Twijfels over daders aanslag
Investeerders in Hongarije hebben lange adem nodig
Loterijschandaal legt omvang corruptie Brazilië bloot
Buitenland
Reizen met 40% korting.
Nü met extra lentevoordeel.
6 DINSDAG 12 APRIL 1994
Proces brandstichting in Turks huis Solingen begint morgen
Vijfvoudige moord, veertienvoudige poging tot moord en
ernstige brandstichting. Zo luidt de aanklacht tegen vier
jonge Duitsers die vanaf morgen in Düsseldorf terecht
staan. Het viertal wordt verantwoordelijk gesteld voor het
zwaarste geval van vreemdelingenhaat in het na-oorlogse
Duitsland.
Drie van de vier jongeren
kwamen uit sociaal zwakke
milieus. De als eerste opgepakte
Christian had jaren in tehuizen
voor moeilijk opvoedbare jon
geren gezeten omdat hij niet
overweg kon met zijn geschei
den moeder. De later opgepakte
Markus (24), ex-lid van de
rechts-extremistische partij
DVU, was voortijdig uit het le
ger ontslagen. Hij bekende
eerst, trok deze bekentenis een
paar dagen later in, maar kwam
daar later weer op terug.
De 16-jarige Felix, wiens va
der een in de vredesbeweging
uiterst actieve huisarts is, ont
kende elke betrokkenheid. Dat
geldt ook voor de 21-jarige
.tweede, Christian, die eveneens
voortijdig uit het leger werd
ontslagen en sindsdien geen
vast werk heeft.
Hoe de politie aan deze drie
verdachten kwam, is nog een
raadsel. Vast staat alleen dat de
eerste Christian hen, toen hij
met hun namen werd gecon-
fronterd, als mededaders noem
de. Alles bij elkaar zijn de bewij
zen uiterst mager. In de ruim
tien maanden die de recherche
en de officieren van justitie nu
aan de zaak hebben besteed,
hebben ze geen nieuw bewijs
materiaal boven tafel kunnen
krijgen. Sinds de president van
de centrale recherche, Zachert,
eind november toegaf dat de
bewijzen 'wel heel dun' zijn,
wordt gespeculeerd of de vier
wel de echte daders zijn.
Volgens de hoogste openbare
aanklager speelde de zaak zich
als volgt af: Christian en Felix
gingen in de nacht van tweede
pinksterdag om 1.38 uur het
houten portaal van het huis van
de familie Gene binnen. Chris
tian legde een stapel kranten
neer en stak die aan. Felix goot
een 'brandversneller' (onduide
lijk is of het om spiritus of ben
zine ging) op de grond en Mar-
BERLIJN HANS HOOGENDIJK
CORRESPONDENT
Op tweede pinksterdag 1993
zouden zij brand hebben ge
sticht in een door Turken be
woond huis in het Westduitse
stadje Solingen. Vijf Turkse
vrouwen en meisjes stierven in
de vlammenzee. Acht van de
negentien bewoners raakten ge
wond, van wie sommigen ern
stig. Na de uitbarstingen van
geweld tegen buitenlanders in
het Oostduitse Hoyerswerda en
Rostock en de aanslag in het
Noordduitse Mölln bereikte de
golf van vreemdelingenhaat in
Solingen een nieuwe climax.
De dag na de aanslag meldde
de centrale recherche het eerste
succes: de toen 16-jarige Chris
tian had de aanslag niet alleen
de avond tevoren in bijzijn van
vrienden aangekondigd, hij be
kende de daad zelfs vol trots te
genover de politie. Maar de re
cherche geloofde niet dat hij de
enige dader was; het huis stond
binnen enkele minuten in lich
terlaaie, terwijl Christian had
verklaard alleen een paar aan
gestoken kranten naar binnen
te hebben gegooid.
Vijf dagen later arresteerde de
recherche nog drie jongeren uit
Solingen, die net als Christian
min of meer vaste banden on
derhielden met de rechts-extre
mistische scene in de stad.
bloemetjes buiten!
gen.
kus en de oudste Christian
stonden buiten op de uitkijk.
Het deels uit hout opgetrok
ken huis stond al in lichterlaaie
toen vier minuten later de
brandweer werd gealarmeerd.
Vijf minuten later was die ter
plekke. Voor vijf leden van de
familie Gene kwam elke hulp te
laat. Als motief noemde de aan
klager vreemdelingenhaat,
vooral tegen Turken gericht. De
aanleiding zou een ruzie zijn
geweest die drie van de vier ver
dachten tijdens een bierfeest
met buitenlanders hadden ge
had. Op weg naar huis waren ze
Christian tegen gekomen, die
spontaan was ingegaan op hun
roep naar 'wraak'. Bij een ben
zinepomp stalen ze 'brandstof.
Alle vier waren op dat moment
dronken.
Een belangrijk bewijsmiddel
voor de justitie is de bekentenis
van Markus. In januari schreef
hij een brief aan de familie Ge
ne, waarin hij toegaf een van de
daders te zijn en verklaarde dat
ze alle vier terecht in de cel za
ten. Verder schreef hij: ,,Ik
schaam mij oneindig."
Voor de verdedigers van twee
van de andere verdachten was
dat alleen maar een truc om
een mildere straf te krijgen.
Markus hangt levenslang boven
het hoofd, omdat hij als enige
meerderjarig was op het mo
ment van de aanslag. De twee
advocaten houden vol dat hun
cliënten onschuldig zijn.
bloemetjes buiten!
Een feit is dat alle deskundi
gen menen dat er wel erg wei
nig tijd ligt tussen het aansteken
van de kranten en de uitslaande
brand. Volgens sommige des
kundigen zou de brand min
stens een kwartier eerder moe
ten zijn gesticht. Indien deze
theorie juist is, hadden drie van
de vier verdachten er niet bij
kunnen zijn omdat ze toen net
de meer dan vijf kilometer ver
der gelegen kroeg hadden veria-
Als enige van de vier die tus
sen een uur en half twee de
aanslag had kunnen plegen,
resteert dan de jongste Chris
tian. Hij woont tegenover de
plek waar het huis van de fami
lie Gene stond.
Mocht Christian, zoals hij vol
gens sommige berichten on
langs weer zou hebben her
haald, werkelijk de enige dader
zijn, dan rest de vraag waarom
ook Markus, een bekentenis
heeft afgelegd. Verder zal de
rechter moeten uitzoeken waar
Bloemen, vlaggen en spandoeken markeren het uitgebrande huis in Solingen waar vijf Turkse vrouwen en
meisjes omkwamen. foto epa
de rechts-extremistische leider Schmitt verdwenen. Voor Kamil Gene is het morgen
van de Solingse sportschool Tot 10 oktober heeft de recht- een hele zware dag: het is zijn
Bernd Schmitt is gebleven. Bij bank in Düsseldorf voorlopig dertigste verjaardag; een ver
tijd uitgetrokken om licht in de jaardag zonder zijn dochters en
ze duistere zaak te brengen, zussen.
hem trainden drie
verdachten. Sinds de aanslag is
BOEDAPEST RUNA HELLINGA
CORRESPONDENT
„We zijn wel wat naïef geweest
toen we eraan begonnen",
meende Jack Welch, de grote
baas van General Electrics on
langs bij een bezoek aan Boeda
pest over de investering die zijn
onderneming vier jaar geleden
in de Hongaarse lampenprodu
cent Tungsram deed. GE, tot
voor kort de grootste buiten
landse investeerder in Honga
rije, heeft met vallen en opstaan
geleerd wat tal van buitenland
se ondernemers daarna óók
hebben ontdekt: wie serieus wil
investeren in Oost-Europa,
moet niet direct het grote geld
verwachten.
De Amerikaanse multinational
heeft al met al een klein miljard
gulden in Tungsram gestoken.
De herstructurering waar het
bedrijf de afgelopen jaren door
heen is gegaan, was drastisch
en pijnlijk voor een groot aantal
betrokkenen, maar in de ogen
van deskundigen ook een voor
beeld voor andere Hongaarse
ondernemingen. Na vier jaren
van reorganisatie en haast 300
miljoen gulden verlies, ver
wacht GE-dochter Tungsram dit
jaar voor het eerst winst te zul
len maken.
De resultaten van alle hervor
mingen liegen er niet om. Tus
sen 1990 en 1993 steeg de om
zet van 360 miljoen naar 600
miljoen gulden en daalde de tijd
tussen het moment waarop de
klant zijn bestelling plaatst en
het moment waarop hij de goe
deren in huis heeft, van 90 naar
minder dan 30 dagen. En het
einde van die ontwikkeling is
nog niet in zicht.
Na jaren van massa-ontslagen
waarbij meer dan achtduizend
mensen hun baan verloren, is
Tungsram bovendien voor het
eerst' weer bezig is mensen aan
te nemen. En de produktiviteit
per werknemer, zegt Jozsef Csa-
ko, directeur van de Tungsram-
fabriek in Boedapest trots, ligt
inmiddels hoger dan bij verge
lijkbare ondernemingen in
West-Europa en de VS. Ter ver
gelijking: hij schat dat de pro
duktiviteit vier jaar geleden op
een derde van het westerse ni-
GE kocht vier jaar geleden iets
meer dan vijftig procent van de
Tungsram-aandelen voor een
totaal bedrag van 150 miljoen
dollar, een dikke 270 miljoen
gulden. In mei 1993 werd de
rest van de aandelen overgeno
men. Sommige Hongaren von
den dat GE eigenlijk te weinig
had betaald voor een onderne
ming die toch de vijfde lampen
producent van Europa was en
wereldwijd op de negende
plaats stond. Wat die kritici ver
gaten, waren de enorme kosten
die er gemaakt moesten worden
om een socialistisch bestuurde
onderneming om te vormen in
een marktgericht bedrijf.
En dan was Tungsram volgens
Csako niet eens een typisch so
cialistisch bedrijf. Zestig tot ze
ventig procent van de produktie
ging naar de Westerse markt,
Afrika en het Midden-Oosten.
Er waren mensen die contacten
hadden met Westerse onderne
mingen, en het bedrijf had de
kans om nieuwe technieken in
het Westen te kopen.
Maar toch, toen General Elec
trics vier jaar geleden bij Tungs
ram zijn intrede deed, had de
fabriek in Boedapest bijvoor
beeld maar één enkele telefoon
lijn en waren computers een
onbekend verschijnsel. De
Amerikaanse investeerder werd
bovendien geconfronteerd met
een onderneming die verdronk
in de bureaucratie, met tal van
beslissingsniveaus, chefs, on
derchefs, onder-onderchefs,
voorlieden en ondervoorlieden.
Tungsram maakte bij de ontsla
gen zoveel mogelijk gebruik van
'zachte methodes', aldus Csako.
Ouderen kregen de kans met
vervroegd pensioen te gaan, een
regeling die Tungsram veel geld
kost, maar die volgens Csako al
tijd nog goedkoper is dan men
sen in dienst houden. Verder
hielp het bedrijf bij omscholing
en bij de zoektocht naar nieuwe
arbeidsplaatsen. Wie mocht
blijven, werd bepaald via een
systeem waarbij de individuele
prestaties van iedereen werden
gemeten. Al met al verloor de
helft van de produktiemedewer-
kers en zeventig procent van
het kantoorpersoneel zijn baan
en werd de bureaucratische
structuur teruggebracht tot di
rectie, chefs en gewone werkne-
Maar waar het, naast inkrim
ping, allemaal om draait is een
nieuwe werkhouding. Waar
mensen vroeger precies de taak
deden die hen was opgedragen
en geen stap meer, worden ze
nu gestimuleerd om verant
woordelijkheid te nemen en
hun werk zo goed mogelijk te
doen. „Motivatie is heel belang
rijk", aldus Csako, „En dat kan
We zetten de bloemetjes buiten
Want alleen in april profiteert u van
f 5,- lentekorting bij aankoop van een
Jongerenkaart of Rail-Aktief-kaart. En als
extraatje geheel gratis de populaire
pocket Er-op-Uitter waarde van f 4,50.
Altijd doen
Want voor f 94,- in plaats van f 99,-
profiteert u nü een jaar lang van maar 1
liefst 40% korting op elke door-de-weekse
treinreis na 9.00 uur. 's Avonds en in het
weekend kan uw korting zelfs oplopen
tot 65% Wilt u meteen op reis, neem dan
een pasfoto en identiteitsbewijs mee.
Haal snel de actiefolder aan het NS-loket. Alléén in april.
een compliment
als iemand zijn werk goed heeft
gedaan tot kleine cadeautjes,
een door het bedrijf betaald
etentje met de hele familie,
noem maar op."
Niet alleen de mensen op de
werkvloer moesten anders leren
werken, ook en vooral de chefs.
Terwijl die zich vroeger in hun
bureaucratische papierwinkel
verscholen en totaal onbena
derbaar waren, hebben ze moe
ten leren te luisteren naar hun
personeel. „Om de werkstijl te
veranderen, is het belangrijk dat
de managers het goede voor
beeld geven", aldus Csako, die
zelf al twintig jaar bij Tungsram
werkt.
Naar voorbeeld van het moe
derbedrijf zijn op grote schaal
scholingsprogramma's opgezet.
Zo'n vijfduizend werknemers
hebben inmiddels een of ande
re cursus gevolgd, variërend van
een snelcursus Engels voor
managers tot computercursus
sen of trainingen in de Verenig
de Staten. Het enthousiasme
voor dergelijke cursussen was
zo groot, dat veel mensen ook
bereid waren er hun vrije tijd in
te steken.
Het klinkt allemaal tamelijk
Amerikaans, maar het is niet zo.
zeggen zowel Csako als Fridell.
dat de methodes van GE-Ameri-
ka zomaar naar Hongarije zijn
overgebracht. Tungsram werkt
grotendeels met Hongaarse
managers en er wordt gezocht
naar een tussenvorm tussen
twee bedrijfsculturen. Anders
zou het ook niet werken, meent
Csako.
RIO DE JANEIRO MARIO OSAVA
Het schandaal van het zogenoemde 'Beesten
spel', een illegale loterij die in heel Brazilië op
grote schaal wordt gespeeld, heeft de oude ver
denking bevestigd dat de corruptie in alle lagen
van de maatschappij is doorgedrongen. De om
vang ervan echter verbaast zelfs het Braziliaan
se publiek, dat op dat gebied toch heel wat ge
wend is.
De afgelopen twee jaar is de alom aanwezige cor
ruptie stap voor stap in de openbaarheid geko
men. Vanaf 1992 was de aandacht geconcen
treerd op corruptie in de politieke wereld. Die
aandacht leidde eerst tot het aftreden van presi
dent Fernando Collor de Mello en later tot de be
rechting van achttien parlementariërs. Uit de hui
dige onthullingen, die zijn geconcentreerd in Rio
de Janeiro, blijkt dat ook andere maatschappelij-
t brandschoon zijn.
Tijdens het onderzoek, dat wordt geleid door
Antonio Carlos Biscaia, procureur-generaal in Rio
de Janeiro, werd in de koffers van de 'bankiers
van het beestenspel' een grote hoeveelheid docu
menten gevonden. Daaruit blijkt dat rond de ille
gale loterij een breed netwerk bestaat, dat is geïn
filtreerd in de politie, de justitiële macht, de poli
tiek en de pers.
De lijst van personen die smeergeld ontvingen
uit het 'beestenspel' is lang. Er zijn al meer dan
150 namen beleend geworden. Onder hen de gou
verneur van de staat Rio de Janeiro, Nilo Batista,
burgemeester Cesar Maia en bijna de hele top
van het politiekorps van Rio. Ook de burgemees
ter van Sao Paulo, Paulo Maluf en ex-president
Collor de Mello kregen 'donaties' voor hun ver
kiezingscampagnes in 1989.
Ook de onlangs herkozen voorzitter van de in
ternationale voetbalbond FIFA, Joao Havelange,
kreeg geld van de loterij. Bovendien kreeg hij een
aantal jaren achtereen een speciale suite bij de
carnavalsoptocht in Rio.
Het carnaval en het voetbal zijn twee belangrij
ke sectoren waarin de eigenaren van het beesten
spel hun miljoenenwinsten investeren. De
econoom Hildete Pereira de Melo, deskundige op
het gebied van illegale economische transacties,
schat die opbrengsten op minstens een miljoen
per dag. Volgens procureur-generaal Biscaia be
reikten de smeergelden zelfs de hogere rechtban
ken in de hoofdstad Brasilia, en zouden ook rech
ters van het Hooggerechtshof zijn omgekocht.
Het nieuwe Braziliaanse corruptieschandaal zal
waarschijnlijk minder verstrekkende gevolgen
hebben dan de vorige zaken. Maar als het onder
zoek wordt voltooid, zullen een aantal instituten
fundamenteel zijn aangetast.
De politie van Rio bijvoorbeeld zal een radicale
verandering moeten ondergaan. Er zijn zelfs al
suggesties gedaan om haar te vervangen door een
compleet nieuw opgezette organisatie.
Ook het carnaval van Rio zal niet meer als vroe
ger zijn, als de loterij hard wordt aangepakt.
Daarmee valt namelijk de grootste geldbron weg
voor de uitbundige optochten die de 'sambascho
len' elk jaar organiseren.
Het geweld in Rio zal daarentegen drastisch af
nemen, vooral omdat men denkt dat het
'Beestenspel' een groot deel van de georganiseer
de misdaad financierde, van drughandel tot ont
voeringen.
Tot slot zou de affaire kunnen leiden tot her
vorming van het justitiële apparaat, wat nu al
door veel politieke en sociale leiders wordt voor
gesteld.
Het is de enige van de drie machten die nog
niet is getroffen door de 'grote schoonmaakope-
ratie' in Brazilië.
Het 'Beestenspel' is een honderd jaar oude tra
ditie, met diepe wortels in het Braziliaanse volk.
Het is illegaal, maar wordt gekwalificeerd als een
licht vergrijp waarvoor in het algemeen geen straf
wordt gegeven. Het zijn echter de banden met
andere clandestiene activiteiten, zoals illegale ca
sino's en nu ook de drughandel en de corruptie,
die wellicht het einde van de loterij inluiden.
Roemeense fascist wordt in
eigen land als held vereerd
CORRESPONDENT
De onthulling van een stand
beeld zorgde een tijdje gele
den voor een kleine diploma
tieke rel tussen Roemenië en
de Verenigde Staten. Want
juist op het moment dat Roe
menië van de VS zijn status
van meest begunstigde han
delspartner zou terugkrijgen,
werd in de Zuidroemcense
stad Slobozia een buste van
de Roemeense fascistische
dictator maarschalk Ion Anto-
nescu onthuld.
Zijn handelsstatus heeft Roe
menië ondanks alles terugge
kregen, maar het beeld van
Antonescu staat nog steeds
op zijn plaats. Sterker nog,
sinds die tijd zijn er her en
der nog zeker acht andere
beeltenissen van hem ont
huid. Verder is de voormalige
dictator in verschillende ste
den met een straatnaam ver
eerd en groeit de roep om re
habilitatie van 's mans per
soon. Antonescu werd in 1946
door de communisten ter
dood veroordeeld en geëxe
cuteerd.
De roep om eerherstel komt
van twee zijden. Aan de ene
kant zijn er de oorlogsvetera
nen uit de Tweede Wereld
oorlog, verenigd in de Pro
Maarschalk Ion Antonescu Li
ga. Aan de andere kant zijn er
de extreem-rechtse politici
van de Groot-Roemenië Partij
en de culturele organisatie
Vatra Ronianeascu die hun
eigen Maarschalk Ion Anto
nescu Liga hebben opgericht.
Het veteranenpleidooi voor
rehabilitatie komt eerder
voort uit naïviteit over het
ware karakter van Antonescu
dan uit een verlangen het fas
cisme' in Roemenië te herstel
len. Voor hen is Antonescu de
man die het land tijdens de
Tweede Wereldoorlog heeft
verdedigd tegen de I longaren
en de Russen en die na de
oorlog in een schijnproces
door de communisten is ver
moord.
Voor de Groot-Roemenië Par
tij. die wordt geleid door Cor-
neliu Vadim Tudor, een voor
malige hofdichter van de
communistische dictator Ni-
colae Ceausescu, ligt dat an
ders. Tudor bouwt bewust
voort op de geschiedverval
sing over Antonescu. die al
begon tijdens de laatste jaren
van het communistische regi
me en waaraan hij in die ja
ren zelfheeft meegewerkt.
Ceausescu was destijds op
zoek naar historische feiten
die het onafhankelijke, anti-
Russische imago van Roeme
nië in het buitenland verder
konden onderbouwen. Anto
nescu paste daar goed in. Een
smetje op zijn blazoen was
weliswaar zijn anti-semitis-
me, maar dat werd wegge
boend met de verontschuldi
ging dat de dictator nooit had
meegewerkt aan de deporta
tie van Roemeense joden.
De Groot-Roemenië Partij en
Vatra Ronianeascu koesteren
eigenaardige helden; Antone
scu. Ceausescu en Vlad Te-
pes, de man die in de 15de
eeuw zo'n 40.000 Turken op
palen liet spiezen en die in
het Westen beter bekend
werd als Graaf Dracula. Die
voorkeur voor dictatoren is
niet toevallig. Naast uitbrei
ding van het Roemeense
grondgebied staan de twee
organisaties vooral de af
schaffing van de democratie
en de heroprichting van een
autoritair geleide staat voor.
Daarbij komt het uitstekend
in hun kraam te pas dat de
meeste Roemenen eigenlijk
niets weten over Antonescu.
Als mensen zich al realiseren
dat de man een fascistische
dictator was, verontschuldi
gen ze zich met de woorden
dat hij wel met Hitier moest
samenwerken om Roemenië
te redden. Zelfs in oppositie
dagbladen als Romania Libe
ra wordt hij afgeschilderd als
nationale held en er zijn de
laatste jaren stapels boeken
verschenen waarin zijn mili
taireen vaderlandslievende
leiderschap worden bezon
gen.
Tegenwicht tegen de Antone
scu-verering komt eigenlijk
maar van een paar kanten.
Van een enkele historicus,
wiens stem in de algehele ver
ering ongehoord blijft, van de
joodse gemeenschap, en niet
in de laatste plaats van de
Roemeense president Ion llie-
Die heeft Antonescu's regime
openlijk veroordeeld tijdens
een herdenkingsbijeenkomst
voor de Holocaust. Hij heeft
de dictator een oorlogsmisda
diger genoemd en hij heeft de
oprichting van een herden
kingsmonument in de Roe
meense hoofdstad Boekarest
weten te voorkomen.
Iliescu staat echter alleen in
zijn mening. Zelfs in zijn ei
gen partij, de Partij voor Soci
aal-Democratie van Roeme
nië, overheerst de overtuiging
dat Antonescu een echte Roe
held was.
