Solidariteit, wie kiest daar nog voor? QD6 SmTSPLNSIOtN Feiten &Meningen Berlusconi's Italië verdient eerlijke kans Onbetaald werken in de oorlog C Pi A i% 16. SEPTEMBER d.DA.R AMSTERDAM Kliklijnen ondoelmatig, onzorgvuldig en moreel verwerpelijk MAANDAG 2 MEI 1994 Het is moeilijk niet in paniek te raken over de ontwikkelingen in Italië, waar media magnaat Silvio Berlusconi donderdag is ge waagd een nieuwe regering te formeren. De afgelopen twee jaar had de politieke geves tigde orde gezuiverd en haar handlangers ontmaskerd moeten worden. Maar nu krijgt een man de leiding met intieme banden met diezelfde orde en met handen die nau welijks schoner zijn dan die van de velen die zijn gevallen. Bovendien is hij het vleesgeworden cor poratisme, zijn commerciële belangen zijn verstrengeld met zijn politieke belangen, vooral in de media. Hij bezit de helft van de televisiemaatschappijen van het land en staat op het punt de controle te krijgen over de staatssector. Met zijn enorme schulden krijgt hij ook de zeggenschap over de staatsbanken, waaraan hij geld schuldig is. In plaats van de banden tussen politiek en bedrijfsleven in de eerste stadia van de ver nieuwing te verbreken of te verzwakken, hebben de Italiaanse kiezers het tegenover gestelde gedaan. Zorgwekkender is dat nu neofascisten gaan deelnemen aan de regering van een belangrijk Europees land. Een van hen eiste onlangs de teruggave van Adriatisch grond gebied dat Italië na de Tweede Wereldoor log is kwijtgeraakt aan Joegoslavië. Terwijl een groot vraagteken boven de nieuwe regering hangt, klit een massa klei nere vraagtekentjes samen boven de leden van het nieuwe parlement. Er is een gewel dige instroom geweest van nieuwe gezich ten. De meeste nieuwkomers zijn volgens politieke normen jong en komen uit het be drijfsleven in plaats van uit de oude partij machines. Met hen zouden enthousiasme, individualiteit en waardevolle ervaring uit de echte wereld hun intrede doen, maar zij zijn ook nog niet getest, onvoorstelbaar en mogelijk te zeer verplicht aan de allianties die hen hebben gekozen. Het heeft echter geen zin om vooruitlo pend op de gebeurtenissen in paniek te ra ken. Italië heeft in het verleden bewezen een veerkrachtig land te zijn, in staat in competente regeringen, overvloedige cor ruptie en een veel te zware ambtenarij te overleven. Het land zou de schokken die het zichzelf heeft toegebracht wel eens be ter kunnen overleven dan de buitenwereld denkt. Het moet in elk geval een eerlijke kans krijgen. Berlusconi is een man met ta lent. Als hij dat talent in dienst van het land stelt en niet van zijn eigen belangen uitgaat en dat is de maatstaf volgens welke hij het eerst zal worden beoordeeld zou hij de hervormingen kunnen doorvoeren die zo hard nodig zijn. LONDEN THE INDEPENDENT THE INDEPENDENT „Nee, we betalen de arbeiders niets. Ze werken, omdat ze iets te doen willen heb ben. Dan kunnen ze de oorlog even van zich afzetten." De arbeiders zijn niet alleen onbezoldigd, ze moeten bovendien voor het ochtendgloren op het werk zijn en kun nen pas na het invallen van de duisternis weg, omdat ze anders het doelwit worden van Servische sluipschutters. De Bretex fa briek in Breza, ooit de grootste textielfa briek in de Balkan, ligt op slechts 250 meter afstand van de, Servische frontlinie. „Pas op! Daar zit een sluipschutter", waar schuwt Izet Bajramovic, de directeur van de fabriek. We haasten ons van de fabrieks- poort naar de relatieve veiligheid van een van de gebouwen, dat door talloze granaat inslagen is beschadigd. Binnen vormen drie rijen geblakerde spinmachines en stapels verschroeide wol de treurige restanten van wat ooit een spinhal was. De fabriek is twee jaar dicht geweest, vanaf het begin van de Bosnische burgeroorlog, en ligt op achttien kilometer afstand van Sarajevo, dus net binnen de door de Vere nigde Naties gecontroleerde veiligheidszo ne van twintig kilometer. Vóór de oorlog werkten er 550 mensen, nu zijn dat er zes tig, merendeels vrouwen. Vroeger draaide de fabriek zeven dagen per week en expor teerde textiel naar Duitsland, Groot-Brittan- nië, Zweden en Zwitserland. De omzet be droeg zo'n 36 miljoen gulden per jaar. Nu is een aantal fabriekshallen compleet verwoest. Het beschutte centrale plein van het complex is omgeploegd om tarwe te verbouwen. In de weinige hallen waar nog werkende machines staan, worden dikke wollen sokken, wanten, bivakmutsen en truien gemaakt. „We geven het allemaal weg", legt directeur Bajramociv uit. „We doen het cadeau aan de vluchtelingen en aan het leger." Wil hij er dan geen winst op maken? „Geld betekent niets meer", zegt Bajramovic. „Hier staan mensenlevens op het spel. Je kunt kinderen niet van de kou laten sterven. We betalen geen loon, alleen belastingen. De mensen werken, net als.ik, vanuit een gevoel van patriottistische plicht. Het is een kwestie van eer begrijpt u? BREZA CHRISTOPHER BELLAMY VERTALING: MARGREET HESLINGA De vrije val van het CDA, wel of geen paarse coalitie en Hirsch Ballin. Zoals gewoonlijk ging het in de laatste weken voor de verkiezingen weer eens meer over de vorm dan over de inhoud. Het te kent enerzijds hoe dicht de partijprogramma's tegen elkaar aan liggen, maar het tekent ook hoe weinig ruimte er blijkbaar is voor een fundamenteel debat over de toekomst van onze samenle ving. Opmerkelijk is hoe de partijen elkaar ge vonden lijken te hebben op het adagium dat er ook de komende kabinetsperiode vooral bezuinigd dient te worden om het kwaad van de werkloosheid te bestrijden. Wie de televisie aanzet of de krant open slaat, hoort of leest steeds weer dat de soci ale zekerheid veel te royaal is, onbetaal baar wordt, onvoldoende prikkels bevat om weer aan de slag te gaan en dus flink op de helling moet. Het is een feit dat onze sociale zekerheid een kostbare zaak is. Iedere honderd wer kenden moeten nu 86 niet-werkende land genoten onderhouden en als we niet uitkij ken worden dat er negentig of nog meer. Dat betekent in concreto dat de zes mil joen werkenden van hun salaris niet alleen hun eigen huishouden moeten laten draai en, maar ook nog eens dat van een kleine vijf miljoen bejaarden, werklozen, zieken, arbeidsongeschikten, weduwen en bij standsmoeders. Dat alles kost dit jaar bij elkaar rond de 140 miljard gulden. Derhalve passeert het ene plan na het an dere voor de herziening van de sociale ze kerheid tegenwoordig de revue, met als meest vergaande variant het ministelsel. Iedereen krijgt slechts een minimum-uit kering en moet zich voor de rest maar par ticulier bijverzekeren. Tegenstanders bena drukken vooral het verlies van solidariteit in een dergelijk stelsel, voorstanders bena drukken dat zo'n stelsel de eigen verant woordelijkheid in ere herstelt. Voor beide standpunten valt wat te zegggen. Waar geen van de partijen het over heeft, is dat ons sociale stelsel al bijna een ministel sel is: ongeveer negen van de tien mensen die langer dan een jaar op een uitkering zijn aangewezen - dan praten we dus over de bejaarden, arbeidsongeschikten, lang durig werklozen en bijstandsmoeders - krijgen nu al niet meer dan het sociaal mi nimum. LOONKOSTEN Het probleem van de sociale zekerheid is niet zozeer dat de uitkeringen zo riant zijn, maar het aantal mensen dat er een beroep op doet. Daar valt voor een groot deel ech ter niets aan te doen. Ongeveer de helft van het aantal uitkeringsontvangers zijn 65-plussers en er komen er jaarlijks per sal do 30.000 bij. Maar daarnaast zijn er na tuurlijk ook nog een half miljoen werklo zen en enige honderdduizenden gedeelte lijk arbeidsongeschikten die best zouden kunnen en ook willen werken. Waarom blijven al die mensen langs de kant staan? Even een duikje in de economie: een be drijf is geen liefdadigheidsinstelling en neemt dus alleen iemand aan als het ver wacht dat die persoon meer produceert dan hij of zij kost. Je kunt lang plussen en minnen, maar één ding is duidelijk: hoe hoger de loonkosten, des te hoger de drempel om mensen aan te nemen en des te minder er dus aan de slag komen. Dus is het van levensbelang om de loon kosten binnen de perken te houden. Het opmerkelijke is dat vrijwel iedereen daarbij de conclusie trekt dat dus de uitkeringen omlaag moeten, al dan niet via een mi nistelsel, en dat de overheid nog veel meer dient te bezuinigen. Daardoor kunnen de belastingen en sociale premies omlaag, da len de loonkosten, ontstaan er meer ba nen, kunnen de premies verder omlaag, enzovoorts. SPIRAAL De achterliggende gedachte achter het kor ten of bevriezen van de uitkeringen is dat je werkenden niet, of in elk geval niet veel, kunt laten inleveren. Enerzijds omdat al zo'n zwaar beroep op hen wordt gedaan, anderzijds omdat werkenden macht heb ben. Ze kunnen stijgende lasten vertalen in looneisen om zo hun koopkracht veilig te stellen of te vergroten - en doen dat ook. Dat gaat goed zolang er een forse econo- mische groei is, maar zodra de welvaarts machine even hapert, zoals in de jaren ze ventig, dan loopt het fout. Dan gaan de lo nen ten koste van de winsten en gaan be drijven banen schrappen waar ze maar kunnen. Die boodschap verloren de bonden eind jaren tachtig even uit het oog, maar ze werden hard bij de les getrokken door de hieuwe vloedgolf van ontslagen. De loonei sen zijn inmiddels weer uiterst gematigd. Toch worden er op dit moment banen ge schrapt bij het leven. Deze keer speelt een andere factor mee: de toenemende con currentie uit de lage-lonenlanden. Mede daardoor zit Nederland nu als zoveel ande re landen in de spiraal waarin een steeds kleinere groep steeds harder moet werken, daarvoor over het algemeen goed betaald wordt, maar tegelijkertijd een groot deel van die extra verdiensten ziet weglekken naar de collega's die worden ontslagen. Als vooral de hoeveelheid uitkeringen het probleem is, moeten er dus in de eerste plaats meer mensen aan het werk. Maar banen kun je niet van de bomen plukken. Als de doorrekeningen van het Centraal Planbureau van alle verkiezingsprogram ma's één ding duidelijk maken, dan is het wel dat er honderdduizenden mensen langs de kant zullen blijven staan, wie het ook na 3 mei voor het zeggen krijgen. Willen die honderdduizenden niet in pure armoede belanden, dan zal er geld op tafel moeten komen, veel geld. Dat geld zal van de werkenden moeten komen. Als die dat vertalen in looneisen, raakt Nederland steeds verder van huis. Dan worden er nog meer mensen ontslagen en zullen bedrij ven nog minder nieuwe mensen in dienst nemen. Dan worden de financiële proble men in de sociale zekerheid alleen maar groter. Dat is één reden voor loonmatiging. Een tweede reden gaf president Duisen- berg van De Nederlandsche Bank vorige week bij de presentatie van het jaarverslag: de loonmatiging in de jaren tachtig heeft een enorme banengroei opgeleverd en hij ziet geen reden waarom dat in de jaren ne gentig niet nog een keer zou lukken. Als er in de afgelopen jaren niet zulke forse loon eisen waren gesteld, zouden er volgens hem nu 150.000 werklozen minder zijn. Het belangrijkste van dit moment is uiter aard om de ontslaggolf te stoppen. Een heel bruikbaar model lijkt dat van Volks wagen, waar iedereen met inlevering van salaris minder is gaan werken om 30.000 ontslagen te voorkomen. Op die manier ontstaat er bij bedrijven die reorganiseren, zoals dat zo eufemistisch heet, arbeidstijd verkorting op maat. De werknemers weten precies voor wie ze inleveren (de collega's die kunnen blijven), ze krijgen er wat voor terug (vrije tijd) en de bedrijven komen niet met het probleem te zitten dat ze geen capabele mensen kunnen vinden voor 'vrijkomende' arbeidsplaatsen. Die hébben ze immers al in dienst. Bij bijvoorbeeld de Bijenkorf, Vroom&Dreesmann en de Hema is voor dat model gekozen. Solidariteit werkt twee kanten op. Als de werkenden offers brengen voor de niet- werkenden, ligt het voor de hand dat die op hun beurt solidair zijn door het achter stallige werk in bijvoorbeeld de zorg voor onze ouderen, het milieu en de veiligheid van de leefomgeving op te pakken. Daar voor zijn de afgelopen jaren genoeg plan nen en modellen ontwikkeld. Een aantal politici, vakbonden en werkgevers werpt daarvoor nog steeds een dam op uit vrees dat op den duur 'echte' arbeidsplaatsen worden opgevuld door werklozen met een uitkering. Hoe terecht dat bezwaar op zichzelf ook is, het belang van de mensen die langs de kant staan en van de maat schappij als geheel moet zwaarder wegen. Het valt niet langer te verkopen dat ener zijds geen geld beschikbaar is voor meer veiligheid op straat of zorg voor ouderen, terwijl er anderzijds tientallen miljarden worden uitgegeven om mensen thuis te la ten zitten die dat werk zouden kLinnen doen. SOLIDARITEIT De grote vraag voor de komende jaren is wie de werkenden kan motiveren om in te schikken. Die rol zou de regering moeten vervullen als behartiger bij uitstek van het algemeen belang. Maar juist op dat punt laat de politiek het afweten. De meeste partijen benadrukken steeds weer hoe zwaar de werkenden al worden belast en hoezeer lastenverlichting noodzaak is. Maar waarom kiest niemand voor het of fensief en wijst erop dat die 'lasten' niet al leen maar een onkostenpost vormen? Met al die belastingen en sociale premies wordt óók een stabiele samenleving overeind ge houden waarin iedereen (nog) een fatsoen lijk bestaan wordt gegarandeerd en waar- mee óók al die dingen worden betaald Waarvan iedereen het nut en de noodzaak inziet: politie, bejaardenzorg, onderwijs, gezondheidszorg, noem maar op. Waarom zegt niemand dat die voorzieningen hun geld waard zijn? Waar is de tijd dat je een CDA-kamerlid kon horen zeggen dat de menselijkheid van een samenleving wordt bepaald door de manier waarop ze met haar zwaksten omgaat? Net nu ook in Nederland een onderklasse dreigt te ontstaan, willen de meeste partij en vooral bij de zwakkeren miljarden weg halen om die vervolgens via lastenverlich ting door te sluizen naar de werkenden. Werkenden, die ondanks die zo verguisde collectieve lastendruk nog altijd gemiddeld twee keer zoveel geld in hun portemonnee hébben als een bijstandsontvanger. Een man als Jan Pronk, die zich vorige week wat vertwijfeld afvroeg waarom ook bin nen zijn eigen PvdA zonder wezenlijke dis cussie is gekozen voor zo'n vorm van om gekeerde solidariteit, is een roepende in de woestijn. In zijn recente boek 'de wereld aan het werk' eindigt de Amerikaanse minister van arbeid Robert Reich met een oproep tot solidariteit. Gaat het zo door, dan zakt de toch al harde Amerikaanse samenleving door de bodem, stelt hij: „De Amerikanen zullen bewoners worden van een soort vrije zone die hen alleen maar verplicht af te zien van het toebrengen van lichamelijk letsel aan een ander en van het stelen van andermans eigendom. Amerikanen schei den zich af in kleine enclaves van mensen met gelijk inkomens, soortgelijke waarden, normen en belangstelling. Maar deze lots bestemming is vreselijk triest, als dat onze lotsbestemming is. Zij betekent het einde van het 'Amerikaanse experiment' om een bonte samenleving te scheppen die niet al leen bijeen wordt gehouden door haar lief de voor individuele vrijheid, maar ook door haar rechtvaardigheidsgevoel". Solidariteit, daar draait het meer dan ooit om. Maar wie durft daar nog voor te kie zen? SJ AAK SMAKMAN ln het kader van de bestrijding van uitkeringsfraude werd vorige week een plan gelanceerd om in het hele land 'klikcentrales' in te stellen: spe ciale 06-nummers waar particulie ren anoniem hun buurvrouw of col lega kunnen aangeven wegens uit keringsfraude. Het Gemeenschap pelijke Administratiekantoor (GAK), belast met.de uitvoering van een aantal sociale-zekerheidswetten, is echter weer ijlings van dit idee te ruggekomen. Terecht - want tegen deze vorm van georganiseerd klik ken bestaan grote morele en juridi sche bezwaren. De doelmatigheid van dit soort ini tiatieven is minimaal, schreef de ju rist Verheul in 1989 in zijn proef schrift 'Fraude en misbruik in de sociale zekerheid'. In het buiten land, waar dit al eerder is gepro beerd, leidde het voornamelijk tot telefonische scheldpartijen en ja loerse verdachtmakingen. Maar de ze initiatieven zijn vooral af te wij zen, omdat ze de jacht van ieder op ieder legitimeren en de politiestaat dichterbij brengen. Verklikkerij en anonieme tips dienen scherp te worden onderscheiden van aangifte doen van een strafbaar feit: aangifte is een wettige procedure die met waarborgen is omkleed. De morele problemen met door de overheid georganiseerde tipgeverij zijn bekend. Toen het Wetboek van Strafrecht werd ingevoerd, eind vo rige eeuw, schreef de beroemde ju rist De Pinto al: „Er ligt iets aansto telijks, misschien iets onzedelijks in, de eenvoudige burger te noodzaken om op te treden als spion of verklik ker van zijn medeburger". Zelfs in de jaren dertig zijn in Nederland voorstellen voor de instelling van klikcentrales tegen steunfraude van de hand gewezen. Sinds de tijd van Alva wordt verklikkerij in Nederland als verachtelijk beschouwd: in de Tachtigjarige Oorlog opereerden de beruchte 'zes-stuiversmannen', mensen die voor zes stuivers hun medeburgers als ketters aanbrach ten bij de Spaanse inquisitie. De openstelling van speciale 06- nummers is door de leiding van het GAK kennelijk alsnog afgewezen met het motief de uitkeringsont vangers niet te willen criminalise- GIJS SCHREUDERS juridisch medewerker ren. Er bestaan immers ook geen 06-nummers voor het melden van belastingfraude, milieufraude, vis- fraude, geknoei met de BTW, mis bruik van BV's, merkenfraude, cor ruptie, bedrijfsmatige flessentrekke rij en dergelijke. Door speciaal de sociale zekerheid als domein voor anonieme tipgevers aan te wijzen, dreigt de zorgzame samenleving uit te draaien op een verklikkersmaat schappij. Iedereen is het er wel over eens dat fraude en misbruik in de sociale ze kerheid moeten worden opge spoord, ook in het belang van de uitkeringsgerechtigden zelf. Sanc ties bevestigen dat de uitkeringen niet zijn bedoeld voor klaplopers en fraudeurs. Het is pijnlijk maar on vermijdelijk dat ook allerlei admini stratieve voorwaarden en plichten tot - soms vergaande - informatie verschaffing over de persoonlijke omstandigheden worden opgelegd. Er bestaat dus ook zonder Idikcen- trales al een grote spanning tussen de noodzaak van fraudebestrijding en het recht dat ook uitkeringstrek kers hebben op bescherming van hun privacy. Het is geen pretje om gegevens over je woon- en leefsitu atie, relaties, arbeidsverleden, beta lingsproblemen enzovoorts té moe ten laten controleren. Het is waar: de feiten achter de ge gevensbestanden zijn niet altijd eenvoudig te achterhalen. Daarom wordt - ook zonder speciaal 06- nummer - door de sociale diensten en uitkeringsinstanties al druk ge bruik gemaakt van anonieme tips. Volgens sommigen is tipgeving zelfs de kurk waarop de fraudebestrij ding drijft. In zijn proefschrift schreefVerheul, tegenwoordig rechter in Amsterdam, dat veertig tot zeventig procent van de onder zoeken begint met particuliere tips. Vrijwel altijd anoniem. De auteur zet echter grote vraagte kens bij het gebruik dat van de tips wordt gemaakt. Als de tip niet het redelijke vermoeden van een straf baar feit oplevert, mag er bij de op sporing en bewijsvoering geen aan dacht aan worden besteed. Een tip geldt trouwens nooit als bewijsma teriaal. Een verklikker die de privacy van een ander heeft geschonden (de buurvrouw beloerd, een collega achtervolgd) kan daarmee onrecht matig hebben gehandeld. Soms dient het belang van de privacy vol gens de rechtspraak van het Eu ropese Hof voor de rechten van de mens wel degelijk boven het belang van de opsporing te gaan. In Neder land is de Hoge Raad niettemin van oordeel dat tipgebruik onmisbaar kan zijn voor de fraudebestrijding. Bij de sociale diensten komen veel tips binnen over mensen die een verzwegen gezamenlijke huishou- ding voeren. Het gaat dan vooral g| om de vraag of een bepaalde bij- standsgerechtigde, meestal een vrouw, regelmatig naar bed gaat |r met een bepaalde man. Zulke tips e horen te worden genegeerd. Aan d^. betrouwbaarheid van tips moeten hoge eisen worden gesteld. Veelal zitten achter de 'kliks' onbehoorlij- ke of dubieuze motieven: wrok, f concurrentie, wraak, jaloezie. Een E, ander bezwaar is dat de tips bij na- der onderzoek vaak geen fraudege-ir. drag onthullen. Wie bijverdiensten van de buurman aangeeft, weet nie dat deze misschien keurig werden opgegeven. Verheul pleit dan ook voor een 'kritische doelmatigheids-^ toets' en 'een zorgvuldige behoor- g| lijkheidstoetsing. u Het plan via 06-lijnen burgerhulp tt organiseren voor de fraudebestrij- ding kon deze toetsen niet door- staan, zoals het GAK te elfder ure heeft ingezien: het is niet doelmatig niet zorgvuldig, niet behoorlijk en moreel verwerpelijk.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 2