'Ik wed dat ik terugkom'
Wetenschap
Duidelijkheid over geboortedatum Erasmus: 1466.
donderdag 28 april 1994
Hanger met computer
voor hartproblemen
Een op een halssierraad gelijkende elektro-
cardioscoop die de drager tijdig kan waar
schuwen voor hartproblemen heeft de eer
ste prijs gewonnen op de 22ste uitvinders-
beurs van Genève.
In een hanger ter grootte van een edelsteen
is een kleine computer gevat die gegevens
afleest van drie elektroden die op het li
chaam van de drager zijn bevestigd. Is alles
oké, dan klinkt er een muziekje, maar zijn
er problemen dan slaat een alarmtoon aan.
De arts kan van het computertje het ver
loop van het probleem aflezen en zijn dia
gnose en behandeling daaraan aanpassen.
I let apparaat, ontwikJceld door de Chinese
cardioloog Wang Xiang-sheng, zal naar ver
wachting binnenkort voor ongeveer 200
gulden in de winkel te koop zijn.
Borrel bij eten goed
voor hart en vaten
Vindt u een glas bier of wijn, of een borrel
tje, ook zo lekker vóór of bij het avondeten?
Gewoon mee doorgaan, maar wel met ma
te. Onderzoek van het Instituut voor Toxi
cologie en Voeding TNO en van het Insti-
tnut voor Vèrouderings- en Vaatziekten On
derzoek TNO heeft, overigens niet voor de
eerste keer, aangetoond dat het drinken van
enkele glazen alcohol rond het avondeten
het risico op een hartinfarct doet verminde-
De onderzoekers hebben elf proefpersonen
(mannen van middelbare leeftijd) op vier
verschillende dagen vier glazen mineraal
water, bier, rode wijn of jenever laten drin
ken. Twee glazen werden een uur vóór het
eten geserveerd, en twee tijdens de maal
tijd. Uit het onderzoek blijkt dat na de con
sumptie van alle drie alcoholische dranken
(waarvan het alcoholgehalte gelijk was) het
bloed een toename te zien gaf van een eiwit
- weefseltype plasminogeen activator - dat
de vorming van bloedstolsels tegengaat.
De toename in activiteit van dit eiwit was
het hoogst inde vroege uren van de volgen
de morgen. Volgens de onderzoekers zou
dat een verklaring kunnen zijn van het ver
laagde risico op een hartinfarct bij mensen
die (bij het eten een borreltje, biertje of een
glaasje wijn drinken. De meeste hartinfarc
ten doen zich immers in de vroege och
tenduren voor.
(bron: British Medical Journal).
Metaaldetector laat
protheses keurig gaan
HENK MELLEMA GPD
Metaaldetectoren blijken slechts zelden af
te gaan, wanneer iemand met een inwen
dig, metalen implantaat deze passeert. Dat
schrijven L.W. van Rhijn en dr. B.E.E.M.J.
Veraart in het Nederlands Tijdschrift voor
Geneeskunde. Daartoe aangezet door een
brief van de Vereniging van Scoliose-pa-
tiënten hebben beide artsen van het Onze
Lieve Vrouwe Gasthuis in Amsterdam een
enquête gehouden onder vijftig geopereer
de scoliose-patiënten naar hun ervaringen
met metaaldetectoren.
Scoliose is een zijdelingse verkromming van
de wervelkolom die in ernstige gevallen met
een metalen prothese (Harrington-staaf)
wordt gecorrigeerd. Uit de 46 ontvangen
antwoorden bleken 22 patiënten een of
meerdere malen door een metaaldetector
('poortje') te zijn gegaan. Bij slechts drie pa
tiënten was de detector een keer algegaan.
Bij één patiënt gebeurde het bij drie van
vier controles op verschillende luchthavens,
bij één patiënt op een luchthaven en enige
malen bij controles in discotheken en bij
een derde patiënt eenmaal in een disco
theek. Door Van Rhijn en Veraart is ook zelf
onderzoek gedaan door met verschillende
metalen implantaten, zoals heupschroeven
en Harrington-staven, langs metaaldetecto
ren van Schiphol te lopen. Het poortje rea
geerde alleen op de heupprothese, een re
actie die afhankelijk was van de plaats en
de snelheid waarmee de prothese door de
detector werd gebracht. De handdetector
op Schiphol bleek aanzienlijk gevoeliger
dan het poortje. Deze detector signaleerde
elke metalen prothese, zelfs die van titani-
Bij controles in een discotheek is de kans
op het afgaan van de detector wellicht wat
groter dan op een luchthaven. Van de vijf
patiënten met een (Harrington-)staaf in
hun rug, bleken er twee door de detector te
worden gesignaleerd. Het is mogelijk dat
discotheken nog apparatuur gebruiken die
niet kan worden afgesteld, en daardoor
standaard zeer gevoelig zijn, veronderstel
len Van Rhijn en Veraart.
Prof. Buck wil en zal omstreden AIDS onderzoek afmaken
"Betrokkenheid is de grootste fout die je als wetenschapper kunt maken."
Hij is te enthousiast geweest.
Te gretig. Heeft zich laten
meeslepen in de strijd tegen
het AIDS-virus. Wellicht
heeft hij ook een fout ge
maakt. Maar fraude? Nee,
daar heeft prof. dr. Henk
Buck zich niet aan bezon
digd. Na vier jaar is het hem
helder. ,,Ik ben geslachtof
ferd." Alle andere onderzoe-,
kers uit het toenmalige pro
ject mochten blijven werken.
„Ik mag niet eens meer in Ik zal niet meer vooraan lopen.
mijn laboratorium komen. TJ
Ruim twintig jaar heb ik aanft ~at >>"J" vinding fluisteren
de universiteit Eindhoven ge
neer Buck." „Maar het uwe ook",
antwoordt de hoogleraar steevast.
Met Jan en alleman heeft hij ge
praat. „Hele colleges heb ik gege
ven. Uitleggen wat er-is gebeurd.
Op straat en in de trein. Maat
schappelijk ben ik gegroeid. Ik
weet nu dat het veel zwaarder is
werkloos te zijn dan te werken. En
dat het niet juist is dat het altijd
werkenden zijn die praten over
wat er met de uitkeringen moet
gebeuren."
Het verlies van zijn baan aan de
Technische Universiteit Eindho-
twee jaar op mensen zou worden
uitgetest. En dat allemaal na
slechts een jaar van onderzoek.
„Toen had ik moeten bedenken; is
dit niet te vlug? Maar ik dacht dat
Goudsmit een autoriteit was."
In '85 startte Buck onderzoek
naar een middel om foutieve in
formatie op onze genen te kunnen
blokkeren; erfelijke ziekten te
dwarsbomen. Buck dacht natuur
lijk DNA te beplakken met fosfaat-
gemethyleerd DNA. De onder
zoeksresultaten waren hoopvol. In
'89 kwam de chemicus in contact
met de Stichting
aids Fonds, of zijn weet nu faj jle! veej gaarder
heeft gemaakt. Voor zover meet
baar zaten er in zijn stof helemaal
geen lange fragmenten fosfaat-ge-
methyleerd DNA. Een tweede on
derzoekscommissie oordeelde dat
het in Science gepubliceerde
spectrum niet was vervalst, maar
dat het ging om „een toevallig af
wijkend resultaat, selectief geko
zen uit een groot aantal overigens
onbruikbare meetresultaten." In
de ogen van de commissie „grenst
dit zeker aan vervalsing."
Zo was het, knikten medewer
kers in Eindhoven en Amsterdam.
werkt. Ik heb veertig promo
vendi gehad, driehonderd ar
tikelen gepubliceerd, maar ik
mag het universiteitsgebouw
niet meer in. Dat is toch
beestachtig? Stalinistische
toestanden zijn het."
MONIQUE DE KNEGT GPD
De ene dag wordt hij nog op han
den gedragen, de volgende neer
gesabeld. Zo ging het vier jaar ge
leden, toen hij samen met prof. J.
Goudsmit aankondigde dat hij
een middel op het spoor was te
gen AIDS. En zo ging het afgelo
pen december, toen Buck zich
naar eerherstel schreef, maar op
de valreep werd tegengehouden
door de Koninklijke Nederlandse
Academie voor Wetenschappen
(KNAW). „De heer Buck is een van
de beste chemici ter wereld", zei
prof. dr. Vrieze, secretaris van de
KNAW, aan de vooravond van pu-
blikatie in het tijdschrift 'Pro
ceedings'. Enkele dagen later:
„Buck heeft absoluut geen zicht
meer op de werkelijkheid Reali
teit en verbeelding lopen bij hem
dwars door elkaar heen
'Himmelhoch jauchzend, zum
'Tode betrübt', schreef Goethe.
Wildvreemde mensen zeggen het
hem recht in het gezicht: „Uw le
ven kent bergen en dalen, hè me-
ven (TUE) treft hem zwaar.
„Vergelijkbaar met het verlies van
iemand die een vitale plaats in je
leven inneemt. Ik zit in een rouw-
periode. En die duurt vijf jaar. Ik
ben dus al een eind op weg. Een
jaar geleden nog vroeg ik me 's
ochtends af hoe ik de dag door
moest komen. Dat is nu over. De
energie om te knokken komt te
rug. Ik tel m'n zegeningen. Als
Vrieze de ene dag zegt dat ik een
van de beste chemici ter wereld
ben, dan kan ik de volgende dag
niet de slechtste zijn. Ik heb bijna
weer twee artikelen klaar voor het
blad 'Proceedings'. Volgende week
dien ik ze bij de KNAW in."
Mijnenveld
Enkele maanden geleden zag hij
voor het eerst de beelden terug
van het wereldnieuws, vier jaar
geleden. Eerder kon hij de con
frontatie niet aan. Het was een
dag vol opwinding, toen, 13 april
1990. Het vermaarde Amerikaan
se, wetenschappelijke tijdschrift
Science had kond gedaan van de
Nederlandse vinding. De comple
te vaderlandse pers was naar
Eindhoven geroepen. De NOS
filmde en filmde. En iedereen
gloeide, wilde zo graag dat het
waar was. „Binnen enkele jaren
behoort AIDS denk ik tot het ver
leden", zei Buck voor de camera.
Zijn collega Goudsmit sprak de
verwachting uit dat de stof binnen
onderzoek ook niet
iets zou kunnen be- is werkloos te zijn dan te werken
tekenen voor de pa
het
tiënten die drager zijn
HIV-virus. Op dat moment betrad
ik het mijnenveld. Ik had afstand
moeten nemen. Betrokkenheid is
de grootste fout die je als weten
schapper kunt maken. We hadden
het rustig aan moeten doen, zon
der haast. Maar de druk was zó
groot. Alles was AIDS! De campag
nes, de nieuwe informatie over
Afrika."
In '89 stortten Buck en mede
werkers zich op het dwarsbomen
van het HIV-virus in de cel. De
monsters van de uitgedokterde
stof gingen naar Goudsmit in het
Academisch Medisch Centrum
(AMC) in Amsterdam. Goudsmit
constateerde een specifieke rem
ming van het AIDS-virus en Eind
hoven waande zich op het juiste
spoor. Dit vermoeden werd beves
tigd, toen NMR-metingen leken
aan te tonen dat fosfaat-gemethy-
leerd DNA zich stevig hecht aan
zijn spiegelbeeld. De resultaten
werden spoorslags naar Science
gestuurd en gepubliceerd. Een dag
later al knapte de luchtbel.
Pitten
De universiteit stelde een onder
zoekscommissie in die in augus
tus '90 een vernietigend oordeel
over Buck velde. De hoogleraar
werd geschorst en mocht het ge
bouw niet meer betreden. De
commissie concludeerde dat Buck
nooit heeft gecontroleerd wat hij
En iedereen vervolgde zijn werk.
De dader was ontmaskerd, open
lijk terechtgesteld, de smet van het
universitaire blazoen verwijderd.
Buck bleef verbijsterd achter. Hij
werkte toch in een team? Samen?
Alle onderzoekers waren er die
13de april om in het succes te de
len, maar nu de mislukking een
feit was, holden allen zo hard en
ver mogelijk van Buck vandaan.
„Iemand kan een fout maken,
maar je moet bij de beoordeling
daarvan ook kijken wat iemand
daarvóór gedaan heeft. Ik was een
van de beste. Ik heb veertig pro
movendi gehad en driehonderd
artikelen geschreven. Ik ben zelfs
nog gevraagd voor rector-magnifi-
cus. Nee, ik heb niet zitten pitten.
Maar je kunt beter wel pitten. Dan
had ik er nu nog gezeten."
Eerzucht
Fouten in Eindhoven, fouten in
Amsterdam. „Het is levensgevaar
lijk te werken aan dingen, die aan
het front van de wetenschap lig
gen. Je wordt vaak minder kri
tisch. Dat is in mindere, in meer
dere en in ernstige mate gebeurd.
Of er opzet in het spel is? Het is
denk ik een combinatie van eer
zucht, ambitie en bewust negeren
van negatieve resultaten. Gouds
mit wilde graag fondsen verwer
ven voor AIDS-onderzoek. Ik had
een groep met jonge onderzoekers
vol ambitie. Zij zagen een baas
FOTO GPD ROLAND DE BRUIN
van 61 en dachten aan de opvol
ging. Maar ik ben niet opgevolgd,
er zit iemand op mijn plaats."
De TUE stelde in augustus '92
een akte van dading voor. In de
akte schrijft de TUE dat Buck met
nadruk niet als vervalser mag wor
den aangemerkt en belooft
150.000 gulden vergoeding voor
immateriële en 75.000 gulden
voor materiële schade onder voor
waarde dat Buck en zijn familie
zwijgen. De kosten voor juridische
bijstand rezen de pan uit. Nog
steeds moeten jaarlijks tiendui
zenden guldens worden opge
hoest voor het octrooi op zijn
onderzoek. Op het moment dat
hij niet meer betaalt, vervalt het
octrooi en zijn de onderzoekge-
gevens openbaar. En Buck wil en
zal zijn onderzoek afmaken.
Maar de inkt onder de akte was
nog niet opgedroogd of Buck had
al weer spijt. „In die akte stonden
alleen maar aardige dingen, maar
ik mocht ze aan niemand vertel
len. Terwijl ik juist van die fraude
suggesties af wilde. Toen de
KNAW in december '93 twee arti
kelen van mij zou publiceren, heb
ik ook de akte naar buiten ge
bracht." Wat een eerherstel moest
worden, werd opnieuw een rel.
Volgend jaar wordt de hoogle
raar 65 jaar. Dan mag hij weer aan
de slag. „Voor het eerst verlang ik
ernaar ouder te worden." Vanuit
zijn luxe flatwoning in Tilburg-
West probeert hij zo goed moge
lijk bij te blijven op zijn vakgebied
en zijn onderzoek te redden.
„Omdat ik in Nederland in een
isolement zit, probeer ik in het
buitenland onderzoeksfaciliteiten
te verwerven. Er lopen goede con
tacten met de Verenigde Staten.
Het onderzoek is nog steeds heel
waardevol. Deze stof is waar
schijnlijk de enige, zeg ik met eni
ge arrogantie, die foute informatie
in onze genen kan beïnvloeden.
Over twintig jaar praten we er nog
over. Ik wed met u voor een groot
bedrag dat we over vijf jaar weer
praten over het bijzondere van het
onderzoek. Maar ik zal niet meer
vooraanlopen. Ik zal m'n vinding
fluisteren."
ROTTERDAM GPD
De Rotterdamse wijsgeer Desiderius Erasmus.
Talloze jaarfeesten rond de Rotterdam
se wijsgeer Desiderius Erasmus zijn ei
genlijk in het verkeerde jaar gevierd, in
heel de wereld zullen inscripties op de
sokkels van Erasmusbeelden aangepast
moeten worden en voor veel herdruk
ken van encyclopedieën en andere boe
ken geldt hetzelfde.
Over de leeftijd van Erasmus werd al
tijd al getwijfeld. Niet in 1469 - of in
1467 zoals sommigen menen - de dis
cussie daarover duurt al vele jaren - is
de humanist geboren, maar in het jaar
1466. Dit is afgelopen vrijdag bekend
gemaakt tijdens een bijeenkomst van
het Erasmiaans Gymnasium in Rotter
dam, dat het 665-jarig bestaan van de
school viert met een symposium over
gymnasiale vorming en
onderwijsideaal.
Hoewel dit nieuws over het geboorte
jaar van Erasmus de geschiedenis niet
wezenlijk zal beinvloeden meent L.
Stout, leraar aan het Erasmiaans Gym
nasium en lid van de symposiumcom
missie dit gegeven toch een ander licht
werpt op de persoon Erasmus. „Blijk
baar was hij bereid tot een leugentje
over zijn leeftijd om te kunnen verkla
ren waarom hij ooit in het klooster te
recht was gekomen."
De speurtocht naar het geboortejaar
van Erasmus is uitgevoerd door prof.
Harry Vredeveld, een Amerikaanse
hoogleraar van Nederlandse afkomst.
Zijn bevindingen zijn al gepubliceerd in
het Amerikaanse tijdschrift Renaissan
ce Quarterly. Vredeveld heeft in het
werk van Erasmus zeer nauwgezet ge
speurd naar wat de wijsgeer zelf over
zijn geboortejaar heeft geschreven. Ver
volgens is hij nagegaan wat Erasmus in
bepaalde periodes over zijn eigen leef
tijd heeft verklaard. Tot slot heeft de
hoogleraar., proberen te ontdekken
waarom er onduidèlijkheid is ontstaan
over het geboortejaar van Erasmus.
Uit het onderzoek is vrijwel vast ko
men te staan dat 1466 het juiste ge
boortejaar is, maar later doken ook de
jaren 1467 en 1469 op. Waarschijnlijk
heeft het geven van een jongere leeftijd
te maken met Erasmus' toetreding tot
een klooster in 1487 en zijn vertrek
daaruit in 1492 na zijn priesterwijding.
Erasmus zou met het aangeven van een
later geboortejaar hebben willen duide
lijk maken dat hij op het moment dat
hij het klooster inging daar eigenlijk
nog niet verantwoordelijk voor kon
worden gehouden. Hij was immers nog
jong.
REDACTIE •SASKIASTOEUNGA
Alleenslapende baby's
grotere kans wiegedood
LONDEN THE INDEPENDENT
JON
De gewoonte van westerse moeders om ge
scheiden van hun baby te slapen kan een
belangrijke en miskende oorzaak zijn
wiegedood. Dat zegt professor David
Davies van de universiteit van Wales in Car
diff, die deskundig is op het gebied van de
kindergezondheid.
Davies stelt dat moeders de eerste 6 tot 9
maanden dag en nacht fysiek vlakbij hun
kind zouden moeten blijven. Op die manier
zouden ze alerter worden op zeer kleine
veranderingen in het welzijn van de baby
beter in staat het begin van een ziekte te
onderkennen die gevaarlijk zou kunnen zijn
deze kwetsbare levensfase. Volgens hem
er geen bewijs dat een baby op die ma-
er tegen wiegedood wordt beschermd,
ïaar tegelijkertijd bestaat er ook geen be
wijs dat een dergelijke zorg in de praktijk
kwaad kan'.
Volgens professor Davies is het in de evolu-
ïn nieuw verschijnsel dat moeders rust
zoeken en in een andere kamer slapen. On
derzoek naar wiegedood in andere etnische
bevolkingsgroepen toont aan dat die
doodsoorzaak weinig voorkomt in veel de
an de wereld waar armoede een ma-
van leven is en de baby's dus 'noodge
dwongen' dicht bij de moeder leven.g
Davies stelt dat waakzaamheid van de moe
der in de eerste maanden een bescherming
biedt die verloren gaat wanneer de cultuur
dicteert dat baby's snel moet worden ge
leerd urenlang alleen te zijn. Hij geeft toe
dat het aantal gevallen van wiegedood is ge
daald sinds het advies is verspreid om ba
by's op hun rug te slapen te leggen, maar hij
it zich tegen de geaccepteerde praktijk
baby's te laten wennen aan alleen zijn.
Volgens hem kan het voor lange perioden
alleen laten van een baby leiden tot de ver
ergering van 'onbelangrijke klinische ziek
ten, zoals een loopneus of koorts, waar iets
gedaan kan worden zo gauw ze worden
ontdekt'.
Davies wijst erop dat, hoewel de kinder
sterfte onder de Aziatische bevolkingsgroep
Engeland groot is, in deze etnische groe
peringen wiegedood bijna niet voorkomt.
Beminnen van borsten
therapie tegen kanker
BRUGGE THE INDEPENDENT
Het liefdesspel speelt mogelijk een rol bij
het voorkomen van borstkanker bij vrou-
Het stimuleren van de tepel bevordert£
de produktiè van een nuttig vrouwelijk hor-T
dat cellen ertoe aanzet om kanker-
veroorzakende chemicaliën uit de kanalen
de borstklieren te verdrijven, aldus pro-i 1
fessor Tim Murrell van de Universiteit van IdO/KD
Adelaide. Carry 0
De Australische arts geeft zijn patiënten |ndert
dan ook een programma voor 'tepelzorg' FYc
mee, waarin hij de vrouwen aanraadt om
hun tepels twee keer per week gedurende |c 2
twee a drie minuten te stimuleren. „We vra-,
gen onze patiënten om hun partner hierbij icktrj
te betrekken. Vrouwen die alleen zijn kun- Mi
het zelf doen door in hun tepels te knij-P^
n borstvoeding hebben gegeven minder jan S
ico lopen om borstkanker te krijgen. De Werl;
verklaring hiervoor wordt gezocht in de ei- w
genschappen van het hormoon oxytocin, "dt t
dat tijdens de lactatie wordt afgescheiden. L,,i
Oxytocin wordt ook tijdens een orgasme ion di
geproduceerd. Een van de functies van het M
hormoon is het samentrekken van borstcel-Jjj^
len om melk uit de klieren te persen.
In de universiteitskliniek van Adelaide doen Auti
5.000 vrouwen al drie jaar mee aan het te
pelzorg programma. „Statistisch gezien
hadden er in deze testgroep al zes tot neger J
gevallen van borstkanker moeten voorko
men. Maar tot nog toe heeft geen van de
vrouwen de ziekte gekregen," aldus de pro
fessor. 1
Murrell kreeg het idee voor tepelstimulerin^
door een patiënte die jarenlang aan hobbe
lige en pijnlijke borsten leed. Toen ze her
trouwde, verdwenen haar borstproblemen,
naar eigen zeggen omdat haar tweede echtf,s|a
genoot „veel beter was in het beminnen
van haar borsten."
Al in het begin van de achttiende eeuw
merkte de Britse arts Edward Baynard op
dat vrouwen die de toenmalige mode volg-1
den, met strak tegen het lichaam gedrukte
borsten en platgedrukte tepels, een grotere
kans liepen om kanker en harde t
krijgen.
Vrouwen die borstvoeding geven
lopen minder risico op borstkan
ker. FOTO JAN STEGEMA
t
