Bommen tegen
democratie
gedoemd te falen
Stembusstrijd gaat tussen 27 partijen
Feiten Meningen
Binnen ANC is
strijd om de
macht begonnen
Amerikaanse VN'erE
druk met smokkel i Rotte
DINSDAG 26 APRIL 1994
NIEUWSANALYSE
De verkiezingen moeien nog worden ge
houden, maar het Afrikaans Nationaal Con
gres (ANC) heeft zijn blauwdruk voor de
nieuwe regering van Zuid-Afrika al bijna
klaar. In de top van de organisatie circule
ren al een tijdje plannen over hoe de posten
in het kabinet moeten worden verdeeld en
hoe kan worden bereikt dat Nelson Mande-
la, de toekomstige president, zijn handen
vrij kan houden om als nationaal bindende
factor te fungeren.
De post van vice-president is cruciaal. El
ke partij die meer dan 20 procent van de
stemmen haalt, mag een vice-president le
veren. En behalve het ANC zal, zo wordt al
gemeen verwacht, alleen de regerende Na
tionale Partij daarin slagen. Daarmee staat
de naam van één van de vice-presidenten
vrijwel vast. Dat zal de huidige president
Frederik de Klerk zijn.
Ffet ANC heeft twee formidabele kandi
daten voor het vice-presidentschap: de
tweede man op de ANC-lijst en secretaris
generaal van de partij Cyril Ramaphosa en
de nummer drie, nationaal voorzitter Tha
bo Mbëki. Het is de bedoeling dat de vice-
president een soort ministerie van algeme
ne zaken gaat leiden.
Het beste zou zijn als al voor de verkie
zingen werd besloten wie de tweede man
naast Mandela zal zijn zodat hij kan helpen
bij de samenstelling van het kabinet, aldus
het ANC-document. Als de organisatie al
een keus heeft gemaakt, dan is dat nog niet
doorgedrongen tol de media. Die specule
ren nog uitgebreid over wie de beste papie
ren heeft: Mbeki of Ramaphosa.
De krant Tlie Star gokte afgelopen zondag
nog op Mbeki die zijn sporen heeft ver
diend als de minister van buitenlandse za
ken van het ANC. The Weekly Mail conclu
deerde afgelopen weekeinde echter dat Ra
maphosa 'drie sprongen naar voren' heeft
gedaan in de race om het vice-president
schap, omdat hij Inkatha-leider Buthelezi
over de streep heeft gehaald toch aan de
verkiezingen mee te doen.
Mbeki en Ramaphosa zijn beiden popu
lair: Wie afvalt voor het vice-president-
schap, kan rekenen op een andere belang
rijke ministerspost. Voor Mbeki ligt buiten
landse zaken voor de hand, waarmee na ze
ventien jaar Roelof Botha eindelijk het veld
zal ruimen. Ramaphosa wordt door The
Star getipt als minister van consitutionele
ontwikkeling en provinciale zaken.
Mbeki en Ramaphosa staan voor ver
schillende stromingen in de organisatie. De
nu 51-jarige Mbeki is een exponent van de
jonge activisten die het ANC naar het bui
tenland stuurde om daar een goede oplei
ding te krijgen. Mbeki studeerde economie
in Groot-Brittannië en onderging een mili
taire training in de Sovjetunie. Hij was am
bassadeur van het ANC in verschillende
Afrikaanse landen en werd uiteindelijk de
buitenlandwoordvoerder van de organisa
tie.
De tien jaar jongere Ramaphosa is een'
vakbondsman die altijd in Zuid-Afrika heeft
meegevochten. Hij was één van de oprich
ters van de zwarte Nationale Mijnwer-
kersbond (NIJM) en leidde in '987 één van
de grootste mijnstakingen die ooit in Zuid-
Afrika werd gehouden. In 1991 werd hij al
gemeen secretraris van het ANC.
Sommige politieke analysten voorspellen
dal het ANC voor de volgende verkiezingen
die in 1999 moeten worden gehouden langs
ongeveer dezelfde lijnen uit elkaar zal val
len. In een gematigde middenklasse partij
en een meer op de vakbonden en werklo
zen gerichte stroming. Bovendien mag
Winnie Mandela niet worden vergeten. Zij
heeft veel aanhang onder militante zwarte
jongeren in de townships.
Met de verkiezingen mag de ANC-strijd
tegen de apartheid dan ten einde zijn geko
men, zij staat pas aan het begin van het po
litieke gevecht om de macht.
Zuid-Afrika neemt in stijl afscheid van het verleden. De bomaanslagen door extreem-rechtse des
perado's zullen de eerste democratische verkiezingen niet kunnen ontwrichten, maar ze maken
wel duidelijk dat een deel van de blanken het 'nieuwe, democratische, non-raciale, non-seksisti
sche Zuid-Afrika' niet met open armen zal ontvangen.
De terreur is onderdeel van een achterhoedegevecht
van racisten, dat alleen op een nederlaag kan uitlopen.
De ravages die in Johannesburg, Germiston en Pretoria
zijn aangericht, zullen misschien niet de laatste puin
hopen zijn die de apartheid achterlaat, maar wel de
laatste onder het oude regime. Want hoeveel springla
dingen rechtse fanatici nog tot ontploffing zullen bren
gen: vandaag, de speciale stemdag voor zieken, bejaar
den en Zuidafrikanen in het buitenland, wordt het oude
Zuid-Afrika na 342 jaar blanke overheersing geschiede-
Dat is een wonder dat niemand vier jaar geleden had
kunnen voorzien. Toen president F. W. de Klerk op 2 fe
bruari 1990 zijn epoche makende toespraak hield,
waarin hij aankondigde Nelson Mandela vrij te laten en
het ANC te legaliseren, had hij niet het flauwste benul
waartoe dit zou leiden. De enige zekerheid die hij had,
was dat apartheid niet langer werkte. Hoe het verder
moest wist hij niet. Revoluties voltrekken zich nu een
maal niet volgens plan.
In deze vier jaar is veel mis gegaan; minstens 14.000
mensen hebben bij politiek geweld het leven verloren
en minstens drie keer per jaar waren er ogenblikken dat
de zaak reddeloos verloren leek. De bloedbaden in Boi-
patong en Bisho, de moord op de populaire communis
ten-leider Chris Hani, de onwrikbare opstelling van Iri-
katha-Ieider Buthelezi, de machtsstrijd tussen ANC en
Inkatha, de economische recessie; het was een serie
rampen die de bevolking in diepe depressies dompelde.
Maar het bracht de belangrijkste leiders, De Klerk,
Mandela en tenslotte ook Buthelezi en de leider van het
Afrikaner Vrijheidsfront, generaal Viljoen, tot het besef
dat de oplossing voor de problemen van het land alleen
uit de stembus kon komen.
De verkiezingen van deze week zijn het sluitstuk van
deze ontwikkeling. Van de 27 partijen die meedoen aan
de verkiezingen, zijn er vier belangrijk: het ANC, de NP,
Inkatha en het Vrijheidsfront. De anderen zijn figuran
ten.
De campagne was lang De Klerk en Mandela zijn
sinds december op pad en hard. Programma's speel
den nauwelijks èen rol. Het ANC mocht dan als enige
partij een doortimmerd plan voor de wederopbouw
voor het land hebben, maar de campagne ging over
emoties en sentimenten. Het ANC probeerde munt te
slaan uit haar strijd tegen de apartheid. De NP probeer
de de kiezers te mobiliseren door hét schrikbeeld van
een te machtig ANC te schilderen.
In hoeverre ze daarin geslaagd zijn, zal pas aan het eind
van de week blijken, wanneer de voorlopige uitslag be
kend wordt gemaakt.
Dat het ANC de verkiezingen gaat winnen, zal zelfs De
Klerk niet bestrijden. De grote vraag is echter of het
ANC de tweederde meerderheid zal krijgen die hem in
staat stelt de Grondwet van het nieuwe Zuid-Afrika te
dicteren. De eerste peilingen gaven het ANC soms meer
dan 70 procent van de stemmen. Dit percentage is
sindsdien gestaag terug gelopen en de schattingen vari
ëren nu tussen 55 en 60 procent.
Sommige waarnemers zien dit als de ideale uitslag. Het
ANC krijgt een ondubbelzinnig mandaat om zijn plan
nen uit te voeren, maar weet ook dat er rekening moet
worden gehouden met een grote minderheid, die geen
heil ziet in zijn beleid. Dat kan het proces van verzoe
ning alleen maar ten goede komen.
De NP zal de tweede partij worden en dankt deze posi
tie aan het feit dat zij de meerderheid van de minderhe
den, blanken, kleurlingen en Indiërs, achter zich heeft
weten te krijgen. De NP zal waarschijnlijk in twee van
de negen provincies, de Kaap en Noord-Kaap, de groot
ste worden of zelfs de meerderheid behalen. Hoe groot
de steun voor De Klerk verder zal zijn, is afhankelijk van
wat de twee partijen, Inkatha en het Vrijheidsfront,
doen, die zich op de valreep voor de verkiezingen heb
ben aangemeld. De schattingen schommelen nu tussen
de 20 en 27 procent.
Inkatha en het Vrijheidsfront besloten vorige week, dat
Aanhangers van het ANC woonden gisteren de begrafenis bij v
tussen ANC-aanhangers en leden van Inkatha.
ze mee doen aan de verkiezingen. Het was
nieuws dat door veel Zuidafrikanen met een
zucht van verlichting werd begroet. Zonder de
deelname van deze partijen, die de conservatieve
Afrikaners en Zulu's vertegenwoordigen, zou de
stabiliteit van het nieuwe Zuid-Afrika ernstig zijn
ondermijnd. Inkatha-leider Buthelezi heeft ver
klaard dat hij de uitslag van de verkiezingen zal
respecteren.
De leider van het Vrijheidsfront, generaal Con-
stand Viljoen, sloot afgelopen zaterdag een pakt
met de regering en het ANC, dat de voorziening
maakt voor een eigen staat voor rechtse Afrika
ners, de Volksstaat. De Volksstaat zal ongetwijfeld
een hersenschim blijven, maar kan beter in het
parlement dan op het slagveld worden nagejaagd.
De 'inkapseling' van het Vrijheidsfront in het de
mocratische proces betekent dat extreem-rechts
beroofd is van intelligent leiderschap en aange
wezen is op de rabiate retoriek van de leider van
de neo-nazistische Afrikaner Weerstandbeweging
(AWB), Eugene Terre'Blanche, en, zo lang het
duurt, terroristen met hun autobommen.
Amerikaanse transportwagens brengen pantservoertuigen overde^ bra
grens met Macedonië. foto reuter dimitar d/lkcT
jnvecl
in stui
toch opej tj]
winkels!
In het dal bij de grensover
gang tussen Macedonië en
Servië staan acht muilezels
aan een boom vastgebonden.
Zij bezwijken bijna onder hun
last. Doodserieus zegt de
Amerikaanse VN-officier dat
ze gearresteerd zijn. De eige
naar zal een flinke boete
moeten betalen om zijn ezels
terug te krijgen.
Amerikaanse VN-soldaten
staan in hun observatiepost
op de heuvel chili-pepers te
snijden, hout te hakken en
een vuurtje aan te leggen
waarop gekookt gaat worden.
Rondom hen staat de Balkan
in vuur en vlam.
In het ravijn loopt een smok
kelaar met een volbepakte
ezel over een brug om brand
stof af te leveren aan een land
dat onder een handelsembar
go van de VN valt. „Het is niet
ongewoon een karavaan van
twintig ezels richting Servië te
zien trekken", zegt de 24-jari-
ge Michael Carr, de comman
dant van de observatiepost.
Brandstof levert in Servië vijf
tien keer de normale prijs op.
De post van Carr is een van
de zes aan de Macedonisch-
Servische grens die de Ran
gers van het Amerikaanse le
ger vorige week van de
Zweedse blauwhelmen heb
ben overgenomen. De Zwe
den vertrokken vanuifhet
vreedzame en rustige Mace
donië om te worden gestatio
neerd in het 330 kilometer
verderop gelegen Tuzla.
Amerikaanse militairen voe
ren nu langs tweederde van
de grens tussen de twee voor
malige Joegoslavische repu
blieken patrouilles uit en vor
men ruwweg de helft van het
VN-contingent van duizend
blauwhelmen. In Macedonië
worden dagelijks Servische
soldaten waargenomen. Toen
de Zweden er nog waren,
zwaaiden de Serviërs vriende
lijk en kwamen soms een
praatje maken. Met de Ameri
kanen is geen enkel contact.
Afgezien van het nachtleven
in de Macedonische hoofd
stad Skopje, 35 kilometer ver-,
derop, is smokkelen zo onge
veer het enige opwindende in
de door land omgeven repu
bliek. „Dit is een smokkelaar
seconomie", aldus de Ameri
kaanse chef van de missie in
Macedonië, Bob Norman.
„Alle belangrijke fabrieken
zijn gesloten, i
n en elke dag n
hun deuren."
Naast het verbod op handel ^01*0
met Servië kwam in februari
ook nog eens de Griekse hnnysTERD
delsboycot over de hoofden jederk
van de Macedoniërs. Al metieuwe
een gecompliceerde situatieinvolf;
typisch voor de Balkan, maaiprig ja
iets waar Amerikanen niet Jidere
van houden. Zij wensen dui-uiten
delijke opdrachten. p banl
Terug aan de grens. Soldaat
Joseph Elder tuurt met zijn ,1
verrekijker, staande op een
stapel zandzakken het dal ip^,-, j
Hij richt zijn blik op de smeriu^d
ge weg die door de vallei vai)Lgero
de rivier de Tabanovce looptjj)UWp
in de richting van de snelweg,ssen
Belgrado-Athene. Lege len m
vrachtwagens staan in de fileLnujt
wachtend op toestemming kjddel
Macedonië binnen te rijden. I
Nadat ze zijn volgeladen, zuk
len de meeste vrachtwagens 1CI
via Bulgarije terugkeren r
Servië. In Bulgarije zijn at
zienlijk minder VN-waari
mers gestationeerd en is de - jvei"va
grens makkelijker illegaal te-'daa>d<
passeren. jingsy
De Amerikaanse blauwhel-
men mogen niet ingrijpen, pjje*
Hun opdracht is waarneme:
rapporteren en vriendelijk
blijven. In januari v
vriendelijkheid even ver te
zoeken toen eery handjevol '-1
dronken Amerikanen in I
Skopje met Macedoniërs op
de vuist gingen. Ze werden tè
ruggestuurd naar Duitsland^
disciplinair aangepakt en ir
rang teruggezet.
In de lokale pers werd het ii
cident afgedaan als onschuh orzit
dig. Het bezoek van de Ame:! irlanc
rikaanse voorzitter van de ge
zamenlijke chefs van staven,
generaal John Shalikashvili,
vorige maand kreeg daarente 95.
gen veel aandacht.
„De Macedoniërs zijn over
het algemeen zeer tevreden
met de aanwezigheid van de
Amerikanen. Ze voelen zich
veiliger", meent Gora Miha-z
jlovski, een columnist van hetge rii
dagblad Vecer. „Sommigen bor
zijn echter een beetje bezorgt end
over de vraag hoe lang ze zuF
len blijven." Dat, zo vertellen, r
de Amerikaanse comman
danten, is een open vraag.
LOJANE FRANK BAJAK
roke
Naar schatting 22 miljoen kie
zers kunnen vanaf vandaag
(wanneer invaliden, bejaarden
en Zuidafrikanen in het buiten
land mogen stemmen) tot en
met donderdag hun stem uit
brengen in de eerste democrati
sche verkiezingen in de geschie
denis van Zuid-Afrika. Voor on
geveer 80 procent van de kie
zers, de zwarte meerderheid, zal
dat de eerste keer zijn, al is niet
duidelijk hoeveel van hen daad
werkelijk van dit recht gebruik
zullen mpken.
Vele kiezers zouden vanwege
het geweld en de intimidatie
kunnen besluiten dat ondanks
de aanwezigheid van duizenden
waarnemers de gang naar een
van de 9000 stemlokalen te ris
kant is. Met name in de nieuwe
provincie KwaZulu/Natal, waar
de noodtoestand geldt, is de si
tuatie zo explosief dat een op
komst van hooguit 60 procent
wordt verwacht.
Degenen die wel gaan stem
men, brengen ieder twee stem
men uit. Zij kiezen volgens het
systeem van evenredige verte
genwoordiging dat ook in
ons land van kracht is een
Nationale Assemblee van 400
zetels en in elk van de negen
provincies een provinciaal par
lement. De Grondwet voorziet
ook in een senaat waarin de
provincies elk met tien afge-
Een jongetje kijkt aandacht
ook meedoen aan de verkiezingen
vaardigden vertegenwoordigd
zijn. Van de 400 zetels in de Na
tionale Assemblee wordt de ene
helft via landelijke lijsten, de an
dere helft via regionale lijsten
gekozen. Dit moet de invloed
van de provincies op het lands
bestuur vergroten.
Na de verkiezingen treedt een
regering van nationale eenheid
aan die het land vijf jaar, tot de
volgende verkiezingen, zal rege
ren. Elke partij die meer dan vijf
procent van de stemmen krijgt,
i de regering vertegenwoor
digd. De grootste partij levert de
president en de partijen die 20
procent of meer van de stem-
n halen, mogen een vice-
president leveren.
Het staat al vast dat het ANC de
grootste partij wordt en dat
Nelson Mandela de eerste zwar
te president van Zuid-Afrika
wordt. Het is eveneens duidelijk
dat de Nationale Partij (NP) van
de huidige president De Klerk
de tweede partij zal worden en
riatDeJderk de eerste vice-pre
sident wordrDetweedeMrji:
president is weer afkomstig van
het ANC, omdat geen enkele
andere partij de 20-procents-
drempel zal overschrijden.
De provincies krijgen vrij grote
bevoegdheden maar volgens
deskundigen kan niet
echt federaal stelsel worden ge
sproken. Dat is, zeggen zij, niet
mogelijk omdat acht provincies
economisch niet op eigen be
nen kunnen staan en afhanke
lijk zijn van de negende, het
PWV-gebied rond Johannesburg
dat de economische motor
Zuid-Afrika is. Tóch wil de Zulu-
partij Inkatha meer autonomie
voor de provincies en met
KwaZulu/Natal.
Zevenentwintig partijen hebben
zich laten registreren, maar
sommigen zullen alleen aan de
provinciale verkiezingen deel
nemen. Naar verwachting zul
len slechts zes partijen genoeg
stemmen halen om in de rege
ring van nationale eenheid te
worden opgenomen. Behalve
het ANC, dat verreweg de groot
ste is, de NP en Inkatha zijn dat:
de liberale Democratische Partij
(DP), het radicale zwarte Pan
Africanist Congress (PAC) en
het Vrijheidfront (VF), dat een
volksstaat voor de conservatieve
Afrikaners nastreeft.
JOHANNESBURG P.VAN NUUSENBURG_„
CORRESPONDENT
