'Ik ben echt niet zo lastig'
Cultuur Kunst
Herkansing Toonder in Verzetsmuseum Lichtvoetig opvoedkundig leed
Zigeunerjazz op eenzame hoogte
Dynamische duo's in LVC
4ZATERDAG 7 ME11994
19
Gouden pet zoekt straatmuzikanten
leiden Wie muzikale aanleg heeft en geen schroom om dat voor
publiek te uiten, kan meedoen aan het achtste straatmuziekcon
cours 'De Gouden Pet' op zondag 17 juli, de laatste dag van de
Leidse Lakenfeesten. Deelnemers spelen op verschillende plek
ken in de stad, daarna selecteert een jury tien acts die later op de
dag in de finale spelen. De hoofdprijs is 750 gulden en alle deel
nemers krijgen een tegemoetkoming in de reiskosten, maaltij
den en enkele consumpties. Het concours staat open voor alle
genres. Belangstellenden kunnen zich wenden tot Alex Fon-
teyne, 071-132226, of Ferry Rigault, 071-131895/010-4361766.
Concert David Lee Roth verplaatst
Rotterdam Het concert dat David Lee Roth op dinsdag 14 juni
in Ahoy zou geven is verplaatst naar de Central Studio's in
Utrecht. Reeds gekochte kaarten blijven geldig. Het concert be
gint om 20.00 uur in Central Studio's, Gietijzerstraat 3 in
Utrecht.
Expositie 'Langs de Niger' verlengd
leiden -De tentoonstelling 'Langs de Niger, oude culturen in
West-Afrika' in het museum van Volkenkunde trekt veel bezoe
kers. Het museum haaft daarom besloten de expositie te verle
gen tot en met 28 augustus.
Japanse Butoh-groep in Muziektheater
Amsterdam In het Amsterdamse Muziektheater zijn op van
avond, morgen en op 10 mei voorstellingen van de Japanse Bu
toh-groep Sankai Juku. Butoh is een dansvorm die in de jaren
zestig ontstond en die brak met de traditionele Japanse dans,
maar zich ook afzette tegen de culturele invloed van de Verenig
de Staten. De voorstellingen beginnen om 20.15 uur en kaarten
kosten 22,50 tot 45 gulden, met korting voor CJP- en 65-pluspas-
houders. Voor reserveringen de AUB-uitlijn, 020-6211211.
Voor Butoh-dansers is een opperste concentratie en jarenlange fysie
ke training vereist. foto guydelahaye
Hans Dulfer staat gewoon buiten tegen de wind in te saxen
Hij stelt zich de laatste jaren voor als de 'vader van'.
Want, zo erkent hij ruiterlijk, dochter Candy is beroem
der dan hij. Maar de strijd in huize Dulfer is ontbrand.
Want ook Hans heeft zich gestort op een heuse carrière
als rockster. Met de saxofoon als gemeenschappelijk wa
pen. Senior, een vijftiger, is echter vooruitstrevender en
provocerender dan zijn dochter. Bij de Dulfers is nu een
maal alles anders.
taren èi la Nirvana. Speelt rustig
een oude stijl-Illinois Jacket-so
lo over een oer-beat, laat Char
lie Parker-violen ('gejat' van het
Camegie-hall-concert) een intro
verzorgen gevolgd door een
schmierend sentimentele tenor
saxpartij. Smakeloos? Integen
deel.
Dulfer: „Weet wat je smake
loos is? Die hele goedkope ma
nier van flirten met jazz, zoals
tegenwoordig veel gebeurt in de
zogenaamde jazzdance. Een
heel voor de hand liggend the-
maatje pikken van bij voorbeeld
Art Blakey, wat iedereen kent en
daar een house-beat onder zet
ten. Wat ik doe is niets anders
dan verwijzen naar de traditie.
Ik speel met fragmenten die al
leen een kenner zal kunnen
ontdekken. Een introotje van
Don Byas met Dizzy Gillespie,
een stukje Art Pepper. Maar niet
een makkelijk trompetje van
Miles Davis."
Jachtig
Dulfer, Big Boy. Hij wilde eigen
lijk helemaal geen cd maken,
vond het establisment van pla
tenmaatschappijen eigenlijk
maar verwerpelijk. „Dat niet zo
zeer. Ik vond het de omgekeer
de wereld dat een artiest bij
zo'n firma moet aankloppen
met de vraag of-ie alsjeblieft
een plaatje mag maken. In dit
geval hebben ze mij gevraagd.
Dat is toch wat anders. Dan zit
ten zc kennelijk op je te wach
ten. Ik heb bovendien helemaal
de vrije hand gekregen. Ze von
den het allemaal prachtig wat ik
deed. Ik kreeg alles wat ik wilde.
De tijd, de muzikanten, de faci
liteiten. Dus uiteindelijk heb ik
niets te klagen."
Roem en sterdom. Hij er altijd
wars van geweest. Blijft in kleine
clubs optreden, tot-ie er bij
neervalt. Wenst geen compro
missen te sluiten met de duivel,
om maar tot commerciële
hoogte te stijgen.
„Ik wil gewoon voor mezelf
blijven optreden. Ik ga ook niet
met een grote band op stap om
alleen maar de muziek van deze
cd te promoten. Kost allemaal
veel te veel geld, word ik onbe
taalbaar en wordt de afstand
Neem nu zijn woning. Iedereen
die redelijk wat geld te besteden
heeft, zou uitkijken naar een
riant buiten, voorzien van alle
gemakken die de moderne tijd
te bieden heeft. Dulfer niet. Die
neemt z'n intrek in een water
molen in Noord-Holland, niet
ver Alkmaar, ontsnapt aan de
drukte van de randstad. Binnen
een straal van een kilometer
niets dan vogels, water en gras
land.
Hij woonde aanvankelijk in
Broek in Waterland, maar: „De
beschaving om me heen rukte
op. Als je sax speelt kun je beter
geen buren hebben. Als ik hier
's nachts sta te toeteren heeft
geen mens last van me. Zelfs
m'n vrouw niet. Sinds ik hier
woon ben ik ook beter gaan
spelen. Omdat niemand op me
let. Soms sta ik gewoon buiten,
tegen de wind in te saxen. Het
enige nadeel is dat het hier vaak
knap hard waait, maar ja, daar
om heet het ook een watermo
len."
Provoceren
Hij maakte van provoceren zijn
huisstijl. Blijft een rebel, een no
toire dwarsligger. Zelfs al zijn de
jaren des onderscheids allang
bereikt. Hans Dulfer wordt dan
eindelijk gelanceerd als ster.
Onder de paraplu van EMI, de
grootste der platenmaatschap
pijen. Die zag wel wat in de vijf
tiger en klopte aan de deur van
zijn molen, wapperend met met
een lucratief contract.
„Och, het zal best wat met het
succes van m'n dochter te ma
ken hebben." Hij mag drie cd's
maken, die wereldwijd zullen
worden uitgebracht. De eerste
is net uit. 'Big Boy'. „En al m'n
vooroordelen tegen het maken
van platen zijn bewaarheid. Het
is echt een ramp."
Dulfer braakt een instrumen
taal anachronisme uit dat zijn
weerga in de Nederlandse ge
schiedenis niet kent. Hij flirt
schaamteloos met de jazztradi
tie, plaatst die in een ultramo
derne omgeving van house-rit
mes en scheurende grunge-gi-
Hans Dulfer: „Als je sax speelt kun je beter geen buren hebben."
met m'n eigen publiek te groot.
Nee hoor, ik ga deze muziek ge
woon spelen met m'n eigen
bandje. Ach, als die nummers er
maar een beetje op lijken. Stel
dat ik een hit krijg, speel ik ge
woon live de eerste twee maten
als herkenning en de rest im
proviseer ik. Zo doe ik dat trou
wens altijd. Wat dat betreft ver
andert er niet zo bar veel."
„De indruk bestaat dat ik een
eigenwijze klootzak ben, maar
dat valt toch best mee. De pla
tenmaatschappij valt bij mij van
archieffoto hapê smeele
de ene in de andere verbazing.
Want ik wil élles doen om die cd
te promoten. Desnoods ga ik in
de Vijf Uur Show zitten, of een
winkel openen. Want als ik iets
doe. dan gé ik er ook voor. Ik
ben echt niet zo lastig als de
denken."
francoise ledeboer
Tot 20 november 1944 ver
scheen de Tom Poes-strip van
Marien Toonder in het foute
dagblad De Telegraaf. Na een
waarschuwing van de redactie
secretaris dat zijn strip hem na
de oorlog in moeilijkheden kop
brengen en de benoeming van
eeh Nederlandse SS-er tot
hoofdredacteur had Toonder
zich door een bevriende arts
manisch-depressief laten ver
klaren. Ook Tom Poes meldde
zich ziek. De door Adriaan Ve-
nëma aangewakkerde opwin
ding over zijn oorlogsverleden is
inmiddels gezakt en in het Ver
zetsmuseum krijgt Toonder nu
een herkansing met een exposi
tie over zijn illegale activiteiten.
De tentoonstelling 'Marien
Toonder, tekenaar in oorlogs
tijd' laat zien hoe lichtvaardig
Venema soms het predikaat
'collaborateur' gebruikte. Ook
Toonder kreeg van Venema dit
etiket opgeplakt, maar alleen al
uit zijn felle anti-Duitse teke
ningen voor het verzetsblad
Metro blijkt dat dit oordeel be
slist te hardvochtig is geweest.
In de catalogus gaat Joost van
de Weijer stap voor stap de car
rière van Toonder langs. Zijn
opsomming van feiten leidt tot
een genunanceerder oordeel
dan een invalshoek die uitgaat
van de zwart-wit-tegenstelling
'goed' of 'fout'. Dat bewerkstel
ligt ook Paul Koedijk met zijn
inleiding voor de facsimile-uit
gave van Metro. Beide auteurs
laten zien dat Toonder absoluut
niet van pro-Duitse gevoelens
kan worden beschuldigd en zijn
legale werk ook gebruikte als
dekmantel voor illegale activi
teiten.
Vluchteling
De ontmoeting in januari 1939
met Fritz Gottesmhnn, een
joodse vluchteling uit Oosten
rijk, is voor Toonders werk van
groot belang geweest. Gottes-
mann was eigenaar van het
persbureau Diana Editon en
moedigde hem aan zijn eigen
stripfiguren verder te ontwikke
len. In het eerste oorlogsjaar re-
recensie wunand zeilstra
'Alleen!' naar de roman 'Paulinchen war allein zu Haus' door het
Onafhankelijk Toneel. Spel: José Kuijpers, Joke Tjalsma en Gerrit
Timmers. Gezien: 6/5, 'LAKtheater, Leiden. Aldaar nog te zien
vanavond (19.30 en 21.30 uur).
De toeschouwers mogen af en toe kiezen. Bij bin
nenkomst van de zaal, of liever gezegd bij het be
treden van het tot woonkamer omgebouwde po
dium, geeft gastheer Koen ons een programma
folder met persoonlijk lotnummer. Het toeval
wijst via loting aan, wie van de aanwezige toe
schouwers de te spelen scène mag bepalen. Wat
we te zien krijgen, is als het ware slechts demon
stratiemateriaal. Zoiets suggereert expres ratione
le afstandelijkheid, en dat past perfect bij de the
matiek van het stuk.
Koen en Christa, de adoptie ouders van de
achtjarige Paula, willen namelijk met ons een
aantal herinneringen ophalen aan de tijd met
Paula. Een soort reconstructie om te bezien wat
er nu eigenlijk fout is gegaan. We doen dat aan de
hand van stukken uit het boek van Paula, waarin
zij haar verblijf bij Koen en Christa analyseert.
Op deze manier heeft het Onafhankelijk Toneel
een eigenzinnige visie gegeven op de roman
'Paulinchen war allein zu Haus' van de Duitse
schrijfster Gabriele Wohmann. Hierin worden
weloverwogen, anti-autoritaire en op oneindig
veel begrip berustende opvoedingsmethoden
door Koen en Christa bijna bij wijze van opvoed
kundig experiment op het kind uitgeprobeerd.
Deze uitermate vooruitstrevende opvoeding loopt
stuk op een gebrek aan nestwarmte, spontane ge
negenheid en liefde.
De roman vertelt uit het perspectief van een
achtjarige met een beschouwend taalgebruik dat
geenszins bij deze leeftijd past. Bij het Onafhan
kelijk Toneel speelt een volwassen actrice de rol
van Paula. José Kuijpers doet dat heel mooi. Met
speelse luchtigheid benadert zij Paulientjes voort
durende verzet dat niet bij machte blijkt door al
dat begripvolle geredeneer heen te breken. Gerrit
Timmers en Joke Tjalsma als Koen en Christa kie
zen - geheel in overeenstemming met de toon
zetting van de roman - voor een licht satirische
invulling van hun personages. De talrijke, bewust
rommelige scènewisselingen geven het geheel
iets ontnuchterends. Door dat alles blijft de voor
stelling over het falen van twee theoretisch on
derlegde opvoeders lichtvoetig.
Marten Toonder: geen pro-Duitse gevoelens.
aliseerde Gottesmann zich al
•gauw dat Diana Editon als
'joodse onderneming' met
Duitse maatregelen te maken
kon krijgen. Hij stelde Toonder
als mede-firmant aan en niet
lang daarna nam deze het be
drijf formeel helemaal over. In
de praktijk van alledag bleef
Gottesmann echter de touwtjes
in handen houden.
De verschijning van Tom
Poes in De Telegraaf dankte
Toonder aan Gottesmann toen
deze hem in contact bracht met
een redacteur die vervangings
zocht voor Mickey Mouse. Tom
Poes werd snel populair. Het
Duitse filmbedrijf Degeto bood
Toonder een contract aan om
zijn eerste verhaal te verfilmen.
Volgens Van de Weijer had
Toonder bedenkingen over een
opdracht van Duitsers maar be
sloot hij het aanbod toch te ac
cepteren omdat hij inhoudelijk
geheel de vrije hand kreeg.
Arbeidsinzet
Toonders illegale werk begon
met het in dienst nemen van
veel meer mensen dan hij nodig
had. Dat kon hij doen omdat hij
van Degeto de waarborg had
gekregen dat de Arbeidsinzet
geen arbeidskrachten aan zijn
bedrijf mocht onttrekken. Begin
1943 bracht een Studio-mede
werker hem in contact met Dick
van Veen, die actief was in krin
gen rond het illegale blad Vrij
Nederland. Van Veen vroeg
Toonder of hij ontwerptekenin
gen voor valse stempels wilde
maken.
Van Veen en zijn vriend Jo
Pellicaan namen in het najaar
van 1943 het initiatief tot de op
richting van de illegale drukkerij
DAVID (De Algemene Vrije Ille
gale Drukkerij). Toonder stem
de erin toe de Studio's als dek
mantel te gebruiken. DAVID
verzorgde oplagen van Het Pa
rool en Vrij Nederland en druk-
archieffoto bert nienhuis
te vanaf het najaar van 1944 ook
veel clandestiene literatuur voor
met name De Bezige Bij.
Vanaf 15 november 1944 rol
den ook de nummers van het
satirische blad Metro van de
persen. De oplage van 10.000
exemplaren ging steeds vlot van
de hand. De bijtende spotpren
ten en omslagtekeningen van
Marten Toonder zullen daar ze
ker toe bijgedragen hebben. Op
de expositie zijn ze te zien naast
rijmprenten, ontwerptekenin
gen voor valse stempels en een
aankondigingskaart voor een
clandestien gesloten huwelijk.
Materiaal uit de filmstudio's en
drukkerij DAVID vullen dit
beeld van Toonder als 'tekenaar
in oorlogstijd' aan.
De expositie in het Verzetsmu
seum (Lekstraat 63, Amster
dam) duurt tot en met 4 sep
tember. Openingstijden: di.
t/m vr. van 10.00 tot 17.00 uur
en za. en zo. van 13.00 tot
17.00 uur.
Gezien. 6/5, Schouwburg. Leiden
„Het zou leuk zijn als jullie ook
nog wat spelen". Nietsvermoe
dend keken de drie Brabantse
neven elkaar aan. Zij konden
toen niet vermoeden dat het in
gaan op dit verzoek zulke ver
strekkende gevolgen zou heb
ben. Toen, op het jaarlijkse
Django Reinhardt Festival in
Frankrijk, behoorden ze nog tot
het publiek. Nu, vijf jaar later,
bestijgt The Rosenberg Trio alle
grote podia over de hele wereld.
Gisteravond mocht een overvol
le schouwburg genieten van de
onweerstaanbare Hot Club de
France-stijl van het gitaartrio.
De warme belangstelling voor
de muzikanten is begrijpelijk.
Hun zigeunerjazz staat op een
zame hoogte. De muziek is zeer
toegankelijk voor het grote pu
bliek door de welluidende me
lodieën en het aangenaam
voortkabbelende ritme. Maar
daarnaast komen veel muzikan
ten op hun concerten af vanwe
ge de boeiende improvisaties en
de ongelooflijke virtuositeit van
Stochelo Rosenberg, de sologi
tarist. Zijn gitaarspel grenst in
derdaad aan het perfecte: hij
heeft een mooie, warme toon,
verzint prachtige melodielijnen
en speelt met het grootste ge
mak in de hoogste versnelling,
zonder ook maar één enkele ha
pering.
Om 'met gasten' te spelen is
een goede keus. Door het toe
voegen van andere instrumen
ten komt er meer kleur in de
muziek. Bovendien hebben ze
met Eddie Conard als percus
sionist en Frits Landesberger op
vibrafoon, niet de eerste de bes
te uitgenodigd. Evenals de drie
Rosenbergs, beheersen zij hun
instrument tot in de puntjes.
BEELDENSTORM
kiMjiy>
Kunstwerken zijn net verwende
kinderen. Alleen als je ze op
hun wenken bedient, zijn ze te
vreden. Voortdurend vragen ze
aandacht en wordt hen die niet
gegeven, dan beginnen ze te
mokken, net zolang totdat ze
hun zin krijgen. Hondsbrutaal
kunnen ze zijn. Geef je ze als
goede pedagoog een draai om
hun oren, beginnen ze hartver
scheurend te huilen.
Iedere stad zit wel opgescheept
met een stuk of wat van die
pruilende en zeurende zorgen
kindjes. Ook Leiden mag zich
beroemen op zo'n over het
paard getild creatuur, dat maar
niet ophoudt de familie van
kunstminnenden zorgen te ba
ren. Ik heb het over 'Het Laatste
Oordeel', rond 1526 geschilderd
door Lucas van Leyden. Dat
drieluik is niet alleen het be
langrijkste kunstwerk in de
stadscollectie, tevens heeft het
zich sinds zijn ontstaan geprofi
leerd als een kampioen dwinge
land.
Toen het schilderij nog te pronk
stond in de Pieterskerk, op de
plek waar het voor was ge
maakt, was het eigenlijk heel te
vreden. Op doordeweekse da
gen zaten de luiken dicht. Op
hoogtijdagen, nadat de gelovi
gen in de juiste stemming wa
ren gebracht, werden de luiken
geopend en werd de verbijste
rende werkelijkheid van Chris
tus die de doden opwekt zicht
baar. Zo te functioneren, als
openbaring, dat vond het drie
luik heerlijk.
De moeilijkheden begonnen in
1566. Toen diende zich een
troep calvinistische kerkhervor
mers aan bij de Pieterskerk, die
op het punt stonden het mees
terwerk aan barrels te slaan.
Een burgemeester greep in, zo
luidt het verhaal, door het trip
tiek van de beeldbrekers af te
kopen.
Was het schilderij de burge
meester daar dankbaar voor? In
het geheel niet! Veel liever was
het vernield dan zo als ordinaire
handelswaar behandeld te wor
den. Men verhuisde het schilde
rij naar een nieuw adres. Daar
begon het te mokken en zani
ken dat het een aard had. Men
probeerde het ontevreden trip
tiek te paaien door het een ere
plaats aan te bieden in de Bur
gemeesterskamer van het Stad
huis. Dat had succes. De vrede
leek hersteld, maar het schilde
rij ontstak al spoedig opnieuw
in angstwekkende woede toen
men besloot enkele aanstootge
vende details over te schilderen.
De Leidse burgerij zocht naar
een oplossing. Toen in achttien-
zoveel de I-akenhal tot stedelijk
museum verbouwd werd, dacht
men die te hebben gevonden.
In 1890 bouwde men een defti
ge Kunstzaal, geheel ter ere van
het gebelgde altaarstuk. Even
was 'Het laatste Oordeel' blij.
Maar in de loop der jaren moest
De lakenhal keer op keer wor
den verbouwd. Het museum
veranderde stilaan in een laby
rint vol trappen, deurtjes en
gangetjes, en de Kunstzaal ver
kommerde.
Langzamerhand leiden de we
gen in de lakenhal overal naar
toe. behalve naar 'Het Laatste
Oordeel'. Het topstuk van Lucas
van Leyden staat er vermoeid
bij. De protesten uit de Kunst
zaal klinken steeds treuriger.
'Sluit mijn luiken!' kermt het
drieluik kregel. 'Geef mijn waar
digheid terug! Haal die klimaat-
beheersings-machine van mijn
rug!' Met wanhoop in de stem:
'Sloop dat akelige hekje dat jul
lie om me heen hebben ge
bouwd!' In tranen: 'Breng me
terug naar de Pieterskerk!'
Ik heb medelijden met de rent
meesters van de Lakenhal. Het
drieluik gunt ze geen rust. Op
de duur zullen ze het schilderij
toch weer zijn zin moeten ge-
ONNO SCHILSTRA
Bel twee muzikanten uit ver
schillende popgroepen, laat ze.
een paar keer samen oefenen,
en zet ze op een podium. Zie
hier de ontstaansgeschiedenis
van de 'Eregalerij van de duody-
namische glorie', vijf duo's die
ieder een klein half uur spelen,
zondagavond in het LVC. Mar-
tijn Koek, medewerker bij LVC:
„Sommige ^uzikanten kwa-
men zelf met voorstellen over
met wie ze een duo konden vor
men," vertelt hij. „Bij anderen
hebben we zelf iemand gekozen
waarvan we dachten dat het
zou passen. Dit wil niet zeggen
dat de muzikanten verwante
muziekstijlen spelen Zo is er
een duo met^ric Cycle, van de
house-formatie Quazar, en Os
car P-Swamp, een bluesgitarist.
Het is natuurlijk moeilijk om
met z'n tweeën een volledige
band te evenaren. „Daarom is
het theaterelement belangrijk.
Het moet een act zijn, en dat
lukt de meesten heel goed." 'De
optredende duo's ^jn: Henk
Koom (Hallo Venray, Abba's) en
Mieke Stemerdink (Gigantjes),
Rob Wiedijk (The Bob Color) en
Arend Bouwmeester (Louisiana
Radio), Jan O. (les Charmeurs)
en André Manuel (Fratsen), Eric
Cycle (Quazar) en Oscar P-
Swamp (Oscar P-Swamp), Fred
Kienhuis (Jack of Hearts) en
Pieter 'Pooperman' Smeenk
(TerraP-funk, ex-Gotcha!). Zon
dag in het LVC. 21.00 uur. en
tree 10 gulden. w
