De zin en onzin van bloeddrukmetingen
Hoge bloeddruk is slecht voor de nier
De omstreden speurtocht naar een homo-gen
Wetenschap
VRIJDAG 8 APRIL 1994
Hoofdsteunen auto
verkeerd afgesteld
Meer dan de helft van de hoofdsteunen in
personenauto's is verkeerd afgesteld, meldt
de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek
Verkeersveiligheid (SWOV). Een juiste af
stelling zou jaarlijks 700 gevallen van een
verdraaiing van de nekwervels, welk letsel
vaak optreedt bij een achterop-botsing,
minder opleveren.
De aanwezigheid van hoofdsteunen is niet
verplicht, maar dat zou volgens de stichting
makkelijk kunnen omdat tegenwoordig alle
personenauto's van hoofdsteunen zijn
voorzien. Ondanks deze voorziening laat
het goed gebruik ervan ernstig te wensen
over. De steunen staan in meer dan 50 pro
cent van de gevallen niet op de juiste hoog
te. Gebleken is ook dat niet alle steunen
voldoende hoog afstelbaar zijn. De huidige
standaardvoorschriften voor de minimale
hoogte van hoofdsteunen (75 centimeter) is
voor meer dan de helft van de Nederlandse
mannen te laag. Deze norm zou naar 85
centimeter moeten.
Sinds 1983 is het aantal ach ter-aanrijdingen
fors toegenomen. Bij dergelijke botsingen
maakt het hoofd van een inzittende een for
se knik achterover. Daarbij ontstaat dikwijls
een whiplash, ofwel een verdraaiing van de
nekwervels. Op zich is dat een lichte aan
doening, maar soms kan het blijvende ge
zondheidsklachten opleveren. De stichting
schat dat er jaarlijks minimaal 2.500 whi-
plash-patiënten bijkomen.
De SWOV pleit voor een verbetering van het
gebruik van de hoofdsteunen door voor
lichting te geven aan de gebruiker. De beste
oplossing is volgens de stichting ervoor te
zorgen dat hoofdsteunen niet meer ver
keerd kunnen worden gebruikt. Dan zal de
hoofdsteun een integraal onderdeel
gaan uitmaken van de rugleuning.
Speciaal laboratorium
voor slaapproblemen
ENSCHEDE.GPD
Het Medisch Spectrum Twente krijgt in de
loop van dit jaar een 'slaaplaboratorium'.
Het is dan de tweede instelling in het land
met een dergelijke voorziening. In het lab
staat een computer die uiteenlopende
slaapstoornissen vastlegt. Mensen met een
zogeheten slaap-apnoe-syndroom (snurken
met lange adempauzes) moeten voor de re
gistratie één nacht in het ziekenhuis blijven
waar dan de luchtstroom rond de mond en
het hart alsmede het zuurstofgehalte en
oog- en kinbewegingen worden gemeten.
Nu nog wordt bij dergelijke tests het aantal
ademstilstanden door personeel geteld.
Daar gaan soms drie tot vier uur mee heen.
De computer doet dat in twintig minuten.
Een half procent van de Nederlandse bevol
king lijdt aan apnoe waarbij tijdens de slaap
de keel dichtvalt en er geen lucht meer door
kan. Mensen die 's nachts hierdoor slecht
slapen hebben overdag moeite de ogen
open te houden, met alle gevolgen vandien.
Vaccinatie ouderen
helpt tegen influenza
MAASTRICHT. ANP
Vaccinatie tegen influenza heeft ook bij
mensen boven de 60 een beschermend ef
fect. Maar de inenting voorkomt niet in alle
gevallen dat ze griep krijgen.
Drs. Th. Govaert stelt dit vast in zijn proef
schrift 'Influenza bij ouderen' waarmee hij
vandaag in Maastricht is gepromoveerd. Hij
heeft in het griepseizoen met medewerking
van ruim 1.800 -merendeels gezonde- ou
deren een onderzoek gedaan naar de doel
treffendheid en bijwerkingen van een griep
prik.
inenting verminderde het aantal influenza-
gevallen met de helft. Een kwart van de 60-
plussers meldde bijwerkingen, maar die
waren mild en van voorbijgaande aard. Ou
dere mensen zijn door ongecompliceerde
influenza gemiddeld vijf dagen ziek. Dat is
volgens Govaert korter dan tot nu toe werd
aangenomen.
Bijwerkingen kunnen geen reden zijn van
vaccinatie af te zien, aldus Govaert. Hij con
cludeert ook dat een hoge vaccinatiegraad
kan worden bereikt als de huisartsen pa
tiënten elk jaar schriftelijk uitnodigen voor
een griepprik.
Fossielen onbekende
dino's ontdekt in Gobi
Een wetenschappelijke expeditie van het
Afrikaanse museum voor Biologie heeft in
de Gobi-woestijn in Mongolië fossielen van
een nog onbekende dinosaurus-soort ont
dekt.
De wetenschappers stuitten in juli bij de
plaats Ukhaa Tolgod op de resten van een
grote groep vleesetende gewervelden, waar
onder eieren van dinosaurussen en een on
bekend soort theropoden, kleine drietenige
dinosaurussen. In tien dagen tijd vonden ze
in Ukhaa Tolgod honderd fossielen van di
nosaurussen en 175 fossielen van hagedis
sen. Ook ontdekten zij schedels en skeletten
van 147 zeer zeldzame, tot 80 miljoen jaar
oude zoogdieren.
Volgens het museum zijn dit de best be
waarde resten uit het Krijttijdperk (65 tot
130 miljoen jaar geleden) die ooit zijn opge
graven. Deze vondsten zijn „buitengewoon
belangrijk" om de ontwikkeling van de di
nosaurussen tot de vogels en de eerste
zoogdieren te begrijpen, aldus Michael No-
vacek, een van de deelnemers aan de Gobi-
expeditie.
Wie heeft een normale en
wie heeft een verhoogde
bloeddruk? Dit is niet te
bepalen met een enkele
meting. Moet iemand met
een te hoge bloeddruk
minder zout eten? In lang
niet alle gevallen. Dat
hangt van de elasticiteit
van de bloedvaten af. Pias-
pillen of een bloeddrukver-
lagend middel dan? Ook
daar zijn alternatieven
voor: vers groentenat en
het wat soepeler maken
van de aderen.
CAREL WIEMERS ANP
Het leek allemaal zo eenvoudig.
Een in de spreekkamer van de
huisarts geconstateerde hoge
bloeddruk leidde zonder meer
tot het advies: een zoutloos di
eet en/of een medicament. Re
cente onderzoeken laten echter
zien dat het niet zo simpel is. Zij
geven een ander beeld van het
medisch onderwerp bloeddruk.
Prof.ir. K. Wesseling van de
Technische Universiteit in
Eindhoven vindt dat het bepa
len van een enkele bloedruk-
waarde aan het „onzinnige"
grenst. De bloeddruk van een
normaal mens schommelt ge
durende de dag en kan, afhan
kelijk van zijn activiteiten, grote
verschillen vertonen: tijdens de
slaap bijvoorbeeld is de waarde
uiterst laag, bij een coïtus ex
treem hoog.
De vreemde situatie kan zich
volgens de hoogleraar voordoen
dat iemand op grond van een
enkele meting voor hoge bloed
druk wordt behandeld, terwijl
zijn gemiddelde waarde lager
ligt dan de door de wereldge
zondheidsorganisatie WHO
aangegeven grens van 140.
Omgekeerd kan het voorko
men dat iemand met een ge
middeld veel hogere waarde
niet wordt behandeld, omdat de
dokter tijdens de meting een la
gere waarde constateert. Wesse
ling is dan ook van mening dat
meer metingen over een lange
re periode nodig zijn om een
betrouwbaar beeld te krijgen
van iemands bloeddruk.
Bovendien is een meting door
de huisarts ook om een andere
reden lang niet altijd betrouw
baar. Dr. D. Veerman van het
Academisch Medisch Centrum
in Amsterdam kwam er na een
uitvoerige studie onlangs achter
dat de „witte jas" een duidelijke
invloed heeft op de bloeddruk
van de patiënt. Zijn onderzoek
toont aan dat de waarde geme-
ri volwassene met hoge bloedruk: verschrompeld, vol littekens en met links een cyste.
ten door een arts aanmerklijk
hoger ligt dan wanneer iemand
buiten de spreekkamer de
bloeddruk opneemt.
De specialist interne genees
kunde dr. P. Draaijer van het
Academisch Ziekenhuis in
Maastricht ontdekte onlangs
dat het bij meer dan de helft
van de mensen met een ver
hoogde bloeddruk weinig uit
maakt of ze zout in het eten
doen of niet omdat deze patiën
ten soepele slagaderen hebben.
Er zijn mensen met stijvere
bloedvaten. Bij hen blijkt zout
wel invloed te hebben. Een voor
de hand liggende verklaring is
volgens de arts dan ook dat wei
nig-meegevende aderen verant
woordelijk zijn voor het stijgen
van de bloeddruk tijdens het
nuttigen van een zoutrijk dieet.
Wat is er dan eenvoudiger
dan de aderen wat soepeler te
maken? Draaijer probeerde ver
schillende middelen uit. Het
bloeddrukverlagende medicijn
enalapril bleek de verminderde
elasticiteit van de slagaderen in
derdaad te normaliseren.'
Prof.dr. R. Reneman van de
Rijksuniversiteit Limburg, te
vens directeur van het Cardio
vasculaire Onderzoekinstituut
in Maastricht, is van mening dat
het onderzoek naar geneesmid
delen die niets aan de bloed
druk doen maar wel aan de ver
hoging van de elasticiteit van de
aderen, daarom veel aandacht
verdient.
De Limburgse hoogleraar
doet veel onderzoek naar de na
tuur van slagaderen. Hij consta
teert dat de bloedvaten bij het
ouder worden minder soepel
worden. Het proces begint al
tussen het dertigste en veertig
ste levensjaar. Het verlies van
elasticiteit is volgens de medi
cus de belangrijkste oorzaak
van het stijgen van de bloed
druk bij het voortschrijden van
de leeftijd.
Maar de bloedvaten kunnen
ook sneller verouderen. Dit is
namelijk het geval bij mensen
die al op jonge leeftijd, zo tus
sen de 25 en 35 jaar, een gerin
ge verhoging van hun bloed
druk hebben. Het verlies aan
elasticiteit van de aderen treedt
bij hen eerder op, zodat ook de
bloeddruk sneller toeneemt.
De Utrechtse hoogleraar
prof.dr. H. Koomans heeft een
huis-tuin-en-keuken oplossing
voor het verlagen van de bloed
druk. Geen zoutarm dieet of
plaspillen, maar het nuttigen
van het kooknat van verse
groenten. Want daar zit veel ka
lium in. Deze stof zorgt voor de
uitscheiding van het teveel aan
zout in het lichaam. „Een echt
natuurprodukt zonder bijwer
kingen ter behandeling van een
te hoge bloeddruk is beter dan
de gebruikelijk medicijnen".
Voorlichtingsactic Nierstichting:
Veel artsen weten niet dat hoge bloeddruk
slecht is voor de nieren. Dit orgaan kan
hierdoor zo hard achteruitgaan, dat een be
handeling met een kunstnier (dialyse) of
een niertransplantatie onvermijdelijk is.
Artsen moeten de bloeddruk van risico
groepen - bij voorbeeld suikerpatiënten -
vaker controleren, zodat ernstige nierziek
ten kunnen worden voorkomen.
Dat zegt prof. dr. H.A. Koomans, hoogle
raar nierziekten in het Academisch Zieken
huis in Utrecht, die veel onderzoek heeft
gedaan naar de relatie hoge bloeddruk en
nierziekten. Deze week begint de Nierstich
ting hierover een landelijke voorlichtingsac-
Koomans noemt de onwetendheid bij
artsen een kwalijke zaak, omdat er in Ne
derland maar liefst 1500 mensen op de
wachtlijst staan voor een niertransplantatie.
Een groot deel van de patiënten overlijdt,
omdat ze niet op tijd een nieuwe nier krij
gen. De hoogleraar: „Risicogroepen - sui
kerpatiënten en mensen met een erfelijke
aanleg voor hoge bloeddruk - moeten vaker
worden gecontroleerd door de huisarts. Dat
gebeurt nu te weinig. Als de hoge bloeddruk
bijvoorbeeld met medicijnen wordt ver
laagd, dan kunnen ernstige nierziekten
worden voorkomen. Uiteindelijk zijn er dan
minder niertransplantaties nodig.
NICO HYLKEMA
Het biologisch onderzoek naar de verkla
ring van seksuele oriëntatie is nog immer
omstreden. Zodra een onderzoeker meent
een biologische oorzaak te hebben gevon
den voor homoseksualiteit, reageert de ho
mogemeenschap als door een wesp gesto
ken. Desondanks werken biologen gestaag
door en zo langzamerhand verschijnen er
steeds meer wetenschappelijke artikelen
waarin de verklaring voor homoseksueel
gedrag in de genen wordt gezocht. Het ver
leden heeft evenwel geleerd heel voorzich
tig te zijn met dit onderzoek. Tot nu toe
heeft geen enkele conclusie nadere bestu
dering kunnen doorstaan.
Biologisch onderzoek naar seksuele oriën
tatie is een waar mijnenveld. Dat dankt het
vooral aan de geschiedenis van dit soort
onderzoek, maar ook aan de politieke en
ethische gevolgen die er uit voortkomen.
Terwijl tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van
de American Association for the Advance
ment of Science in San Francisco weten
schappers zich over de nieuwste vorderin
gen buigen, houdt op een steenworp af
stand de National Oragnization of Gay and
Lesbian Scientists and Technical Professio
nals een tegensymposium.
Het belangrijkste nieuws komt van Dean
Hamer van het National Cancer Institute.
Hij meent de plaats van de genen te hebben
gevonden die verantwoordelijk zijn voor de
seksuele oriëntatie. Het gaat om een kort
stukje DNA op het X-chromosoom. Hamer
en zijn collega's ontdekten na onderzoek
onder 76 homoseksuele mannen, dat de
kans om homoseksueel te worden aanmer
kelijk groter is, als er al een broer homo
seksueel is.
Toen ze evenwel de familiegeschiedenis
sen met elkaar vergeleken, stuitten ze op
een nieuw verschijnsel. Hamer: .Alles wijst
erop dat homoseksuele eigenschappen -
tenminste voor mannen - door vrouwelijke
familieleden zijn doorgegeven." Daarmee
hadden de onderzoekers een voor de hand
liggende plaats om te zoeken naar een ho
mo-gen: het X-chromosoom, het enige
chromosoom dat alleen door vrouwen
wordt doorgegeven.
Daarop analyseerden de onderzoekers
DNA-monsters van veertig paren homo
seksuele broers. Het idee daarachter is op
De militante homogemeenschap
in San Francisco demonstreert te
gen het omstreden onderzoek.
foto nico hylkema
zich vrij eenvoudig. Gemiddeld heeft ieder
paar broers de helft van het DNA op het X-
chromosoom gemeenschappelijk. Als beide
broers homoseksueel zijn omdat ze een
specifiek gen op het X-chromosoom heb
ben geërfd, dan moet dat gen ergens op het
gemeenschappelijke stukken chromosoom
zitten. Die gemeenschappelijke stukken
DNA zijn met 'gen-markers' te vinden.
Zover zijn Hamer en zijn collega's al ge
vorderd. Van de veertig paren broers deel
den er 33 een set van vijf 'markers' aan het
einde van de lange arm van het X-chromo-
soom. Met een zekerheid van 99,5 procent
beweren Hamer en zijn collega's dat het
homo-gen zich op dit deel van het X-chro-
mosoom bevindt. Een waarschuwing is vol
gens Hamer evenwel op zijn plaats: deze
ene plaats voor het homo-gen kan niet alle
mannelijke homoseksualiteit verklaren.
Daarvoor zijn er nog te veel tegenstrijdighe
den gebleken uit het onderzoek.
De glazen champagne zijn derhalve nog
niet gerezen bij de onderzoekers. Te vaak
zijn in het verleden 'bewijzen' voor de bio
logische oorsprong van seksuele oriëntatie
in rook opgegaan. Ze bleken bij herhaling
ondeugdelijk, of waren in het geheel niet te
herhalen. Binnen een jaar zullen Hamer en
collega's meer zekerheid hebben over de
herhaalbaarheid van hun onderzoek. En
dan moet het gen nog gevonden worden.
Vóór geboorte
Donald Gabard van de Chapman University
in Califomië werpt een nieuw probleem in
de strijd. In het kader van het Menselijk Ge
noom Project wordt de mens genetisch in
kaart gebracht. Dat heeft nogal wat ethische
complicaties. Wanneer wetenschappers op
grond daarvan steeds meer genen ontdek
ken die verantwoordelijk zijn voor ziekten,
of bepaald afwijkend gedrag en deze genen
zijn vóór de geboorte op te sporen, dan is
de kans groot dat ouders besluiten zwan
gerschappen af te breken op grond van
door hen ongewenste eigenschappen.
Homoseksualiteit zou een van die 'eigen
schappen' kunnen zijn. Voordat het zover
is, zou er een discussie moeten worden ge
voerd, wat wij beschouwen als 'ziek' of
'normaal'. Maar ook dat zou sterk beïn
vloed kunnen worden door tijdgebonden
maatschappelijke tendensen. Daarom
meent Gabard dat er een bescherming
moet komen van het 'Principe van hetero
geniteit'.
Dat kan alleen maar in een maatschappij,
die waarde hecht aan diversiteit. En dat zou
moeten blijken uit een publieke discussie,
zo meent Gabard.
GEHEIMTAAL
Co Loerakker en Piet Zeeman
„Hoe doen we dit," zei mijn immer opgewekte wiskun
deleraar altijd uitdagend als hij weer een probleem op
het bord had gekrijt. Iedereen keek diep in z'n schrift
en probeerde vooral niet op te vallen.
„Hoe doen we dit," moet een hoge piet op het ministe
rie van justitie opgewekt hebben gezegd nadat hij zijn
probleem op een flip-over had geopenbaard. De aan
wezigen zwegen, keken diep in hun aantekeningen en
probeerden vooral niet op te vallen.
Het probleem was dat boeven tegenwoordig naar har
telust kunnen telefoneren, faxen en wat al niet zonder
dat de politie er een vingernagel achter krijgt. De her
mandad kan wel afluisteren, maar men snapt van het
afgeluisterde vaak niks, doordat de berichten geco
deerd zijn: geschreven in geheimtaal.
Geheimtaal, cryptografie, is al bijna zo oud als de
mensheid, maar computers openen werelden waarvan
zelfs mijn wiskundeleraar alleen maar kon dromen. Ie
dereen heeft in z'n jeugd wel briefjes geschreven met
ongeveer de code A=B, C=D etcetera. Of varianten
daarop. Nu zit het wat lastiger. Computers, geldauto
maten, telefooncentrales praten ongeveer zo onder el
kaar: geef mij jouw priemgetal van pakweg twintigdui
zend cijfers, dat vermenigvuldig ik met mijn priemgetal
van twintigduizend cijfers, en als het produkt klopt met
wat we ooit hebben afgesproken dan kunnen we zaken
doen. Hallo, was u daar nog? Zo gaan computers met
elkaar om. Geen afluisteraar kan tegen die getallen-
vloed op.
Voor de liefhebber, een priemgetal is: een getal waar je
geen breuk van kunt mAen (behalve door het door 1 of
door zichzelf te delen, maar dat is flauw). 2,3, 5, 7 en 11
zijn priemgetallen. Probeer ze maar eens ergens door te
delen zonder iets achter de komma over te houden. 4 is
geen priemgetal. want je kunt het delen door 2.6 doet
ook niet mee want het is deelbaar door 2 en ook nog
eens door 3. Het rijtje gaat verder met 13, 17, 19, enzo
voort tot in het oneindige. Priemgetallen zijn zo uniek
als een vingerafdruk en daardoor verschrikkelijk inte
ressant voor cryptografen. Met name de hele grote
priemgetallen natuurlijk. Het gebruik van zulke getallen
als identificatiecodes en hun produkten, die in de mil
joenen cijfers gaan lopen, daar kan zelfs een leger ge
harde belastingklerken niet tegenop.
„Hoe doen we dit?", vroeg de minister.
Een ambitieus ambtenaartje achterin de zaal stak zijn
vinger op: „Zullen we het verbieden?"
„Juist!," zei de minister.
Mijn wiskundeleraar moet zich rot gelachen hebben
toen hij dat in de krant las. In gedachten liep hij, opge
wekt als altijd, op het ambtenaartje toe, en vroeg hem
beminnelijk: „Zullen we dan ook meteen maar verbie
den dat 1 plus 1 eh...ik kan er even niet opkomen, maar
het was iets in de buurt van..."
W0f f*léM6éTAU*N 'uisuuhk Hf™**" ,£AT
ÖP T 6VMWUM UAS itf 0V£/A(. Hf T I ££W/AAt GAAN
I g£ST£ IN- niHNLVl M UISKUNDÉ I &L/00N ^g'
MOfST VtffgoDfN
Thema Hersenweek:
strijd tegen dementie
DEN HAAG» ANP
Geestelijke achteruitgang is, als gevolg van het steeds
ouder worden van de mens en de vergrijzing van de be
volking, een groeiend probleem voor de gezondheids
zorg. De behandeling en verzorging van demente be
jaarden slokt een steeds groter deel op van de begroting
voor de volksgezondheid.
De Hersenstichting Nederland heeft daarom 'de strijd
tegen dementie' als thema gekozen voor de tweede na
tionale hersenweek. Komende week probeert de stich
ting fondsen te werven voor wetenschappelijk onder
zoek naar de oorzaak, preventie en behandeling van
dementie.
Op het ogenblik lijdt een vijfde van de mensen boven
de 80 jaar aan dementie. Om de ernst van het probleem
te onderstrepen, wijst de stichting erop dat op de ge
middelde psycho geriatrische afdeling van een ver
pleeghuis 83 procent van de patiënten aan een of ande
re vorm van dementie lijdt. Deze ziekte van het zenuw
stelsel slokt 5,6 procent van de totale ziektekosten op.
Deze cijfers zullen de komende jaren alleen maar toe
nemen, zegt directeur J. Kierkels van de stichting.
Prof.dr. Th. van Heeren van de Rijksuniversiteit in Lei
den meldt dat over zes a zeven jaar ruim 160.000 men
sen zullen lijden aan dementie. Vergeleken met vier
jaar geleden is dit een toename van 21 procent.
Bijna de helft van deze stijging wordt veroorzaakt door
de sterke groei van de oudste bewoners, met name bo
ven de 80 jaar. Een onderzoek van de Leidse universi
teit laat zien dat bij 41 procent van de mensen van 95
jaar en ouder dementie voorkomt. Er is een groot ver
schil tussen mannen en wouwen. Van de mannelijke
85-plussers heeft 17 procent dementie. Het percentage
vrouwen van deze leeftijd met de aandoening bedraagt
24 procent.
Een onderzoek van de Rijksuniversiteit Limburg toont
aan dat mensen, die in het verleden een lichte hersen
schudding hebben gehad, een langdurige operatie heb
ben ondergaan, veel alcohol drinken of slaapmiddelen
gebruiken, later geestelijk sneller achteruitgaan dan an -
dere mensen. Ook de vaak onterechte bezorgdheid om
de achteruitgang van het geheugen en depressies zijn
naar de mening van prof.dr. J. Jolles van-de Limburgse
universiteit van invloed op dementie.
Eenvijfde van de
mensen boven de
tachtig jaar lijdt aan
dementie. In de na
tionale Hersenweek
wordt geprobeerd
een fonds te stichten
voor wetenschappe
lijk onderzoek naar
dementie, foto pr
