Nixon streed
twintig jaar
voor eerherstel
Merdeka-viering Indonesië kan in Nederland oude wonden openrijten
Feiten &Meningen
'Nixon
groot
staatsman'
MAANDAG 25 APRIL 1994
Als Jakarta zijn zin krijgt, is koningin
Beatrix er volgend jaar op 17 augustus bij
als de vijftigste verjaardag wordt gevierd
van de Republiek Indonesië. Voor tal van
Indische Nederlanders en Indië-vetera-
nen zou dat echter een bittere pil zijn.
Op 17 augustus 1945 riep Soekarno in het
toenmalige Batavia de republiek uit. Voor
Indonesië geldt die datum dus als het be
gin van merdeka, dg vrijheid. Nederland
droeg de soevereiniteit echter pas over op
27 december 1949, na vier jaren van strijd.
Voor veel Indische Nederlanders en vetera
nen is 17 augustus dan ook vooral de dag
waarop een ellendige periode begon.
Twee woordvoerders van Indisch Neder
land en ook van veteranen, S. Lapré en R.
Boekholt, juichen een koninklijk bezoek
aan Indonesië toe. Maar ze willen niet dat
oude wonden weer worden opengereten.
En daarom zien ze liever niet dat de vorstin
op 17 augustus in Indonesië is. Lapré,
voorzitter van de Stichting Japanse Ere
schulden en adviseur van veteranenorgani-
saties, vreest dat veel mensen een forse
klap krijgen als de keus toch 17 augustus
valt.
,,Er zal, met name bij de veteranen, mis
schien een gevoel ontstaan dat al die do
den helemaal voor niets zijn gevallen. Ik
ben nooit tegen de onafhankelijkheid van
Indonesië geweest, maar wel tegen de ma
nier waarop die eenzijdig uitgeroepen is en
werd bevochten. Daar heb ik mij ook tegen
verzet. Inmiddels heb ik goede contacten
met de vroegere tegenstanders, onder wie
verschillende generaals. Eén van hen is Na-
sution (de geestelijke vader van de Indone
sische guerrillastrijd, red.), voor wiens boek
ik nog een voorwoord heb geschreven, rk
wil dan ook absoluut de klok niet tegen
houden. En we moeten uiteraard alle an
dere belangen van zo n koninklijk bezoek
goed in het oog houden. Ik ben er voor,
maar op een andere datum."
Lapré vindt dat het voldoende is als op 17
augustus volgend jaar de Nederlandse am
bassadeur in Indonesië deelneemt aan de
feestelijkheden. Als een ander lid van het
Koninklijk Huis namens de koningin naar
Jakarta zou gaan, kroonprins Willem-
Alexander bijvoorbeeld, heeft Lapré daar
ook moeite mee.
Boekholt, voorzitter van de Stichting Her
denking 15 Augustus en oud-commandant
van militair tehuis Bronbeek, heeft een ko
ninklijk bezoek ook het liefst op een andere
datum. ,,Die 17de augustus maakt een
pijnlijke herinnering los. De Bersiap-tijd
(die volgde op het uitroepen van de Indo
nesische onafhankelijkheid, red.) heeft
voor velen een heel nare klank. Een bezoek
op een ander moment zou ik zeer toejui
chen, alleen al vanwege de oude banden.
Natuurlijk zijn er mensen, die bijvoorbeeld
familieleden hebben verloren, die elke eer
te veel vinden. Ik spreek dan ook op per
soonlijke titel." Over de vraag of het een
goed idee is een ander lid van het Konink
lijk Huis af te vaardigen, wil Boekholt zich
niet uitspreken.
In de politiek heeft zich nog geen duidelij
ke mening over de kwestie afgetekend.
Buitenland-specialist De Hoop Scheffer
(CDA) wil zelfs helemaal niet reageren. Van
een officieel voornemen voor een konink
lijk bezoek is immers (nog) geen sprake.
Zijn PvdA-collega Van Traa vindt het een
zaak voor het volgende kabinet. Wel vindt
hij het goed vinden als opnieuw een dis
cussie op gang zou komen over de rol van
Nederland in 1945 en volgende jaren.
Alleen de buitenland-specialist van de
WD, Weisglas, wil wel wat meer zeggen, al
vindt hij dat de Tweede Kamer nog niet
aan de beurt is. Hoewel premier Lubbers
zich al openlijk voor een koninklijk bezoek
heeft uitgesproken, is er immers nog geen
officieel regeringsstandpunt. „Aan de an
dere kant: de minister-president is ook
voorbarig geweest. Ik was zeer verbaasd
dat hij zo'n uitgesproken mening had en
dat hij in het openbaar zei dat hij de ko
ningin zou adviseren op de Indonesische
uitnodiging in te gaan. Het zou correcter
geweest zijn, als hij zijn adviezen vertrou
welijk had gehouden. Stel dat het niet
doorgaat. Dan weet iedereen dat Beatrix er
tegen was, want Lubbers
In een dergelijke situatie mag de minister
president de koningin niet brengen."
De WD vindt een bezoek van de koningin
op zichzelf een goede zaak. „Maar wij vin
den niet dat dit moet worden gekoppeld
aan 17 augustus. Dat zou leiden tot onno
dig kwetsen van de gevoelens van sommi
ge Nederlanders. Vanuit Nederlands per
spectief was de datum van de Indonesische
onafhankelijkheid immers 1949. Als de
Indonesiërs de bedoeling hebben met deze
uitnodiging als het ware de geschiedenis
terug te draaien, zo van: de periode tussen
1945 en 1949 wissen wij hierbij weg, dan
zeg ik: dat kan niet. Zo'n bezoek is daar
niet voor bedoeld. Die expliciete koppeling
vind ik oneigenlijk."
Een zeer bewogen Amerikaanse president
Bill Clinton heeft de zaterdagochtend (Ne-
.derlandse tijd) overleden oud-president Ri
chard Nixon 'een groot staatsman die alles
heeft gedaan om een duurzame vrede te
bouwen' genoemd. „Hij verdient dat uiter
ste compliment".
In zijn reactie vanuit het Witte Huis, kort
na het bekend worden van het overlijden,
zei Clinton dat Nixon 'niet alleen de drei
ging van het communisme goed begreep,
maar ook de wijsheid had om te weten
wanneer hij zijn hand moest uitsteken'. Hij
doelde daarmee op de onvermoeide pogin
gen van Nixon om tot een dialoog met de
Sovjetunie en China te komen.
Clinton zei dat de VS Nixon veel dank
baarheid verschuldigd zijn. „Hij leerde ons
een les door te blijven geloven in de toe
komst. Hij heeft zijn stempel op dit land ge
drukt zoals maar weinigen dat in de ge
schiedenisvan de VS hebben gedaan".
Clinton heeft de afgelopen anderhalf jaar
veel contact met Nixon gehad. De Republi
keinse ex-president adviseerde de Demo
craat geregeld over buitenlands-politieke
kwesties. De uitstekende relatie tussen Clin
ton en Nixon was zeer opmerkelijk. Nixon
voerde de oorlog in Vietnam waar Clinton
als jonge student zo fel tegen was. En Hil
lary Clinton was medewerkster van de com
missie uit het Huis van Afgevaardigden, die
na het Watergate-schandaal de afzettings
procedure tegen Nixon voorbereidde.
Oud-president Ronald Reagan noemde
Nixon 'een van de fijnste staatslieden die de
wereld ooit heeft gezien'. Hij beschreef
Nixon als 'een gecompliceerde en fascine
rende man, die de wereld zich zal herinne
ren als een onvermoeibare strijder voor de
vrede en een groot kampioen van de demo
cratische idealen'. „Zijn buitenlands beleid,
en vooral de openingen naar de Sovjetunie
en China, zal eens de herinnering aan Wa
tergate uitwissen", zei Henry Kissinger,
Nixons minister van buitenlandse zaken.
De Russische president Boris Jeltsin
noemde Nixon 'een van de eerste wereldlei
ders die Rusland hebben begrepen en be
grepen waar wij voor vochten'. Nixon
bracht nog vorige maand een bezoek aan
Rusland, waar hij tot ergernis van Jeltsin
ook een ontmoeting had met de extremisti
sche oppositieleiders Zjirinovsky en Roet-
skoj.
De Chinese president Jiang Zemin
noemde Richard Nixon een politicus 'met
een strategische visie en politieke moed'.
De Israëlische premier Rabin zei in Nixon
een persoonlijke vriend verloren te hebben
en prees diens steun aan Israël tijdens de
Jom Kippoer-oorlog (1973) 'tegen de oppo
sitie van de hele wereld in'.
In Tokyo prees dé Japanse premier Hoso-
kawa Nixons inzet om de relaties van na de
Tweede Wereldoorlog te verbeteren en
vooral Nixons rol bij de teruggave aan Ja
pan van het zuidelijke eiland Okinawa. 'Dat
hij in vrede moge rusten.' Met die ene zin
heeft de Vietnamese regering zaterdag ge
reageerd op het overlijden van Richard
Nixon.
De Amerikaanse oud-president was tij
dens zijn ambtstermijn zowel verantwoor
delijk voor bombardementen op burger
doelen in Noord-Vietnam als voor de uit
eindelijke terugtrekking van Amerikaanse
troepen uit het Zuidoostaziatische land.
De Nederlandse regering heeft in een re
actie 'm^t leedwezen kennis genomen' van
het overlijden van de voormalige Ameri
kaanse president Richard Nixon. Nixon
'speelde ondanks politieke problemen in ei
gen land een vooraanstaande rol op het we
reldtoneel en leverde een belangrijke bij
drage aan het proces van détente en het be
houd van de vrede in de jaren zeventig', al
dus het ministerie van buitenlandse zaken.
DEN HAAC-NEW YORK ANP-GPD
Richard Nixon was de eerste Amerikaanse pre
sident die voortijdig moest aftreden, archief
foto
Richard Nixon hier tijdens zijn laatste bezoek aan Moskou vorige maand werd ook door
president Clinton nog regelmatig geraadpleegd. foto reuter Alexander matruskin
Nixon kreeg vorige week maandag een be
roerte en kwam de complicaties daarna niet
te boven. Donderdag raakte hij in een coma
waaruit hij niet meer ontwaakte. Nixons
dochters Tricia en Julie en andere familiele
den waren aan zijn sterfbed. De ex-presi
dent had schriftelijk te kennen gegeven
geen prijs te stellen op kunstmatige levens
verlenging. De artsen van het New Yörkse
Cornell Medical Center hebben er dan ook
van afgezien Nixon aan te sluiten op beade
mingsapparatuur.
Het stoffelijk overschot werd meteen van de
kliniek overgebracht naar een mortuarium
in New Jersey, waar Nixon de laatste jaren
woonde. Het wordt morgen overgevlogen
naar Yorba Linda in California, waar Nixon
is geboren. De oud-president, wiens vrouw
vorig jaar eveneens op 81 -jarige leeftijd
overleed, wordt woensdag begraven. Presi
dent Clinton heeft een dag nationale rouw
afgekondigd.
Vanaf het moment dat op 9 augustus 1974
aan zijn verblijf in het Witte Huis een einde
kwam heeft Nixon gestreden om de herin
nering aan Watergate uit te wissen. Het
moet een grote genoegdoening voor Nixon
zijn geweest dat juist een Democraat, en
nog wel zo'n uitgesproken kind van de Viet-
nam-generatie als Bill Clinton, hem gere
geld om advies vroeg en hem zelfs enkele
malen als speciale gezant naar Moskou en
Peking liet gaan. Clinton was bereid het
Watergateboek dicht te slaan.
Tegenstrijdigheden lopen als een rode
draad door Nixons carrière, een aaneen
schakeling van evenveel gegrepen als ge
miste kansen. Hij werd geboren op 9 janua
ri in 1913 in een arm Quaker gezin, met een
vader die een mislukkeling was. Richard
Milhous Nixon schaamde zich voor zijn af
komst en vluchtte al gauw het ouderlijk
huis uit. Hij studeerde rechten aan het
prestigieuze Duke College in North Caroli
na, maar zijn droom om advocaat in New
York te worden ging de mist in. Hij moest
genoegen nemen met een bescheiden prak
tijk in California. Tijdens de Tweede We
reldoorlog diende hij in de marine.
ANTP-COMMUNIST
In 1945 stelde hij zich kandidaat voor een
zetel in het Huis van Afgevaardigden, die hij
tot veler verrassing won van de Democraat
Jerry Voorhis met een campagne waarin hij
zich voor het eerst als fervent anti-commu
nist ontpopte. Het werd het begin van een
bliksemcarrière. Nixon viel al gauw op als
lid van de 'Commissie voor Onamerikaanse
Activiteiten', die streed tegen iedereen die
van communistische sympathieën werd
verdacht. Hij deed veel vuil werk voor de
omstreden communistenhater senator Joe
McCarthy. Hij werd bekend door zijn rol in
het proces tegen Alger Hiss, een van spio
nage voor de Sovjets verdachte ambtenaar
van het ministerie van buitenlandse zaken.
In 1950 deed hij met succes zelf een gooi
naar een zetel in de Senaat.
Zijn naam was gemaakt en tot ieders ver
rassing koos Dwight Eisenhower hem in
1952 als vice-president, ondanks een
schandaaltje over misbruik van overheids
geld. Hij was acht jaar lang een onopvallen
de vice-president, die vooral op het gebied
van de buitenlande politiek actief was. Hij
legde in die tijd contacten met talloze
staatslieden in de wereld die hem later van
pas zouden komen.
TELEVISIEDEBAT
Gezien zijn ambities was het vanzelfspre
kend dat hij in 1960 probeerde zelf presi
dent te worden. Hij werd nipt verslagen
door John Kennedy, een verlies dat vooral
wordt geweten aan zijn optreden in het al
lereerste televisiedebat tussen beide kandi
daten. Kennedy bleek het nieuwe medium
Mao Zedong en Nixon tijdens een onderhoud in 1972. Nixon
zorgde voor een doorbraak in de Chinees-Amerikaanse betrek
kingen. foto anp
Charles de Gaulle noemde de zaterdagochtend
overleden Amerikaanse oud-president Richard
M. Nixon eens 'een van die oprechte en sterke
persoonlijkheden waarop men in de grootste
staatszaken kan vertrouwen'. Deze lofuiting is
op video vastgelegd en te zien in de Richard
Nixon Library in Nixons geboorteplaats Yorba
Linda in California. De band toont ook andere
wereldleiders die Nixon als een groot staatsman
prijzen. Voor velen in en buiten de Verenigde
Staten blijft het nog steeds moeilijk de man die
het Amerikaanse presidentschap besmeurde,
als een staatsman van allure de geschiedenis
boekjes te zien ingaan.
Nixon begon de Amerikaanse terugtrekking uit Vietnam. Hier wordt hij door Amerikaanse militairen begroet tijdens een
bezoek aan een basis nabij Saigon. foto reuter
veel beter te beheersen dan de stijve Nixon.
Hij keerde terug naar California, waar hij in
1962 vergeefs poogde gouverneur te wor
den. Zijn carrière leek ten einde. Maar in
stilte werkte*hij zich terug naar de top. In
1968 kozen de Republikeinen hem als hun
presidentskandidaat.
Hij versloeg Hubert Humphrey en begon
een presidentschap dat vooral werd geken
merkt door buitenlandse activiteiten. Hij
begon de terugtrekking van de Amerikaanse
troepen uit Vietnam maar beval ook tot
bombardementen op Noord-Vietnam en
Cambodja. Hij begon de 'detente' met de
Sovjets, wat leidde tot het verdrag ter be
perking van strategische kernwapens, en
herstelde de relaties met China.
Zijn verkiezingsoverwinning in 1972 tegen
de linkse radicaal McGovern leek een fluitje
van een cent, maar toen begingen de Repu
blikeinen hun grootste blunder uit hun ge
schiedenis: de inbraak door handlangers
van Nixon in het hoofdkantoor van de De
mocraten, op zoek naar strategische infor
matie voor de verkiezingscampagne.
Twee jaar lang wist Nixon zich ondanks alle
knoeierijen te handhaven, maar in 1973
kwamen steeds meer onthyllingen los.
Nixon dwarsboomde het onderzoek en gaf
zelfs de geheime dienst CIA opdracht de
FBI te vragen alles te doen om het onder
zoek in de doofpot te stoppen onder het
mom van 'de nationale veiligheid'.
Toen dat uitlekte was zijn lot bezegeld.
Nixon sjoemelde met geheime baridopna-
men die hij van al zijn gesprekken in het
Witte Huis had gemaakt, en verdonke
remaande ander bewijsmateriaal. Nixon
zag overal complotten en polariseerde als
geen ander. „Wie niet voor mij is, is tegen
mij", zei hij eens. Hij schuwde geen middel
om opponenten uit te schakelen, maar
bleef tegenstrijdig als altijd publiek
hoogdravende moralistische clichés ventile-
Het was dan ook niet verrassend dat hij
aanvankelijk weigerde af te treden. Onder
dreiging met afzetting door het Congres,
waar ook de Republikeinen hem lieten val
len, koos hij alsnog de verstandigste weg en
werd daarmee de eerste president die zelf
ontslag moest nemen.
Maar niet zonder theater. In hun 'The Final
Days'beschrijven de journalisten
Woodward en Bernstein, de onthullers van
het Watergate-schandaal, hoe hij op de
laatste dag huilend en op zijn knieën over
de vloer van zijn werkkamer kroop voor de
ogen van een onthutste Henri Kissinger. Hij
was fysiek en psychisch aan het eind van
zijn latijn.
Hij werd opgevolgd door vice-president Ge
rald Ford, die als eerste beleidsdaad Nixon
amnestie verleende. Nixon zou dat zelf heb
ben geëist, maar in zijn Nixon-biografie be
schrijft Stephen Ambrose dat het Ford er I
vooral om te doen was snel een punt achter
Watergate te zetten. Ford wilde niet dat
Nixons erfenis boven zijn presidentschap
zóu blijven hangen.
REHABILITATIE
Ford hoopte dat Nixon zich stilletjes zou te
rugtrekken in California. Maar hij hield zich
maar kort koest en begon al gauw verwoed
aan zijn rehabilitatie te werken. Hij concen
treerde zich daarbij op zijn sterke kanten:
het buitenlands beleid. Nixon schreef er ne
gen boeken over, hield links en rechts lezin
gen en adviseerde presidenten.
Steeds vaker sprak hij over Watergate als
ware het een jeugdzonde. Maar toch zal hij
de geschiedenis ingaan als de man van Wa\
tergate, waardoor zijn grote verdiensten op
buitenlands gebied onderbelicht zullen blij
ven. Want velen beschouwen Nixon (met
Kissinger) als een van de weinige staats
lieden die een duidelijke buitenlandse visie
tentoon hebben gespreid.
WASHINGTON HANS DE BRUUN
Uitzinnig reageert Nixon op zijn kan
didaatstelling door de Republikeinse
partij voorde presidentsverkiezingen
van 1960. Nixon verloor de race om
het Witte Huis met nauwelijks
100.000 stemmen verschil van John
F. Kennedy. archieffot
