Heerlijk
helder wordt
de sfeer
nooit meer
995
Rotterdam. Van Kooten heeft veel onderzoek
gedaan naar arbeidsconflicten. „Vroeger wist
je meteen waar het bij zo'n staking om ging.
Om iets erbij of om het behoud van iets. Ging
de conjunctuur van laag naar hoog, dan was
er sprake van een offensieve inzet. Geen cen
ten, maar procenten. Geld erbij. Ging de con
junctuur van hoog naar laag, dan kreeg je
stakingen van defensieve aard. Gericht op het
behoud van bestaande voorwaarden: prijs
compensatie, werkgelegenheid. En in een
'economisch dal' wordt niet gestaakt. Daar
maakt de werkgever volledig de dienst uit."
Maar nu is er sprake van een heel verwar
rende situatie, zegt Van Kooten. „In bepaalde
markten nemen de rendementen toe, maar
tegelijkertijd neemt ook de werkloosheid toe.
Dus is de inzet in sommige markten offensief
en in andere defensief. Bij Heineken was van
beide sprake. Aan de ene kant de werkgele
genheid, aan de andere kant die 2,5 procent.
Dat maakte het verwarrend. Voor de staker,
maar zeker voor het publiek.
Dat publiek had over het algemeen weinig
begrip voor de actie, zoals de stakers onder
vonden. „Familieleden en kennissen vroegen
waar we nou eigenlijk voor stonden en von
den het maar vreemd". En zelfs de werkwilli
ge CNV-leden dachten dat het alleen te doen
was om de looneis.
Dat'dacht ook het kantoorpersoneel, dat
niet meedeed. Van Kooten: „Geen onbekend
verschijnsel, want de stakingen waaraan kan
toorpersoneel wel meedeed in Nederland
zijn op de vingers van één hand te tellen. Het
is ander volk dan brouwers." Het werd on
dubbelzinnig bewezen door de woorden van
de stakers. „Ze verdienen minder, maar ze
kijken wel op ons neer."
Beetje gepest
Vertegenwoordigers van het kantoorperso
neel bestrijden dat, maar veroordeelden wel
de actie („Die mensen laten zich opjuinen
voor een paar procent") al kwam het nooit
tot een confrontatie. Ook niet met werkwilli
gen. „Die werden af en toe alleen een beetje
gepest", aldus de stakers, die op het terrein
voetbalden, op de kop van jut mepten of de
houding bespraken van hun werkgever.
Die wekte aversie, wrevel en bewondering
bij de stakers. Wrevel heerste als woordvoer
der Woltjes de FNV-acties als 'onzinnig' af
deed. Bewondering was er voor de manier
waarop het bedrijf op de actie inspeelde. „Er
is een prima propaganda-machine", moes
ten de stakers erkennen. Aversie wekte de
wijze waarop 'Heineken' de staking probeer
de te breken en de stakers beschuldigde van
intimidatie aan de poort.
„Maar wij hebben niet geïntimideerd, wij
zijn geïntimideerd", betoogt Piet Pols,
groepsleider bij Heineken, maar een week
lang een bevlogen actieleider die zich ook
door persoonlijke bedreigingen („We steken
je huis in brand, we fileren je vrouw") niet
liet beteugelen. „Wij hebben met open vizier
gestredenzegt hij „Heineken ook, maar
dan wel met een zonnebril op. Er zijn men
sen thuis gebeld, ook op geheime nummers,
door groepsleiders die ze probeerden over te
halen om te komen werken. En er zijn
groepsleiders naar buiten gekomen om men
sen te bepraten. Maar er zijn maar een paar
man naar binnen gegaan.
„Aan de andere kant hebben mensen ons
ook thuis gebeldzegt een doorwerkende
wachtchef. „Die wisten niet meer wat ze
moesten doen. Buiten blijven of naar binnen
komen."
Dat er niet veel stakers van gedachten zijn
veranderd, wordt bevestigd bij het 'stempel-
bureau' in de Eendenkooi, waar van het be
gin tot het einde van de actie iets meer dan
vijfhonderd man ingeschreven stonden. Ka
derleden melden bovendien zo'n vijftig CN-
V'ers te hebben overgeschreven naar de FNV.
Sommigen van hen waren de christelijke
bond 'twintig en zelfs dertig jaar' trouw ge
weest, maar hadden er nu genoeg van. „Van
wege de houding van de bond." Niet alleen
bij de onderhandelingen, maar ook vanwege
het door Heineken verspreidde CNV-pamflet.
Daarop werd het CAO-resultaat gepresen
teerd en werden tegelijkertijd leden gewor
ven. „En het geeft geen pas dat de ene bond
leden werft over de rug van de andere.
Het tekent de verstoorde verhoudingen.
Niet alleen tussen de bonden, maar ook en
vooral tussen directie en personeel en werk
nemers onderling. „We hebben onze colle
ga's wel leren kennen", concludeerden de
stakers na afloop van de actie. „We weten nu
wie onze vrienden zijn. Die zitten zeker niet
op kantoor. Als daar straks ontslagen vallen,
steken we geen poot uit en lopen we zo
door."
Tenzij het een levenspartner betreft, na
tuurlijk.
«PI
Aan het einde van de staking legden FNV'ers bossen bloemen
'Als Freddy hier nog had gezeten, was dit
allemaal nooit gebeurd'
Gistermorgen gingen de ruim vijfhonderd stakers bij Heineken
weer aan het werk. De staking is voorbij, maar daarmee is de
sfeer nog niet hersteld. De actie van de Industriebond FNV heeft
diepe sporen achtergelaten op de bedrijfsvloer, waar werknemers
pal tegenover elkaar staan. Wat steekt is vooral het onbegrip over
de staking, bij het publiek, maar ook bij werkwillige collega's.
„Iedereen dacht dat we er voor die 2,5 procent stonden. Maar het
ging niet om geld, maar om banen'."
Dé staking bij Heineken heeft niet
alleen het personeel uit elkaar
gejaagd, maar dreigde zelfs tus
sen echtgenoten een wig te drijven. „Er staat
hier een man van de produktie buiten, wiens
vrouw binnen zit op kantoor. Daar wordt ze
er op aangekeken dat ze zondag met haar
man mee is gegaan naar de actievoerders en
daar heeft geholpen koffie halen. Die vrouw
heeft het nu heel moeilijk", vertelden de sta
kers voor de poort van het brouwerijcomplex
in Zoeterwoude.
Het is slechts een van de voorbeelden van
de wijze waarop de gisterochtend beëindigde
actie heeft ingegrepen in het personeelsle-
ven. 'Heerlijk helder' zal de sfeer bij Heine
ken niet meer zo snel worden, na een week
vol verdeeldheid en verwarring. Onduidelijk
heid over de eisen, twee bonden die de zijde
van de werkgever kozen, werkwilligen die de
directie steunden in advertenties het wa
ren de beeldbepalende zaken van de macht
strijd die werd uitgevochten. Een strijd die
'geen winnaars, maar alleen verliezer kent',
zoals bedrijfsleider Paul Hamers in Zoeter
woude opmerkte, „omdat de verhoudingen
verstoord zijn".
Er zal nog heel wat afgepraat moeten wor
den voordat de lucht weer is opgeklaard.
Tussen directie en personeel, tussen bonden
en leden, tussen de bonden CNV en FNV en
tussen de werknemers onderling.
Hamers doet de personeelsbreuk af met de
uitspraak: „Dat komt in de beste families
voor." Maar de actieleiders Egbert Schellen
berg en Piet Pols voorspellen dat het jaren
gaat duren voordat de situatie op de werk
vloer weer 'normaal' zal zijn. Als het ooit al
zover komt. „De lucht was net opgeklaard na
de staking van '90. Het zal nu zeker weer zo
lang duren. Dat kan niet anders na alles wat
er is gebeurd. Stakers zijn thuis gebeld door
groepsleiders, er is geprobeerd hun vrouwen
te beïnvloeden en anderen zijn geïntimi
deerd en bedreigd. Dat vergeet je niet zo-'
maar."
FNV-districtbestuurder Schellenberg en
Piet Pols, de actieleider die zodanig werd be
dreigd dat hij politiebescherming kreeg, voe
gen er nog aan toe dat Heineken een aantal
zaken wel kan vergeten. Zo wordt de voorge
legde CAO niet getekend („Daarmee kunnen
ze wat ons betreft het dak op") en wordt geen
medewerking verleend aan een gezamenlijke
'nazorgprogramma'. Ook wat dat betreft is
het ieder voor zich.
Heineken probeert de verhoudingen in het
concern te herstellen „in gesprekken in groe
pen van een man of twintig, met samenwer
king als therapie". De FNV zal een eigen sce
nario volgen. Pols heeft de mannen al een
paar adviezen meegegeven. „Lok niet uit en
laatje niet uitlokken. Blijf een blok."
Op dat 'blok' zal ook de deelname aan het
gewraakte project 'Mensen maken Heineken'
afketsen. „We wachten het einde in 1997 wel
af en als het dan weer nodig is, gaan we op
nieuw naar buiten", aldus Schellenberg.
Bloemen
De strijdlustige taal werd gebezigd op de
laatste volle (donder)dag van de staking. Tij
dens de korte stakersvergadering in actiecen
trum De Eendenkooi (het dorpscentrum in
Zoeterwoude-Rijndijk), waar binnen een
kwartier werd besloten weer aan het werk te
gaan. Na een optocht naar het Heineken-
complex, waar bossen bloemen over de toe
gangsweg werden gelegd 'als een symboli
sche blokkade, om het einde van de actie aan
te duiden' probeerde Schellenberg toch te
vredenheid uit te stralen. „Wij hebben ons
doel niet bereikt, maar deze staking is niet
mislukt. In het kort geding werd ons alleen
het (blokkade) wapen ontnomen, waardoor
het geen zin meer had."
De mededeling dat het werk zou worden
hervat, werd vervolgens juist aan bedrijfslei
der Hamers gedaan, omdat de stakers hem
als 'een redelijke vent' beschouwen. „Heel
anders in elk geval dan de managers die er
tegenwoordig zitten. Die komen niet van de
werkvloer, maar rechtstreeks van de universi
teit. Dat zijn geen leiders, maar snijers. Sinds
Freddy Heineken weg is, zetten ze hier men
sen neer met dollartekens in hun ogen. Yup
pen zonder oren. En als je geen oren hebt,
kun je ook niet horen. Als Freddy hier nog
had gezeten, was dit allemaal nooit ge
beurd."
Het had Heineken een schadepost van vele
miljoenen bespaard. „Twintig miljoen in to
taal", menen de actievoerders. Heineken is
daarvoor niet verzekerd, omdat een bedrijf
zich niet kan verzekeren tegen een staking.
Voor de buitenwereld ging het daarbij om
een looneis, voor de stakers ging het om het
plan 'Mensen maken Heineken'. Een reorga
nisatie-project dat moet leiden tot een nieuw
soort bedrijf, met een platte organisatie. De
chefs ruimen het veld, voor zelfstandige
hooggeschoolde medewerkers, met grote ei
gen verantwoordelijkheid. De werknemers
krijgen het nut daarvan sinds kon gepresen
teerd in dagcursussen lampion-knippen. „In
groepjes. Eerst met een directeur en een
groepsleider en vier knippers en daarna met
een meewerkende leider en vijf knippers. In
het laaste geval werd meer geproduceerd.
Het bewijs dat een platte organisatie werkt."
Vanaf 1 januari 1994 tot eind 1997 moet
die omwenteling tot stand komen. Maar dat
gaat ten koste van 250 tot 400 arbeidsplaat
sen. Heineken beloofde wel dat in die drie
jaar niemand ontslagen wordt, maar weiger
de garanties te geven voor de periode daarna.
En nu al zien werknemers sommige collega's
verkommeren in achterkamertjes, zonder
nuttige bezigheden. 'Wachtend op hun ont
slag in 1998.' „Het scenario voor de jaren
daarna ligt er al", wisten de stakers voor de
poort. „De managers zakken in de functie
van groepsleider. De groepsleider gaat mee
werken en Jan met de Pet kan vertrekken. Zo
sla je de organisatie echt plat."
Vierdaagse
Dat schrikbeeld was de basis voor de Indus
triebond FNV om in de CAO-onderhandelin-
gen een vierdaagse werkweek te eisen. Daar
over wilde Heineken absoluut niet praten
(„te ingewikkeld, te duur"), waarop de bond
met de looneis kwam. „En onze fout was dat
we daarna pas voor de poort zijn gaan
staan", beseffen de stakers. „Daarom dacht
iedereen dat we er voor die 2,5 procent ston
den. Maar het ging niet om geld, maar om
banen. Geruisloos zijn er al veel verdwenen
en er moeten er nog veel meer weg. Daarom
wil de directie die schriftelijke garantie voor
die twee jaar na 1997 ook niet geven. Maar
de meeste mensen begrijpen dót niet."
Het leidde onder meer tot tweespalt tussen
de bonden, wat de verwarring er alleen maar
groter op maakte. „Het lag bij deze staking
ook allemaal niet zo duidelijk", zegt Gerrit
van Kooten, universitair hoofddocent arbeid
en organisatie van de Erasmus-universiteit in
btm
fiM'è i.
m ét
ff
Beeld van de staking. Opleggers vol bekende gele kratten, maar zonder bier.
'als een symbolische blokkade, om het einde van de actie aan te
