Gevelsteen herdenkt Philips van Leyden
Reisopera wil Nederlands talent een kans geven
Cultuur Kunst
Vera Mann: speelt
mogelijk Willeke
Zes acteurs spelen zestig stangpoppen
Gemist? finale leids cabaret festival
C.A. Wertheim tussen
kunst en kitsch
DINSDAG 12 APRIL 1994
ANNEMIEK RUYGROK. 0
Concert Collegium Voci
De tienergroep van het Collegium Voci is za-
het eerst te horen in de Streekmuziekschool
werken van De Marez
Collegium Voci geeft
terdag 16 april
in Alphen. De groep brengt onder
Oyens en Kodély. Het eerste koor1
voorproeve van het programma dat het op 30 april brengt tij
dens het Europees Muziekfestival in België. De leden zingen lie
deren van vroeg-klassiek tot hedendaags. Tijdens het concert
spelen ook drie instrumentele ensembles van de streekmuziek
school. Kaarten zijn vanaf 19.30 uur te verkijgen aan de zaal of
telefonisch te bestellen: 01720-31913/01720-35555.
Lezing over de kunst van het idee
leiden Erik Kreytz houdt dinsdag 19 april een dialezing met als
titel "conceptual art": de kunst van het idee. De kunsthistoricus
gaat in op de jaren zeventig waarin een bezinning op de functie
van de kunst centraal stond. Dat resulteerde in de zogenoemde
conceptuele periode, waarin niet kunstwerk maar het idee er
achter centraal staat. Daar kwamen stromingen uit voort als mi
nimal art of land-art van Joseph Beuys. De lezing vindt plaats in
de Kapelzaal van K&O om 19.30 uur en wordt de volgende dag
herhaald om 9.30 uur.
Sassenheimers in Noordwijkerhout
noordwukerhout Deelnemers van Atelier Sassenheim expose
ren vanaf 15 april hun werk in de hal van het gemeentehuis in
Noordwijkerhout. Beginnend en gevorderd cursisten tonen teke
ningen en aquarellen gemaakt onder leiding van Cortinne Tjan,
Anja Seriier en Fredy Wolf Wubben. De expositie is tot 28 mei te
bezoeken tijdens de openingsuren van het gemeentehuis.
Kaarten voor opera 'Nabucco'
leiden/den haag Bij het Uitbureau van K&O, aan de Oude Vest
45 in Leiden, zijn toegangskaarten verkrijgbaar voor 'Nabucco'
van Guiseppe Verdi, door de Opera van Krakow in de Koninklij
ke Schouwburg in Den Haag. De voorstellingen zijn op zaterdag
16 en zondag 17 april.
Diana Ross naar Ahoy'
Rotterdam Diana Ross geeft op woensdag 22 juni een concert
in Ahoy' Rotterdam, ter gelegenheid van haar 30-jarig artiesten
jubileum, al sinds oktober de kapstok voor talloze festiviteiten
rond haar persoon. Mojo Concerts gaat ervan uit dat het op deze
korte Europese 'Forever Diana Tour' bij die ene show zal blijven,
maar heeft goede hoop dat La Ross in het najaar zal terugkeren
voor meerdere concerten. De kaarten kosten zestig tot negentig
gulden en zijn vanaf zaterdag 23 april te koop.
ZAANDAM GPD
De Vlaamse zangeres-actrice
Vera Mann (30) is kandidaat
voor de hoofdrol in de musical
over Willeke Alberti. Kort gele
den bedankte Loes Luca voor
deze rol.
Vera Mann, winnaar van de
Pall Mali Exportprijs 1990, heeft
de afgelopen jaren opgetreden
in onder meer de musicals My
Fair Lady, Evita en West Side
Story. In Les Misérables vertolk
te ze de rol van de straatmeid
Publikatie over rechtsgeleerde bij honderdjarige Burgersdijk Niennans
Eponine en in Roze Krokodillen
die van de lesbische trompettis-
te Gene. Momenteel is de
Vlaamse in Nederland te zien in
de muzikale komedie 'Little Vo
ice' in de rol van de dochter van
een aan drank en kerels ver
slaafde moeder (Pleuni Touw).
Voor deze zangrol heeft Mann
zich verdiept in een zeer uiteen
lopend repertoire: van Anneke
Grönloh, Rita Hovink en Willeke
Alberti tot Edith Piaf, Marlène
Dietrich, Shirley Bassey en Billy
Holiday.
James Lyons (78) overleden
James L. Lyons, die het Monterey Jazzfestival in het leven riep, is
zondag op 78-jarige leeftijd overleden aan een hartaanval. Lyons
organiseerde het internationaal bekende jazzfestival vanaf de eer
ste editie, in 1958, tot zijn pensionering in 1992. De eerste keer dat
het Monterey Jazzfestival werd gehouden traden onder anderen
Dizzy Gillespie, The Modern Jazz Quartet, Billie Holiday, Dave Bru-
beck en Harry James er op.
Je zou het de eerste openbare bibliotheek van Leiden
kunnen noemen, de verzameling banden (handschriften)
die Philips van Leyden in de 14de eeuw aanlegde en die
tot de 16de eeuw in de later genoemde 'Templum Salo-
monis' voor iedereen was in te zien. Meestal worden
naar dit soort belangrijke Leidenaars wel straten ge
noemd, maar dat is niet het geval met Van Leyden, die in
1382 overleed. Nog geen schamele steeg kreeg de naam
van deze eerste Leidse rechtsgeleerde. Arne Steenkamp
en Arno de Bruin van de in de 'Templum Salomonis' ge
vestigde boekhandel, antiquariaat en veilinghuis Bur
gersdijk Niermans willen daarin verandering brengen.
LEIDEN ANNEMIEK RUYGROK
Ter gelegenheid van het 100-ja-
rig bestaan van Burgersdijk
Niermans, onthult prof.dr. R.
Feenstra, emeritus hoogleraar
Romeins recht en zijn geschie
denis aan de Leidse universiteit,
vrijdagmiddag op de hoek van
de Nieuwstraat en de Kloksteeg
een gedenksteen ter nagedach
tenis aan Philips van Leyden.
Van de hand van Feenstra is
een bij Burgersdijk Niermans
uitgegeven boek over Philips
van Leyden en zijn bibliotheek.
Het eerste exemplaar wordt die
middag aan burgemeester C.
Goekoop uitgereikt.
Arne Steenkamp en Arno de
Bruin van Burgersdijk Nier
mans herstellen met deze publi
katie een oude traditie. Want de
boekhandel legde zich indertijd
ook toe op de uitgave van bij
zondere boekwerken. Een halve
eeuw geleden verschenen hier
twee uitgavenreeksen: 'In den
Houttuyn' en 'Leidsche facsimi
le-uitgaven', kleine, verzorgde
publikaties op het gebied van
'de geschiedenis en het leven
van het Nederlandse volk'. Het
is de bedoeling, aldus Kasper
van Ommen, redacteur van de
nieuwe reeks 'In den Houttuyn',
dat hierin boekjes verschijnen,
twee maal per jaar, die betrek
king hebben op de Leidse cul
tuurgeschiedenis. In de redactie
zitten tevens P.G. Hoftijzer, I.
Moerman, W. Otterspeer en C.
van der Poel. Komende delen
zijn de tekstuitgave van het En
gelse reisjournaal van de Leidse
boekverkoper Johannes Lucht-
mans uit 1772 en twee studies
over de 19de-eeuwse steen
drukkerij Noothoven van Goor
en over Leidse fotografen uit de
vorige eeuw.
Brill
Boekhandel, antiquariaat en
veilinghuis Burgersdijk Nier
mans ontstond in 1894 toen de
gelijknamige heren een deel van
het antiquariaat en de veilingen
van de firma Brill overnamen.
Het Leidsch Dagblad van 15
mei 1884 maakt hier melding,
van. Bij deze overname ging het
om zo'n 250.000 banden. Boek
handelaren hadden in die tijd
de gewoonte het pand, waarin
zij waren gevestigd, een naam
te geven. Hun pand kreeg de
naam 'Templum Salomonis',
wat staat voor 'tempel der wijs
heid', als eerbetoon aan Philips
van Leyden en de door hem ge
stichte bibliotheek die met zijn
43 banden indertijd (veertiende
eeuw) uitzonderlijk groot was.
Na het overlijden van Bur
gersdijk (1915) en Niermans
(1920) nam de weduwe Bur-
gersdijk-Elshout de touwtjes
van de boekhandel in handen,
daarin bijgestaan door P.J. Dee,
die als jongmaatje in 1901 in
dienst was gekomen en in 1921
mede-firmant werd. In 1946
nam J.P. Stam, die zijn oplei
ding eveneens bij Burgersdijk
Niermans had genoten, het roer
over. Na zijn overlijden nam
zijn weduwe de zaken waar en
De heren Burgersdijk en Niermans in de Templum Salomonis'.
in 1986 voegden Arno de Bruin
en Arne Steenkamp hun anti
quariaat Blaeu bij dat van Bur
gersdijk Niermans. Een grote
verbouwing van de 'tempel der
wijsheid' volgde en dit jaar
wordt het feit herdacht dat Bur
gersdijk Niermans 100 jaar
bestaat.
Behalve de onthulling van de
gedenksteen en de eerste publi
katie in de nieuwe uitgaven
reeks, staan in dit herden
kingsjaar nog meer festiviteiten
op stapel. Zo zal de eerste
Kruyskamp-prijs, genoemd
naar de legendarische hoofdre
dacteur van het Woordenboek
der Nederlandsche Taal en toe
gekend aan degene die aan de
wieg stond van een bijzonder
woordenboek, in oktober bij
Burgersdijk Niermans worden
uitgereikt. Ook is men bezig een
tentoonstelling over de boek
handel in de Leidse openbare
bibliotheek van de grond te krij
gen.
De handschriften van Philips
van Leyden zijn inmiddels ver
dwenen. Op één na, dat zich in
de universiteitsbibliotheek be
vindt. Vermoedelijk zijn in roe
rige tijden, toen men aan die
'oude boeken' niet zo'n waarde
hechtte, de overige handschrif
ten stuk voor stuk naar het bui
tenland 'verhuisd'. Met de ont
hulling van de gedenksteen ter
ere van Philips van Leyden
wordt de passant er in elk geval
op geattendeerd dat in dit pand,
waar in de loop der eeuwen
duizenden boeken hebben ge
staan en van hand tot hand zijn
gegaan, de eerste openbare bi
bliotheek van Leiden gehuisvest
is geweest. Een tegemoetko
ming aan het testament waarin
Philips bepaalde: „Het is mijn
wens om ten behoeve van dege-
ARCHIEFFOTO H. JONKER
nen die zich in de wetenschap
van het kanonieke en het civiele
recht willen bekwamen tenein
de in staat te zijn te zijner tijd
een passende vrucht daarvan in
Gods kerk aan te dragen, een
nuttige voorziening te treffen".
Philips van Leyden en zijn bi
bliotheek; auteur: R. Feenstra;
uitgeverij: Burgersijk en Nier
mans (serie In den Houttuyn);
prijs: 18,50. Aldaar en bij an
dere Leidse boekhandels vanaf
16 april te koop. Inschrijving
voor volgende delen is moge
lijk.
Speelgoedvoorstelling over Poesjenellentheater in het LAK
LEIDEN HOMME SIEBENGA
Vormgever/theatermaker Rieks
Swarte neemt om de haverklap
een nieuwe duik in de volkse
theaterhistorie. De smerige on
derbuik van de 16de-eeuwse
Britse samenleving stond cen
traal in zijn uitbundige en ko
mische regie van 'De Bedelaars
opera' door Het Zuidelijk To
neel. Voor zijn nieuwe voorstel
ling daalt hij af in de 19de-eeu-
we Antwerpse Poesjenellenthe-
atertjes - keldertjes waar de
stangpoppen elkaar met hun
houten armen vol overgave om
de oren sloegen om het volk te
Rieks Swarte: „In de vorige
eeuw waren er wel zo'n veertig
Poesjenellentheatertjes in Ant
werpen. Het is poppentheater
van een enorme volkse simpel
heid. Ze werken met stangpop
pen waarmee je niet veel meer
kunt doen dan ze opzwaaien en
afzwaaien. Het gaat er heel ruw
aan toe en eindigt altijd met een
massale vechtpartij. Vroeger
was het razend populair, tegen
woordig is er eigenlijk nog maar
één echte Poesjenellenkelder in
Antwerpen."
Swarte's warme belangstel
ling voor dit oude poppenge-
weld is eenvoudig terug te voe
ren op zijn jeugd. Dankzij zijn
Antwerpse afkomst - zijn moe
der werd in die stad geboren -
kwam hij als jongetje al in het
bezit van een belangrijk thea
terdocument. Hij kreeg van zijn
grootvader een dikke pil cadeau
waarin de traditionele, monde
ling overgeleverde Poesjenellen-
teksten zijn geboekstaafd.
„Die teksten zijn duidelijk op
geschreven met veel jenever
binnen handbereik," zegt Swar
te goedkeurend. „Je ziet dat ze
Acteurs van vlees en bloed die zich voortdurend in andere kleren hijsen
spelen 'De schoonste geschiedenissen van de Poesjenellen'.
FOTO SANNE PEPER
heel gedetailleerd beginnen en
verderop in het verhaal wordt
het steeds onaffer. Dan staat er
bijvoorbeeld halverwege een
zin: 'enzovoort'. Dat betekent
dat je moet improviseren. Als
klein jongetje dacht ik dat alle
toneelteksten zo waren."
Polcinella
De naam 'Poesjenellen' is af
komstig van het Commedia dell
'arte-figuur Polcinella, maar het
is zeker niet zo simpel dat deze
Antwerpse theatervorm recht
streeks uit Italië is komen over
waaien. Swarte: „Het zijn vaak
ridderverhalen en katholieke
verhalen die zeer Vlaams getint
zijn. Waarschijnlijk is de oor
sprong al terug te voeren op de
Tachtigjarige Oorlog."
„Het verloop van het verhaal
heeft vaak kop noch staart. Als
het verzandt, gaan ze maar
weer een liedje zingen. Dan
weet je bij god niet meer waar
het over gaat. Plotseling legt
dan iemand uit hoe het ook
weer zat. Dan roept iedereen:
'Hoera' en dan is het afgelo
pen."
Terwijl een authentieke Poes-
jenellenbaas beschikt over zo'n
zestig verschillende stangpop
pen, zet Rieks Swarte zes ac
teurs van vlees en bloed in die
zich voortdurend in andere kle
ren hijsen. Ze spelen de letterlij
ke tekst uit zijn 'Poesjenellen-
bijbel', zij het niet in het
Vlaams. Zoals in alle voorstel
lingen van Swarte vervullen
vormgeving en decor weer een
hoofdrol. Swarte: „Het is een
echt poppenkastdecor wat we
hebben gemaakt. Soms spelen
we het in volledig decor - met
schermpjes aan de zijkant en
een achterscherm - dat een
beeld geeft van de stad Antwer
pen. Maar soms is het niet meer
dan een doek met steentjes,
heel dom geschilderd. Ik be
schouw het als een poppenkast
voorstelling die we spelen in
een zelf meegenomen parochie
zaaltje, dat is uitgerust met alle
ouderwetse toneeltechnieken.
Toneelschuurproduktie 'De
schoonste geschiedenissen van
de Poesjenellen' is woensdag
en donderdagavond (20.30
uur) te zien in het LAKtheater.
Marianne van Wijk, Kees Tom, duo Twee van Zand
donderdag 14 april, 20.15 uur 3* nieuw talent en Lenette van Dongen
(winnares Pall Mail Export Prijs 1993)
LEIDSE SCHOUWBURG Tel 071 131943
BEELDENDE KUNST
AMSTERDAM
De Nationale Reisopera wil zoveel mo
gelijk Nederlands talent een kans ge
ven. Dat zei Jan Bouws, artistiek advi
seur van het operagezelschap, bij de
presentatie van de plannen voor het
seizoen 1994-1995. In september start
het eerste seizoen van de Reisopera,
die in de plaats is gekomen van het op
geheven Opera Forum. Dit
er geen voorstellingen.
Bouws koos voor het nieuwe seizoen
vier produkties uit die volgens hem
aantrekkelijk zijn voor een breed pu
bliek. Er zullen in totaal 44 voorstellin
gen worden gegeven in zestien thea
ters. Drie premières vinden plaats in
Enschede, de standplaats van de Reis
opera. Het gaat om 'Candide' van
Bernstein, 'Rusalka' van Dvorak en
'Macbeth' van Verdi. De 'Faust' van
Gounod (geïnspirerd op Goethes
Faust) gaat in Eindhoven in première,
de vestigingsplaats van Het Brabants
Orkest dat de produktie begeleidt. De
Reisopera werkt verder niet Het Gel
ders Orkest ('Candide') en het Orkest
van het Oosten ('Rusalka' en 'Mac
beth'). Dat laatste is voortgekomen uit
het opgeheven Forum Filharmonisch
Orkest.
Dirigenten
De nadruk op de Nederlandse inbreng
blijkt onder meer uit de dirigentkeuze.
Drie opera's worden geleid door een
Nederlander; Jan Stulen ('Candide'),
Johan van Slageren ('Rusalka') en Ed
Spanjaard ('Faust'). De Italiaanse diri
gent Gabriele Bellini doet 'Macbeth'.
Ook bij de zangers en regisseurs zijn
veel Nederlanders. Hans Croiset, tot
komend seizoen artistiek leider van
Het Nationale Toneel in ,Den Haag,
maakt zijn debuut als operaregisseur
met 'Faust'. Tom Schenk, met wie hij
zeven jaar geleden bij De Appel Goe
thes 'Faust' I en II ensceneerde, zal het
decor ontwerpen. Voor 'Rusalka' is re
gisseur Peter te Nuyl aangetrokken.
Mirjam Grote Gansey maakt het decor.
Bij de solisten is onder meer Henk
Poort aangetrokken, die nu nog te zien
is in de musical 'The Phantom of the
Opera'. Hij vertolkt de rol van 'Mac
beth' in de gelijknamige opera. Ook
doet hij mee aan 'Faust'.
Alle voorstellingen zullen, in tegen
stelling tot de produkties van Forum,
worden boventiteld. Dat geldt ook voor
de gezongen teksten in 'Candide', die
door Willem Wilmink zijn vertaald.
Subsidie
Bouws koos bewust voor een zo groot
mogelijke Nederlandse inbreng. Niet
omdat Nederlanders goedkoper zijn
dan buitenlandse collega's, maar om
dat het veelbelovende talent uit ons
land ook een kans moet krijgen. De tij
delijk adviseur hoopt dat de nieuwe ar
tistieke leider John Fisher dat beleid
zoveel mogelijk zal voortzetten. De
Schot Fisher heeft onder meer bij De
Nederlandse Opera gewerkt en spreekt
redelijk vloeiend Nederlands. Hij on
derschrijft het beleid dat bij gelijke ge
schiktheid van twee kandidaten de Ne
derlander de voorkeur krijgt.
De procedure rond de benoeming
van Fisher is in het laatste stadium.
Naar verwachting kan hij rond 1 sep
tember beginnen. Bouws blijft komend
seizoen verantwoordelijk voor het ar
tistieke deel van de vier produkties.
Fisher gaat het beleid van de jaren er
na vormgeven.
De Reisopera krijgt van het ministe
rie van WVC een subsidie van 10 mil
joen gulden. Opera Forum ontving
twee miljoen meer.
RECENSIE ONNO SCHILSTRA
Expositie werk van C.A. Wertheim Te
zien: t/m 8/5, dagelijks 9-17 uur, Kunst
stichting AZL
Wat men 'Kitsch' noemt, ont
roert vaak meer dan serieus be
doelde 'Echte Kunst'. Het Zi
geunerinnetje en het Weeskind
je scoren hoger op de schaal
van tranen dan de colourficld-
paintings van Barnett Newman.
Dat objectieve gegeven wil er bij
veel liefhebbers van 'Echte
Kunst' niet in. Terwijl het toch
heus niet zo'n probleem is. Om
schreven in termen van gevoel
is kunst datgene wat ontroert
ondanks hardnekkige pogingen
emotie te omzeilen, en kitsch
dat wat niets anders beoogt dan
zwelgen in zeeën van emoties.
Kitsch schuwt geen enkel mid
del om te ontroeren, kunst ont
roert ondanks zichzelf. Daarom
verblindt kitsch, waar kunst
ogen opent.
Ziedaar het onderwerp waar
de schilderes C.A. Wertheim
zich mee bezig houdt. Haar
werkwijze bestaat uit het
vermengen van ingrediënten,
die tot de vaste bestanddelen
behoren van de kitsch, met be
standdelen uit de serieuze
kunst. De tentoonstelling van
Wertheim bij Kunststichting
AZL bestaat hoofdzakelijk uit
zelfportretten, al zie je dat niet
op het eerste gezicht. Wertheim
schildert haar eigen tronie na
melijk consequent binnen de
context van een ander schilde
rij: haar doeken zijn grove re
makes van beroemde werken j
van oude meesters als Rem- j
brandt of Velasquez.
Tot zover weinig bijzonders,
ware het niet dat Wertheim als j
ondergrond niet het gebruikelij-
ke schilderslinnen gebruikt i
maar allerlei voorbedrukte stof j
fen, rechtstreeks afkomstig uil
de volks- (lees: kitsch-)cultuur
lapjes, bedrukt met populaire
motieven, Coca Cola-handdoe j
ken, dekbedovertrekken met
nostalgische landschapjes.
Oude meester, zelfportret en
kitschmotief gaan in Wertheims
werken door elkaar heen speler
op een zodanige manier dat hei
publiek volkomen op het ver
keerde been wordt gezet. Dc
verschillende nuances die erir j
gelegd zijn, kunnen bijna niei I
meer ontrafeld worden. Daarir
ligt zowel de kracht als dc zwak
te van Wertheims werk: de ver
strengeling ondergraaft op eer
intelligente manier de platgetre
den definities van kunst er
kitsch. Tegelijkertijd is dc laaj
ironie waarmee Wertheim haai
eigen, serieuze schilderkuns
aankleedt zo dik, dat die schil j
derkunst, waar het toch uitein
delijk om gaat, op de achter
grond raakt.
Wertheim heeft een markan
handschrift en een goed ont
wikkelde toets. Door die vrijwe I
uitsluitend toe te passen in na
maak-Rembrandts en op voor
bedrukte stoffen, laat zij haa
vermoedelijk even grote talen J
om eigen composities te ere
eren, ongebruikt liggen, jam
mer.
'Rijk der Scythen' groot succes
AMSTERDAM ANP
De tentoonstelling 'Het rijk der Scythen' in de Amsterdamse Nieti
wc Kerk is een enorm succes. In krap vier maanden hebbei
125.000 mensen uit binnen- en buitenland de tentoonstelling vat
Scytische kunst uit de Hermitage bezocht. Van de entrecgcldet
komt per bezoeker één Amerikaanse dollar ten goede aan de Her
milage in St. Petersburg. 'Het Rijk der Scythen' zal het komenc
weekeinde voor het laatst te bewonderen zijn.
