Erupties beter te voorspellen
Zonnegod naast zonnepaneel
Natuur Milieu
Ecoloog volgt Leakey op
bij Kenyaans Wildfonds
Werkgroep
vleermuis
is boos
DINSDAG 5 APRIL 1994
NATUURLUK
Het jong van de bosuil is een
uilskuiken; bekijkt u de bosuil in
zijn volwassen staat, dan straalt
er wijsheid uit van zijn grote
ronde kop, waar als parels zijn
grote ogen tintelen.
Ja die uilekop, hij is beslist hèt
kenmerk waarmee alle uilen
zich van andere vogels onder
scheiden. In feite is die kop, de
schedel, maar klein. Aan die
naakte schedel vallen de grote
gaten die de ogen en de oren
herbergen de oogkassen en
gehoorgangen sterk op. De
ruimte die de hersenen moet
herbergen is in verhouding tot
de genoemde grote gaten maar
klein; maar die ruimtevergelij
king doet niets af aan de 'wijs
heid' die we de uil graag toe
dichten. Trodwens, zijn hele
skelet is maar klein en licht ge
bouwd; de meeste botten zijn
hol en met lucht gevuld. Van de
vorm van zijn eigenlijke li
chaam zien we niets, daar het
geheel omgeven is door een
heel dik, maar los verenkleed.
Zoals de bosuil daar overdag op
zijn roestplaats, soms in een
holte van een boom of in een
nis van een oud gebouw, vaker
nog op een tak, dicht gedrukt
tegen de oude stam, met de
kleur passend bij zijn veren
kleed, zit te 'slapen', lijkt hij veel
op een ronde verenbal, dikke
prop veren, waar een merk
waardige kop op geplakt zit.
Pas op, dat slapen overdag is
maar zo, zo. De ogen tot spleten
toegeknepen, langzaam ver
schuivend van links naar rechts
en weer terug, zien alles wat er
rondom gebeurt. Met zón haze-
slaapje knapt hij overdag een
uiltje. Plagerijen van kleine
zangvogels die hem ondanks
zijn prachtige schutkleur toch
ontdekt hebben ze vliegen
dan treiterend om hem heen
duldt hij wel, als het maar niet
te lang duurt. Wordt het hem te
erg, dan is het één van tweëen:
hij zoekt een andere roestgele-
genheid op, of hij neemt een
disciplinaire maatregel door de
plagers te achtervolgen; meestal
met slechte afloop voor één van
hen en dus een tussendoortje
voor de geplaagde. Eten en ge
geten worden, zo is het nu een
maal. En zeg nooit, dat de bos
uil overdag niets ziet!
Nog even terug naar de 'veren-
bal' van de bosuil. Het impone
rende gezicht van de uil van
de hele verenbal beslaat het bij
kans een vierde deel wordt
veroorzaakt door de 'sluier', de
opvallende krans van stijve
veertjes rond de grote, donker
bruine ogen, die zó staan dat
hun blikveld uitermate groot is.
Zij kunnen niet alleen s nachts
bij een minimum aan licht
scherp zien, ook overdag heb
ben zij dezelfde kracht. Een
merkwaardigheid het geldt
voor alle uilen is de aanwe
zigheid van een ondoorzichtig
knipvlies, het 'membrana nicti-
tans' waarmee hij 'knipogen'
kan.
De volgende keer meer over ui
len en hun voedsel.
De milieubeschermer David
Western is door de Kenyaanse
regering benoemd tot directeur
van het Kenyaanse Wildfonds,
als opvolger van de vorige week
opgestapte paleontoloog Ri
chard Leakey. Leakey is de zoon
van Louis en Mary Leakey, wier
antropologische en archeologi
sche onderzoeken tot de breed
aanvaarde theorie leidden dat
de menselijke soort zo'n 3,5
miljoen jaar geleden in Oost-
Afrika ontstond.
De 50-jarige doctor in de ecolo
gie Western is directeur van het
Amboseli Project voor Onder
zoek en Natuurbehoud. Am
boseli is een van Kenya's be
roemdste wildreservaten. Het
Wildfonds is belast met het be
heer van de 57 Kenyaanse
wildreservaten, die de pijler vor
men van de toeristenindustrie.
Leakey stapte vorige week op
omdat er volgens hem een las
tercampagne tegen hem werd
gevoerd en door de regering
doorgevoerde veranderingen bij
het Wildfonds hem het werken
onmogelijk hadden gemaakt. In
december beschuldigden ver
schillende regeringsfijnctiona-
rissen de blanke Leakey van
wanbeheer, corruptie en racis
me.
Volgens Leakey, die alom juist is
geprezen omdat hij een eind
maakte aan het wanbeheer en
de corruptie binnnen het fonds,
hebben de politici zich tegen
hem gekeerd omdat hij zich
verzette tegen het toelaten van
mijnbouw in de reservaten en
tegen het verkopen van grond
aan particulieren.
In Zeeland proef met tulpebollen
Enkele Zeeuwse boeren willen
met steun van de Europese
Unie een proef nemen met het
kweken van tulpebollen. De
verwachting is dat die bollen
ten gevolge van de goede klima
tologische omstandigheden in
het gebied tien tot veertien da
gen eerder bloeien dan gebrui
kelijk. Dat levert op de veiling
extra geld op.
In Zeeland werden tot nu toe
geen tulpebollen gekweekt. Het
proefgebied zal in het begin een
omvang krijgen van ongeveer
25 hectare. Bollenkwekers uit
het westen van het land zouden
bereid zijn de Zeeuwen te hel
pen bij het vergaren van de no
dige kennis. De initiatiefnemers
gaan ervan uit dat een kwart
van de kosten, enkele honderd
duizenden guldens, in aanmer
king komt voor subsidiëring
door de EU.
De vulkaan Mount St. Helens barstte uit in mei 1980.
Verwachting na studies over 'vulkaanadem'
Een team van Canadese, Amerikaanse en Colombiaanse
geologen en vulkanologen heeft een tijd lang de gedra
gingen gevolgd van een beruchte vulkaan: de Galeras in
het Zuidamerikaanse Colombia. De ruim vier kilometer
hoge, vuurspuwende berg is één van een hele reeks in de
noordelijkste uitlopers van het Andes-gebergte dat zich
langs de gehele westkust van Zuid-Amerika uitstrekt. De
vulkaan is berucht geworden door zijn onvoorspelbare
BEN APELDOORN GPD
Mede om die reden is de berg
enkele jaren geleden verkozen
tot één van de studie-objecten
in hel kader van de 'Internatio
nal Decade of Natural Disaster
Reduction'. In dit wereldomvat
tende project werkt een aantal
wetenschappelijke instituten
over de gehele wereld samen
om in gebieden waar min of
meer geregeld natuurrampen,
zoals aardbevingen, vulkaanuit
barstingen, overstromingen en
zware stormen, optreden te be
kijken welke maatregelen geno
men kunnen worden om de ri
sico's te verminderen.
Men heeft op de hellingen
van de Galeras en in de bodem
van het omliggende terrein dui
delijke aanwijzingen gevonden
van uitbarstingen in prehistori
sche tijden waarbij wolken van
wervelende, gloeiende gas- en
('gloedwolken') vrij
kwamen en van de hellingen
naar beneden stormden.
Hoe verwoestend en dodelijk
die kunnen zijn bleek begin de
ze eeuw. In 1901 kwam de 1.400
meter hoge vulkaan Mont Pelée
op het eiland Martinique tot
een uitbarsting. Na een serie
ontploffingen zagen inwoners
van het nabijgelegen stadje St.
Pierre tot hun verbijstering een
kolossale gloedwolk, blik
semend en met een enorme
snelheid van de berghelling
naar beneden komen. Op enke
len na vonden alle bijna 40.000
inwoners de dood.
Op amper zeven kilometer af
stand van de Galeras-vulkaan
ligt de stad Pasto met ongeveer
350.000 inwoners. Van de vul
kaan afkomstige gloedwolken
zouden de stad kunnen veran
deren in een verzengend mas-
In 1988 begon de berg, na een
lange periode van betrekkelijke
rust, weer tekenen van activiteit
te vertonen. Dat leidde in mei
1989 tot een plotselinge lava
uitstroom.
Zwaveldioxide
In oktober 1991 ontstond in de
kratermond een gigantische ke-
gel van gestolde lava die tijdens
een serie zware explosies in juli
1992 in stukken en brokken gro
tendeels de lucht inging. Op 14
januari 1993 kostte een kleine,
onverwachte eruptie het leven
aan zes vulkanologen en drie
toeristen die zich nabij de kra
terrand ophielden. Twee maan
den later, op 23 maart, trad een
nóg zwaardere eruptie op.
Sinds eind 1989 wordt de
berg onafgebroken 'bewaakt'
met behulp van een groot aan
tal verschillende meetappara
ten. De onderzoekers hebben
hun aandacht nu vooral gericht
op metingen van de hoeveelhe
den zwaveldioxide die de Gale
ras produceerde en het patroon
van aardbevingen in het omlig
gende gebied.
Veranderingen
De hoeveelheid zwaveldioxide
die de Galerasvulkaan produ
ceert blijkt, volgens de metin
gen, zéér sterk te variëren. Een
half jaar na de lava-eruptie van
mei 1989 bedroeg de zwavel-
dioxide-produktie maar liefst
5.000 ton per dag en tijdens de
vorming van de lava-kegel
(oktober 1991) 3.000 ton.
In de twee weken voorafgaan
de aan de eruptie van 14 januari
1993, die negen mensen het le
ven kostte, bleek dat het aantal
aardbevingen gedurende elf da
gen elk in duur en intensiteit
toenam om daarna af te nemen
tot het moment van de eruptie.
Een soortgelijk patroon toon
de men aan, voorafgaande aan
de (zwaardere) eruptie van 23
maart. Hierbij vergeleken leidde
het patroon van de zwaveldioxi
de-productie gedurende die
zelfde perioden tot een model
waarin gedeeltelijk met lava ge
vulde breuklijnen, vanuit de
diepte lopend naar het aardop
pervlak, een doorslaggevende
rol spelen.
Volgens het aan de hand van
de metingen afgeleide beeld dat
de onderzoekers zich konden
vormen van het gebied onder
de vulkaan, moet zich op zes ki
lometer diepte een magma-re-
servoir bevinden van waaruit,
zich een kraterpijp recht naar
boven, naar het midden van de
krater van Galeras, uitstrekt.
Uit die kraterpijp banen delen
van de magma zich een weg
naar opzij, en het gas uit dat
vloeibare, verzengend hete ma
teriaal zoekt zich vervolgens
langs breuken een weg naar
omhoog. Het zoeken van die
wegen blijkt een maat te zijn
voor al dan niet heftige, onder
aardse bewegingen die uitein
delijk een vulkaan vulkaan doen
zijn.
Is dit alleen voor Galeras het
geval of is het ook van toepas
sing op andere vulkanen?
Geoloog/vulkanoloog Willi
ams: „Soortgelijke relaties tus
sen gasproduktie en seismische
activiteit hebben we al aange
toond voor vulkanen op Nieuw-
Guinea, Costa Rica en Alaska.
En de Filippijnse vulkaan Pina-
tubo verdenken we er ook van".
Hoe tijdig het levensgevaarlij
ke gedrag van de genoemde, zo
geheten explosieve vulkanen,
met deze nieuwe gegevens kan
worden voorspeld, moet wor
den afgewacht. Maar het zou
best eens honderdduizenden
het leven kunnen redden.
Tentoonstelling 'Sinar Suryain Tropenmuseum
Harderwijk vangt
twee gestrande
dolfijntjes op
AMSTERDAM
Beelden van zonnegoden en ge
heimzinnige symbolen van de
zon uit Indonesië pal naast high
tech-zonnepanelen. Dit scherpe
contrast is van 12 april tot 3 ok
tober te zien op de tentoonstel
ling over zonne-energie in
Indonesië 'Sinar Surya' (Straal
van de Zon) in het Tropenmu
seum te Amsterdam.
Ontwikkelingslanden maken
steeds meer gebruik van gea
vanceerde technieken. Zonne-
energie is een voorbeeld van
hoogstaande techniek, die in
deze landen zelfs harder nodig
is dan in de rijke westerse we
reld. Het Tropenmuseum laat
zien hoe elektrische stroom uit
zonnepanelen het dagelijks le
ven van de mensen in Indone
sië verandert. In een donkere
kamer ervaart de bezoeker het
verschil tussen de totale duis
ternis van de tropennacht en
het licht dat slechts een zon
nepaneel oplevert.
Verspreid over 3.000 eilanden
en ijl afgelegen bossen en ber
gen maken 20 miljoen huishou
dens (100 miljoen mensen) ge
bruik van dure dieselgenerato
ren, gas- of olielampen om aan
stroom en verlichting te komen.
Dat is aan het veranderen sinds
de invoering door de overheid
van het Solar Home System. Elk
huishouden koopt op afbetaling
een zonnepaneel met accu en
controleapparatuur. De zon le
vert gratis de energie om
's avonds enkele lampjes te la
ten werken plus een radio en
zwart-wit-TV.
Er zijn nu al 25.000 zonnepa
nelen geïnstalleerd. Het Tro
penmuseum gaat uitgebreid in
op de situatie in het dorp Suka-
tani en het district Lebak, Waar
de provincie Noord-Holland en
het energiebedrijf PEN 1.600 in
stallaties financierden. Zonne-
energie is nu nog maar voor
slechts een kwart van de Indo
nesische bevolking betaalbaar.
Er wordt nog gezocht naar een
financieringssysteem, zodat
veel meer mensen ervan kun
nen profiteren.
De komst van zonne-energie
heeft ingrijpende gevolgen voor
het sociale en economische le
ven. De mensen blijven langer
op om dingen te doen, kinderen
kunnen huiswerk maken en
winkels blijven langer open. De
zonnestroom wordt ook ge
bruikt voor gemeenschappelijke
voorzieningen als straatverlich
ting, openbare televisie, water
pompen en telecommunicatie.
Gezondheidscentra kunnen
zelfs vaccins in koelkasten be
waren.
Als krachtbron van het leven
wordt de zon in vrijwel alle cul
turen ter wereld vereerd en op
vele manieren afgebeeld op
monumenten, tempels, huizen
en kleding. Het Tropenmuseum
laat bij 'Sinar Surya' passende
voorbeelden hiervan zien uit ei
gen collectie, zoals prachtige
beelden van de zonnegod Su
rya, een wajanglamp met de
zonnearend Garuda en olielam
pen uit de indo-javaanse perio
de.
De tentoonstelling laat zien
dat elektrische stroom via cen
trales in de westerse wereld
voorlopig nog goedkoper is dan
via zonnepanelen. De verwach
ting is echter dat de prijzen van
fossiele brandstoffen al over een
jaar of zes zo sterk zijn geste
gen, dat zonne-energie ook hier
rendabel is.
Een van de zonnepanelen die met Noordhollandse subsidie in Indonesië
is gerealiseerd. foto cor boos
Het zeedierenpark in Harder
wijk heeft twee gestrande wit-
snuitdolfijntjes opgevangen. De
jonge vrouwtjes, die waar
schijnlijk vorig jaar zomer zijn
geboren, maken het volgens de
bioloog van het opvangcen
trum, ingenieur R. Kastelein,
goed, gezien de omstandighe
den.
Joya strandde donderdag 17
maart bij Burgh Haamstede in
Zeeland. Danielle spoelde om
streeks dezelfde tijd aan op de
kust bij Calais in Frankrijk. Zij is
tijdelijk verzorgd in het Franse
zee-aquarium Nautica.
De bioloog heeft er vertrou
wen in dat de dolfijnen, die nog
met kunstmoedermelk moeten
worden gevoed, hun aandoe
ningen (infecties) zullen overle
ven! De zeedieren wegen elk
ongeveer 55 kilogram en zijn
ongeveer 170 centimeter lang.
Kastelein vermoedt dat het om
een tweeling gaat.
Subsidie gevraagd
voor luchtmeetnet
De provincie Noord-Brabant
heeft samen met de Vlaamse
Milieumaatschappij bij de Eu
ropese Unie een subsidiever
zoek ingediend voor het opzet
ten van een luchtmeetnet in de
grensstreek tussen Antwerpen
en Bergen op Zoom.
Brabant maakt zich zorgen
over de luchtkwaliteit in het be
treffende gebied. In januari
werd met behulp van een mo
biele meetwagen een groot aan
tal extra luchtmonsters geno
men. Dat gebeurde nadat zeer
veel klachten waren binnenge
komen over het opstarten van
een chemische fabriek van
BASF in het Antwerpse haven-
DEN HAAG GPD
KARIN SWIERS
De Vleermuiswerkgroep Nede
land is boos op het ministerie
van landbouw, natuurbeheer!
visserij. De afhandeling van
klachten over vleermuizen is
vanwege allerlei bezuinigingei
ernstig in het slop geraakt. De
consulent van het ministerie ii
Limburg waagt het zelfs bewo
ners met vleermuisklachten
door te verwijzen naar instan
ties die gespecialiseerd zijn in
het verhelpen van overlast doe
ratten, muizen en duiven. En
dat terwijl de vleermuis al jarei
wettelijke bescherming geniet.
De briefwisseling met het mi
nisterie heeft tot nu toe weinig
zoden aan de dijk gezet. Er
wordt op 'ambtelijk niveau
overlegd', zo is de huidige stan
van zaken. Herman Limpens,
coördinator van de werkgroep
bij de Stichting Vleermuison-
derzoek, pleit echter voor snel
actie, want in mei begint het
seizoen waarin de vleermuisk<
lonies weer actief zijn.
De dwergvleermuis is de 'huis
mus' onder de vleermuizen. Z
hebben het prima naar hun zij
in spouwmuren, onder dakpai
nen of achter houten daklijste:
De werkgroep heeft inmiddels
enkele honderden kolonies mi
soms wel honderdvijftig exem
plaren aangetroffen. Toch val
len de zoogdiertjes niet op, on
dat ze niet veel ruimte inneme
en overdag in ruste zijn. Mei,
juni en juli zijn echter de maai
den waarin de vrouwtjes jongt
krijgen en druk bezig zijn met
het voeden van hun kroost.
Vaak is dat ook het moment
waarop bewoners in de gaten
krijgen dat ze een vleermuiskc
lonie te gast hebben.
Overlast
„De bewoners vinden keutel
tjes. Ze zien 's avonds vleermi
zen fladderen en in huis krui
pen. Of ze komen een jonkie tj
gen in de slaapkamer dat per
ongeluk verkeerd is gevlogen"
vertelt Limpens. Omdat de
meeste mensen vleermuizen
nog 'eng' vinden, wordt in pa
niek de politie gebeld, of de ge
meente, of de dierenarts, of de
ongediertebestrijding. Het
duurt meestal even voordat de
bellers aan het juiste adres zijii
Limpens en de andere leden
van de werkgroep krijgen in h<
drukke seizoen tientallen tele
foontjes per dag. „Negentig
procent van de klachten heeft
maken met psychische overlas
Met het feit dat er vleermuizer
in huis zijn. Een enkele keer is
er sprake van echte overlast.
Dan maken de dieren zoveel li
waai boven de slaapkamer, da
de mensen niet kunnen slapet
Of liggen de uitwerpselen zo
hoog opgetast in de spouw
muur dat er bij vochtigheid
bruine plekken op de muur or
staan".
Vaak zijn de problemen met
één telefoontje al opgelost. De
uitleg dat vleermuizen zoogdij
ren zijn, niet uitgeroeid mogei
worden en eigenlijk best 'aai
baar' zijn, is vaak al voldoende
Helpt dat niet, dan gaat er een
vrijwilliger van de werkgroep
langs met foto's van vleermui
zen en een apparaat waarmee
de vlucht van de dieren gevolg
kan worden. Bij de mensen
waar sprake is van werkelijke
overlast volstaat de uitleg dat t
allerlei subsidies beschikbaar
zijn voor een 'vleermuisvriend
lijke' verbouwing.
Verkeerd
De Vleermuiswerkgroep heeft
eigenlijk genoeg van het werk
van het ministerie te doen. De
groep heeft daar niet de tijd eii
de middelen voor. De provinci
ale consulenten van het minis
terie komen er evenmin aan
toe. De groep heeft daar wel b|
grip voor, alleen is de manier
waarop het probleem opgelosl
wordt verkeerd.
„Als je als consulent mensen
naar een ander verwijst, die nil
deskundig is en bovendien no|
voorrijkosten rekent, dan denl
iedereen: laat maar, ik timmer
het gat waar de vleermuizen
uitkomen wel dicht. En dan b«
gint de ellende pas goed, want
als er jongen achterblijven, pr<
beren de vrouwtjes op allerlei
manieren toch in huis te ko
men. Dan zwermen ze in pa
niek door je keuken, door je
slaapkamer en hangen ze in je
gordijnen. Nee, dat is pas eng'