'Engelen hebben geen geslacht'
Draken en Mormels op Alphense Parkkunst 94
'Röntgenonderzoek schilderijen
Van Gogh gaat meer opleveren'
Cultuur Kunst
testuur Haagweg 4 wil
externen' aantrekken
yFeest met Schouten
PC Introdans opent het seizoen
»met Orffs Carmina Burana
Vrolijke verhalen van Tange
Groter Rhythm Festival
fOENSDAG 20 APRIL 1994
Jag i3.(lormels, Madam Moisa,
:hotse hooglanders', buikdan-
ressen en een draken parade.
E" ze bonte stoet bevolkt op 30
ril (koninginnedag) het Park
nstroom in Alphen aan den
1.45 uuijjn in het kader van Parkkunst,
overlegjjdens deze manifestatie die
oende hor de vierde keer wordt ge-
buden, zijn overal in het park,
b de terrassen, in het Parkthe-
ïer en bij Alfred's Diner mu
ziek- en theateroptredens.
Van twaalf tot zes uur staan in
het Park zelf meer dan 50 kra
men met kunstenaars. Op ge
zette tijden mengen zich 'Mor
mels' tussen het publiek. Dit
zijn eenogige amphybieën de
aders b
Vijftig kaartjes voor 'La Bloemen'
leiden De vereniging Vrienden van de Leidse Schouwburg heeft
iroor haar jaarlijkse schouwburgevenement Karin Bloemen uit
genodigd. De zaal zit praktisch vol, maar er zijn nog 50 - vvelis-
vaar derderangs - kaartjes verkrijgbaar voor de voorstelling La
iloemen op maandag 25 april. 'Niet-vrienden' kunnen die be-
«ÜSSteUoi aan de kassa van de schouwburg: ma t/m vr van 11-15
ir, za 10-12 uur. Telefonisch bestellen kan op de
1-131943/131944.
15.00
00-20.
uitslu
ïlkundejti
15.15-
Rijnsburg Oranje expositie
iunsburg In het gemeentehuis in Rijnsburg is van 26 april tot 8
nei de oranje-expositie te zien. Cees van de Bos en Frits Goosen
exposeren hun schilderijen. Ine Elzinga is vertegenwoordigd met
grafische technieken. Wim de Winter toont bloemarrangemen-
ten. Van Marga Plasse is edelsmeedkunst te zien en P. Stolker
:oont keramisch werk. Naast werkdagen is de expositie zater-
lags van 11.00 uur tot 16.00 uur te bezoeken. Woensdag 27 april,
vrijdag 29 april en vrijdag 6 mei is het gemeentehuis ook van
19.00 uur tot 21.00 uur geopend.
Felln
20.45.
1720-1
iok 13L
(behf
Bankroots in Don Bosco
zoeterwoudeThe Bankroots speelt zondag 24 april in Don Bos-
Zoeterwoude. De band speelt stevige gitaarrock en brengt
covers van onder meer The Free, The Tubes en ZZ Top. De Zoe-
terwouds-Leids-Leuvense muzikanten beginnen hun optreden
om 21.00 uur aan de Zuidbuurtseweg 58.
2q.3ieiden loman leefmans
mei let Kunstcentrum aan de
®laagweg 4 wil externe b'etuur-
aantrekken die de verant
woordelijkheid krijgen voor het
tistieke, financiële en bestuur-
jke beleid van het centrum,
recens^let dagelijks bestuur blijft in
rant. anden van vertegenwoordigers
ouder an on8eveer veertig kunste-
oQggtj 'aars die werk- en expositie-
uimtes hebben in de voormali-
je LTS. De nieuwe leiding moet
worden aan
gesteld.
dag. 1 De oude school is nu iets
>ok 18meer dan een jaar in gebruik als
nstcentrum. De betrokken
nstenaars hebben het eerste
ir vooral gebruikt om het gro-
pand op te knappen. Gaten
loesten gedicht, muren ge-
ichilderd en leidingen gelegd.
Inmiddels hebben veertig Leid-
16 jr.fBe kunstenaars werkruimte en
2r in de afgelopen maanden
enige regelmaat ook geza-
hield toezicht op huishoudelijke
regels, geldstromen
■gesp
Jnenlijke of individuele
'toonstelling gehouden.
stichting
Een
eigen gelederen
Bij dat stichtingsbestuur is nu
het besef ontstaan dat bij het
uitvoeren van die taken, en
thousiasme en zelfwerkzaam
heid niet langer volstaan. Zeker
in combinatie met een beroep
gaat dat te veel tijd en inspan
ning kosten. Voor een verdere
'professionalisering' van het
kunstcentrum zijn derhalve ex
terne deskundigen nodig zijn.
Hun eerste taak is om samen
met de kunstenaars een be
leidsplan op te stellen voor de
nabije toekomst van Haagweg
4.
Het huidige bestuur heeft vo
rige week unaniem besloten de
weg vrij te maken als externe
gegadigden zijn gevonden. Dat
besluit moet nog wel op de al
gemene ledenvergadering van
Haagweg 4 worden bekrachtigd.
Over de toekomst van het
kunstcentrum is ook al een ge
sprek aangevraagd met Pex
Langenberg, de nieuwe D66-
wethouder van kunstzaken.
theater
recensie wunand zeilstra
vjfAII you need Is lach', showprogramma
en door Tineke Schouten Met mede-
:ing van Laurens Oudewortel. Muzi-
leiding. Jean-Louis van Dam. Gezien:
9/4, schouwburg, Leiden. Aldaar nóg te
óken'L
mardipleen aj dje vele verkleedpartij-
doekr0 z')n vast en zeker hondsver-
hunjnioeiend. Daar komt dan ook
)uppifiog eens ruim twee uur praat-
Werk en een enkel liedje bij. Ti-
3500jneke Schouten probeert zoals
12 jr.ivanouds haar vaste klanten
ASTreer vo'°P waar voor hun geld
3 Groil,e bieden.
5 00 Niks te kalmpjes aan, meteen
vanaf de eerste minuut gaat ze
347^ervol tegenaan. Dat maakt haar
Phiisympathiek. Binnen de inmid-
18Wels vertrouwde programmafor-
_he Rjmule streeft ze telkens opnieuw
Vildgi*naar een ongecompliceerd
l&peestavondje. En hoe meer ty
petjes daarbij voor het voetlicht
>KY «Weden, des te beter het pro-
?0, (nfcramma is. Stuk voor stuk zijn
het een soort revuesketches die
0-34jzij meestal alleen en een enkele
nMETeer met assistent Laurens Ou-
jfdewortel speelt. Over het alge-
METI
3.15
meen gaat het daarbij om heel
eenvoudige grappen die Tineke
Schouten echter met optimaal
effect weet te plaatsen.
Ditmaal opent ze zelfs direct
met glitters en veren, want er
staat 'zogenaamd' een Ameri
kaanse showartieste in haar
voorprogramma. Dan volgen de
gebruikelijke welkomstwoor
den, waarna wegens technische
storing de brandweervrouw zich
meldt. En zo verschijnen er re
gelmatig nieuwe typetjes ten to
nele; van de haaibaai aan de
kassa in de supermarkt tot en
met de goedgebekte huisvrouw
tijdens de opnamen voor 'Het
spijt me'.
Als klap op de vuurpijl komt
tot slot altijd de 'artiestenpara
de'. Tineke kruipt in de rol van
een gekke presentatrice die op
tredens aankondigt om aldus
naar hartelust beroemde arties
ten te kunnen persifleren. De
verkleedpartijen - in onvoor
stelbaar turbotempo - bereiken
hier ook hun hoogtepunt. Daar
aan is altijd wel lol te beleven, al
valt de keuze van de artiesten
dit keer, eerlijk is eerlijk, een
beetje tegen.
ARNHEM
jnHet Arnhemse gezelschap In-
trodans opent het seizoen
J1994/95 met een reprise van de
aCarmina Burana van choreo-
[lgraaf Ed Wubbe. Dit ballet op
c|de muziek van Carl Orff is op
[verzoek van het publiek na ze-
jaar opnieuw in het reper
toire opgenomen. Het komende
jlseizoen biedt Introdans vier
ofprogramma's.
Het openingsprogramma be-
ivat ook de nieuwe Uitgebreide
(versie van Mater van choreo-
Jgraaf Ton Wiggers, op muziek
nvan Giovanni Battista Pergolesi.
r|Hij maakt tevens de choreogra-
afie De nieuwe kleren van de kei
zer naar het gelijknamige
sprookje van Hans Christian
Andersen. Wiggers verzorgt ook
voor het vierde programma een
ballet op muziek van Jean Gil
les.
Op het tweede programma
staan nieuwe balletten van Kir-
sten Debrock en Mirjam
Diedrich. Het programma bevat
ook een reprise van Nils Chris-
te's ballet Pub. Met kerstmis
wordt de Messiah van Ed Wub
be opnieuw opgevoerd. Dit der
de programma bevat ook twee
wereldpremières van de cho
reografen Gian Franco Paoluzi
en Blanca Li. Het laatste pro
gramma bestaat uit twee we
reldpremières van de artistiek
directeur van het Canadese ge
zelschap O Vertigo, Ginette
Laurin en de Italiaanse choreo
graaf Renato Zanella.
enige twee op aarde. Al wagge
lend verkennen zij hun omge
ving, nooit eerder hebben zij
mensen gezien. 'Mormels'
wordt gespeeld door Theater Vis
in de regen.
Op acht bamboestokken
wordt tijdens de Drakenparade
Yumekojo een twaalf meter lan
ge rood-zwart-gouden draak
door het publiek gedragen voor
afgegaan door bekkens, een
Chinese gong, ratels en toeters.
Madam Moisa, een clowneske
vrouw klampt iedereen aan
voor een babbel en neemt daar
bij geen blad voor de mond.
Schotse hooglanders uit Den
Haag spelen en dansen in het
park de zogenaamde country-
dances. Exotisch zijn de buik
danseressen die vorig jaar -al
met veel succes op Parkkunst
optraden. Op het grote podium
is ook de Big band van de
Streekmuziekschool Alphen aan
den Rijn te beluisteren, alsmede
de Nederbeat rockband The Le
gend en de Alphense band Dri-
Aan de ingang Raadhuisstraat
bespeelt Martien Groeneveld
een torenhoge, zelfgebouwde
reuze-xylofoon. Op het gebied
Zwitserse geluidstechnicus Gabarel gaf castraatsopraan Farinelli stem:
Pavarotti kan er niet aan tippen. Maria Callas evenmin.
De stem van de legendarische Farinelli (1705 - 1782)
werd door tijdgenoten als Scarlatti, Gluck, Mozart en
Handel als 'bovenaards, betoverend en engelachtig' beju
beld. Zelfs Johann Sebastian Bach lag aan zijn voeten.
Tot voor kort was het fantaseren hoe Farinelli nu echt
klonk. Met de hulp van moderne computertechniek heeft
de Zwitserse geluidstechnicus-musicoloog Jean-Claude
Gaberel de zanger een stem gegeven.
neuchatel bob kroon
Farinelli was de artiestennaam
van de Italiaanse 'divo' Carlo
Broschi, die zijn roem te dan
ken had aan een even onvrijwil
lige als onmenselijke ingreep op
zijn achtste levensjaar: castratie.
Omdat de katholieke kerkvor
sten destijds geen 'onreine'
vrouwen in kerkkoren duldden,
werden sopraan- en altpartijen
gezongen door ontmande
'evirati'. Zoetgevooisde kinde
ren van veelal arme ouders wer
den door rondreizende impre
sario's opgespoord, naar een
barbier of chirurgijn gesleept en
vervolgenszonder verdoving
van testikels en zaadstrengen
ontdaan. Als het slachtoffertje
de seksuele verminking over
leefde, wachtte hem als troost
prijs een opleiding in de beste
conservatoria en daarna
dikwijls een roemvolle carrière.
Pas in 1902 verbood paus Leo
XIII dit barbaars ritueel, dus
niemand weet tegenwoordig
hoe deze medisch gemanipu
leerde engelenstemmen over
kwamen. Dat is het probleem
waarmee de Belgische filmre
gisseur Gérard Corbiau worstel
de, die momenteel bezig is met
een Frans-Duitse miljoenenpro-
duktie over het leven van Fari
nelli. Na een intensieve studie
van de toen gebruikte partitu
ren, bleek al snel dat geen enke
le seksueel normaal vocalist het
timbre, volume en vooral het
vier-octavige stembereik van
deze 'castrato' aankon. Corbiau
schakelde daarop specialist Ga
barel in voor de film die volgend
jaar in première gaat.
Volgens de Zwitser zijn cas
traten niet de vergelijken met
de moderne knapenkoren, en
ook niet met falsetto popzan
gers zoals wijlen Freddy Mercu
ry. „Die zingen met een kop
stem. De castraten behielden
hun jongensstem, want ze kre
gen uiteraard nooit de baard in
de keel. Maar als ze volwassen
waren, hadden ze een volume
en timbre ontwikkeld dat met
geen enkele jongensstem te ver
gelijken is. Ook niet met vol-
kopstemmen, want cas-
trati zongen letterlijk uit volle
borst met een moeiteloos bereik
van contra-tenor tot colora
tuursopraan".
Krakkemikkig
Gabarel werkte met een Macin
tosh-supercomputer met een
speciaal aangepast 'Sonic Solu
tions Quattro'-programma aan
een reconstructie van de voor
ons onbekende castratenstem.
„Er bestaat nog een krakkemik
kige Victrole opname uit het be
gin van deze eeuw van Alessan-
dro Moreschi, een van de
laatste castraten", zegt Gaberel.
„Maar als leidraad had ik daar
weinig aan. We hebben een vol
ledig synthetische reconstructie
met de computer overwogen,
maar als musicoloog stuitte me
dat tegen dé borst. Ik wilde ech
te stemmen".
Gaberels oplossing was even
geniaal als technisch gecompli
ceerd. Hij liet dezelfde Farinelli-
aria's zingen door de Poolse so
praan Eva Godlewska en de
Amerikaanse contra-tenor De-
rek Lee Ragin. Met zijn compu
ter creëerde hij een electroni-
sche fusie van de twee stem
men, met Godlewska in de voor
Ragin onbereikbare coloratuur
hoogten en omgekeerd Ragins
stem voor de lagere tonen.
„Het is een bovenmenselijk
karwei van vergelijken, ge-
lijkleggen, tempocorrecties,
timbre-aanpassing, klankbijstel
lingen, terugspelen, noem maar
op. Het moet tenslotte als één
stem klinken". Voor zeven mi
nuten filmmuziek had Gaberel
35 werkuren nodig. Hij tovert
het resultaat van de gerestau
reerde Farinelli uit zijn vier zelf
ontworpen 100-watt boxen. Als
de castrati inderdaad zo zon
gen, wordt de aanbidding van
het publiek en componisten
duidelijk. Gaberel heeft een sur
realistische engelenstem gecre-
eerd, die vrouwelijk noch man
nelijk overkomt. „Dat klopt",
zegt de Zwitserse techno-musi-
coloog met een tevreden knip
oog. „Engelen zijn ten slotte ge
slachtsloos".
van straattoneel/theater zijn er
verder nog optredens te ver
wachten van het acrobatenduo
Rozestraten/Rozestraten en
speelt theater Schrikkel speelt
een een levend schilderij. Op
het open podium van het Lite
rair cqfé kan iedereen voordra
gen uit eigen of andermans
werk voordragen. De film 'Nos-
feratu, eine Symphonie des
Grauens' uit 1922 in het Park
filmhuis met live muziek sluit 's
avonds Parkkunst 94 af.
Chadbourne zeer
speels op gitaar
recensie dick hermsen
Concert Eugene Chadbourne Gezien
19/4. Cultureel Centrum de X. Leiden
Over het algemeen loopt het
publiek de theaterdeuren van
de podia waar grensoverschrij
dende muziek wordt gebracht
niet plat. Dat is jammer want er
valt nog veel te leren. Zo gaf de
Amerikaanse gitarist Eugene
Chadbourne gisteravond ii
tureel Centrum de X t
tisch hoorcollege over
maal mogelijk is op
voudige country
taar. Het duurt heel lang voor je
er achter bent of de man werke
lijk kan spelen of niet. Zijn leni
ge vingers vliegen van links naar
rechts en van onder naar boven
over de gitaar, waarbij hij ook
klankgat, stemknoppen en bo
venblad niet schuwt. Een fat
soenlijke toon komt er niet uit,
maar dat is nu juist de bedoe
ling en dat is wat het optreden
aantrekkelijk maakt.
i prak-
Maestro Farinelli: zelfs Bach lag aan zijn voeten
In zijn muziek klinkt in de ba
sis een beetje country, een snuf
je jazz en soms een vleugje
rock. Onder de handen van
Chadbourne verworden de gen
res tot humorvolle muzikale pa
rodieën. Niet in de laatste plaats
door de toegevoegde waarde
van de stem. Hij vult de muziek
met krankzinnige teksten, ge
zongen en gesproken met bizar
re stemvervormingen. Alles wat
enigszins voorspelbaar is, ont
wijkt hij door onverwachte
klanken of vreemdsoortige ge
luiden in te lassen. Improvisa
tie, spontane invallen en vooral
veel grappemakerij spelen hier
bij een belangrijke rol.
Als hij vraagt om verzoek
nummers en iemand roept om
John Denver is hij niet te be
roerd om 'Country Roads' in te
zetten. Weliswaar in een dusda
nig ontregelde vorm dat je haast
medelijden krijgt met de maker
van het oorspronkelijke werk.
De kracht van de gitarist/zanger
ligt in het vermogen om voort
durend de spanning vast te
houden door eigenzinnig spel te
combineren met grappige tek
sten. Door zijn onconventionele
manier van spelen op gitaar en
banjo komt hij tot de meest bi
zarre en daardoor de meest
boeiende klankeffecten.
Chadbourne opende een
nieuwe reeks concerten in de X.
waarin fenomenen aan het
woord komen, die krabbelen
aan de buitengrens van het mu
zikaal toelaatbare. De meester-
gitarist knipte op waardige wij
ze het lint door.
Wetenschappelijk medewerker Sjraar van Heugten:
beeldende kunst
Expositie Jacques Tange, Schilderijen, tot
28 april Galene Bleyenberg, Breestraat
113, Leiden Openingstijden di t/m za 9-
18 uur
francoise
Wetenschappelijk medewerker
Sjraar van Heugten van het Van
Gogh Museum weet het zeker.
Systematisch röntgenonderzoek
van werk van Van Gogh gaat
nog meer aan het licht brengen.
Het museum maakte vorige
week bekend dat zich achter 19
van de 130 schilderijen van de
schilder uit de eigen collectie
andere werken verschuilen. Het
gaat om werken uit zijn vroege
periode toen hij nog volop bezig
was met zijn leerproces als
schilder. „Het is bekend dat Van
Gogh tot begin 1888, toen hij
naar Arles ging, nog oorspron
kelijke voorstellingen met een
nieuw schilderij bedekte", ver
telt Van Heugten. „Dat deed hij
vooral als hij ontevreden was
met het resultaat."
Om dat aan de weet te komen
maakte het museum gebruik
van expertise bij de Röntgen
Technische Dienst (RTD) uit
Rotterdam. „Ons museum is te
klein om eigen apparatuur in
huis te hebben, zoals wel het
geval is bij het Rijksmuseum.
Deze dienst werkt vooral voor
de industrie maar fotografeert
in principe alles van booreilan
den tot schilderijen", zegt Van
Heugten. De resulaten vergro
ten niet alleen de kennis van le
ven en werk van Van Gogh
maar zijn ook een belangrijk
hulpmiddel bij toekomstige res
tauraties. „Een restaurator kan
nu bij voorbeeld zien waarom
het verfoppervlak veel cra
quelures vertoont." Dergelijke
Wie naïeve dromerigheid met
een humoristische stripstijl
kruist komt uit bij de Zeeuw
Jacques Tange. Wie immers
heeft ooit, zoals op het doek
'The paved landscape', in hou
ten karretjes opeengepakte wol
kenkrabbers als grashalmen
zien buigen. Wie zag er ooit
oerossen op wielen en wie heeft
ooit, zoals in 'Lambrusco
Mountain', een stapel slaperige
hoofden een berg zien vormen?
Toch komt dit alles voor op
de recente doeken van Tange
die wars lijkt te zijn van grote
gebaren en pretentie. Maar met
bovenstaande beschrijvingen is
alleen zijn humor weergegeven.
De naïeve dromerigheid zit hem
meer in zijn schilderstijl, een
stijl die door het spontane
kleurgebruik en het volstrekt
ontbreken van perspectief
enigszins aan Chagall doet den
ken. Ook de ovale, vaak gekan
telde vrouwenhoofden en het
lancholisch ei
daarentegen
en veel mee
zweven van sommige figuren
herinneren aan de grote mees
ter, net als twee vrouwelijke
naakten op 'On the beach
Maar daarmee houdt dan
toch elke vergelijking op.
Chagall immers was droef, me-
i poëtisch. Tange
s luchtig, vrolijk
verhalend. Zijn
doeken laten zich lezen als
beeldverhalen zonder tekst.
Daar waar een mannetje in
zwart jacquet een halve maan
op een trap sjouwt en het doek
ook nog 'Maansopgang' heet is
dat immers gewoon een grappig
verhaal. Als in het tweeluik 'Les
instruments de vent' een verza
meling van diezelfde mannetjes
een parade houdt en de korte
rode zomerrokjes van de majo
rettes tesamen met hun blonde
haren door de wind omhoog
worden geblazen is het dat ook.
Maar wie zal het zeggen, wel
licht suggereert de schilder dat
wij in zekere zin allemaal door
de tijd paraderende instrumen
ten van de wind zijn. Toch nog
een ernstige boodschap in luch
tige verpakking?
Vooralsnog, iacques Tange:
origineel, luchtig en pretentie
loos.
Van Heugten met een al doorgelichte Van Gogh.
haarscheurtjes kunnen optre
den op plaatsen waar zich een
voorstelling onder de nieuwe
verflaag bevindt.
Tijdens het onderzoek van de
RTD had Van Heugten ongeveer
tien verborgen schilderijen in
de collectie verwacht en is daar
om blij verrast met de resulta
ten van het project. Onder
'Mand met appelen' blijkt zich
het verloren gewaande stilleven
'Judaspenning in een pot en
rookgerei van Van Goghs vader'
te bevinden. Dat werk was al
leen bekend uit een omschrij
ving en een schets in een brief
van Vincent. Van Heugten kan
zich voorstellen dat hij het over
schilderde omdat het een moei
zame compositie was gewor
den.
Tevreden toont hij ook een
foto van een stilleven met i
den met aardappelen uit 1885
Daar blijken zich zelfs twee mis
lukte werken achter te verschui
len: een schaapherder met kud
de en vaag de omtrek van een
vrouw achter een weefgetouw.
Tot die laatste ontdekking
kwam hij na vergelijking met
Dankzij hel onderzoek kwam
vast te staan dat zich achter het
'Zelfportret met vilthoed achter
de ezel' het 'Gezicht op Mont-
marte met windmolen' bevindt.
De datering van dit laatste zelf
portret was tot nu toe onzeker
maar kan nu in de Parijse perio
de worden geplaatst (1886). Het
zal van 10 juni tot en met 9 ok
tober te zien zijn op de tentoon
stelling van 'Van Goghs Parijse
zelfportretten'.
Amsterdam gpd naar vijf: in De beurs van Berla-
ge. Escape Theater, Paradiso,
De Melkweg en de RAL Organi
satoren zijn de Stichting Drum
Rhythm Projekten samen met
Taking Care of Music BV (het
voormalig Acket en Mojo). De
belangrijkste deelnemers zijn
US3, Chick Corea, Youssou
N'Dour, David Byrne, Rory
Block. Brecker Brothers, Incog
nito. John Cale, Chris Isaak en
CeCe Peniston. De voorverkoop
is vandaag begonnen.
Het Drum Rhythm Festival
maakt de grote sprong voor
waarts. Het Amsterdamse eve
nement in het*veelstromenland
van jazz, clektronika, funk, hip
hop, salsa, soul, afro en Brazi
liaanse stijlsoorten speelt zich
niet meer over drie maar over
vijf dagen af. Het festival is van
woensdag 18 tot en met zondag
22 mei. Ook het aantal concert
podia is uitgebreid van drie
