vik. Op deze klif met weids uitzicht en uitste kende akoestiek vond al in 930 de eerste al gemene vergadering plaats. Deze volksverte genwoordiging, het Althing genoemd, is het oudste parlement ter wereld. Thingvellir is voor de IJslanders een natio naal symbool. Alle grote feesten en gebeurte nissen worden daar gevierd en herdacht. Ook koningin Beatrix brengt op 30 juni een be zoek aan de plek waar op 17 juni 1944 de re publiek IJsland werd uitgeroepen. Het land was toen na eeuwen onafhankelijk van Dene marken. Het Althing bestaat nog steeds, maar is nu in de hoofdstad Reykjavik gevestigd. De poli tieke macht is in handen van de regering van premier David Oddson van de conservatieve partij. Boven de partijen staat Vigdis Finnbo- gado'ttir, de presidente, die door de bevol king op handen wordt gedragen. Deze vroe gere lerares Frans en directeur van de plaat selijke schouwburg is de 'koningin' van het volk. Het gebeurt geregeld dat de IJslanders haar zonder bodyguards aantreffen in de su permarkt. Gevaarlijk? Wel nee. IJsland kent nauwelijks criminaliteit. Totaal zijn er op het eiland in al die eeuwen twee ....mislukte bankovervallen gepleegd. Net zo'n opvallende verschijning als de presidente is Amal Ru'n Qase (30), een van de weinige zwarte bewoners. Na de dood van haar moeder ver huisde de studente politieke we tenschappen van Somalië naar Saudi-Arabië. Ze werd door haar moslim-broers uitgehuwelijkt, waarop ze naar Engeland vlucht te. Daar zag ze na verloop van tijd geen toekomst meer en ver trok als inmiddels ongehuwde moeder naar IJsland, waar ze probeert in juni voor de conser vatieve partij in de gemeenteraad van Reykjavik te komen. „Ik vind het van groot belang dat bepaalde waarden en normen in het leven blijven bestaan." Ze beschouwt IJsland als haar vaderland. „Ik voelde me er gelijk thuis. Alleen de taal was wat lastig in het begin." Die taal, meegekomen met de Vikingen, is door de geïsoleerde ligging van IJsland in de loop der eeuwen nauwelijks veranderd, waar door de IJslanders zonder moeite prozaver- tellingen uit de dertiende eeuw (oud-Noors) kunnen lezen. Dat doen ze niet in het week einde, want dan lijkt het wel of heel Reykjavik aan de zwier gaat. Door de week gaat de IJs lander vroeg naar bed of hij hangt voor de buis. De IJslandse televisie twee netten is amateuristisch en saai. „Ons nieuws is eigen lijk lokaal. Als je kranten leest, bedenk dan dat er op IJsland niet meer inwoners zijn dan in een doorsnee provinciestad in Neder land", zegt een IJslandse journalist in het Höfdi-huis in Reykjavik, waar In 1986 Gor- batsjov en Reagan een einde maakten aan de Koude Oorlog. Toen was IJsland wereldnieuws. Maar de wereldleiders hadden nog maar nauwelijks hun hielen gelicht, of de 'regionale' proble men prijkten weer op de voorpagina. Zoals: moet IJsland een helicopter van 1,2 miljoen gulden kopen voor de kustwacht? „Niet doen", zeggen de conservatieven, „want we kunnen die van de Amerikaanse vliegbasis op Keflavi'k gebruiken." Op deze basis wonen circa vierduizend Amerikanen, van wie het niet op prijs wordt gesteld als ze zich in uni form in Reykjavik begeven. „Een zelfstandig land moet voor reddingsacties een eigen toe stel hebben". zegt het progressieve deel der natie. Het zal de toeristen, die IJsland bezoeken, worst zijn. „Wij hebben nog steeds het imago van ver weg en koud", zegt Thorgilsson: „Die kou is oké, maar van dat 'ver weg' moeten we af. Of je van Amsterdam naar Spanje, Grie kenland of IJsland vliegt, dat maakt niets uit. IJsland is trouwens opwindender." De regering heeft het IJslandse vissersleven nog eens verzwaard door het aanscherpen van de vangstquota. Kleine vissersbedrij ven kunnen het hoofd nauwelijks boven water houden. FOTO ICELAND AIR IJsland, uithoek van Europa, paradijs voor avontuurlijke toerist

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 31