Fitnessen in museum Boerhaave
Alleenrecht op superinsekten
Cultuur Kunst
Ingebonden hout en
gescheurde landschappen
Leidenaren willen kooi
voor zeemansliederen
Kunstmanifestatie over
menselijke waardigheid
'Kunstbudget met 65 miljoen omhoog'
DINSDAG 26 APRIL 1994
Jarman-retrospectief in filmhuizen
den haag In Het Rotterdamse filmhuis Lantaren/Venster is van
28 april tot en met 4 mei een overzicht te zien van het grootste
deel van het filmoeuvre van de Britse cineast Derek Jarman. Ci-
nematheek Haags Filmhuis vertoont dezelfde films in de periode
28 april tot en met 8 mei. Jarman, die in 1942 werd geboren, is
onlangs overleden. Te zien zijn de films Sebastiane (1976), Jubi
lee (1978), The Dream Machine (1984), Caravaggio (1985), The
Angelic Conversation (1985), The Garden (1990), Edward II
(1991), Wittgenstein (1993) en Blue (1993).
Het Zuidelijk Toneel speelt Genet
eindhoven/Amsterdam Het Zuidelijk Toneel speelt dit najaar
Splendid's, een onlangs ontdekt stuk van de Franse auteur Jean
Genet (1910-1986). Vorig jaar werd het werk teruggevonden in
de nalatenschap van de schrijver. Genet was niet tevreden met
het stuk. Hij weigerde toestemming te geven om het te spelen.
I lij is zelfs van plan geweest het manuscript te vernietigen. In de
Stadsschouwburg in Amsterdam gaat op 2 juni Rijkemanshuis
van Eugene O'Neill in première. Het is een co-produktie van het
Zuidelijk Toneel en het Holland Festival.
FNV: zakelijke training kunstenaars
De Kunstenbond FNV gaat kunstenaars adviseren
bij het aan de man brengen van hun werk op de kunstmarkt.
Daartoe wordt een nieuwe afdeling ledenservice gestart. In een
beleidsnotitie voor de periode 1994 -1997 stelt het hoofdbestuur
dat kunstenaars steeds vaker behoefte hebben aan training voor
een zakelijke aanpak. Ze zijn alleen opgeleid voor het maken van
kunst, maar velen ontbreekt het aan commerciële vaardigheden
bij het verwerven van voldoende inkomen. De beleidsnotitie is
Eerste uitvoering vesper Viadana
breda» In de Grote Kerk in Breda wordt op zondag 26 juni voor
het eerst de min of meer toevallig ontdekte complete vesper
dienst Salmi a Quattro Chori (1612) van Lodovico Viadana
(1560-1627) uitgevoerd. Gecomponeerde vesperdiensten zijn
zeer zeldzaam in de muziekgeschiedenis. Viadana heeft het aan
gedurfd de in zijn tijd betrekkelijk moderne barokstijl te combi
neren met de meer conservatieve renaissance schrijfwijze. Aan
de uitvoering werken vier koren mee en diverse instrumentale
ensembles. Het geheel staat onder leiding van Daan Manneke.
Project Anna Tilroe in Fort Asperen
den haag De I^ch v
12 is de titel v
project
van schrijver en kunstcriticus Anna Tilroe dat van 5 juni tot en
met 4 september in Fort Asperen bij Leerdam plaatsvindt. Tilroe
werkt daarbij samen met drie kunstenaars die de grenzen tussen
de verschillende kunsten en tussen de zogenaamde hogere en
massa-cultuur willen laten vervagen. De drie zijn de Amerikanen
Charles Atlas en Tony Oursler en de Nederlands-Zwitserse Irene
Grundel. Daarnaast levert ook de Britse performance-kunste
naar Leigh Bowery een bijdrage.
Schipperen op de Schelde
vlissingen Met de expositie 'Schipperen op de Schelde' biedt
het Stedelijk Museum in Vlissingen van 29 april tot en met 14
augustus een blik op 150 jaar maritieme geschiedenis op de
Westerschelde. België en Nederland sloten anderhalve eeuw ge
leden een verdrag om de Belgische havens Gent en Antwerpen,
die alleen via het Nederlandse deel van de Schelde bereikbaar
waren, toegankelijk te houden voor de scheepvaart. De expositie
maakt deel uit van het programma Sail Vlissingen 1994.
Molens van Mondriaan te zien
uden In het Museum voor Religieuze Kunst in Uden zijn de ko
mende maanden bijna twintig tekeningen en schilderijen van
molens te zien van Piet Mondriaan. Alle werken dateren uit zijn
vroege, realistische periode. Mondriaan woonde kort na de
eeuwwisseling korte tijd in Uden. Een belangrijk deel van zijn
Nederlandse werken is in de toen nog landelijke omgeving van
deze Brabantse plaats ontstaan. De expositie is te zien van 29
mei tot 28 augustus.
Matinees Rotterdams Philharmonisch
Rotterdam Het Rotterdams Philharmonisch Orkest (RPhO) gaat
in het nieuwe seizoen tenminste drie extra doordeweekse mati
nee-concerten verzorgen in concertgebouw De Doelen. Nu spe
len de musici op donderdag- en zaterdagmiddag. Deze voorstel
lingen trekken zoveel publiek dat het RPhO tot uitbreiding heeft
besloten. De al aangekondigde avondconcerten blijven gehand
haafd.
beeldende kunst
recensie ben wagemaker
Expositie Ria van Kooten-Mijs en Jan van
Zonneveld, objecten, zeefdrukken en
schilderijen STAA-galene, Pnnses Ire-
nelaan 88, Alphen aan den Rijn Ope
ningstijden:
16 uur. Tot 6 rt
Gedurfd, eigenzinnig en speels,
drie woorden die bij uitstek van
toepassing zijn op het werk van
Ria van Kooten. Onlangs ver
huisde ze van Alphen naar
Zandvoort en gewend in het
werken met hout, golfkarton en
touw werden de verhuisdozen
onmiddellijk gebruikt voor haar
objecten. Zoals Christo 'verpak
ken' als terugkerend thema
heeft, zo keert bij Van Kooten
regelmatig het thema 'binden'
terug. In de etalage zien we dan
ook fel rood beschilderde stuk
ken hout, de een wat groter dan
de ander, maar door de gekozen
vorm hebben ze allemaal wel
iets weg van een met touw om
snoerd huisje. Ernaast twee
plankjes in goud en blauw, elk
verdeeld in negen gelijke vier
kante vlakjes met evenzoveel
platte, ronde schijfjes. Op alle
schijfjes is of een kruis, of een
cirkel geschilderd zodat men
onwillekeurig de neiging krijgt
het knusse thuisspelletje 'boter,
kaas en eieren' te gaan spelen.
Even verder keren de vierkanten
vergroot terug, maar nu met
Leids museum toont subtiele en brute ijzeren therapeuten van dokter Zander
Een fitness-ruimte eind vorige eeuw verschilt niet zoveel
met die anno 1994. Rek-, strek- en 'hak'toestellen, waar
op men zijn spieren kan sterken en de houding kan ver
beteren waren er toen ook. Alleen waren ze van gietijzer
met pluche in plaats van kunststof. En ze waren méér
dan nu bedoeld om mensen weer gezond te maken. „Be
halve gezond moet het lichaam er nu ook mooi van wor
den. In Zanders tijd had dat weinig zin, want het werd
toch niet getoond." Gustav Zander, een Zweedse arts,
vond de soms op martelwerktuigen lijkende toestellen
uit. Mogelijk werd hij zelf te moe van het meewerken met
de heilgymnastiek van zijn patiënten. Geïnspireerd door
de industriële revolutie mechaniseerde hij zijn materiaal.
Het Leidse museum Boerhaave wijdt er een hoogst
merkwaardige expositie aan.
leiden annemiek ruygrok
'IJzeren therapeuten. De subtie
le, brute aanpak van dokter
Zander' is de tentoonstelling ge
doopt. De subtitel geeft het al
aan: de toestellen van dokter
Zander gingen soms subtiel,
soms tamelijk bruut met zijn
patiënten om. ,,Een apparaat
heeft geen medelijden met de
patiënt als het pijn doet," is het
commentaar van Anne van Hel
den, een van de samenstellers
van de expositie. Hij wijst op
een soort lessenaailje, waar
twee handvatten, vermoedelijk
afkomstig van ijzeren strijkbou
ten, door een aandrijf-asje heen
en weer worden bewogen. „Dat
was om de polsbeweging te ver
soepelen, speciaal voor reuma-
patiënten."
Even verderop galoppeert een
paardezadel op en neer. "Vibra
tie in rijzit". Alleen moet je je
afvragen of dat gehobbel wel zo
goed was. Want er was ook een
amazone-zadel voor de dames
en met een gedraaide rug op en
neer hobbelen—hedendaagse
fysiotherapeuten gruwelen er-
Zander maakte het zich dus
lekker gemakkelijk door gebruik
te maken van deze toestellen.
Maar dat was in eerste instantie
niet zijn opzet. Door gebruik te
maken van mechanica kon hij
de bewegingen nauwkeurig
aanpassen aan de mechanica
van het menselijk lichaam. Een
uitgekiende constructie zorgde
er voor dat alleen de verzwakte
spiergroep geoefend werd. Bo
vendien kon hij de behandeling
nauwkeurigdoseren.
In 1865 opende Zander zijn
eigen instituut in Stockholm.
Daarna volgde de verspreiding
over Europa. In 1894 werd het
eerste Zander-instituut in Gro
ningen geopend. Er zouden er
nog negen volgen, waarvan één,
dat in Rotterdam, tot in de jaren
zestig van deze eeuw zou blij
ven draaien. Van dit instituut
zijn ook de 36 tentoongestelde
toestellen afkomstig.
Context
De tentoonstelling geeft niet al
leen een beeld van de gietijze
ren therapeuten, zij plaatst de
apparaten ook in de context van
de toen bloeiende industriële
revolutie. Aandrijf-assen, vlieg
wielen en 'fietskettingen' moes-
Het draaien van de arm om zijn eigen
spieren soepeler te maken.
ten voor overbrenging zorgen.
Niet alleen bij de apparaten van
Zander, maar ook in typema
chines en naaimachines van die
tijd. Ze staan in een vitrine aan
de kop van de tentoonstelling.
Aan het andere eind wordt aan
getoond, dat het precies dose
ren, het meten, ook in die tijd in
zwang kwam. Koortsthermome
ters en bloeddrukmeters wer
den aan het eind van de eeuw
in de geneeskunde gebruikt.
Zo vertelt 'IJzeren thera-
peuten'een verhaal over me
chanisatie en industriële revolu
tie. Het is het verhaal van giet
ijzer, groen pluche en aandrijf
assen, van ornamenten op ap
paratuur en versieringen, die
niet alleen op de toestellen van
Zander werden toegepast, maar
in alle appratuur van die tijd.
Merkwaardig is het soms wel.
Wat te denken van een apparaat
voor rugmassage? De patiënt
gaat liggen op een plankier met
een opening, waaruit twee met
fluweel beklede rolletjes steken.
Niet de rolletjes gaan draaien,
maar het apparaat gaat heen en
weer om de rugmassage te be
werkstelligen. En dan is er nog
het torentje, waarin de patie"nt
moest plaatsnemen en waarin
een soort houten hamer, even
eens bekleed, tegen de rug van
het slachtoffer sloeg, waardoor
de ademhaling zou verbeteren.
De schrijver Willem Brakman
beschrijft ergens zijn ervaring in
zo'n apparaat. Daaruit blijkt dat
er van alles met hem gebeurde,
behalve iets aangenaams.
Dat Zander het soms al te in
gewikkeld maakte, blijkt ook uit
een apparaat dat de buikspieren
moest trainen. Anne van Hel
den constateert heel nuchter:
„Je kunt je voeten ook onder de
bank steken en zo je buikspie-
oefenen. Dat is veel sim[
Maar daar viel voor Zam
natuurlijk geen geld mee ti
dienen.
'IJzeren therapeuten,
subtiele, brute aanpak
dokter Zander' is tot en m
augustus te zien in Musei
Boerhaave, Lange St. Agniete
straat 10, Leiden. Openingsi
den: dinsdag t/m zaterag 10-
uur, zon- en feestdagen
12-17 uur. Bij de tentoonst
ling is voor één gulden
schrijving en vrklarende tel
verkrijgbaar.
Voor Nationaal Natuurhistorisch Museum
leiden annemiek ruygrok
wat zich laat aanzien als een
verzameling Moorse torens en
minaretten erop. Speels en van
indrukwekkend formaat zijn
een serie zuilen in rood en
zwart. Hoewel durf gewaar
deerd mag worden, moet Van
Kooten oppassen niet al te wil
lekeurig te werk te gaan. Het
ontstaan van een aantal van
haar objecten lijkt toch wat al te
onbezonnen en toevallig. In de
felle, onvermengde kleuren vin
den Van Kooten en Jan van
Zonneveld elkaar, zij het dat de
laatste uitsluitend tweedimen
sionaal werkL Het Hollandse
landschap ervaart men in grote
vlakken en lijnen, de veelvuldig
terugkerende horizon en de
ruimte die aldus ontstaat. Alles
wijst erop dat Van Zonneveld in
zijn abstracte composities deze
ruimte wil weergeven. In afge
wogen, evenwichtige vlakverde
lingen verraad hij een streven
naar precisie, een precisie die
hij overigens bereikt door met
gescheurd en gesneden papier
van tevoren de compositie te
bepalen. Zo ontstaan schilderij
en en zeefdrukken die alleen in
lineaire zin nog iets met het
Hollandse landschap van doen
hebben. Want ook in de kleuren
volgt Van Zonneveld zijn eigen
voorkeur.
Durf en onbezonnenheid.
Precisie en evenwicht. Een ex
positievan tegenpolen.
leiden»jan rusdam
In het Leidse stadhuis werden
gistermiddag, onder toeziend
oog van burgemeester Goe-
koop, de handtekeningen ge
plaatst onder het contract voor
de tentoonstelling 'Superinsek
ten'. Het Nationaal Natuurhis
torisch Museum in Leiden heeft
daarmee het alleenrecht ver
worven om de reusachtige in-
sekten in Nederland te expose-
Drs. Wim van der Weiden, di
recteur van het Nationaal Histo
risch Museum, en Audrey
O'Connell van het Natural
History Museum in Londen zet
ten hun handtekening onder
het contract. Soortgelijke super
insekten werden eerder, met
groot succes, in het Londense
natuurhistorisch museum en in
Rome geëxposeerd en zijn nu in
Madrid te zien. Maar de reus
achtige insekten die naar Lei
den komen zijn, volgens muse
umdirecteur Van der Weiden,
nog beter dan die in het buiten
land te zien waren. Ze worden
speciaal voor de Leidse ten
toonstelling in Japan gemaakt.
De modellen geven natuurge
trouw aan hoe de insekten in
werkelijkheid bewegen.
De kopieën zullen 30 tot 600
keer zo groot zijn als in werke
lijkheid. Zo bevinden zich onder
de zwerm robot-insekten onder
meer een wandelende tak van 6
meter lang en een bidsprink
haan van 3.5 meter hoog. Daar
naast zullen ook insekten op
ware grootte, uit de collectie
van het Nationaal Natuurhisto
risch Museum zelf, te bewonde
ren zijn.
Het museum hoopt met de
tentoonstelling meer belang
stelling te kweken voor de in-
sektenwereld, door te laten zien
welke plaats ze in de natuur in
nemen. „We willen meegeven
dat een insekt meer is dan een
beestje dat je zo snel mogelijk
dood moet slaan", aldus Peter
Koomen, wetenschappelijk pro
jectmedewerkervan het NNM.
De tentoonstelling 'Superin
sekten' zal van 1 juli tot en met
23 oktober in het Pesthuis te
zien zijn. De expositie wordt
opgenomen als 'railidee' opge
nomen in het dagtochtenpro
gramma van de Nederlandse
Spoorwegen. Museumdirecteur
Zeemansliederen, wie hoort ze
tegenwoordig nog? Smartlap
pen zijn het, die zich afspelen
op het water, of in verre landen
waar de thuis achtergebleven
geliefde op eenzame momenten
door het zeemanshoofd speelt.
Of het nu komt omdat zeelie
den niet zoals voorheen maan
den of soms jaren wegblijven, of workshops al. In totaal word
zongen om het eentonige,
re werk gelijktijdig te laten
lopen. Maar in tegenstelling
de zeemansliederen, waren
teksten van de shanty's vrij
waagd. Ze gingen over ontro
we vrouwen, hoeren, barbaai
stuurlieden en slechte kapitei
Als er animo genoeg is vi I
oprichting van een dergel
koor, beginnen
dat het publiek niet
interesseerd in de weemoedige
romantiek rond het zeelieden-
bestaan, zeemansliederen zijn
beetje in de vergetelheid
Maar daar komt verandering
in. Als het aan een drietal koene
Leidenaars ligt tenminste. Want
zij, Cor van Leeuwen, René van
der Vooren en Piet Schoutsen,
zijn van plan een zeemanskoor
op te richten. Ze hebben een
koor van 40 tot 50 man op het
oog die de ballades uit volle
borst aan het publiek zal pre
senteren. De naam van het
koor? 'Rumor in casa', wat zo
veel betékent als 'Leven in de
brouwerij'. En dat zal er zeker
komen, want behalve zeemans
liedjes zal het koor zich toeleg
gen op de zogenaamde Shan
ty's. Deze werkliederen werden
aan boord van de schepen ge-
acht gehouden: drie
vijf na de vakantieperiode. D
gebeurt op de woensdagavo
den van acht tot tien uur ir
Burcht. Als dirigent van
koor-in-oprichting is Ton
Brouwer aangesteld. Hij stoi
aan de wieg van verschilletje
zeemanskoren en is tevens
Tecteur van de Volksmuzie
school in Hoom.
Behalve zangers heeft 'Rurw
in casa' trouwens ook muzikai
ten nodig die accprdeon of tre
zak, maar ook gitaar, doedelza
banjo, viool, fluit of tron
bespelen. Informatie ove
workshops en de daaraan
bonden kosten, is dagelijks
winnen tussen zes en zever
's avonds bij Cor van Leeuwi
(071-130766), René
Vooren (071-123457) of Pi
Schoutsen (071-149411)
amsterdam» anp
Drs. Wim van der Weiden, directeur van het Nationaal Historisch Museum, en Audrey O'Connell van het Na
tural History Museum in Londen zetten gisteren onder het toeziend oog van burgemeester Goekoop hun
handtekening onder het superinsektencontract.
Van der Weijden sprak gister- plek van het Nationaal Natuur-
middag dan ook van een unieke historisch Museum. De ten-
gelegenheid om Leiden weer toonstelling is in zijn ogen we- voor het
eens op de kaart te zetten als derom een voorproefje van wat Pesthuis,
FOTO HENK BOUWMAN
de toekomst nog meer staat
gebeuren als de nieuwbouw
het
amsterdam anp
De Raad voor de Kunst vindt
dat in de volgende regeerperio
de het budget voor de kunsten
moet worden verhoogd met 65
miljoen gulden. Bovendien
moet de bezuiniging van 15
miljoen van minister d'Ancona
van wvc ongedaan worden ge
maakt. De Kunstraad schrijft
dat in een brief aan de toekom
stige kabinetsformateur en aan
de fractievoorzitters en cul
tuurwoordvoerders van de po
litieke partijen.
De extra financiële middelen
zijn nodig om de grootste knel
punten weg te nemen. Zo
dringt de Raad erop aan een
oplossing te vinden voor de
kunstenaars die worden gecon
fronteerd met de aangescherp
te regels van de bijstandswet.
Door de stringentere uitvoering
van de bijstandswet moeten
kunstenaars die niet in hun ei
gen inkomsten kunnen voor
zien, zich na een half jaar in de
bijstand, laten omscholen.
Kunst die aandacht vraagt voor
de menselijke waardigheid staat
centraal op de manifestatie 'IK
DE ANDER', die de particulie
re Stichting Artimo van 16 juni
tot en met 14 augustus in de
Amsterdamse Beurs van Berlage
organiseert.
De bedoeling is met het werk
van zo'n dertig kunstenaars het
thema van de menselijke waar
digheid tot nieuw leven te wek
ken. Het publiek krijgt via de
media dagelijks mensonwaardi
ge situaties te zien en wordt
daardoor steeds ongevoeliger
et) onverschilliger. Kunstenaars
zijn in staat dergelijke onder
werpen opnieuw betekenis te
geven, aldus Artimo-directeur
Hester Alberdingk Thijm.
De manifestatie wordt geor
ganiseerd samen met het Rode
Kruis. De hulporganisatie is ver
tegenwoordigd met foto's en
films van haar werk in ontwik
kelingslanden en met archief
kasten vol originele dossiers van
vermiste personen. Ook zullen
tekeningen van Henry Dunant,
oprichter van Het Rode Kruis en
verdienstelijk kunstenaar, te
zien zijn. De tentoonstelling
toont voorts foto's, krante
teksten en televisieprogram-
De kunstwerken (schilderijen,
beelden, multimedia install
ties, film, video etc) zijn g
lecteerd uit bestaand werk.
deelnemende kunstenaars k(
men uit verschillende landen
hebben verschillende culture
achtergronden. Tot hen beht
ren de Amerikanen Lawreni
Weiner, Nancy Spero, Spil
Lee, Cindy Sherman en Marti
Lucas, de Britten Craig Bell, Ai
drea Fisher, Christine Borlan
en Mona Hatoum, de Chilee
Eugenio Dittborn, de Sloveens
Marina Grzinic en de Belg M
chel Francois. De deelnemend
Nederlanders zijn Marlen
Dumas, Karin Arink, Marijl
van Warmerdam, Tjong Ai
Hans Aarsman, Aernout Mil
Frank Mandersloot, Inez
Lamsweerde, Jouke Kleerebe
zem, David Wojnarowicz, Jol
Robaard, Wim Salid en Roy Vi
levoye.
De Stichting Artimo, die bt
gin 1993 werd opgericht, werl
voor de manifestatie
budget van rond een miljoe
gulden. Daarvan neemt zij ze
ongeveer de helft voor haar
kening neemt. Een reeks bedri]
ven treedt als sponsor op. He
ministerie van wvc subsidiëei
met 150.000 gulden, Onderwij
met 50.000 gulden en de
meente Amsterdam met
zelfde bedrag.
