Wladimiroff: 'FIOD op hellend vlak'
Spotprijs
'Ik denk niet dat een paarse coalitie wezenlijk wat verandert'
3
Binnenland
Gideonsbende in
fraudeland
WOENSDAG 20 APRIL 1994
De FIOD is deurwaarder en incasso-
I bureau van minister Kok van finan-
I ciën. Ambtenaren met dollartekens
in de ogen hebben het binnenslepen
van zo veel mogelijk contanten tot
hun levenswerk gemaakt. 'Belasting
haalt 750 miljoen binnen, oplopend
tot 2,2 miljard in een paar jaar', liet
Kok deze maand in triomfantelijke
krantekoppen weten.
K' - 'M oe de kassa kan blijven rinkelen
I I interesseert kennelijk niemand.
.JL. In de praktijk blijkt dat de FIOD
niet terugschrikt voor chantage, illegale te
lefoontaps, ambtelijke willekeur en het ge
bruik van onrechtmatig verkregen bewijs.
De leiding heeft nauwelijks grip op de
dienst, politici halen hun schouders op en
de rechter voelt zich niet geroepen de Fis
cale Inlichtingen- en Opsporingsdienst te
rug te fluiten.
FIOD-criticus, hoogleraar te Utrecht en
advocaat in fiscale en economische fraude
zaken te Den Haag, prof.mr.jhr. M. Wladi
miroff, schildert een beeld van de FIOD
waarin weinig fraais valt te ontdekken. Zijn
woorden afwegend en zorgvuldig kiezend,
schetst hij de contouren van een opspo
ringsdienst op een hellend vlak.
Een staat in een staat, een dienst die met
eigengereid optreden het openbaar minis
terie en de fiscus in de wielen rijdt. En die
als een soort IRT 'catch as catch can' speelt
met belastingontduikers en -fraudeurs.
Achterdeuren
„De FIOD schrijft zijn eigen spoorboekje",
zegt Wladimiroff. Uit zijn praktijk en die
van zijn confrères blijkt dat de dienst zich
weinig gelegen laat liggen aan wat wel en
niet mag. De FIOD is zeer bedreven in het
vinden van achterdeurtjes. Te weinig bewijs
in een strafzaak? Dan gaat die terug naar de
inspecteur, die zelfstandig kan vaststellen
hoeveel er te weinig is betaald en die het
bedrag nog eens mag ophogen met een
boete van 100 procent. „De 'escape' voor de
FIOD is altijd om dingen te doen die niet
kunnen en de zaak vervolgens over te dra
gen aan de inspecteur".
Een andere truc betreft het 'per ongeluk'
onrechtmatig in beslag genomen bewijs
materiaal. De FIOD-ambtenaar stuurt het
zichzelf in een blanco enveloppe toe en
maakt proces-verbaal op:''Heden ontving ik
in een blanco mij toegezonden enveloppe
dat-en-dat-stuk'. En dan heeft-ie het recht
matig. Controle op rechtmatigheid van via
het buitenland verkregen bewijs bestaat
vrijwel niet.
De Haagse strafpleiter constateert dat bij
de FIOD de zorgvuldigheid bij het zoeken
van bewijs tegen booswichten het bijna
stelselmatig aflegt tegen de behoefte om
simpelweg te cashen. „De overheid is zelf
belanghebbende bij de uitleg van de fiscale
wetgeving en heeft, anders dan een norma
le schuldeiser, de bevoegdheden om zijn ei
gen zin door te drijven. Dat is een gevaarlij
ke ontwikkeling. Want dat maakt de FIOD
belanghebbende bij de eigen opsporing.
Men pakt alleen de grootste en interessant
ste zaken, waaraan het meeste valt te ver
dienen".
Hij wijst ook op de neiging van de FIOD
om zaken waarin de fiscale interpretatie
voorop staat toch voor de strafrechter te
brengen, of daarmee te dreigen. Bijvoor
beeld: bedrijf X importeert stof uit India,
maakt daar in Nederland jurkjes van en ver
koopt die in Nederland. De winst slaat in
Nederland neer. Maar zet daar een inkoop
organisatie in Zwitserland tussen en de
winst valt in de Alpen. „Dat is naar mijn
smaak een fiscaal debat. Dat hoort niet bij
de strafrechter thuis".
Maar ook voordat het openbaar ministe
rie een zaak in handen krijgt, kunnen er
twijfelachtige dingen gebeuren en speelt de
fiscus rechter in de eigen zaak. Wladimiroff:
„Als de inspecteur vindt dat de boekhou
ding van de betrokkene niet kan kloppen of
administratieve bescheiden niet juist kun
nen zijn, kan hij zeggen 'zo zit het'. Het is
dan aan de belastingplichtige om aan te to
nen dat het wel klopt. In het fiscale straf
recht dreigt eenzelfde ontwikkeling".
Chantage
In het FIOD-handboek is chantage geen
uitzondering. „Er zijn gevallen bekend
waarbij de inspecteur met de raad van be
stuur van een grote, bekende Nederlandse
onderneming ruziet over de beloning van
buitenlandse werknemers en zegt 'wij over
wegen om hier de FIOD op te zetten, maar
daar willen we van afzien als u ons stand
punt erkent'.
Gaat het bedrijf daar niet op in, dan kan
dat leiden tot een strafrechtelijk onderzoek
met bericht aan de pers. „Dan wordt een
onderdeel van de regeling dat de belasting
plichtige de inspecteur zijn zin geeft en af
stand doet van zijn recht om daarover te
procederen bij de belastingrechter. Dat
soort zaken komt vaker voor dan goed is".
Belastingplichtigen voelen er zelden i
om in de schijnwerpers van ei
proces te staan. Veel overtredingen handelt
de fiscus mede daarom zelf af dodr middel
van een schikking. Dit heeft geleid tot een
vrij strak gereglementeerde praktijk. „De
grote bulk loodst de FIOD soepel door".
Wladimiroff geeft echter aan dat er een
duistere sector is, een kleine groep grote za
ken, die op grond van de afsprakeen tussen
Altijd dreigt het gevaar dat de FIOD over de schreef gaat, aldus prof. Wladimiroff. foto gpd
FIOD-rechercheurs bergen
FIOD, fiscus en openbaar
rechtszaak zou moeten leiden, maar die
toch worden geschikt. De slag om deze gro
te bedragen omschrijft Wladimiroff als
'catch as catch can'.
Zo hebben de wet en rechters bepaald
dat aan een schikking voorwaarden mogen
worden verbonden. Dat gaat soms heel ver.
Het is bekend dat de FIOD in sommige ge
vallen een schikking aanbiedt waarmee ver
volging kan worden afgekocht, in ruil voor
informatie of namen van mensen die in
verband staan met fiscale fraude. „Dat
komt zeker meer voor", bevestigt de Haag
se advocaat.
inval de gevonden paperassen op.
HOOFDDORP
In het Oude Testament had Gideon slechts 300 manschappen ter beschikking om
de Midianieten te bestrijden. Wie zich in Nederland de fiscus van het lijf wil hou
den, kan op nog minder hulp rekenen. Slechts 18 gespecialiseerde advocaten
kunnen dan werkelijk soelaas bieden. Deze hedendaagse Gideonsbende heeft
zich aaneengesloten in een informeel clubje: Fistra (fiscaal strafrecht).
Het is begin 1988 in het leven geroepen door mr. P.I. Siekman. Na een FIOD-
loopbaan had hij zich net in zijn woonplaats Hoofddorp als advocaat gevestigd.
Het leek hem nuttig nu en dan met vakbroeders van gedachten te wisselen.
Sindsdien praten de 18 vier keer per jaar „op afstandelijk niveau over nieuwe ont
wikkelingen", aldus Siekman. Diverse Fistra-leden waren bovendien bereid hun
kennis en opvattingen ter beschikking te stellen van de verslaggevers die deze se
rie over die FIOD samenstelden.
Er sluipen daardoor onzuivere elementen
in. Wat te denken van een bedrijf dat in
strijd met internationale verdragen goede
ren levert aan een land in oorlog? En: is
schikken redelijk omdat een openbaar pro
ces de werkgelegenheid bij de onderneming
in gevaar zou brengen? Of een doorsnee-
bedrijf dat de belasting met een zogenaam
de 'BTW-carroussel' voor zo'n 40 miljoen
tilde. Maar met een schikking wegkwam
omdat de FIOD een aanstaande fusie niet
in de war wilde sturen.
Voor langer lopende zaken hebben de fis
cale ambtenaren de 'schoon-schip-schik-
king' uitgevonden. Een langdurige praktijk
van fraude wordt dan afgekocht met een
eenmalig bedrag, veel kleiner dan het totale
verzwegen bedrag, maar de FIOD veel werk
en bewijsproblematiek bespaart.
Deze praktijk heeft ook nadelen voor de
FIOD zelf, meent Wladimiroff. Niemand
neemt immers die enorme aanslagen nog
serieus. Neem het Van der Valk-concern,
dat in 1982 voor 400 miljoen gulden werd
aangeslagen en uitkwam op een schikking
van 22 miljoen. „Ze hebben de eigen ge
loofwaardigheid in de primaire heffing in
de loop der jaren bij dit soort zaken eigen-
lijkverspeeld".
Dergelijke grote zaken leiden tot nogal
wat publiciteit, een fenomeen waar de
FIOD nauwelijks mee om weet te gaan. Het
zijn veelal lagere ambtenaren die de media
tippen over interessante zaken. Omdat ze
vinden dat er te weinig erkenning en aan
dacht is voor hun werk, concludeert Wladi
miroff. Waar dat toe leidt, hebben we on
langs kunnen zien bij de inval bij Arscop
BV, waar CDA-lijsttrekker Brinkman com-
Weinig greep
Dit illustreert mede dat de top van de FIOD
weinig greep heeft op zijn fiscale recher
cheurs. Wladimiroff: „Bij de FIOD is er
nogal wat verloop in de top. Als de top van
zo'n dienst niet strafrechtelijk leiding kan
geven aan 'de mannen', dan verlegt zich dat
naar de lagere regionen. Als je het voor
beeld overzet naar de politie praat je over
de gewone politie, die gerund wordt door
een inspecteur of adjudant".
„Tot dusver zijn er geen echt idiote din
gen gebeurd. Maar het gevaar dreigt voor
durend dat de FIOD over de grens gaat.
Dan zegt men achteraf: dat hadden we ei
genlijk niet moeten doen. Dat het tot dus
ver niet fout is gegaan althans, wij weten
daar niet van schrijf ik toe aan omstan
digheden die te willekeurig en toevallig
zijn".
Ondertussen hebben tips vrijwel recht
streeks invloed op de vonnissen in fraude
zaken. Onderzoek wijst uit dat de rechter in
het algemeen milder straft in zaken die pu
bliciteit hebben gekregen, dan in zaken
waarbij dat niet het geval is geweest. Een
bedrijf dat negatief in het nieuws komt, is
daardoor immers mede gestraft.
"Criminele'' Kamer
Frappant is dat politici het ten aanzien van
de FIOD kennelijk allemaal wel best vinden.
Zolang er maar fraudeurs worden opge
spoord en er voldoende centen in de kas
komen, doet de manier waarop dat gebeurt
er niet zoveel toe. Wladimiroff wijt dat aan
het beeld dat de beslissers in Nederland
hebben van onze maatschappij.
„We zijn helaas terechtgekomen in een
samenleving die, onaangenaam en ongenu
anceerd uitgedrukt, zaken in een wij/zij
verhouding plaatst. Wij plegen geen straf
bare feiten, dat doen alleen zij. Dus als je
niks te verbergen hebt, dan heb je ook geen
regels nodig. Die zijn er alleen voor dege
nen die strafbare feiten plegen
„Dat maakt dat de regelgeving steeds
meer geschreven wordt voor de bestrijding
van de boeven, vanuit de veronderstelling
dat wij er nooit mee van doen zullen heb
ben. De politiek is steeds meer de stem van
de man in straat gaan volgen. De Tweede
Kamer is de laatste tien jaar een 'criminele'
Kamer geweest. De politiek heeft sterk inge
speeld op de criminaliteitsbestrijding naar
de waan van de dag. En daarbij vooral gelet
op de eigen belangen. Op criminaliteit die
ten laste van de staatskas komt".
Dit is de vierde van zes afleveringen over
de FIOD. De artikelen werden geschreven
door Louis Burgers, Henk van Ess, Ronald
Frisart en Raymond Peil. Morgen: inter
view met FIOD-topman Jacques van Blijs-
Enneiis Heenna, de ongeschonden nummer vijf van het CDA
Nu in de top drie van het
CDA niemand meer zit die
de christendemocratische
idealen zonder kleer
scheuren kan verwoor
den, moet Enneüs Heer-
ma (49) het maar doen.
De nummer vijf hééft alles
mee: Fries en Amsterdam
mer, gereformeerd en so
ciaal, en vooral succesvol
bewindsman die miljar
densaneringen in de
volkshuisvesting geruis
loos deed verlopen. Maar
bij hem gaan de 'grizen
oer de graue' (rillingen
over de rug) als hij de lijst
trekker ziet opereren.
Maar in de uren dat het
interview duurt, wordt de
naam van de lijsttrekker
niet één keer genoemd.
DEN HAAG WILFRED SCHOLTEN
EN HILDEBRAND BULEVELD
De politieke bagage van Heer-
ma staat in zeven loodgie-
terstassen naast zijn bureau.
Feilloos diept hij het Program
van Uitgangspunten op. Heer-
ma houdt van een mooi debat.
Maar het jongensachtige ge
stoei tijdens de eerste uren van
het interview leek hem minder
geschikt voor het grote publiek.
„Een tikkeltje te wild, vrien
den". Hij weigerde publikatie.
Flet gesprek moest opnieuw. Hij
wilde beter in zijn rol blijven.
Gespannen loert hij uit zijn
ooghoeken. De verlamming van
een partij in moeilijkheden tast
zelfs de ervaren Heerma aan.
Voorzichtigheid is troef. Een co
alitie tussen PvdA, WD en D66
is volgens Heerma niet stabiel.
Het CDA moet dus naast D66
kiezen tussen WD of PvdA.
Waar gaat uw voorkeur naar
uit?
„Beide is mogelijk. Kijk, in 1989
lag een duidelijke wijziging van
de coalitie voor de hand. Dit ka
Heerma: „Het CDA wil een christelijke politiek voeren die geworteld is
in de bijbel. Alleen dan heeft het als christelijke volkspartij toekomst".
FOTO At\
binet met PvdA heeft de rit uit
gezeten. Dus in die zin ligt het
niet voor de hand van coalitie
partner te veranderen. Maar we
hebben ook met verlies voor
CDA en PvdA te maken. Daar
om moet je ook de mogelijkheid
van een kabinet met de WD
de WD?
„De marges in de politiek zijn
zo smal, dat het beide even
goed mogelijk is. Wat als ver
schil overblijft is het sfeerbeeld,
de politieke stijl".
- Het verschil tussen PvdA en
WD is een kwestie van stijl?
„Nee, nou moet u mij geen
woorden in de mond gaan leg
gen. Dat hangt van veel meer
dingen af
- Maar zegt u nu
gram u het
vindt?
„Kijk, wij zullen
kiezingsuitslag v
is welk pro-
ntrekkelijkst
- Maar waar ligt uw voorkeur?
„Als de kiezersgunst uitwijst dat
we kunnen doorgaan met de
PvdA aangevuld met D66, dan is
daar niets op tegen. Dat zou
zelfs in de rede liggen".
- Maar u kunt toch zeggen welk
verkiezingsprogram het dichtste
bij u staat? Dat van de PvdA of
- ja, dat geloven we wel, maar...
Korzelig: „Welk antwoord wilde
ik dan geven?"
- Dat u er alles aan zal doen een
coalitie te gaan vormen waarin
u het meeste van het CDA-pro-
gratn kunt realiseren.
„Precies, heel goed. En is dat
onduidelijk?"
- Volstrekt. De vraag is namelijk
welk partijprogram het dichtste
staat bij dat van het CDA. De
kiezers hebben trecht op die dui
delijkheid.
„We kunnen met beide samen
werken, want de marges zijn zo
smal".
- Kennelijk zit het in de stijlver
schillen. Welke politieke stijl
trekt u het meeste aan, die van
Kok of die van Bolkestein?
„Als u me het zo vraagt, zeg ik
Kok. Flij heeft van de PvdA een
regeringspartij gemaakt met alle
pijn die het heeft gekost. Wat
me in hem aanspreekt, zijn zijn
degelijkheid en soberheid. Een
aantal uitspraken van Bolke
stein over onder anderen asiel
zoekers spreken me niet zo
Sprekend over de tot voor
kort slechts theoretische moge
lijkheid van een 'paarse coalitie'
van PvdA, WD en D66, doet
Heerma een voor een christen
democraat uitzonderlijke uit
spraak. Bijna achteloos laat hij
vallen: „Het CDA kiest nadruk
kelijk voor regeringsverant
woordelijkheid, maar mocht het
onverhoopt de oppositie wor
den, dan is dat geen ramp".
- Maar wat voor dingen gaan we
beleven met een paarse coalitie?
Gaat de sociale zekerheid op de
helling? Verandert het systeem
van de volksgezondheid, draaien
ze uw volkshuisvestingsplannen
„Nee, de marges zijn zo smal; ik
denk niet dat als er een paarse
coalitie komt er iets wezenlijks
verandert. Hoogstens zullen wat
andere instrumenten worden
ingezet, zal het tempo van be
paalde veranderingen wijzi
gen".
De verschillen tussen coalities
mogen dan klein zijn, toch
vindt Heerma het goed dat het
kabinet-Lubbers inzet van de
verkiezingsstrijd wordt. Want
het karwei is niet af. „Dit kabi
net heeft heel veel gedaan ten
aanzien van bestuurlijke ver
nieuwing, volkshuisvesting, de
fensie en sociale vernieuwing.
Dat is geslaagd".
„Maar als u mijn oordeel
vraagt over het kabinetsbeleid
dan zou ik zeggen: op het ge
bied van de sociale zekerheid
en stelselherziening volksge
zondheid zou je willen dat er
meer gelukt was'. Op die terrei
nen had meer tempo gemaakt
worden".
Kille cijfers
Later komt het gesprek op de
'C' van het CDA. In het campag
neteam heeft Heerma nadruk
kelijk de taak het wat vaal ge
worden begrip in te kleuren.
Flet CDA mag niet, zo begint
Heerma, te veel doorschieten
met het gebruik van de cijfers
van het Centraal Planbureau.
„Het CDA is meer dan de kille
cijfertjes. Het CDA wil een
christelijke politiek voeren die
geworteld is in de bijbel. Alleen
dan heeft het als christelijke
volkspartij toekomst. Het is een
onderdeel van je smoelwerk. In
de afgelopen periode heeft dat
tot een hoge uitslag geleid en is
die C kennelijk wervend ge
weest".
- Bij de gemeenteraadsverkiezin
gen heeft het CDA veel kiezers
verloren aan RPF en GPV. Het
CDA is blijkbaar minder herken
baar geworden als christelijke
partij.
,Als we het verlies van het CDA
meten en dat vergelijken met de
winst van RPF en GPV dan is
dat een marginaal verkeer"
- U ziet geen verband met de
verblekende C van het CDA?
Na een periode van stilte: „Ik
kom dit bij spreekbeurten niet
tegen als verklarende factor. Ik
zie vier verklaringen: de AOW-
discussie, de algehele tendens
dat men kennelijk het politiek
bestuur kritisch bejegent, de
vlucht naar de flanken van het
politieke spectrum en de wisse
ling van politiek leider in deze
tijd van TV-democratie".
- Wordt het CDA als een christe
lijke volkspartij geloofwaardiger
als steeds meer niet-christenen
het CDA vertegenwoordigen?
„Het zou ongeloofwaardig zijn
als partij de hele samenleving
aan te spreken en vervolgens ie
mand tegen te houden die
weliswaar geen christen is,
maar wel het program van uit
gangspunten wil uitdragen. Als
ik eens over het tuinhekje kijk
naar de christelijke school, zie
ik dat veel islamitische ouders
hun kinderen naar die school
sturen. Als ze dat doen, weten
ze dat ze de uitgangspunten van
die school hebben te respecte
ren en dat hun kinderen uit de
Bijbel wordt verteld".
- Kunt u zich voorstellen dat een
christelijke school onderwijzers
met een islamitische levensover
tuiging aanneemt?
„Ik zou dat als ouder niet pik
ken".
- Waarom kan een niet-christe-
lijke onderwijzer niet op een
christelijke school lesgeven en
een niet-christelijke politicus wel
een christelijke partij vertegen
woordigen?
„Die parallel gaat niet op. Een
partij doet een appèl op de hele
samenleving".
- Legt u dat ee
„Een school i
depolitiek".
iets anders dan
- Maar wordt het CDA geloof
waardiger als steeds meer niet -
christenen christelijke politiek
moeten gaan voeren?
„Mijn antwoord is: ik zie het
niet gebeuren
- Het gebeurt toch gewoon. Er
staan nu twee niet-christenen
(hindoe en moslim) op de kandi
datenlijst voor het CDA. Om
maar niet te spreken over de ge
meen tel ijke ka nd ida tei i lijs tei i
Afgemeten: „Ik blijf erbij: ik zie
niet gebeuren dat het een pro-
•bleem wordt".
EMU opbergdoos.
Vertind bladmet a a IGelakt
20x36x13 cm en 17.5x28x12
