Erupties beter te voorspellen Zonnegod naast zonnepaneel Natuur Milieu Ecoloog volgt Leakey op bij Kenyaans Wildfonds Werkgroep vleermuis is boos DINSDAG 5 APRIL 1994 NATUURLUK Het jong van de bosuil is een uilskuiken; bekijkt u de bosuil in zijn volwassen staat, dan straalt er wijsheid uit van zijn grote ronde kop, waar als parels zijn grote ogen tintelen. Ja die uilekop, hij is beslist hèt kenmerk waarmee alle uilen zich van andere vogels onder scheiden. In feite is die kop, de schedel, maar klein. Aan die naakte schedel vallen de grote gaten die de ogen en de oren herbergen de oogkassen en gehoorgangen sterk op. De ruimte die de hersenen moet herbergen is in verhouding tot de genoemde grote gaten maar klein; maar die ruimtevergelij king doet niets af aan de 'wijs heid' die we de uil graag toe dichten. Trodwens, zijn hele skelet is maar klein en licht ge bouwd; de meeste botten zijn hol en met lucht gevuld. Van de vorm van zijn eigenlijke li chaam zien we niets, daar het geheel omgeven is door een heel dik, maar los verenkleed. Zoals de bosuil daar overdag op zijn roestplaats, soms in een holte van een boom of in een nis van een oud gebouw, vaker nog op een tak, dicht gedrukt tegen de oude stam, met de kleur passend bij zijn veren kleed, zit te 'slapen', lijkt hij veel op een ronde verenbal, dikke prop veren, waar een merk waardige kop op geplakt zit. Pas op, dat slapen overdag is maar zo, zo. De ogen tot spleten toegeknepen, langzaam ver schuivend van links naar rechts en weer terug, zien alles wat er rondom gebeurt. Met zón haze- slaapje knapt hij overdag een uiltje. Plagerijen van kleine zangvogels die hem ondanks zijn prachtige schutkleur toch ontdekt hebben ze vliegen dan treiterend om hem heen duldt hij wel, als het maar niet te lang duurt. Wordt het hem te erg, dan is het één van tweëen: hij zoekt een andere roestgele- genheid op, of hij neemt een disciplinaire maatregel door de plagers te achtervolgen; meestal met slechte afloop voor één van hen en dus een tussendoortje voor de geplaagde. Eten en ge geten worden, zo is het nu een maal. En zeg nooit, dat de bos uil overdag niets ziet! Nog even terug naar de 'veren- bal' van de bosuil. Het impone rende gezicht van de uil van de hele verenbal beslaat het bij kans een vierde deel wordt veroorzaakt door de 'sluier', de opvallende krans van stijve veertjes rond de grote, donker bruine ogen, die zó staan dat hun blikveld uitermate groot is. Zij kunnen niet alleen s nachts bij een minimum aan licht scherp zien, ook overdag heb ben zij dezelfde kracht. Een merkwaardigheid het geldt voor alle uilen is de aanwe zigheid van een ondoorzichtig knipvlies, het 'membrana nicti- tans' waarmee hij 'knipogen' kan. De volgende keer meer over ui len en hun voedsel. De milieubeschermer David Western is door de Kenyaanse regering benoemd tot directeur van het Kenyaanse Wildfonds, als opvolger van de vorige week opgestapte paleontoloog Ri chard Leakey. Leakey is de zoon van Louis en Mary Leakey, wier antropologische en archeologi sche onderzoeken tot de breed aanvaarde theorie leidden dat de menselijke soort zo'n 3,5 miljoen jaar geleden in Oost- Afrika ontstond. De 50-jarige doctor in de ecolo gie Western is directeur van het Amboseli Project voor Onder zoek en Natuurbehoud. Am boseli is een van Kenya's be roemdste wildreservaten. Het Wildfonds is belast met het be heer van de 57 Kenyaanse wildreservaten, die de pijler vor men van de toeristenindustrie. Leakey stapte vorige week op omdat er volgens hem een las tercampagne tegen hem werd gevoerd en door de regering doorgevoerde veranderingen bij het Wildfonds hem het werken onmogelijk hadden gemaakt. In december beschuldigden ver schillende regeringsfijnctiona- rissen de blanke Leakey van wanbeheer, corruptie en racis me. Volgens Leakey, die alom juist is geprezen omdat hij een eind maakte aan het wanbeheer en de corruptie binnnen het fonds, hebben de politici zich tegen hem gekeerd omdat hij zich verzette tegen het toelaten van mijnbouw in de reservaten en tegen het verkopen van grond aan particulieren. In Zeeland proef met tulpebollen Enkele Zeeuwse boeren willen met steun van de Europese Unie een proef nemen met het kweken van tulpebollen. De verwachting is dat die bollen ten gevolge van de goede klima tologische omstandigheden in het gebied tien tot veertien da gen eerder bloeien dan gebrui kelijk. Dat levert op de veiling extra geld op. In Zeeland werden tot nu toe geen tulpebollen gekweekt. Het proefgebied zal in het begin een omvang krijgen van ongeveer 25 hectare. Bollenkwekers uit het westen van het land zouden bereid zijn de Zeeuwen te hel pen bij het vergaren van de no dige kennis. De initiatiefnemers gaan ervan uit dat een kwart van de kosten, enkele honderd duizenden guldens, in aanmer king komt voor subsidiëring door de EU. De vulkaan Mount St. Helens barstte uit in mei 1980. Verwachting na studies over 'vulkaanadem' Een team van Canadese, Amerikaanse en Colombiaanse geologen en vulkanologen heeft een tijd lang de gedra gingen gevolgd van een beruchte vulkaan: de Galeras in het Zuidamerikaanse Colombia. De ruim vier kilometer hoge, vuurspuwende berg is één van een hele reeks in de noordelijkste uitlopers van het Andes-gebergte dat zich langs de gehele westkust van Zuid-Amerika uitstrekt. De vulkaan is berucht geworden door zijn onvoorspelbare BEN APELDOORN GPD Mede om die reden is de berg enkele jaren geleden verkozen tot één van de studie-objecten in hel kader van de 'Internatio nal Decade of Natural Disaster Reduction'. In dit wereldomvat tende project werkt een aantal wetenschappelijke instituten over de gehele wereld samen om in gebieden waar min of meer geregeld natuurrampen, zoals aardbevingen, vulkaanuit barstingen, overstromingen en zware stormen, optreden te be kijken welke maatregelen geno men kunnen worden om de ri sico's te verminderen. Men heeft op de hellingen van de Galeras en in de bodem van het omliggende terrein dui delijke aanwijzingen gevonden van uitbarstingen in prehistori sche tijden waarbij wolken van wervelende, gloeiende gas- en ('gloedwolken') vrij kwamen en van de hellingen naar beneden stormden. Hoe verwoestend en dodelijk die kunnen zijn bleek begin de ze eeuw. In 1901 kwam de 1.400 meter hoge vulkaan Mont Pelée op het eiland Martinique tot een uitbarsting. Na een serie ontploffingen zagen inwoners van het nabijgelegen stadje St. Pierre tot hun verbijstering een kolossale gloedwolk, blik semend en met een enorme snelheid van de berghelling naar beneden komen. Op enke len na vonden alle bijna 40.000 inwoners de dood. Op amper zeven kilometer af stand van de Galeras-vulkaan ligt de stad Pasto met ongeveer 350.000 inwoners. Van de vul kaan afkomstige gloedwolken zouden de stad kunnen veran deren in een verzengend mas- In 1988 begon de berg, na een lange periode van betrekkelijke rust, weer tekenen van activiteit te vertonen. Dat leidde in mei 1989 tot een plotselinge lava uitstroom. Zwaveldioxide In oktober 1991 ontstond in de kratermond een gigantische ke- gel van gestolde lava die tijdens een serie zware explosies in juli 1992 in stukken en brokken gro tendeels de lucht inging. Op 14 januari 1993 kostte een kleine, onverwachte eruptie het leven aan zes vulkanologen en drie toeristen die zich nabij de kra terrand ophielden. Twee maan den later, op 23 maart, trad een nóg zwaardere eruptie op. Sinds eind 1989 wordt de berg onafgebroken 'bewaakt' met behulp van een groot aan tal verschillende meetappara ten. De onderzoekers hebben hun aandacht nu vooral gericht op metingen van de hoeveelhe den zwaveldioxide die de Gale ras produceerde en het patroon van aardbevingen in het omlig gende gebied. Veranderingen De hoeveelheid zwaveldioxide die de Galerasvulkaan produ ceert blijkt, volgens de metin gen, zéér sterk te variëren. Een half jaar na de lava-eruptie van mei 1989 bedroeg de zwavel- dioxide-produktie maar liefst 5.000 ton per dag en tijdens de vorming van de lava-kegel (oktober 1991) 3.000 ton. In de twee weken voorafgaan de aan de eruptie van 14 januari 1993, die negen mensen het le ven kostte, bleek dat het aantal aardbevingen gedurende elf da gen elk in duur en intensiteit toenam om daarna af te nemen tot het moment van de eruptie. Een soortgelijk patroon toon de men aan, voorafgaande aan de (zwaardere) eruptie van 23 maart. Hierbij vergeleken leidde het patroon van de zwaveldioxi de-productie gedurende die zelfde perioden tot een model waarin gedeeltelijk met lava ge vulde breuklijnen, vanuit de diepte lopend naar het aardop pervlak, een doorslaggevende rol spelen. Volgens het aan de hand van de metingen afgeleide beeld dat de onderzoekers zich konden vormen van het gebied onder de vulkaan, moet zich op zes ki lometer diepte een magma-re- servoir bevinden van waaruit, zich een kraterpijp recht naar boven, naar het midden van de krater van Galeras, uitstrekt. Uit die kraterpijp banen delen van de magma zich een weg naar opzij, en het gas uit dat vloeibare, verzengend hete ma teriaal zoekt zich vervolgens langs breuken een weg naar omhoog. Het zoeken van die wegen blijkt een maat te zijn voor al dan niet heftige, onder aardse bewegingen die uitein delijk een vulkaan vulkaan doen zijn. Is dit alleen voor Galeras het geval of is het ook van toepas sing op andere vulkanen? Geoloog/vulkanoloog Willi ams: „Soortgelijke relaties tus sen gasproduktie en seismische activiteit hebben we al aange toond voor vulkanen op Nieuw- Guinea, Costa Rica en Alaska. En de Filippijnse vulkaan Pina- tubo verdenken we er ook van". Hoe tijdig het levensgevaarlij ke gedrag van de genoemde, zo geheten explosieve vulkanen, met deze nieuwe gegevens kan worden voorspeld, moet wor den afgewacht. Maar het zou best eens honderdduizenden het leven kunnen redden. Tentoonstelling 'Sinar Suryain Tropenmuseum Harderwijk vangt twee gestrande dolfijntjes op AMSTERDAM Beelden van zonnegoden en ge heimzinnige symbolen van de zon uit Indonesië pal naast high tech-zonnepanelen. Dit scherpe contrast is van 12 april tot 3 ok tober te zien op de tentoonstel ling over zonne-energie in Indonesië 'Sinar Surya' (Straal van de Zon) in het Tropenmu seum te Amsterdam. Ontwikkelingslanden maken steeds meer gebruik van gea vanceerde technieken. Zonne- energie is een voorbeeld van hoogstaande techniek, die in deze landen zelfs harder nodig is dan in de rijke westerse we reld. Het Tropenmuseum laat zien hoe elektrische stroom uit zonnepanelen het dagelijks le ven van de mensen in Indone sië verandert. In een donkere kamer ervaart de bezoeker het verschil tussen de totale duis ternis van de tropennacht en het licht dat slechts een zon nepaneel oplevert. Verspreid over 3.000 eilanden en ijl afgelegen bossen en ber gen maken 20 miljoen huishou dens (100 miljoen mensen) ge bruik van dure dieselgenerato ren, gas- of olielampen om aan stroom en verlichting te komen. Dat is aan het veranderen sinds de invoering door de overheid van het Solar Home System. Elk huishouden koopt op afbetaling een zonnepaneel met accu en controleapparatuur. De zon le vert gratis de energie om 's avonds enkele lampjes te la ten werken plus een radio en zwart-wit-TV. Er zijn nu al 25.000 zonnepa nelen geïnstalleerd. Het Tro penmuseum gaat uitgebreid in op de situatie in het dorp Suka- tani en het district Lebak, Waar de provincie Noord-Holland en het energiebedrijf PEN 1.600 in stallaties financierden. Zonne- energie is nu nog maar voor slechts een kwart van de Indo nesische bevolking betaalbaar. Er wordt nog gezocht naar een financieringssysteem, zodat veel meer mensen ervan kun nen profiteren. De komst van zonne-energie heeft ingrijpende gevolgen voor het sociale en economische le ven. De mensen blijven langer op om dingen te doen, kinderen kunnen huiswerk maken en winkels blijven langer open. De zonnestroom wordt ook ge bruikt voor gemeenschappelijke voorzieningen als straatverlich ting, openbare televisie, water pompen en telecommunicatie. Gezondheidscentra kunnen zelfs vaccins in koelkasten be waren. Als krachtbron van het leven wordt de zon in vrijwel alle cul turen ter wereld vereerd en op vele manieren afgebeeld op monumenten, tempels, huizen en kleding. Het Tropenmuseum laat bij 'Sinar Surya' passende voorbeelden hiervan zien uit ei gen collectie, zoals prachtige beelden van de zonnegod Su rya, een wajanglamp met de zonnearend Garuda en olielam pen uit de indo-javaanse perio de. De tentoonstelling laat zien dat elektrische stroom via cen trales in de westerse wereld voorlopig nog goedkoper is dan via zonnepanelen. De verwach ting is echter dat de prijzen van fossiele brandstoffen al over een jaar of zes zo sterk zijn geste gen, dat zonne-energie ook hier rendabel is. Een van de zonnepanelen die met Noordhollandse subsidie in Indonesië is gerealiseerd. foto cor boos Het zeedierenpark in Harder wijk heeft twee gestrande wit- snuitdolfijntjes opgevangen. De jonge vrouwtjes, die waar schijnlijk vorig jaar zomer zijn geboren, maken het volgens de bioloog van het opvangcen trum, ingenieur R. Kastelein, goed, gezien de omstandighe den. Joya strandde donderdag 17 maart bij Burgh Haamstede in Zeeland. Danielle spoelde om streeks dezelfde tijd aan op de kust bij Calais in Frankrijk. Zij is tijdelijk verzorgd in het Franse zee-aquarium Nautica. De bioloog heeft er vertrou wen in dat de dolfijnen, die nog met kunstmoedermelk moeten worden gevoed, hun aandoe ningen (infecties) zullen overle ven! De zeedieren wegen elk ongeveer 55 kilogram en zijn ongeveer 170 centimeter lang. Kastelein vermoedt dat het om een tweeling gaat. Subsidie gevraagd voor luchtmeetnet De provincie Noord-Brabant heeft samen met de Vlaamse Milieumaatschappij bij de Eu ropese Unie een subsidiever zoek ingediend voor het opzet ten van een luchtmeetnet in de grensstreek tussen Antwerpen en Bergen op Zoom. Brabant maakt zich zorgen over de luchtkwaliteit in het be treffende gebied. In januari werd met behulp van een mo biele meetwagen een groot aan tal extra luchtmonsters geno men. Dat gebeurde nadat zeer veel klachten waren binnenge komen over het opstarten van een chemische fabriek van BASF in het Antwerpse haven- DEN HAAG GPD KARIN SWIERS De Vleermuiswerkgroep Nede land is boos op het ministerie van landbouw, natuurbeheer! visserij. De afhandeling van klachten over vleermuizen is vanwege allerlei bezuinigingei ernstig in het slop geraakt. De consulent van het ministerie ii Limburg waagt het zelfs bewo ners met vleermuisklachten door te verwijzen naar instan ties die gespecialiseerd zijn in het verhelpen van overlast doe ratten, muizen en duiven. En dat terwijl de vleermuis al jarei wettelijke bescherming geniet. De briefwisseling met het mi nisterie heeft tot nu toe weinig zoden aan de dijk gezet. Er wordt op 'ambtelijk niveau overlegd', zo is de huidige stan van zaken. Herman Limpens, coördinator van de werkgroep bij de Stichting Vleermuison- derzoek, pleit echter voor snel actie, want in mei begint het seizoen waarin de vleermuisk< lonies weer actief zijn. De dwergvleermuis is de 'huis mus' onder de vleermuizen. Z hebben het prima naar hun zij in spouwmuren, onder dakpai nen of achter houten daklijste: De werkgroep heeft inmiddels enkele honderden kolonies mi soms wel honderdvijftig exem plaren aangetroffen. Toch val len de zoogdiertjes niet op, on dat ze niet veel ruimte inneme en overdag in ruste zijn. Mei, juni en juli zijn echter de maai den waarin de vrouwtjes jongt krijgen en druk bezig zijn met het voeden van hun kroost. Vaak is dat ook het moment waarop bewoners in de gaten krijgen dat ze een vleermuiskc lonie te gast hebben. Overlast „De bewoners vinden keutel tjes. Ze zien 's avonds vleermi zen fladderen en in huis krui pen. Of ze komen een jonkie tj gen in de slaapkamer dat per ongeluk verkeerd is gevlogen" vertelt Limpens. Omdat de meeste mensen vleermuizen nog 'eng' vinden, wordt in pa niek de politie gebeld, of de ge meente, of de dierenarts, of de ongediertebestrijding. Het duurt meestal even voordat de bellers aan het juiste adres zijii Limpens en de andere leden van de werkgroep krijgen in h< drukke seizoen tientallen tele foontjes per dag. „Negentig procent van de klachten heeft maken met psychische overlas Met het feit dat er vleermuizer in huis zijn. Een enkele keer is er sprake van echte overlast. Dan maken de dieren zoveel li waai boven de slaapkamer, da de mensen niet kunnen slapet Of liggen de uitwerpselen zo hoog opgetast in de spouw muur dat er bij vochtigheid bruine plekken op de muur or staan". Vaak zijn de problemen met één telefoontje al opgelost. De uitleg dat vleermuizen zoogdij ren zijn, niet uitgeroeid mogei worden en eigenlijk best 'aai baar' zijn, is vaak al voldoende Helpt dat niet, dan gaat er een vrijwilliger van de werkgroep langs met foto's van vleermui zen en een apparaat waarmee de vlucht van de dieren gevolg kan worden. Bij de mensen waar sprake is van werkelijke overlast volstaat de uitleg dat t allerlei subsidies beschikbaar zijn voor een 'vleermuisvriend lijke' verbouwing. Verkeerd De Vleermuiswerkgroep heeft eigenlijk genoeg van het werk van het ministerie te doen. De groep heeft daar niet de tijd eii de middelen voor. De provinci ale consulenten van het minis terie komen er evenmin aan toe. De groep heeft daar wel b| grip voor, alleen is de manier waarop het probleem opgelosl wordt verkeerd. „Als je als consulent mensen naar een ander verwijst, die nil deskundig is en bovendien no| voorrijkosten rekent, dan denl iedereen: laat maar, ik timmer het gat waar de vleermuizen uitkomen wel dicht. En dan b« gint de ellende pas goed, want als er jongen achterblijven, pr< beren de vrouwtjes op allerlei manieren toch in huis te ko men. Dan zwermen ze in pa niek door je keuken, door je slaapkamer en hangen ze in je gordijnen. Nee, dat is pas eng'

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1994 | | pagina 8