De devaluatie van Lucifer
Kerk Samenleving
ZATERDAG 9 APRIL 1994
BUITENLAND KORT
Antisemitisme
Paus Johannes Paulus II
heeft gewaarschuwd tegen
oplevend antisemitisme. De
mensheid mag geen nieuwe
jodenvervolgingen accepte
ren. zei hij tot een groep
Amerikaanse joden die 's
avonds in het Vaticaan het
concert ter herdenking van
de Holocaust zouden bijwo
nen. Ook de Joodse Gemeen
te in Rome heeft de tol be
taald voor het simpele feit
dat de leden joods waren, al
dus de paus. Hij sprak de
hoop uit dat het concert een
impuls zal zijn voor de geza
menlijke strijd van christe
nen en joden tegen antisemi
tisme en vreemdelingenhaat.
Het concert, waarvoor op
perrabbijn Elio Toaff van Ro
me was uitgenodigd, was een
initiatief van de Vaticaanse
commissie voor de betrek
kingen met het jodendom.
Het was de eerste maal dat
het Vaticaan officieel de jo
denvervolging herdacht.
Sendingkerk
De synode van de Neder
duits-Gereformeerde Sen
dingkerk in Zuid-Afrika heeft
in Belhar met grote meerder
heid ingestemd met de wijzi
ging van de kerkorde om ver
eniging met andere kerken
mogelijk te maken. Volgende
week besluiten de NGSK en
de NG Kerk in Afrika over
mogelijke eenwording. De
Sendingkerk, de vroegere
NG-dochterkerk voor kleur
lingen, heeft bij herhaling
duidelijk gemaakt dat zij sa
mengaan met de andere ker
ken van de NG-familie wil,
zei ds. James Buys van het
synodebestuur. Door een
leemte in de kerkorde kon de
synode hiertoe nog niet be
sluiten. De synode moet dit
besluit met tweederde meer
derheid nemen.
Sancties
Het Vaticaan heeft gepleit
voor verlichting van de eco
nomische sancties tegen Ser
vië en Montenegro. Vooral
de kinderen, zieken en be
jaarden hebben eronder te
lijden, aldus kardinaal Ange-
lo Sodano donderdag voor
Radio Vaticaan. Hij is de 'mi
nister van buitenlandse za
ken' van de Rooms-Katholie-
ke Kerk. De Serviërs hebben
bij herhaling geklaagd dat
ook humanitaire hulp en ge
neesmiddelen door de sanc
ties worden getroffen. De
Servisch-Orthodoxe Kerk had
het Vaticaan gevraagd de
aandacht te vestigen op de
'ernstige gevolgen'van de
boycot. Sodano heeft eind
vorig jaar in een onderhoud
met VN-secretaris-generaal
Boutros-Ghali de zaak aan de
orde gesteld. Ook heeft hij
het onderwerp ter sprake ge
bracht bij de Conferentie
voor veiligheid en samen
werking in Europa.
"Alledaags landje"
Volgens de leider van de .An
glicaanse Kerk, aartsbisschop
George Carey, zijn de Britten
nog steeds niet gewend aan
het idee dat ze leven in een
'alledaags klein landje".
Aartsbisschop Carey van
Canterbury werd geciteerd
door The Daily Telegraph,
die delen afdrukte uit een in
terview met Carey dat in juni
in boekvorm verschijnt. „Het
Gemenebest stelt weinig
meer voor", aldus Carey.
„We zijn nog niet echt Euro
peanen en met Europa ver
bonden." Britten realiseren
zich volgens Carey niet dat
hun vloot, land- en lucht
macht ingekrompen zijn.
„We leven in een heel grote
wereld en zijn nu heel een
zaam", aldus de aartsbis
schop.
Expositie over duivels en demonen in Ccitharijneconvent Utrecht
Kinderen kennen 'm wel
uit strips en tekenfilms: het
duiveltje met drietand dat
vanaf de linkerschouder de
hoofdrolspeler allerlei
kwaads influistert. Op de
andere schouder heft een
engeltje de vermanende
vinger. Geen kind dat van
die speelse voorstelling van
de eeuwige strijd tussen
goed en kwaad wakker ligt.
UTRECHT WIM SCHRUVER/GPD
Nee, dan de prenten die tot
eind jaren veertig in rooms-ka-
tholieke boekjes te vinden wa
ren. Eén keer slecht biechten en
een grijnzende duivel wees je,
temidden van de vlammen, de
weg naar de hel. Op de achter
grond bedekte een engel het ge
laat en maakte een afwerend
gebaar. Maar dat is verleden
tijd. Het spel van de duivel is
De expositie 'Duivels en De
monen' in Rijksmuseum Het
Catharijneconvent in Utrecht
toont de devaluatie van Lucifer
over een periode van duizend
jaar aan. Was de duivel voor de
middeleeuwer een realistisch
persoon die zo uit het struikge
was kon komen opduiken, nu
heeft de boze voor de meeste
mensen de uitstraling van een
poppekastpop.
Hoewel weggestopt in het
museum, is de expositie van
meer dan tweehonderd schilde
rijen, beelden, handschriften,
schoolboeken, poppen, kos
tuums, spotprenten en affiches
simpel te vinden. Je hoeft
slechts de rode 'afdruk' van
bokkepoten te volgen om bij de
duivelse voorstellingen uit te
komen.
Naast een uitnodiging aan het
einde van de expositie om zelf
een tekening van de boze te
maken, is dit het enige ludieké
element dat het statige museum
zich veroorloofd heeft. De be
zoeker wordt niet vergast op
'duivelse' housemuziek of ge
confronteerd met levende slan
gen, die herinneren aan de eer
ste gedaante van de Grote Ver
leider.
„Een kwestie van keuzes",
vertelt een van de samenstel
lers, Paul Dirkse. Het museum
heeft gekozen voor een over
zicht van afbeeldingen die in
het Nederlandse taalgebied de
eeuwen door van de duivel zijn
gemaakt. En daarin zit nogal
wat variatie, hoewel de bokke
poten, horentjes, de staart en de
vleermuisvleugels blijkbaar zo
De duivel zoals die in verschillende gedaanten op de expositie is te z
tot de verbeelding spraken, dat
deze uitingsvormen al die jaren
door steeds weer terugkwamen
en zelfs de slijtageslag van de
secularisatie overleefd hebben.
Dirkse: „Ook wij hebben in de
presentatie gekozen voor de sig-
naalkleuren rood en geel, die
onmiskenbaar bij de duivel ho
ren. Dat werkt schijnbaar nog
altijd".
Het relaas van het blinken en
verzinken' van de boze in de La
ge Landen, wordt in verschillen
de delen gepresenteerd. De glo
rietijd van de duivel vormen de
Middeleeuwen en daar ligt dan
ook het accent in de expositie
op.
De middeleeuwer geloofde
dat hij daadwerkelijk met een
satanische verschijning gecon
fronteerd kon worden. De dui
vel was dan wel overwonnen,
maar, leerde de kerk op grond
van de bijbel, hij had nog wel de
macht om je mee te slepen naar
de hel. Bovendien beschikte Lu
cifer (de engel des lichts) over
een grote groep trawanten: de
engelen die met hem in op
stand tegen God waren geko
men.
Hoe de duivel er uit zag? Nie
mand wist er het fijne van.
Maar de aanblik was in ieder
geval gruwelijk, omdat hij bij
zijn val uit de hemel alle
schoonheid had verloren en
monsterlijke klauwen en horens
had gekregen.
Dat de duivel vooral werd
voorgesteld als half mens en
half dier met een bokachtig ge
zicht, horens en bokkepoten,
heeft er volgens samensteller
Patra van Boheemen mee te
maken dat de bok in bijbel als
symbool wordt genoemd van de
verdoemden bij het Laatste
Oordeel. Bovendien grijpt het
beeid terug op de heidense go
den in de oudheid, op de
Griekse god Pan en de saters,
die ook half mens, half dier wa-
Vanaf pakweg het jaar 1550,
de tweede periode, kwam er
voor de duivel langzaam maar
zeker de klad in. Onder invloed
van de Renaissance hechtte de
verlichte gelovige steeds minder
waarde aan de macht van de
boze. Duivels en demonen wer
den nog veelvuldig afgebeeld,
maar nog slechts als personifi
catie van het kwaad. In de woe
lige jaren na de Reformatie wer
den paus en reformatoren over
en weer letterlijk als duivels af
geschilderd.
Een opvallend onderdeel in
de tentoonstelling wordt ge
vormd door een ronddraaiend
paneeltje uit ongeveer 1600,
waarop de paus bij ronddraai
ing op eens de boze blijkt te
zijn.
Dit gebruik van de duivel
heeft zich tot op de dag van
vandaag voortgezet in cartoons
of simpelweg het taalgebruik.
Iemand is al snel een 'duivel' en
iets is al snel 'Uit den boze', zo
blijkt uit de knipsels die het mu
seum een jaar lang heeft verza
meld. Vervlakking alom dus.
De laatste stuiptrekkingen
van de duivel waren nog te vin
den in de educatieve boekjes
van de RK Kerk, maar ook die
zijn definitief verleden tijd.
Hoezeer het beeld van Lucifer
gedevalueerd is, blijkt sprekend
uit het feit dat Hitier zeer zelden
als duivel is afgebeeld. Daarvoor
was hetgeen hij vertegenwoor
digde te demonisch.
'Duivels en demonen' is tot en met 26
juni in Het Catharijneconvent (Nieu-
Een gezonde economie?
De gezondheid van de economie wordt doorgaans af
gemeten aan objectieve criteria als de groei van het
Bruto Nationaal Produkt, de omvang van de collectieve
sector en de staatsschuld. Maar is een op die manier
'gezonde' economie ook goed voor de samenleving? De
auteurs van het boek 'Een gezonde economie?' zetten
daar grote vraagtekens bij. Aan de hand van een terug
blik op de jaren zeventig en tachtig gaan ze na hoe eco
nomische ontwikkelingen samenhangen met politieke,
sociale en culturele veranderingen, met het welzijn van
de Derde Wereld en het milieu. 'Een gezonde econo
mie?' verscheen bij uitgeverij Kok Kampen, in samen
werking met het Multidisciplinair Centrum voor Kerk
en Samenleving (MCKS) in Driebergen.
Eén van de uitgangspunten bij het samenstellen van
deze uitgave was het omdraaien van de stelling 'Zonder
economie is maatschappelijk leven niet mogelijk'. Eco
nomen en economische beleidsmakers vergeten nogal
eens dat zonder cultuur, overheid, samenleven en -
werken van mensen economie ondenkbaar is. „Zij me
nen over economische problemen te kunnen denken
en beslissen zonder al die andere kanten van het be
staan in ogenschouw te nemen. Met desastreuze gevol
gen voor mens, maatschappij en milieu", schrijven de
inleiders, prof. dr. G. Dekker en drs. H. Noordegraaf in
hun 'Woord vooraf.
BOEKBESPREKING
Tot de zes samenstellers van 'Een gezonde econo
mie?' behoren dr. B. Goudzwaard, hoogleraar econo
mie aan de VU in Amsterdam (onder meer bekend als
voorzitter van de programcommissie 'Niet bij brood al
leen' van het CDA), dr. L. Laeyendecker (emeritus
hoogleraar sociologie aan de Rijksuniversiteit Leiden en
oud-directeur van het MCKS) en godsdienstsociologe
dr. Mady A. Thung. Hun primaire doel was het aandra
gen van ideeën voor een ander denken over economie.
In een slotbeschouwing stellen Goudzwaard en Thung
vast dat het bij economische keuzen bepaald niet al
leen gaat om de vraag of de overheid dan wel de markt
de problemen moet oplossen. „Hoé zij beide opereren,
hangt er in hoge vanaf, door welke cultuur de mensen
zich laten leiden die als roldragers binnen deze twee
subsystemen functioneren - politici en ambtenaren,
werkgevers en werknemers, producenten en consu
menten. Daórvan hangt af of zij tesamen een drama
opvoeren dan wel een blijspel."
Een gezonde economie? maatschappelijke dimensies van het
economisch handelen B. Goudzwaart, L. Laeyendecker e.a. -
Kampen Kok, 1994. - 253 p. ISBN 90-242-8141-5. Prijs 42,50
gulden.
Dubbelportretten
Programmamaker Henk Binnendijk uit Rijnsburg
maakte voor zijn werkgever, de Evangelische Omroep,
een serie dubbelportretten, van personen uit
(voornamelijk) het Oude Testament. Deze korte schet
sen van mensen die met elkaar optrekken en elkaar
(positief en negatief) beïnvloeden werkte hij voor dit
boekje verder uit en voorzag ze na elk hoofdstuk van
een aantal vragen. Daarmee kan 'Dubbelportretten'
ook worden gebruikt voor persoonlijke bijbelstudie of
in gespreksgroepen.
De dubbelportretten van Binnendijk bevatten veel
bekende namen. Hij begint in Genesis met Kaïn en
Abel en vervolgt zijn weg door de bijbelboeken met on
der anderen Abraham en Lot, Isaak en Ismaël, Jakob en
Esau en Mozes en Aaron. Dertien dubbelportretten in
totaal bevat dit boekje, waarvan alleen de laatste uit het
Nieuwe Testament afkomstig is. En dan betreft het nog
niet eens een dubbelportret omdat hier één persoon
wordt uitgelicht. Een enkelportret dus, maar volgens
Binnendijk tegelijk ook een dubbelportret. „Want het
gaat daarin over Jezus, de Zoon van God en de Zoon
van mensen." Maar dat is voor hem niet de enige reden
om hem aan het rijtje van dubbelportretten toe te voe
gen. Jezus is tenslotte ook de 'onzichtbare wortel van al
die grootheden uit het Oude Testament'.
Dubbelportretten Henk Binnendijk. - Kampen Kok Voorhoeve,
1994. - 124 p. ISBN 90-297-1192-2. Prijs14,90 gulden.
DICK VAN DER PLAS
HET WEER
HANS VAN ES
Wisselvallig
ons de laatste dagen goed gezind.
De meest actieve weersystemen
hadden een voorkeur voor de nach
telijke uren, terwijl opklaringsge-
bieden juist voorbijtrokken, als de
zon boven de horizon vertoefde.
Ook vrijdag overdag was het
vriendelijk weer na het wegtrekken
van een vore van lagedruk. In een
tamelijk rustige atmosfeer kon je
rond de middag een grenslijn ont
dekken tussen de opbollende be
wolking boven het binnenland en
de meer opengescheurde luchten
langs de kust; een typische voor
jaarssituatie, die heeft te maken
met de ongelijke opwarming van
land en zee.
De sterke zon verwarmt het land
veel sterker dan het nog erg koude
Noordzeewater (7 graden), waar
door vooral landinwaarts een con-
vectiestroom op gang komt. Bellen
warme lucht stijgen op en conden
seren tot stapelwolken, die zich tot
grote lappen kunnen uitspreiden.
Boven zee is het te koud voor deze
processen en blijft de atmosfeer
stabiel met relatief weinig wolken.
Met wind en regen is vannacht
een actief koufront voorbijgetrok
ken, maar nu krijgen we de lage-
drukkern zelf nog te verwerken. Op
de nadering van de depressie
neemt de onstabiliteit sterk toe.
Hogerop in atmosfeer is de lucht
erg koud en de onstabiliteit komt
weldra tot uiting door toenemende
buiigheid. Ook de kuststrook ont
snapt daar niet aan: er gaan nu ook
boven zee buien ontstaan, al zullen
de zwaarste exemplaren voor het
binnenland bestemd zijn. Hagel en
onweer zullen daarbij niet ontbre
ken.
Zondag is het zwaartepunt van
de depressie naar het Alpengebied
vertrokken en vooral in de middag
maken de kustprovincies weer aan
spraak op een beetje zon.
De geleidelijk afnemende bung-
heid vormt de eerste aanzet tot een
weersverbetering begin volgende
week. Het hogedrukgebied bij de
Azoren werpt dan een beschermen
de brug op richting Scandinavië.
Dat vertraagt een volgende aanval
van depressiviteit en het lijkt er op
dat we even worden gevrijwaard
van wind en nattigheid.
Maandag valt er nog een enkele
buitje, maar in koele en heldere
lucht klaart het scherp op. Na een
koude nacht is het wellicht ook
dinsdag nog aardig, waarbij het
kwik langzaam weer in de buurt
van de normale waarde van 12 gra
den komt. Of dit betere weer een
wat langere adem heeft, valt nog te
bezien. Tot nog toe waren de ople
vingen dit voorjaar van korte duur
en zoals u weet...april doet toch
wat-iewil.
(ruit
pen.
itrek
ivi's,
inde
actie
pver
groe
tree
Ka tv
bola
HET WEER IN EUROPA
KNMI
Weersvooruitzicht
Geldig tot en met
maandag.
Noorwegen:
wegend bewolkt en van
tijd tot tijd buien, mogelijk
met hagel, onweer of natte
sneeuw. In het uiterste
sneeuw. Elders perioden
met zon en droog. Tempe
raturen in de middag uit
eenlopend van 2 graden
plaatselijk in het noorden
tot 10 graden in de omge
vingvan Bergen.
België en Luxemburg:
Wisselend bewolkt en bui-
weer, in de Ardennen met
sneeuw. Middagtempera-
Half tot zwaar bewolkt e
op beide dagen buien, mi
gelijk met hagel of on
weer; in de hoger gelegen gebieden als
de Jura en Vogezen met sneeuw. Tem
peraturen in de middag rond 11 graden.
Zonnig, aan de westkust bij Porto moge
lijk enkele wolkenvelden. Droog. Mid-
dagtemperatuur van 18 graden aan de
westkust tot 23 in de Algarve.
Naast wolkenvelden ook af en toe zon.
Droog. Temperaturen in de middag rond
19 graden.
Spanje:
Aan de Goff van Biskaje wolkenvelden
en nu en dan regen. Elders droog en
flinke zonnige perioden. Middagtempe-
ratuur ongeveer 24 graden, in het noor
den maxima rond 15 graden.
Canarische Eilanden:
Aan de noordzijde van de eilanden enke
le wolkenvelden. Aan de zuidstranden
flinke zonnige perioden. Droog. Op de
zuidstranden middagtemperaturen van
25 tot 28 graden.
Zuid-Frankrijk:
Tamelijk veel bewolking en van tijd tot
tijd regen of buien, mogelijk ook on
weer. Aan de Cöte d'Azur ook af en toe
zon en kleinere neerslagkansen. Er
waait een stevige Mistral. Middagtem-
peratuur van 10 graden op het centraal
Massief tot 16 aan de zuidkust.
Sneeuwgrens in de Alpen rond 800, in
de Pyreneeën tussen 1000 en 1300
meter.
Mallorca en Ibiza:
Wolkenvelden, vooral zaterdag afgewis
seld door zonnige perioden. Waarschijn
lijk dröog. Middagtemperatuur zaterdag
rond 20 graden, zondag wat koeler.
Italië:
Zaterdag eerst opklaringen, later m het
Hal
doe
üur
ZONDAG 10 APRIL 1994
Zon-1
Zon op 06.53 Zon onder 20.25
Maan op 06.20 Maan onder20.T5
Waterstanden Katwijk
Hoog water 04.01 16.12
Laag water 23.46 12.15
MAANDAG 11 APRIL 1994
Zon op 06.51 Zon onder 20.27 g
Maan op 06.42 Maan onder 21.20 C
-
Waterstanden Katwijk
Hoog water 04.32 16.44
Laag water 00.26 12.36
•Weerrapporten 08 april 20 ui
kusten weer veel wind Maximumtempe
ratuur rond 17 graden. Sneeuwgrens in
de Italiaanse Alpen en Dolomieten rond
1200 meter
Corsica en Sardinië:
Veranderlijk bewolkt en plaatselijk re
gen, mogelijk ook onweer. Vooral aan de
westkusten veel wind. Maxima zaterdag
rond 17 graden, zondag vooral langs de
westkant van de eilanden lagere tempe-
Griekenland en Kreta:
Veranderlijke bewolking en vooral zater
dag enkele buien, mogelijk ook onweer.
Middagtemperatuur rond 17 graden,
zondag iets wabmer. Op Kreta perioden
met zon en waarschijnlijk droog. Maxi
ma rond 20 graden.
