Fraude baart bank zorgen
Kind gedetineerde vaak slecht af'
Binnenland
Werkloosheid in
brandpunt campagne
Nieuwe arrestaties na
'ritueel' misbruik
Belgische grensarbeiders boos
Ritueel misbruik blijft vraagteken
RIJDAG 22 APRIL 1994
Militair oefenterrein in de polder
den haag De Noordoostpolder is de beste plek voor een nieuw
militair oefenterrein. Dat blijkt uit een gisteren door Defensie
gepresenteerde studie. Als regering en Tweede Kamer deze
voorkeur eind dit jaar overnemen, dan wordt binnen de drie-
'Jhoek Emmeloord-Lemmer-Urk een gebied van 2.500 hectare in
gericht als oefenterrein voor de luchtmobiele brigade en een ge
mechaniseerde compagnie. Dat kost ongeveer een miljard gul
den. De provincie Flevoland voelt niets voor een groot oefenter
rein binnen zijn grenzen.
Bouw extra beveiligde bajes geschrapt
den haag De bouw van een tweede Extra Beveiligde Inrichting
(EBI) in Lelystad gaat niet door. De bouwkosten van de EBI in
Vught zijn opgelopen tot 21 miljoen gulden. Voor de bewindslie
den op Justitie, Hirsch Ballin en Kosto, is dat aanleiding om de
EBI in Lelystad maar te schrappen. Ze besteden het geld liever
om het cellentekort in gewone gevangenissen op te heffen.
Gehandicapten mogelijk mishandeld
drachten De directie van de instelling voor verstandelijk ge
handicapten Maartenswouden in Drachten onderzoekt mishan
deling van bewoners. Zes personeelsleden zijn hangende het on
derzoek op non-actief gezet. Familieleden van de bewoners van
het tehuis zijn boos dat de directie hen geen informatie wil ge
ven. In Maartenswouden doen al een tijdje geruchten de ronde
dat bewoners met brandslangen worden natgespoten of met
hun hoofd in een bord met eten worden gedrukt.
E ferontrusting na recordstijging
prete
)e lijsttrekkers van de vier grote
jartijen CDA, PvdA, WD en
JD66 zijn zeer verontrust over de
jxplosieve stijging van de werk-
in Nederland. Volgens
)66-leider Van Mierlo zal het
rolgende kabinet nog meer
koori noeten bezuinigen om het tij te
iiedeceren- PvdA-voorman Kok wil
lankoersen op een 'sociaal ak-
enfoi coord' met werkgevers en werk-
CDA-lijsttrekker Brink
ent dat nu haast moet
vorden gemaakt met aanpas-
ag daj5'ng van de (sociale) wetgeving.
ATMijsttrekker Bolkestein
vindt dat nu de prijs moet wor
den betaald voor een beleid van
asten verzwaringen en 'pappen
nathouden'.
Het Centraal Bureau voor de
Statistiek (CBS) maakte gisteren
aekend dat de werkloosheid de
.fgelopen maand met 18.000 is
;estegen tot 520.000. Eind vorig
aar bedroeg de maandelijkse
stijging van het aantal werklo-
u I zen nog 12.000, tot medio vorig
3 I jaar was de toename 8.000 per
maand. Het tempo waarin de
;]na- werkloosheid sedert februari
teoeit is sinds de Tweede We-
2ake re^00r'0g niet meer voorgeko-
men, aldus het CBS. Het is voor
,n del het eerst in acht jaar dat het
ke aantal werklozen boven de
nt_ I grens van 500.000 uitkomt. De
dj afgelopen twaalf maanden kwa
men er in totaal 129.000 werklo-
zen bij.
CDA-lijsttrekker Brinkman
bestempelde de stormachtige
ede- Ouders verhuurden meisje aan buren
denh
GPD
In Den Helder zijn deze week
opnieuw vier mensen gearres
teerd in een omvangrijke in
cest- en ontuchtzaak waarvan
een inmiddels twaalfjarig meisje
uit die plaats in de jaren tachtig
het slachtoffer is geweest. Dit
brengt het totale aantal ver
dachten op negen. Vijf verdach
ten, onder wie de vader (35) en
stiefmoeder (24) van het kind,
zitten al ruim een maand in
voorarrest. Zij zouden het kind
zelf hebben misbruikt en ver
huurd aan buren en kennissen.
De politie sluit niet uit dat nog
meer arrestaties volgen.
Volgens de advocaat van een
van de verdachten heeft de af
faire alle kenmerken van groot
schalig ritueel seksueel mis
bruik. ,,Het slachtoffertje is
geestelijk en lichamelijk een
wrak", aldus de advocaat. Het
kind kan absoluut niet worden
gehoord over wat er tussen haar
vierde en achtste levensjaar is
gebeurd. Ze is uit huis geplaatst
en verblijft elders in Nederland.
Wallage buigt:
ontslag wordt
eenvoudiger
den haag anp
Staatssecretaris Wallage (sociale
zaken) gaat vandaag toch ak
koord met het besluit om het
ontslaan van werknemers mak
kelijker te maken. Eerder deze
week had hij zich daartegen nog
verzet. Met veel omhaal van
woorden draaide hij gisteren
voor de KRO-radio echter bij.
Het kabinet heeft besloten dat
in het vervolg geen ontslagver
gunning van het arbeidsbureau
meer nodig is. Als iemand het
ontslag wil aanvechten, kan dat
achteraf bij de rechter. Dat Wal
lage zich daar aanvankelijk te
gen keerde, wekte vooral be
vreemding bij zijn
Vries (CDA).
'Bedrijven manipuleren cijfers om krediet te krijgen
Burgemeester
vindt zichzelf
'stom, stom'
amsterdam
ABN AMRO maakt zich grote zorgen over de vaak geraffi
neerde wijze waarop cliënten fraude proberen te plegen.
Hoewel de bank geen cijfers noemt, overtrof de schade
door gemanipuleer van ondernemingen ruimschoots de
materiële schade van overvallen.
krijgen.
De methoden van sommige
bedrijven heeft de bank, die vo
rig jaar met ruim twee miljard
gulden een winststijging van
ruim twintig procent liet zien,
meer dan eens zeer verbaasd.
,,Je moet als bank uitermate
alert zijn op dit moment", zei
Hazelhoff.
Overigens is het aantal over
vallen op ABN AMRO-filialen
vorig jaar flink gedaald. Waren
Dat zei scheidend president-di
recteur mr. R. Hazelhoff giste
ren tijdens de presentatie van
het jaarverslag. Hij sprak van de
'zeer ingenieuze wijze' waarop
fraudepogingen worden be
raamd. Hij klaagde over de wij
ze waarop met name onderne
mingen in hun verslaglegging
richting bank af en toe verliezen
wegwerken om zo krediet los te
in 1992 nog negentig banken
het slachtoffer, in 1993 kreeg de
bank nog maar 31 maal onge
wenst bezoek van overvallers.
Vorig jaar is de Wet melding
ongebruikelijke transacties in
werking getreden. In dat kader
moeten bankmedewerkers
transacties melden die ze ver
dacht vinden. Dat moet bijdra
gen aan de bestrijding van met
name het witwassen van drugs
gelden. Het aantal 'opmerkelij
ke' transacties bij ABN AMRO is
sinds invoering van de wet afge
nomen. ,,Het met plastic tasjes
vol contant geld binnenkomen
neemt af. Dat gilde leest na
tuurlijk ook de krant. Het wordt
steeds lastiger om hoeveelhe-
groei in Breda tot een „sociale
schande. Het is vervelend op
deze manier gelijk te krijgen.
Het kabinet heeft goede aanzet
ten gemaakt, maar er moet veel
meer gebeuren. Met de opeen
stapeling van milieu-eisen moe
ten we rustiger aandoen, de las
tenverlichting moet beter en de
sociale regelingen moeten
doorgevoerd, hoewel de coali
tiepartner PvdA daar moeite
meeheeft".
Kok, op campagne in Henge
lo, liet weten dat de economi
sche situatie zo ernstig is, dat
voor 1995 aan niemand behoud
van koopkracht kan worden ge
garandeerd, ook niet aan de
mensen met minimumuitkerin
gen. „Maar het is wel mijn inzet
de laagste uitkeringen zo min
mogelijk te laten inlfeveren. Let
wel: dat is mijn inzet, gaianties
geef ik niet." Werkgevers en
werknemers zouden de lonen
voor dit jaar om te beginnen
moeten bevriezen. Zoals be
kend, wil het kabinet de uitke
ringen met maximaal 0,4 pro
cent laten stijgen.
D66-leider Van Mierlo vindt
dat het volgende kabinet serieus
werk moet maken van meer
deeltijdwerk en flexibeler ar-
beids- en openingstijden. Daar
naast is het nodig dat het kabi
net meer bezuinigt dan nu in de
verkiezingsprogramma's wordt
aangekondigd. Hoeveel miljard
extra moet worden omgebogen
en op welke posten wilde Van
Mierlo niet onthullen.
den haag Ruim tweeduizend woedende Belgische grens
arbeiders demonstreerden gisteren in Den Haag. „We doen
hetzelfde werk als Nederlanders, maar krijgen er minder
voor betaald", aldus een van hen. Ze zijn boos dat ze sinds
1 januari maandelijks 150 tot 200 gulden netto moeten in
leveren. Als gevolg van de belastinghervorming zijn enkele
premies verhoogd. Dat wordt in Nederland gecompenseerd
door belastingverlaging, maar omdat de Belgen in hun ei
gen land belasting betalen, krijgen zij geen compensatie. In
Nederland werken ruim 16.000 Belgische grensarbeiders.
FOTO REUTER
Volgens de raadsman is het
meisje in de jaren 1986 tot 1990
„letterlijk en figuurlijk blootge
steld aan familieleden, kennis
sen en buren. Ik maak uit het
dossier op dat het om rituelen is
gegaan. Er is sprake van mas
kers die werden gedragen en
schilderingen. Tijdens de bij
eenkomsten heeft het kind al
lerlei seksuele handelingen
moeten verrichten. Er is zelfs
een hond in het spel geweest."
De commissie-Hulsenbek, die
gisteren een rapport over ritueel
misbruik presenteerde, bleek al
enige tijd op de hoogte van de
Helderse zaak en heeft daarover
ook informatie opgevraagd. De
ze informatie heeft de werk
groep evenwel niet doen veran
deren van de opvatting dat ritu
eel misbruik tot dusver niet is
aangetoond. „Overigens zal
voor de slachtoffers de naam
van het verschijnsel er niet toe
doen", aldus een lid van de
werkgroep. Recentelijk zijn haar
drie tot vier soortgelijke geval
len ter ore gekomen.
Jongetje (6)
verdronken
in Tropicana
In het Rotterdamse zwempa
radijs Tropicana is gisteren
aan het eind van de middag
een 6-jarig jongetje om het
leven gekomen. Het Rotter-
dammertje werd gevonden
op de bodem van het golf-
slagbad. Met spoed werd hij
overgebracht naar het
Sophia-kinderziekenhuis in
de Maasstad, maar hulp
mocht niet meer baten. De
jongen maakte deel uit van
groepje kinderen dat de
zijn oudere
zus vierde.
In 1992 kon een 6-jarig
Leids meisje in Tropicana op
het nippertje van de verdrin
kingsdood worden gered.
Een woordvoerder van het
zwembad verklaarde destijds
dat ongevallen nooit geheel
kunnen worden uitgesloten.
Eerder dat jaar kwam het tro
pische zwemparadijs in op
spraak doordat een groep
jongens vier meisjes seksueel
had misbruikt.
Kinderen die bij hun gedeti
neerde vader of moeder 'wo
nen' lopen allerlei veiligheidsri
sico's. Eén op de tien gedeti
neerden is geestelijk gestoord.
Een medegedetineerde kan het
kind uit jaloezie wat aandoen.
Kinderen zijn bovendien mak
kelijk als schild bij ontvluchting
te gebruiken. Het gevaar dreigt
ook, dat het kind drugs binnen
de gevangenispoorten moet
smokkelen. Voordat er in de wet
wordt vastgelegd dat kinderen
tot hun achttiende jaar bij hun
gevangen vader of moeder in
gevangenissen of TBS-inrichtin-
gen mogen blijven, zal er eerst
nader onderzoek moeten
plaatshebben.
Dat stelt plaatsvervangend di
recteur Krooi van de Raad voor
de Kinderbescherming in Roer
mond. Krooi reageert daarmee
op voorstellen om kinderen, uit
zonderingen daargelaten, tot
hun achttiende bij gedetineerde
ouders te laten blijven. Achter
grond van die voorstellen is het
grote belang van de ouder-kin-
drelatie. Volgens Krooi echter is
er nog lang niet genoeg onder
zoek gedaan naar de gevolgen
van die op zich goed bedoelde
mogelijkheden voor het kind.
Naast de veiligheidsrisico's wijst
hij op tal van andere mogelijke
consequenties die eerst maar
eens bekeken moeten worden.
Krooi: „Is het, afgezien van
zogende moeders met hun
kind, wel in het belang van kin
deren om hen uit hun woon
omgeving te halen? Bestaat, bij
langduriger detentie, de kans
voor het kind vervreemding ten
opzichte van de sociale omge
ving van herkomst? Situaties
kunnen van het ene op het an
dere moment ingrijpend wijzi
gen. Een ouder kan bijvoor
beeld doorgeplaatst worden
naar een inrichting met een
strenger regime. Wat gebeurt
dan met het kind? En dan: hoe
geschikt is de gedetineerden
omgeving voor het kind? De
leefomgeving is eenzijdig (vrou
wen of mannen) samengesteld
en het gesloten karakter beperkt
de bewegingsvrijheid en spon
taniteit van het kind. Dit kan tot
ontwikkelingsachterstanden lei
den. Bovendien is ook de moe
der (of vader) beperkt in haar
verzorging, omdat men gebon
den is aan allerlei huisregels.
Oudere kinderen kunnen zich
zelf negatief etiketteren", aldus
Krooi.
Bij het centraal stellen van de
belangen van kinderen staat,
den baar geld via het bankwe
zen weg te sluizenaldus ABN
AMRO-bestuurder drs. Th.A.J.
Meys.
De afgelopen zes maanden
heeft ABN AMRO zo'n zeshon
derd verdachte gevallen ge
meld, aldus bestuurslid drs. R.
van Ommeren. Hij signaleert
evenwel dat het personeel geen
zicht heeft op wat er met de
aangemelde gevallen gebeurt.
De bank is daarover in gesprek
met de Centrale Recherche In
formatiedienst (CRI).
„Terugkoppeling naar de ban
ken is noodzakelijk", zegt Van
Ommeren. .Anders kun je zulke
taken bij banken moeilijk le
vend houden".
volgens hem, een aantal uit
gangspunten haaks op elkaar.
Aan de ene kant moeten moe
ders en (jónge) kinderen niet
van elkaar gescheiden worden.
Daarom ook is het bijna altijd
mogelijk dat zwangere gedeti
neerden hun kind tot anderhalf
jaar bij zich houden. Daarte
genover echter staat, en dat
geldt zeker bij kinderen boven
die anderhalf jaar, dat kinderen
van hun familie en omgeving
vervreemden.
Kinderen in een TBS-inrich-
ting is volgens Krooi helemaal
uit den boze. „De verpleging
van TBS-gestelden omvat de
bescherming van de maat
schappij tegen zijn bedreiging.
De maatschappij moet be
schermd worden tegen deze
personen, maar kwetsbare kin
deren niet?", aldus Krooi.
Burgemeester Barbé
neuzen heeft zijn
geboden aan de gemeente
raadsfracties, nadat hij maan
dagavond in dronken toestand
een commissievergadering had
voorgezeten. Barbé schoffeer
de in een uitermate warrig en
emotioneel betoog de langdu
rig werklozen in zijn gemeen
te, was niet in staat antwoord
te geven op vragen van raads
leden en bekritiseerde, zonder
enige aanleiding, Omroep Zee
land en Groen Links.
Het optreden van de burge
meester wekte zoveel ergernis
bij de commissieleden, dat de
fractievoorzitters na afloop van
de vergadering besloten Barbé
op zijn falen te wijzen. Barbé
trok in dat gesprek onmiddellijk
het boetekleed aan. Zijn gedrag
typeerde hij met drie woorden:
„Stom, stom, stom..."
Hij bood zijn excuses aan en
die zijn door alle fracties, behal
ve die van Groen Links, aan
vaard. Groen Links vindt dat
Barbé zijn beledigende uitlatin
gen aan het adres van de 1.500
haanlozen in de Zeeuwse ge
meente publiekelijk moet terug
nemen. De burgemeester
noemde de mensen zonder
werk ongemotiveerd.
Ontslag hakt
er fors in
bij werknemer
Een 46-jarige werknemer van
een Eindhovense machinefa
briek heeft gisteren toen hij van
zijn baas hoorde dat hij was
ontslagen de boel kort en klein
geslagen.
Onder het mom dat de man
afscheid wilde nemen van zijn
collega's liep hij de werkplaats
in, pakte een bijl en begon als
een wilde om zich heen te
slaan. Daarbij vernielde hij on
der meer de elektronische be
sturingsunits van een aantal
machines. Ook bedreigde hij
een chef. De man is overmees
terd door de politie. Het bedrijf
heeft niet becijferd hoe groot de
schade is, maar die is aanzien
lijk want de komende twee da
gen ligt het bedrijf door de ver
nielingen plat.
Opa en oma
mogen kleinkind
niet meer zien
UTRECHT GPD
Een echtpaar uit Utrecht krijgt
hun zwaar gehandicapte klein
zoon niet te zien. Dat heeft de
Utrechtse rechtbank gisteren
bepaald in een kort geding dat
opa en oma hadden aangespan
nen in een laatste poging om
achter het adres van hun klein
zoon te komen.
De jongen om wie het alle
maal gaat, is nu negentien jaar.
Hij raakte op jonge leeftijd li
chamelijk en geestelijk zwaar
gehandicapt bij een verkeerson
geval. Opa en oma zorgden
toen veel voor hem, maar er
ontstonden problemen met de
omgang toen de moeder van de
jongen een nieuwe vriend
kreeg. Vanaf dat moment ver
brak de vrouw alle contacten
met haar ouderlijk huis en dook
onder met haar zoon.
IN D E P E I L I N G
Werkgroep vindt geen harde bewijzen
Er zijn geen harde bewijzen dat in Nederland op
enige schaal kinderen ritueel worden misbruikt.
Dat betekent echter niet dat onomstotelijk vast
staat dat dit misbruik niet voorkomt, aldus een
rapport van een werkgroep onder leiding van de
Arnhemse advocaat-generaal Hulsenbek. De
werkgroep begon in augustus met onderzoek
naar aanleiding van elf meldingen over ritueel
misbruik in 1992 en drie TV-uitzendingen van
NOVA een jaar later.
Noch het onderzoek door de werkgroep, noch
onderzoek elders heeft concrete aanwijzingen op
geleverd. Terwijl op grond van de verhalen van
slachtoffers toch bewijzen, zoals babylijkjes, ge
vonden zouden moeten zijn. In ieder geval zou
den er ten minste enkele (technische) sporen aan
het licht gekomen moeten zijn. Hulsenbek houdt
het er nu voorlopig op dat de kinderen in de loop
van hun therapie hun 'ware en waarschijnlijke
verhaal' over het ernstig seksueel misbruik door
het 'onwaarschijnlijke en onware' verhaal over ri
tueel misbruik hebben vervangen.
De werkgroep vindt dat in de toekomst bij ver
moedens van ernstige mishandeling of misbruik
van kinderen de Raad voor de Kinderbescher
ming of het Bureau Vertrouwensarts kindermis
handeling in alle gevallen op de hoogte gesteld
moeten worden. Ook moet de hulpverlening wor
den verbeterd. De slachtoffers hebben een lang
durige behandeling nodig in tehuizen of plegge-
zinnen, aangevuld met psychiatrische behande
lingen. De bestaande behandelcentra zijn daar
voor volgens de werkgroep niet toegerust.
Een nieuw in te stellen beraad moet volgens de
werkgroep de verbindingen gaan leggen tussen
de verhalen van de slachtoffers en het onderzoek
door de vertrouwensartsen, politie, justitie en de
Raad voor de Kinderbescherming. Bij de politie
zouden de gespecialiseerde afdelingen jeugd- en
zedenzaken weer moeten terugkeren die bij de
reorganisatie zijn opgeheven.
'PvdA linksaf
Premier Lubbers heeft gisteren in Breda
opnieuw fel uitgehaald naar 'verlinksing'
van de PvdA. In harde bewoordingen he
kelde Lubbers gisteren op een partijbij
eenkomst het (gisteren ingetrokken) ver
van sociale zaken tegen de voorgestelde
versoepeling van het ontslagrecht. Lub
bers heeft, zegt hij, veel zorgen over de
bereidheid van de PvdA om volgend jaar
1,7 miljard gulden te bezuinigen op de
sociale zekerheid. „Het is tekenend dat
ik nu al zorgen heb over hoe dat bedrag
ingevuld zal worden". Vorige week gaf
Lubbers na zijn eerste aanval toe dat hij
daarmee wilde voorkomen dat de PvdA
straks de grootste partij wordt.
VVD-Premier
WD-lijsttrekker Bolkestein is bereid pre
mier te worden als zijn partij de grootste
wordt. Volgens Bolkestein „kan en mag
de politiek leider van een grote partij de
verantwoordelijkheid om een kabinet te
sturen en op koers te houden niet uit de
weg gaan." Tot nu toe had Bolkestein
steeds gezegd na de komende verkiezin
gen niet beschikbaar te zijn voor een
plaats in het nieuwe kabinet. De afgelo
pen dagen zei Bolkestein steeds dat zijn
partij over goede andere kandidaten
voor een eventueel WD-premierschap
beschikte. Zelf wilde Bolkestein daarbij
geen namen noemen. Op het Binnenhof
circuleerden echter al snel onder meer
die van oud-WD-leider Wiegel en oud
milieuminister Winsemius. Wiegel gaf al
aan dat hij niet in is voor die baan.
Poppenkast
De Zuidhollandse gemeente Papend-
recht gaat al haar stemhokjes en stem
bussen verkopen nu de gemeente defini
tief is overgestapt op stemmachines. Een
hok of een bus kost een tientje. Tot en
met gisteren konden belangstellenden
zich hiervoor inschrijven. Omdat de
vraag groter is dan het aanbod, zullen de
kopers bij loting worden aangewezen.
Papendrecht gaat ervan uit dat de ver
kiezingsspullen nog een nuttig doel kun
nen dienen. Een gemeentewoordvoer
der: „De hokjes kunnen bijvoorbeeld
dienst doen als poppenkast. Hang er een
gordijntje voor en je hebt leuk speelgoed
voor de kinderen. Maar ik kan me ook
voorstellen dat het hout goed brandt in
de open haard."
Ministelsel
De WD is bereid het ministelsel in de
sociale zekerheid te laten vallen als er
dan op een andere manier maar vijftien
miljard gulden wordt bezuinigd, zo heeft
WD-leider Bolkestein gisteren bevestigd
in Alphen aan den Rijn. Eerder liet ka
merlid De Korte al weten dat de WD van
een ministelsel geen hard punt wil ma
ken bij de kabintsformatie. Volgens Bol
kestein krijgt de terugdringing van het fi
nancieringstekort veel te weinig aan
dacht in de verkiezingscampagnes. Al
leen de WD en president Duisenberg
van De Nederlandsche Bank hebben oog
voor de enorme staatsschuld, meent Bol
kestein. „En nog meer staatsschuld bete
kent oorlog met de volgende generaties."
Van Otterloo
Een 'elftal' van prominente PvdA-senio-
ren is een actie begonnen om partijge
noot Gerrit-Jan van Otterloo via voor
keursstemmen in de Tweede Kamer te
houden. Van Otterloo staat momenteel
op een onverkiesbare 57e plaats op de
kandidatenlijst voor de PvdA. Eerder al
deden ouderenorganisaties een oproep
om op Van Otterloo te stemmen. Het elf
tal prijst Van Otterloo voor zijn conse
quente inzet voor de belangen van de
ouderen. Het elftal bestaat onder meer
uit Cees Egas (oud-staatssecretaris van
CRM), Arie Groenevelt (oud-voorzitter
Industriebond FNV), André Kobben
(hoogleraar), Sicco Mansholt <oud-mi-
nister van landbouw), Wim Polak (oud-
burgemeester van Amsterdam), Hilda
Verwey-Jonker (sociologe en vooraan
staand partijlid) en Theo Wehkamp
(oud-voorzitter Cosbo, de koepel van
ouderenorganisaties).
Stemadvies
Een aantal lezer heeft ons naar aanlei
dingvan het bericht over een computer
programma dat een persoonlijk stemad
vies geeft, gevraagd hoe ze in het bezit
kunnen komen van dit programma. Het
computerprogramma is gemaakt door
het Instituut voor Publiek en Politiek en
is onder meer verkrijgbaar bij de meeste
Bruna-boekhandels