Haat doet Rwanda
langzaam leegbloeden
Gratis spijkerbroeken en
geld toe voor de daklozen
Feiten &Meningen
Brinkman en
de katholieke
maffia
Rwandese rebellen
tussen de gorilla's
DINSDAG 12 APRIL 1994
152
Het CDA is boos en slaat in blinde woede
om zich heen. Of is het blinde paniek? Voor
de snorrende camera's reppen toppers on
der de christendemocraten van een 'actie
beschadiging lijsttrekker' en van een
'schandelijke hetze' tegen hun voorganger
Elco B. Maar wie flikt Brinkman dit kunstje
eigenlijk? Wie is er gebaat bij zijn val?
In eerste instantie ben ik geneigd te kij
ken naar de politieke tegenstanders PvdA.
WD en D66. Voor hen kan het CDA niet ge
noeg in de vernieling raken, ook al zullen ze
straks stuk voor stuk weer bij Brinkman in
het gevlei proberen te komen, omdat in Ne
derland een kabinet zonder de confessione
len niet tot de mogelijkheden behoort.
Maar als een van de drie andere 'grote'
partijen achter de hetze zit, waarom is dan
gekozen voor de KRO als slagwapen? Als er
buiten de politiek een podium is waarop
Nederland de verzuiling tot in lengte van
dagen laat voortduren, dan is het wel het
omroepbestel. Kwam de aanval van de
PvdA, dan zou hij zijn gelanceerd via de
VARA, was de WD op oorlogspad, dan zou
de TROS de weg hebben gewezen, was D66
de kwade genius, dan was dat in een uit
zending van Veronica gebleken.
Maar de KRO is onmiskenbaar paaps; bij
uitstek het speelgoedtreintje van het CDA,
dat wil zeggen: van de katholieke bloed
groep! Het is in Hilversum een publiek
heim dat voorzitter Braks de Katholieke Ra
dio Omroep naar hartelust voor het CDA
karretje spant. Niet toevallig is boer Brak?
die in september 1990 als minister struikel
de over de visfraude, ook de belangrijkste
opsteller van het CDA-verkiezingsprogram-
Ik erken het eerlijk: het blijft speculeren
zonder hard bewijs, maar daarvoor is dit
hoekje van de krant gelukkig de juiste plek.
Stel nu dat de katholieke bloedgroep de
aanval op Brinkman heeft geopend. Rede
nen genoeg. De voormalige KVP'ers waren
nooit zo gecharmeerd van Elco Brinkman,
in hun ogen immers een gereformeerde
stijve hark. De 'kroonprins van Lubbers'
deed bovendien weinig om te verhinderen
dat Braks door de PvdA politiek om zeep
werd geholpen: het zoenoffer aan de coali
tiepartner was meer waard dan bescher
mingvan de 'eigen' minister.
En dan zijn er de ontluisterende opinie
peilingen, die de CDA-top in grote verwar
ring hebben gebracht. Wat te doen om de
vrije val te stoppen? Van lijsttrekker veran
deren is niet meer mogelijk, maar het op
wekken van de (heilige) geest van Lubbers
kan wonderen doen. De premier, die zich
heeft ontpopt als een vader die binnenkort
de leiding van de zaak overdraagt aan zijn
nog wat onhandige zoon, moet natuurlijk
wel worden overgehaald in te grijpen.
Het is hoog spel, maar de katholieken we
ten van wanten. Bovendien is er altijd een
vluchtweg: bezwijkt Brinkman onder de
druk, dan is er altijd nog de nummer twee
op de lijst, staatssecretaris Yvonne van
Rooy, van goed-katholieke komaf. Maar
weet Brinkman zijn nu gekozen rol van
slachtoffer goed uit te spelen, dan zal hem
dat op 3 mei geen windeieren leggen. Daar
mee pakt de hetze hoe dan ook in het voor
deel uit van het CDA.
Ze zijn gewiekst, die katholieken. Ik kan
het weten, want ik ben misdienaar geweest.
ONNO HAVERMANS
„Overal liggen dode lichamen. Mensen met doorgesneden kelen in plassen van bloed. De lijken
lucht is niet te harden". Maandagmiddag 3 uur. Terwijl vanuit delen van de Rwandese hoofdstad
Kigali geweerschoten en exploderende artillerie- en mortiergranaten te horen zijn, vertelt de
Maastrichtse missionaris Gadet van de Witte Paters via de telefoon vanuit zijn pastorie in het cen
trum van Kigali wat hij de afgelopen dagen heeft gezien en gehoord.
Een plunderaar neemt het bedframe weg uit een huis
De toestand is op dat moment nog erg onduidelijk
en hij heeft nog niet besloten te blijven of het voor
beeld van honderden andere buitenlanders te vol
gen en het land te verlaten. „Ik wil nog even af
wachten of het wat kalmer wordt of dat er juist
meer rotzooi komt. In dat laatste geval neem ik
geen risico's en vertrek ik".
Uit zijn reactie valt op te maken dat dat laatste niet
van harte zal gaan. Gadet werkt al 38 jaar in
Rwanda. „Ondanks eerdere gewelddadigheden ben
ik altijd gebleven. Maar de situatie is nu anders. De
gevechten en moordpartijen zijn veel heviger. Er
wordt geen onderscheid meer gemaakt tussen mili
tairen of burgers. Iedereen wordt gewoon neerge-
maaid. Huizen worden geplunderd en in brand ge
stoken. Veel getroffen burgers zijn Tutsi's maar ook
onder de Hutu's vallen slachtoffers. In onze kerk
zitten nu 230 vluchtelingen van beide stammen".
Veel van de slachtpartijen worden volgens Gadet
aangericht door met kapmessen uitgeruste jonge
ren. „Zij behoren tot de jeugdafdeling van de rege
ringspartij. Een soort 'Hitler-jugend'. Ze opereren
met militaire bescherming en doden alles wat op
hun weg komt. Wie kan daar een eind aan maken?
de bewoners zijn afgemaakt.
De nieuwe regering komt iedere dag via de radio
met richtlijnen en bevelen om haar macht te vesti
gen en orde en gezag te herstellen. Maar zolang
men het leger niet in de hand heeft, lukt dat nooit".
VERRASSING
Hoewel pater Gadet heel wat meegemaakt heeft in
Rwanda, kwamen de gewelddadige gebeurtenissen
direkt na het vliegtuigongeluk van vorige week
(waarbij president Habyarimana samen met zijn
Burundese collega omkwam) ook voor hem als een
complete verrassing. „Het ging allemaal zo snel.
Binnen een paar uur kwam er zo'n overweldigende
gewelddadige reactie, dat niemand dat had kunnen
voorzien".
Plotseling lijkt het alsof Hutu's en Tutsi's elkaar vre
selijk haten en om die reden nu hun kansen grijpen
om elkaar af te slachten, maar volgens de Maast
richtse pater is dat een verkeerd beeld. De huidige
gruweldaden worden veeleer veroorzaakt door een
machtstrijd dan door etnische tegenstellingen.
„Het zijn de politici die met hun partijgeest de haat
aanwakkeren omdat ze hun macht niet willen
kwijtraken. Een paar herrieschoppers beginnen
daarom op leden van 'n andere stam te schieten.
Normaal gesproken haten beide groepen elkaar he
lemaal niet. In het dagelijks leven zijn ze vrienden,
werken en drinken ze samen. Ook nu nog zijn er
Hutu's die hun Tutsi-vrienden proberen te be
schermen, met alle risico's vandien".
Hoe het leger en andere benden de leden van een
bepaalde stam er steeds uitpikken, is ook voor Ga
det moeilijk te verklaren. „Voor buitenlanders is het
erg moeilijk de stammen uit elkaar te houden. Je
kunt zeggen dat Tutsi's over het algemeen lang zijn
en Hutu's veel kleiner, maar omgekeerd komt ook
voor. En veel mensen zijn gemengd. De mensen
zelf zien aan bepaalde trekken wel precies aan el
kaar waartoe ze behoren. Wij plakken echter nie
mand een etiket op en beschouwen iedereen als
Ruandees. Het zou dit land heel erg ten goede ko
men als alle inwoners dat ook zouden doen."
NAIROBI-KIGALI
In het noorden van Rwanda
ligt het met dicht oerwoud
begroeide Virungu-gebergte.
In deze 'Mountains of the
Moon' wonen de wereldwijd
bekende berggoriila's.
Vanuit ditzelfde gebied ope
reren ook al jaren de rebel
len van het Rwandees Pa
triottisch Front.
Het gebied is strategisch van
groot belang voor de rebellen.
Ze kunnen zich er gemakke
lijk schuil houden en het
Rwandese leger met verras
singsaanvallen bestoken.
Voor de gorilla's zijn deze ak-
ties echter desastreus. Zij
worden opgejaagd door de
rebellen en hun aanhouden
de vuren. Diverse groepen
apen hebben hun natuurlijke
omgeving reeds verlaten. De
vele toeristen die hen jaarlijks
opzochten, blijven nu ook
weg.
Het was voor de RPF-rebellen
bittere noodzaak om zich be
gin 1991 in de moeilijk door-
dringbare bergen te ver
schansen. Hun in oktober
1990 begonnen aanval op het
Rwandese nationale leger liep
uit op een debacle. De rebel
len besloten zich daarom op
te splitsen in groepen van
zo'n 100 man, die vooral 's
nachts op steeds weer andere
plaatsen konden toeslaan. De
guerrilla-campagne was een
succes. Rwandese soldaten
werden gedood, verloren hun
wapens en raakten gedemo
raliseerd.
Dat het voeren van een guer
rilla de opstandelingen veel
beter afging dan een conven
tionele oorlog, was niet ver
wonderlijk. De RPF-leiders
hadden hiermee eerder erva
ring opgedaan in buurland
Uganda, waar ze vijfjaar lang
zij aan zij hadden gestreden
met voormalig rebellenleider
en nu president You-
weri Museveni. Het was dan
ook in Uganda dat het RPF
werd opgericht en plannen
werden gesmeed om een ge
wapende opstand in Rwanda
Veel van de in het verleden
naar Uganda gevluchte Tut-
si's waren in de loop der tijd
in Museveni's Nationale Ver-
zets Leger (NRA) terechtgeko
men en het was medio 1990
dat een aantal hooggeplaatste
Tutsi-officieren de tijd rijp
vond voor een inval.
Onder de initiatiefnemers en
latere RPF-commandanten
bevonden zich de veiligheids
chef van het Ugandese leger,
hoofden van de militaire poli
tie en de commandant van de
medische militaire dienst.
Enkele dagen voor de invasie
van hun vaderland verdwe
nen zij met honderden Tutsi-
soldaten, wapens en ammu
nitie van hun posten en sta
ken op 1 oktober de grens
over.
Regering en leger leken over
rompeld, al was president
Habyarimana geruime tijd
daarvoor al ingelicht over de
invasieplannen. Gezien die
informatie en de posities van
de leiders binnen het Ugan
dese leger, klonk ook Muse
veni's Verklaring dat hij van
niks wist en nergens bij be
trokken was, op z'n zachtst
gezegd, ongeloofwaardig. Na
de invasie waarschuwde
Museveni de RPF-rebellen
dat als ze nog ooit naar Oe-
ganda zouden terugkeren, als
deserteurs terecht gesteld
zouden worden.
De belangrijkste doelstelling
van het RPF was en is de 'be
vrijding' van de stelselmatig
onderdrukte en achtergestel
de Tutsi-stam in Rwanda. Het
overgrote deel van de bewe
ging bestaat uit Tutsi's die
lang geleden hun vaderland
ontvluchtten om te ontko
men aan wraakakties en mas
saslachtingen van de door
Hutu's gedomineerde rege
ring en strijdkrachten.
Het RPF eiste bovendien dat
de honderdduizenden Tutsi-
vluchtelingen naar hun va
derland zouden moeten te
rugkeren. Dat is nogal onrea
listisch omdat in het reeds
overvolle Rwanda nauwelijks
plaats is voor 'nieuwkomers'.
De strijd was volgens het RPF
vooral bedoeld om de aan
dacht te vestigen op het lot
van de onderdrukte Tutsi's en
'niet om meteen richting
Kigali op te rukken en de re
gering aldaar ten val te bren
gen', verklaarde RPF-com-
mandant Paul Kagame des
tijds.
Kagame geldt thans als de be
langrijkste leider van de be
weging. Hij is lid van de ko
ninklijke familie van de Tut
si's en was jarenlang hoofd
van de militaire inlichtingen
dienst in Uganda, waar hij
het grootste deel van z'n le
ven heeft gewoond. Kagame
is ervan overtuigd dat zijn be
weging veel aanzien geniet
onder zowel de vluchtelingen
als Tutsi's in Rwanda zelf en
dat hij daarom binnen de
kortste keren 100.000 vrijwil
lige strijders op de been kan
brengen.
De werkelijkheid is minder
rooskleurig. Waarnemers zijn
weliswaar van mening dat het
RPF onder beide stammen
aan populariteit heeft gewon
nen vanwege de bloedige ver
geldingen die het regeringsle
ger steeds uitvoerde na guer
rilla-acties, maar wijzen tege
lijkertijd op de ronselaars van
het RPF. Nadat nogal wat van
hun leiders waren gedood of
gevangen genomen, werden
studenten, winkeliers, school
kinderen en andere burgers
met valse beloftes binnenge
lokt of gedwongen de wapens
op te nemen.
Een internationale mensen
rechtencommissie die vorig
jaar in Rwanda was, stuitte
(naast vele door de regering
uitgevoerde gruweldaden) op
meer wandaden van het RPF.
„We hebben bewijzen van
standrechtelijke executies,
om onduidelijke reden aan
burgers toegebrachte ver
wondingen, het verjagen van
mensen uit hun huizen en
het plunderen en vernietigen
van goederen. In een zieken
huis bleken patiënten te zijn
vermoord door RPF-solda-
ten".
Vooral die laatste beschuldi
ging is opmerkelijk, omdat nu
opnieuw melding wordt ge
maakt van slachtpartijen on
der ziekenhuispatiënten,
maar nu door het door Hu
tu's gedomineerde regerings
leger. Mocht het RPF er de
komende dagen in slagen
Kigali en de regering over te
nemen, dan betekent dat dus
nog allerminst dat de 'bevrij
ding' van het Rwandese volk
nabij is.
NAIROBI FRANS VAN DEN HOUDT
CORRESPONDENT
TOM JANSSEN
Good Company ziet markt voor 'sociaal ondernemen
Waarom zou je als bedrijfje monstervoor-
raad aan een opkoper meegeven als je er
ook zieke kinderen blij mee kunt maken?
Met dit soort vragen klopt het adviesbureau
Good Company bij bedrijven aan. Sociaal
gedrag is eigentijds en het levert zelfs winst
op, luidt de boodschap waarmee dit advies
bureau de boer op gaat.
Een groothandel in huishoudelijke artikelen
geeft na tussenkomst van Good Company
zijn monsters nu aan de Stichting Help
Roemenië Nu. Dat bleek het personeel zo
goed te bevallen dat inmiddels is besloten
een compleet Roemeens kinderziekenhuis
met 64 bedjes te adopteren. De actie is het
eerste succes van Good Company, geves
tigd in het Noordhollandse Huizen. Suzan
ne Wolff, Wietske Broersma en Eleonoor
Hintzen vertrokken eind vorig jaar bij The
BodyShop om via hun nieuwe adviesbu
reau hun éigen bijdrage aan sociale betrok
kenheid van bedrijven te leveren.
Volgens Wolff snijdt het mes aan twee kan
ten: „De maatschappij is gebaat bij dit soort
acties en het personeel van de deelnemen
de bedrijven raakt sociaal betrokken en be
ter gemotiveerd. Dat laatste leidt op zijn
beurt tot verbetering van de werksfeer."
„Veel bedrijven hebben wel de drang om
meer voor de omgeving te doen, maar vaak
ontbreken de kennis en contacten.", legt
Wolff uit. „Daarom helpen wij ze op weg."
'Ethisch' ondernemen lijkt terrein te win
nen. Steeds meer bedrijven storten zich op
het milieu en de liefdadigheid. Spijkerbroe
kenfabrikant Perry Ellis bijvoorbeeld deelt
op straat tweedehands jeans uit aan daklo
zen en doet er een dollar uit eigen zak bij.
De Zweedse producent van Zwaluwlucifers
plant voor iedere omgehakte boom een
nieuwe. Hamburgerketen McDonalds heeft
zijn Ronald McDonaldhuis voor ouders van
langdurig zieke kinderen.
Voorbeelden van 'sociale marketing' te
over. De Libris-boekhandels steken geld in
het World Tree Fund om het regenwoud
van de ondergang te redden. Mexx Neder
land schenkt kleding aan Bosnische vluch
telingen en The Body Shop heeft een naam
opgebouwd met zijn strijd tegen dierproe
ven in de cosmetica-industrie.
Bij The Body Shop leerden ze dat bezorgd
heid om mens en milieu en commercie el
kaar niet hoeven uit te sluiten. „Consumen
ten zijn geïnteresseerd in de werkwijze van
bedrijven en willen met schone handen ko
pen", zegt Wolff. „Veel ondernemingen
staan daar achter en willen ook aan de con
sumentenwensen tegemoetkomen, maar
weten niet hoe." Good Company heeft het
gat in de markt ontdekt en is het eerste Ne
derlandse bureau dat 'maatschappelijk be
trokken ondernemen' begeleidt.
Voorwaarde om met bedrijven in zee te
gaan is dat de directie er achter staat en het
personeel motiveert om zelf ideeën aan te
dragen. Het mag ondernemingen niet al
leen gaan om verfraaiing van hun imago.
Wolff: „Van bedrijven die ons benaderen,
lezert we de jaarverslagen na om vast te
stellen of ze zich al eerder hebben ingezet
voor goede doelen. Natuurlijk is de echt
heid van goede bedoelingen moeilijk vast te
stellen, maar daar ontwikkel je een gevoel
voor." Good Company geeft de voorkeur
aan structurele hulp boven eenmalige do
naties omdat 'het positieve effect dan blijft
bestaan.'
Over de bemiddelingskosten van Good
Company laten de partners niets los. „We
zijn geen vrijwilligers", zeggen ze, „Maar de
toegevoegde waarde van ons werk bijt de
commercie niet." Liever beklemtonen de
vrouwen dat 'het streven naar maatschap
pelijke betrokkenheid een noodzaak is'. Er
hebben zich inmiddels al vier klanten aan
gediend. „Het balletje rolt", aldus Wolff.
DEN HAAG INGRID BRAMA
