Johannes Vermeer schilderde snel
Verdrinken in de papieren
ruimten van Frans de Wit
Brave navolgers van Mondriaan
Cultuur Kunst
'Onder Leidse professoren'
Mondriaan in Mo(nd)riaanshoofd
JINSDAG 19 APRIL 1994
Jitgestelde Burcht Literair
^leiden. Het gesprek van Arjan Berben met de in Leiden geboren
{schrijver Alfred Kossmann moest in februari wegens barre
(weersomstandigheden worden afgelast. De schrijver gaat nu op
"■donderdag 28 april met Berben in gesprek bij Burcht Literair,
Burgsteeg 14, om 20.15 uur.
■Zangavond voor amateurs in The Duke
leiden Voor de tweede maal organiseert de Streekmuziekschool
Leiden Omstreken in samenwerking met Jazzcafé The Duke
op 3 mei een zangavond voor amateurs. Begeleid door een pro-
édzaalifessionele band kunnen zangers/zangeressen die avond een of
345°'twee standards zingen. Voor meer informatie is 's maandags
avonds tussen acht en negen uur Dick Hermsen, coördinator
lichte muziek van de streekmuziekschool te bellen: 071- 141041.
De zangavond begint om half negen.
Inschrijving Leidse Uitdag
de
irpettdLEiDENHet duurt nog even, tot zaterdag 10 september, maa
^^organisatie van de Leidse Uitdag werkt weer op volle toeren.
Leidereer dan 120 verenigingen, instellingen en organisaties zullen
zich op die dag voorstellen aan het publiek. Behalve de Pieters
kerk is dit jaar ook de nabijgelegen Lokhorstkerk het decor voor
al dit moois op (amateur)kunstgebied. De elfde Leidse Uitdag
wordt 's avonds besloten met een gala-dansfestijn. Wie belang
stelling heeft, dient zich spoedig te melden bij de werkgroep
Leidse Uitdag, Kloksteeg 16, telefoon 071-131518.
leiden Voor antropologisch onderzoek verbleef Irma Aarsman
"""feen jaar lang op het platteland van Zimbabwe. Zonder hulp en
(zonder scrip! schoot zij vijftig uur film. Na veel knip- en plak-
werk zijn de films 'The war of trees' en 'The living dead' het re
sultaat. De eerste film toont de mobilisatie van plattelandsbewo
ners om te strijden voor het behoud van hun omgeving. In de
tweede film, over de rol van grootouders in het leven van de
i Shona, zijn rituelen te zien die nog nooit door andere ploegen
i zijn gefilmd. Aarsman vertoont haar films woensdagavond om
acht uur in het Rijksmuseum voor Volkenkunde aan de Steen
straat 1Voorafgaande houdt zij een lezing.
Lezing over kunst en conflict
lisse De kunstkring Duin- en Bollenstreek heeft morgen,
woensdag 20 april, een sociëteitsavond in 't Huys Dever. G. van
Ham houdt daar een lezing met als titel 'Verheven boven de re
gels van de kunst'. Daarin komt de academische scholing van
een kunstenaar en het onderliggende conflict met de verbeel
ding aan de orde. En dit toegespitst op de kunst van de vorige
eeuw. De lezing begint om kwart over acht.
'Kluiveduiker' in Pieterskerk
leiden Skeletonderzoeker dr. G. Maat spreekt tijdens de laatste
Pieterskerklezing van dit seizoen over zijn onderzoek van 17de-
en 18de-eeuwse skeletresten die tijdens de restauratie van de
Pieterskerk zijn blootgelegd. Het onderzoek gaf hem de bijnaam
'kluiveduiker'. Maat is als fysisch-antropoloog verbonden aan
het Anatomisch Laboratorium van de Leidse universiteit. De le
zing is op zondag 24 april om twee uur 's middags.
Van der Nats en Rosemeiers te koop
waarder Galerie Lancée in Waarder houdt t/m 15 mei een ver
koopexpositie van werk van de Leidse Impressionisten. Behalve
25 werken van W.H. van der Nat (1864-1929) zijn er schilderijen
en aquarellen van zijn Leidse tijdgenoten te koop als Chris van
der Windt, Alexander Rosemeier, Lucas Verkoren, Arend Jan van
Driesten en J.C. Roelandse. Waarder ligt aan de A12 (afslag
Waarder/Driebruggen). De galerie is vrijdags, zaterdags en zon
dags van twaalf tot vijf uur geopend.
De aquarel 'Poortje te Oegstgeest' van W.H. van der Nat werd in
1911 voor het eerst tentoongesteld in de Leidse kunsthandel Sala.
Het Leidsch Dagblad schreef erover: ,,Een poortje te Oegstgeest
toont kwaliteiten van coloriet en gevoel voor stemming."
afbeelding
Tony Ross maakt prentenboek
voor de Kinderboekenweek
De Britse kinderboekenschrijver
en illustrator Tony Ross maakt
voor de komende Kinderboe
kenweek het prentenboek voor
de allerkleinsten. Het boekje,
vertaald door Rindert Krom
hout, is getiteld Towser en het
Monsterei. De Kinderboeken
week met als thema De Nacht
wordt van 5 tot en met 15 okto
ber gehouden, zo meldt de
Stichting Collectieve Propagan
da van het Nederlandse Boek
(CPNB).
Het nieuwe boek past in Rqss'
reeks over het jongetje Joris en
het hondje Towser. Een aantal
Mauritshuis onderzoekt en restaureert Gezicht op Delft en Meisje:
De zeventiende-eeuwse Nederlandse schilder Johannes
Vermeer schilderde waarschijnlijk veel vlotter dan tot nu
toe wordt aangenomen. Dit is de voorlopige conclusie
van een groot onderzoek dat het Mauritshuis in Den
Haag momenteel uitvoert. Het onderzoek loopt parallel
met de restauratie van twee schilderijen van de kunste
naar uit de Gouden Eeuw.
tijen op het doek aanbracht. Pas
daarna volgden de felle kleuren.
Sommige kleurlagen bracht hij
in snelle verfstreken in één keer
De opknapbeurt van de twee
doeken, Gezicht op Delft (1660)
en Meisje met de parel (1660-
1665) die het museum sinds
respectievelijk 1822 en 1903 in
bezit heeft, begint op 10 mei.
Het publiek kan de restauratie,
zij het achter glas, volledig vol
gen.
duurt drie tot
vier maanden. In 1995 en 1996
zullen de schoongemaakte wer
ken deel uitmaken van de grote
Vermeertentoonstelling die het
Mauritshuis samen met de Na
tional Gallery of Art in Washing
ton organiseert. Over de kosten
van de restauratie wil het muse
um zich niet uitlaten.
Vóórdat de daadwerkelijke
schoonmaak begint, bestaat het
werk vooral uit kijken naar de
schilderijen, vertelt hoofdres
taurator Jörgen Wadum. Goed
kijken met het blote oog of on
der de microscoop. Daarbij ont
dekte hij dat Vermeer waar
schijnlijk eerst de schaduwpar-
Nu blijkt dat de schilder een
veel sneller tempo had dan tot
nog toe werd gedacht, rijst de
vraag waarom Vermeer dan
toch zo'n geringe produktie
had. Zijn oeuvre bestaat maar
uit ruim dertig doeken, waarvan
er zich drie in het Mauritshuis
bevinden.
Ook ontdekten de restaurato
ren, Wadum en Luuk Struick
van der Loeff, dat Vermeer bij
zijn Gezicht op Delft waar
schijnlijk zand of grootkorrelig
loodwit gebruikte om de huisjes
een ruw uiterlijk te geven. Dat is
niet gevonden in de lucht- of
waterpartijen. Die vondst is ta
melijk opmerkelijk, legt Wadum
uit. Het wetenschappelijk on
derzoek moet nu uitwijzen of
ook Vermeers tijdgenoten ge
bruik maakten van die metho
den. Tot op heden, is daarvan
weinig bekend.
Bij de restauratie van de twee
Restaurateur Jörgen Wadum bij 'het meisje' van de 17de-ei
tie zal ze geen perzikhuidje krijgen, het craquelé blijft.
Vermeers zullen de schilderijen
vooral worden schoongemaakt.
Daarbij geldt dat de ingrepen
van de twee deskundigen zo ge
ring mogelijk moeten zijn. Het
gaat tenslotte om het behoud
van de schilderijen en een opti
male presentatie.
Als de vergeelde vernislagen
zijn weggehaald, zullen de
schilderijen hun oorspronkelij
ke helderheid weer terug krij
gen. Bij het Meisje zal bij voor
beeld ook het vieze witte waas
op het voorhoofd verdwijnen.
Ook zullen de groeven van het
craquelé, die nu tamelijk don
ker zijn, weer lichter worden.
Een perzikhuidje krijgt het
meisje echter nooit. De kleine
scheurtjes op haar gezicht blij-
Beide schilderijen zijn al va
ker gerestaureerd - voor het
beeldende kunst
van die verhalen is ook voor te
levisie bewerkt. De Britse editie
van Towser en het Monsterei
verschijnt pas in 1995.
Ross heeft verschillende prij
zen gewonnen. Voor Joris en de
Bonestaak ontving hij een zilve
ren penseel (1981). Towser en
Sadie's verjaardag werd be
kroond met de zilveren griffel
(1985). Prijzen waren er ook
voor Waar is mijn Potje (zilve
ren griffel in 1987) en Susan en
de kwelgeest (zilveren penseel
1987).
Het Kinderboekenweekge
schenk wordt zoals al eerder be
kend werd, door Anke de Vries
geschreven.
za. 12.00-17.00 uur, do. 19.00-21.00 u
Centrum Beeldende Kunst, Hoof
Kerkgracht 19-21Leiden
Beeldhouwers verdiepen zich in
de gegevens ruimte en volume,
beide begrippen kunnen bin
nen deze discipline niet los van
elkaar gezien worden. Een beeld
- abstract of figuratief - komt
pas goed tot zijn recht als bij
voorbeeld de omringende ruim
te met het beeld 'werkt'.
Frans de Wit (Leiden, 1942) is
al vanaf 1965 werkzaam als zelf
standig beeldhouwer. In het
Centrum Beeldende Kunst ex
poseert hij nu tekeningen (ge-
Mondriaan voor
Zeeuws Museum
middelburg» anp
Met de aankoop van het olie
verfschilderij Boom uit
1908/1909 heeft Zeeland voor
het eersf een werk van Piet
Mondriaan in bezit gekregen.
„Juist omdat het de eerste is,
zijn we er ontzettend mee inge
nomen", meldde de directeur
van het Zeeuws Museum I.
Spaander deze week. Het is een
vrij onbekend werk van Mon
driaan.
Het schilderij, met een afme
ting van ruim 27 bij 38 centime
ter, is recent opgedoken. Het
komt uit de collectie van Con
rad Kickert, beeldend kunste
naar en kunstcriticus. Kickert en
Mondriaan waren bevriend en
verbleven samen onder meer in
Parijs en, op uitnodiging van
Jan Toorop, in de Zeeuwse bad
plaats Domburg. Vermoedelijk
is ook Het schilderij Boom in
Domburg geschilderd. Zover bij
Spaander bekend, is het schil
derij slechts één keer eerder
tentoongesteld, in 1945 in het
Museum of Modern Art in New
York.
Het Zeeuws Museum kwam
bij toeval op het spoor van het
onbekende werk van Mondri
aan tijdens voorbereidingen
voor de tentoonstelling Mondri
aan en Toorop temidden van
hun tijdgenoten in Domburg.
Die tentoonstelling in het
Zeeuws Museum gaat op 17
september van start en duurt
tot 15 januari.
maakt van houtskool). Het zijn
echte 'beeldhouwerstekenin
gen', de associaties die deze op
roepen zijn verwant aan de ge
gevens 'ruimte en volume'. Op
een plat vlak weet De Wit dit tot
stand te brengen.
De expositie laat zowel ab
stracte als figuratieve tekenin
gen zien. Mijn voorkeur gaat uit
naar de abstracte werken omdat
deze in vormentaal enorm
krachtig zijn met een sterk sym
bolisch karakter.
Zoals bijvoorbeeld dé serie
van drie, zonder titel uit 1991
(nummer 4 op de tentoonstel
ling), van het materiaal geperst
houtskool en pigment. De wer
ken zijn klein van formaat (42,5
x 29,5 cm), maar hebben in de
expositieruimte een groots ef
fect. Je ziet een diepzwart vlak
en het lijkt alsof je in een onme
telijke diepte kijkt, het enige
aangrijpingspunt is een klein
wit gedeelte, waardoor het ge
voel van 'verdrinken' in de
zwarte massa verdwijnt. Op de
meest linkse tekening is links
boven namelijk een ruimte wit
gelaten. Bij de andere twee is dit
ook het geval, alleen is de witte
ruimte hier te vinden bijna
rechts onder.
Door deze witte vlakken, die
niet echt streng begrensd zijn,
maar overvloeien in het zwarte
vlak, ontstaat een associatie met
ruimte. Het lijkt alsof je je in
een donkere onbegrensde ruim
te bevindt, met als enige moge
lijkheid tot oriëntatie het witte
gedeelte. Het oog wordt vanzelf
naar het werk
Boerhaave toont werk van familie Kamerlingh Onnes:
Portretschilderijen en tekeningen die vader en
zoon Kamerlingh Onnes maakten van verschil
lende hoogleraren van de Leidse universiteit
zijn tot en met 14 augustus te zien in het Leidse
Museum Boerhaave.
Bij de naam Kamerlingh Onnes wordt in het
museum natuurlijk in de eerste plaats gedacht
aan de beroemde Leidse fysicus Heike Kamer
lingh Onnes, winnaar van de Nobelprijs voor
Natuurkunde in 1913. Dat,twee van zijn naaste
familieleden, Menso en Harm Kamerlingh res
pectievelijk een broer en neef van de natuur
kundige, zich op het gebied van de beeldende
kunst hebben onderscheiden is minder bekend.
Door hun familierelatie met de vermaarde
hoogleraar waren zowel Menso als Harm goed
bekend met het Leidse professorenkorps. Dat
heeft geleid tot een aantal portretten die opval
len door hun intieme sfeer en ongedwongen ka
rakter. Zo beeldde Menso de Nobelprijswinnaar
Hendrik Antoon Lorentz uit, staande voor het
schoolbord in de collegezaal, terwijl Harm de
beroemde Albert Einstein portretteerde in een
gemakkelijke stoel met een sigaar tussen de vin
gers.
De werken zijn eigendom van Museum Boer
haave en de Leidse Universiteit. Ze hangen nor
maal op plekken die voor het publiek beperkt
toegankelijk zijn. Met de tentoonstelling 'Onder
Leidse professoren' wil het Museum Boerhaave
een representatieve keuze uit de hoogleraren-
portretten presenteren aan een breder publiek.
iwiitfWMBM
mondriaanshoofd Schapen trekken zich weinig aan van het portret van Piet Mondriaan op molen De Swaen in het Zeeuwse dorpje Moriaans-
hoofd. Het gehucht op Schouwen-Duiveland heeft zichzelf ter gelegenheid van het Mondriaanjaar omgedoopt in Mondriaanshoofd. foto ani
beeldende kunst
Piet Mondriaan was niet vrij
van totalitaire neigingen. Legde
hij zichzelf al een barse tucht op
door alleen .maar strepen en
vlakken te schilderen, hij hoop
te ook vurig dat na hem iedere
kunstenaar voorgoed volgens
zijn strenge methodiek zou
schilderen. De Russen El Lis-
sitzky en Kazimir Malevich,
geestverwanten van Mondriaan,
hadden zo rond 1920 niet min
der wereldomvattende preten
ties. Graag hadden zij gezien
dat hun constructivistische
schilderstijl tot enige en officiële
van de in 1917 gestichte Sowjet-
republiek was verheven. Helaas
voor hen had Jozef Stalin een
heel andere smaak.
Toch kregen Mondriaan, Lis-
sitzky en Malevich gedeeltelijk
hun zin: de posthume nawer
king van hun oeuvre was zo
groot, dat er tot op heden nog
altijd schilders voortwerken in
devote navolging van de grote
meesters. In 1988 was in Stede
lijk Museum de Lakenhal reeds
een omvangrijk overzicht te
zien van kunstenaars die in de
na-oorlogse periode op z'n
Mondriaans voortwerkten, deze
maand presenteert het Leidse
'Mecenas Art Consultancy' op
nieuw een soortgelijke expositie
met recent werk van drie tradi
tionele constructivisten.
Estella de Boer is de oudste
van het trio, en oud genoeg om
Mondriaan en de zijnen zelf ge
kend te hebben. Zij schildert
eenvoudige gouaches, waarin
zich, ondanks de zelfopgelegde
beperking tot simpele geometri
sche vormen, een redelijk sub
tiel kleurgevoel openbaart. Dat
is bij haar collega Henk van
Trigt minder het geval. Zijn
schilderijen zijn koel en kli
nisch, op het steriele af. Minder
steriel, maar wel stereotype zijn
de doeken van Hans van
Rhoon, de jongste van het stel.
Hier hebben we te maken met
een echte epigoon. Zijn doeken
zijn onverbloemde imitaties
naar El Lissitzky, en je vraagt je
af: zou zijn grote voorbeeld nu
laatst in de jaren vijftig en zestig
- maar die ingrepen zijn volgens
de huidige maatstaven niet zo
goed uitgevoerd. Zo blijkt bij
Gezicht op Delft een vernis ge
bruikt te zijn dat men nu niet
bepaald soort lak op basis van
luizenvleugels ingestopt. Waar
om die lak werd toegevoegd is
niet bekend. Zeker is, dat het
geen succes was.
Tijdens een eerdere schoon
maakbeurt van het Meisje is
ook een balsemoplossing ge
bruikt die niet zo succesvol was.
Daardoor werden de scheuren
van het craquelé veel zwarter
dan anders het geval was ge
weest. Opmerkelijk is ook dat
bij de laatste ingreep de signa
tuur van Vermeer is geretou
cheerd. Of die 'verbetering' on
gedaan gemaakt zal worden, is
nog onderwerp van discussie.
Wadum verwacht echter dat de
toegevoegde retouches worden
weggehaald.
Hoeveel jaar de schilderijen
na de komende restauratie weer
meekunnen, is moeilijk te zeg
gen. De restaurator durft na
enig aandringen een schatting
te maken die tussen de zestig en
honderd jaar ligt. De huidige
bewaarcondities - weing UV-
licht, een constante tempera
tuur - en het feit dat de schilde
rijen niet vaak reizen, moeten
daarvoor zorgdragen.
eindigt tenslotte in het derde
werk, maar wordt direct weer
teruggestuurd naar het eerste.
Andere abstracte werken roe
pen landschappelijke
ties of architectonische i
op. Ook hier voert De Wit je
mee in onmetelijke of juist be
grensde ruimtes. De tekeningen
laten ook duidelijk de kracht
van de arm zien, grote vegen
bepalen de vormgeving. In de
publikatie/catalogus bij de ten
toonstelling schrijft de gastcura-
tor dat er getekend is vanuit de
arm en schouder en niet vanuit
de hand en pols. Hij heeft voor
deze expositie die tekeningen
uitgekozen die hij eenvoudig
weg mooi vond. Over smaak
valt uiteraard te twisten, maar
bij het merendeel van de keuze,
sluit ik mij aan.
Londen krijgt
Gielgudtheater
LONDEN Rtr
Een theater in Londen wordt
genoemd naar Sir John Gielgud,
een van de belangrijkste Britse
acteurs van deze eeuw, die vori
ge week 90 jaar werd.
Gielgud zal het voormalige
theater The Globe aan de Shaf
tesbury Avenue, in het centrum
van de Londense theaterwijk
West End, volgens plan in okto
ber zelf opnieuw openen. In het
theater worden vooral werken
van Shakespeare opgevoerd. De
eerstvolgende produktie zal
Hamlet zijn in de bewerking
van regisseur Sir Peter Hall.
Gielgud is sinds 1929 als
gisseur of acteur betrokken ge
weest bij 16 produkties
theater dat voortaan zijn
draagt.
het
werkelijk gewild hebben dat hij
op deze wijze werd gekloneerd,
of zou hij zich omdraaien in zijn
graR
Navolging, uit bewondering,
van een beproefde schilderstijl
levert doorgaans uitstekende re
sultaten op, zolang een leerling
maar niet vervalt in de inhouds
loze nabootsing van de manier
tjes van de meester. Juist dat
laatste is de makke in het werk
van De Boer, Van Rhoon en Van
Trigt. Ze halen niet de tintelen
de spiritualiteit van hun voor
beelden en het is dan ook de
vraag, of de aartsvaders van het
constructivisme deze braafheid
voor ogen hadden, toen zij
hondsbrutaal droomden over
de wereldheerschappij van hun
artistieke opvattingen.
Brooks verbijsterd
muziek.recensie louis du mouun
Garth Brooks The Stillwater Band Voor
programma: Martina MacBride Gehoord:
17/4, Ahoy', Rotterdam.
Countryzanger Garth Brooks, in
vijf jaar tijd uitgegroeid tot 's
werelds best verkopende pla-
tenartiest, staat vooral voor een
kordate afrekening van de ou
bolligheid die Nashville zo lang
heeft beheerst. Muzikaal avon-
turiert de voormalige nacht
clubuitsmijter graag buiten de
platgetreden paden en hij heeft
beter (of in elk geval eerder) dan
vele van zijn genregenoten be
grepen dat het visuele vermaak
op het podium niet mag achter
blijven. Countryminnend Ne
derland gaf in Ahoy' het 32-jari-
ge fenomeen uit Yukon,
Oklahoma een onthaal dat zijn
stoutste verwachtingen overtrof.
Via onder meer MTV en di
verse concertvideobanden was
zijn faam als revolutionaire
nieuwkomer al vooruitgesneld,
maar zelf was Brooks nog niet
aan het buitenland toegeko
men. In de eerste plaats omdat
hij thuis de vraag amper kon
bijbenen. Daarnaast toch ook,
omdat hij meende dat de rest
van de wereld op hem als 'all
American boy next door' niet
echt zat te wachten.
Ahoy' maakte hem binnen de
kortste keren duidelijk dat hij
zich daarin had vergist. De aan
passingen die Brooks zich had
getroost om het 'Rotterdam'
niet te moeilijk te maken bleken
totaal overbodig. Want de 8500
fans wisten beter raad met zijn
verbale kwinkslagen dan hij had
gedacht, om nog maar te zwij
gen van zijn repertoire. Al bij
het vijfde nummer "American
Honky-Tonk Bar Association*
brulde heel Ahoy' al met hem
Is Garth Brooks nog wel
country? Toch meer dan hij op
het eerste gehoor (inclusief
songs van Elton John en Billy
Joel) doet vermoeden. Dankzij
met name violist Dave Gant en
stcelguitarist Steve McClure en
ook omdat GB bijna uitsluitend
zingt over direct herkenbare al
ledaagse emoties. Brooks' pit
maakt hem voor de niet-coun-
try-liefhebber genietbaar en
voor de doorgewinterde coun-
try-consument verfrissend. Hen
betere ambassadeur kan Nasvil-
le zich nauwelijks wensen.