Het licht speelt op Wilhelmina
'De essentie is de grilligheid'
Cultuur&Kunst
Hilarische Reve op
Nacht van het Boek
King Kong of Rock Een reisje langs de Rijn
Nederland op
Parijse beurs
Musea slaan
handen ineen
DINSDAG 5 APRIL 1994
Leidse Letterendag
leiden Koloniale en post-koloniale literatuur in het Nederlands
is het onderwerp van de Leidse Letterendag op zaterdag 16 april.
Peter van Zonneveld vertelt over Nederlands-Indië en Nieuw-
Guinea. Ton Harmsen gaat in op prins Maurits die kort gouver
neur van Brazilië was. Jacqueline Bel behandelt de Nederlands-
Antilliaanse letteren. Eep Francken neemt de Afro-Nederlandse
literatuur onder de loep. Ton Anbeek vertelt over de Kongo in de
literatuur. De organisatie is in handen van de vakgroep Neder
lands van de Leidse universiteit. De Letterendag in de CFG Fa
culteit der Letteren aan de Cleveringaplaats 1 begint om 10.00
Portugese filosoof Da Silva overleden
Lissabon Agostinho da Silva, de non-conformistische filosoof
die een opstandige rol speelde in de jaren van de Portugese dic
tatuur, is zondag op 88-jarige leeftijd in Lissabon overleden aan
de gevolgen van een beroerte. Da Silva was de belangrijkste Por
tugese filosoof van zijn tijd. De in Oporto geboren Da Silva werd
al op jonge leeftijd professor aan de universiteit en later prive-le-
raar. Hij had onder anderen Mario Soares, de huidige president
van Portugal, in zijn klas. Onder de dictatuur van Antonio Sala-
zar verliet hij Portugal. Da Silva woonde 25 jaar in Brazilië en
kwam eind jaren zestig terug naar Portugal.
Kunsthal Rotterdam verplaatst ingang
Rotterdam De Kunsthal in Rotterdam gaat de entree verplaat
sen. Ook zal het auditorium bij de ingang voor het publiek wor
den gesloten. De architect van het pand, Rem Koolhaas, gaat ak
koord met de sluiting van het auditorium. Over de verplaatsing
wordt nog overlegd. Al bij de opening van de Kunsthal in okto
ber 1992 was er kritiek op de toegankelijkheid van het gebouw.
De ingang ligt verscholen halverwege een hellingsbaan en is
moeilijk bereikbaar voor gehandicapten (rolstoelen) of mensen
die moeilijk ter been zijn.
Doodsoorzaak Brian Jones omstreden
londen In Groot-Brittannie zijn twee boeken uitgekomen waar
in de schrijvers beweren dat Brian Jones, gitarist van de Rolling
Stones, in 1969 werd vermoord in zijn zwembad. De politie van
Sussex zei zondag dat elk mogelijk bewijs zal worden bekeken
en dat zonodig de zaak zal worden heropend. Lijkschouwing
wees destijd uit dat Jones verdronk 'onder invloed van alcohol
en drugs' in het zwembad op zijn uitgestrekte landgoed in Sus
sex. Jones was toen al uit de Stones gestapt omdat hij een ander
soort muziek wilde maken. In twee boeken, 'Paint it Black: de
moord op Brian Jones' van Geoffrey Giuliano en 'Who Killed
Christopher Robin?' van Terry Rawlings, wordt beweerd dat Jo
nes om het leven is gebracht door de Londense aannemer Frank
Thorogood. Wat het motief was blijft duister.
Olga Lowina overleden
Rotterdam Jodelaarster Olga Lowina is gistermorgen in een zie
kenhuis in Rotterdam overleden. Dat hebben kennissen meege
deeld. Ze is 69 jaar geworden. De artieste leed aan kanker. Olga
Lowina werd na de oorlog bekend door haar optredens bij de
Edelweisskapel van John Woodhouse en ontketende een jodel-
rage in Nederland. In de jaren zestig was er*niet zoveel belang
stelling voor de prestaties van de als Olga Helena Lewina Mus
ters geboren vocaliste, maar aan het begin van de jaren zeventig
beleefde haar loopbaan een opleving. Ook in de late jaren tach
tig was ze gewild: tot op studenten feestjes toe. Olga Lowina zei
ooit over de kunst die haar beroemd maken: „Ik zou het nie
mand kunnen leren. Je hebt het of je hebt het niet."
Jodelaarster Olga Lowina.
TILBURG» GPD
In de paasnacht hoor je eigen
lijk al zingend en biddend in de
kerk te zitten, vindt Gerard Re
ve. Toch zochten ruim duizend
mensen zaterdag hun heil in de
sfeervol aangeklede Tilburgse
Schouwburg, waar de elfde
Nacht van het Boek gehouden
werd die voor de gelegenheid
was omgedoopt in de Nacht
van het Licht.
Gerard Reve, die voor het
eerst in tien jaar weer acte de
présence gaf, werd stemmig in
geleid door geestelijke en we
reldlijke liederen van het Smal-
stads Mannenkoor uit Tholen.
Het was een genot zijn poëzie
aan te horen, die Jiij al grinni
kend inleidde met droogkomi
sche zinnetjes als „ook nog een
opstandig gedicht" of „Mijn va
der was nogal onder de indruk
van het gedicht 'Droom' dat rk
kort na de dood van mijn moe
der schreef. Vreemd, want hij
I stond op z'n zachtst gezegd
nogal kritisch tegenover mijn
geschriften".
Als er een auteur is die zijn
werk uitstekend kan voordra
gen, is het Reve. Na iedere zin
tuitte hij zijn lippen en snoof af
en toe hoorbaar door de neus.
Ook grossierde hij regelmatig in
religieuze gebaren, door bij
voorbeeld een kruisteken te ma
ken met een glas water alvorens
een slok te nemen. Hij zorgde
voor hilarische momenten door
uit zijn laatste roman 'Bezorgde
ouders' - „een kasteelroman
zonder kasteel, of de herziene
druk van De Avonden'" - een
nogal pittig hoofdstuk voor te
lezen. Maar niet iedereen kon
de waanideeën van de hoofdfi
guur Treger over 'zwqrten en
De beelden van Charlotte van Pallandt leven van alle kanten:
Charlotte van Pallandt behoort tot het selecte groepje
kunstenaars dat met regelmatige tussenpozen komt bo
vendrijven. Omdat Nederland dit jaar extra aandacht
voor beeldhouwkunst vraagt in hét kader van de mani
festatie 'Beelden in Nederland' besteedt kasteelmuseum
het Nijenhuis in Heino besteedt opnieuw aandacht aan
haar werk, met onder meer het levensgrote ontwerp voor
het Wilhelmina-monument en een beeld van Charlotte
van Pallandt's meest geliefde model Truus. Die museale
aandacht voor haar werk valt samen met de verschijning
van een monografie bij uitgeverij Waanders Zwolle.
7woi i e wim van der beek en vitaal effect te bereiken
werkte de beeldhouwster vaak
met geometrische constructies
als basis.
Charlotte Dorothée baronesse
van Pallandt werd in 1898 gébo
ren in het huis van haar groot
moeder in Arnhem. Zij ontwik
kelde zich in haar jeugdjaren tot
een veelzijdig talent. Zij tekende
en speelde met evenveel over
gave piano. In 1919 trouwde zij
met Adolph graaf van Regteren
Limpurg, van wie zij vierenhalf
jaar later ging scheiden. In die
periode bekwaamde zij zich
vooral in de schilderkunst. In
1927 wekte de Russische beeld
houwer Gurdjan haar latente
passie voor beeldhouwkunst.
Vanaf dat moment levert zij
zich voorgoed over aan het
beeldhouwen, al blijft ze ook te
kenen.
Het meest geruchtmakende
beeld dat Charlotte van Pallandt
maakte is ongetwijfeld het Wil
helmina-monument. Na jaren
lang slepende en slopende dis
cussies en procedures rond de
totstandkoming van het Wilhel
mina-monument in Den Haag
werd uiteindelijk besloten tot
een traditioneel beeld op een
sokkel. En wat waren de eerste
reacties na de onthulling van
het monument op 28 november
1987? Jammer dat het zo'n mo
dern beeld is geworden van een
koningin zonder gezicht. Ook
prinses Juliana uitte aanvanke
lijk een soortgelijke reactie toen
de beeldhouwster haar het eer
ste schaalmodel toonde voor de
stenen versie van het monu
ment dat in Rotterdam ge
plaatst zou worden. Toen de
beeldhouwster later een tweede
uitvoering vervaardigde (dit
keer met gezicht) besloot Julia
na dat het eerste ontwerp toch
haar voorkeur had.
Uitgangspunt van Charlotte
van Pallandt is altijd geweest
dat haar beelden en tekeningen
van alle kanten moeten leven.
Hoe het licht er ook opvalt en
van welke kant het ook bekeken
wordt, dode hoeken mogen niet
voorkomen. Om een optimaal
Vooroorlogs
Charlotte van Pallandt is artis
tiek gezien grotendeels ge
vormd door vooroorlogse denk
beelden. De wortels van haar
kunst liggen onder andere in
het kubisme van Lhote en in de
monumentaliteit en spanning
van Rodin en Gurdjan. Vanuit
die invloeden ontwikkelde zij
een eigen synthese die geken
merkt wordt door ruwe model
lering en een bijna schetsmatige
invulling van vlakken en vor-
De beeldhouwster beperkte
zich tot figuren en portretten.
Binnen die restricties heeft zij
een ongekende diversiteit be
reikt. Uitersten als 'De negerin
Josefa', 'Floris van Pallandt', 'Ro
Mogendorff en 'Fred Carasso'
bewijzen dat zich binnen het
beperkte gegeven een verras
sende interactie tussen licht en
schaduw manifesteert. In sa
menhang met traditionele
vormgeving blijkt daardoor heel
veel variatie mogelijk.
Een bijzondere rol in het oeu
vre van Van Pallandt is wegge
legd voor het model Truus. Bij
na alle bronzen van haar zijn
van klein formaat. Ze wekken
daardoor de indruk studies te
zijn, maar niets is minder waar.
In de Truus-beelden schuilt een
grote mate van onbevangen
heid en levendigheid die recht
doet aan het inspirerende mo
del. Truus groeide uit tot meer
dan een model. Ze zette telkens
weer de verbeeldingskracht van
de beeldhouwster in beweging.
Tentoonstelling: Keuze uit de
collectie moderne kunst t/m 17
april in kasteel Het Nijenhuis te
Heino. Boeken: Charlotte van
Pallandt. Beelden en tekenin
gen. Uitg. Waanders Zwolle,
69,50; Beeldengids Nederland.
Uitg. 010 Rotterdam 59,50.
de favoriete modellen van Charlotte van Pallandt.
foto jan drost
suikerlijders' waarderen, getui
ge de halflege zaal aan het einde
van zijn voordracht.
Gerard Reve wekte nog grote
re hilariteit met zijn gesprek
met Philip Freriks, die niet goed
wist wat hij met zijn gast aan
moest. Soms gaf Reve al zorg
vuldig formulerend complete
definities, bijvoorbeeld van ero
tiek. Andere keren doorbrak hij
alle grenzen door plompverlo
ren mee te delen dat hij „meer
bouwde jongen voelde dan voor
Jezus, die zenuwlijder met dat
lange haar" of de dichtkunst ab
soluut niet beschouwde als de
hoogste vorm van literatuur,
zoals Freriks voorzichtig opper
de. „Gedichten van acht regels
schrijven waar iedereen van be
gint te janken is gemakkelijk.
Maar een roman van driehon
derdpagina's..."
Na de voordracht van Reve
kon de Nacht van het Boek niet
meer stuk en tegelijkertijd niet
meer oplichten. Zo begon het
Kwik-Kwek-en-Kwak-gesprek
dat Philip Freriks voerde met de
vrouwelijke auteurs Jana Bera-
nov, Marion Bloem, Nelleke
Noordervliet en Tessa de Loo
uitermate saai. Bij dichter Jean-
Pierre Rawie doezelde het pu
bliek. Herman Pleij, hoogleraar
Middelnederlandse letterkunde
aan de Universiteit van Amster
dam, zorgde in de Van Dalsum-
zaal gelukkig voor een opkikker-
tje met zijn gloedvol betoog
over de angst van de middel
eeuwers voor het zwarte (de
duivel). Waarop de de band De
Eigenwijzen met zanger Cor
Witjes afsloot en niet de mooie,
dansende meisjes van lichte ze
den zoals Gerard Reve wenste.
'Everything Louder Than Everything Else
Tour '93-'95' Met Meat Loaf (zang, gi
taar), Mark Alexander (piano, zang). Steve
Buslowe (bas, zang), Patricia Rousseau
(zang). Pat Thrall (gitaar, zang) en Kasim
Sulton (gitaar, toetsen) Gehoord 4/5
Herhaling: vanavond.
Ahoy' was voor Meat Loaf gis
teravond verrassender dan an
dersom. De Amerikaanse
zwaargewicht leek zijn oren niet
te kunnen geloven toen hij hal
verwege zijn 'turborockshow'
de ruim 10.000 fans plotseling
het Olé-lied hoorde aanheffen.
The King Kong Of Rock 'n Roll
had 'Rotterdam' uitverkoren tot
eerste 'opnamelokatie van zijn
nieuwe live-album. De man van
dè come back van 1993 stond
dus samen met zijn zeskoppige
begeleidingsgroep The Never-
land Express van begin tot eind
op scherp. Compactheid bleek
bovendien bijna twee uur lang
het nieuwe devies.
Alleen van de eerste toegift
maakte de als Michael Lee Aday
geboren showman een soort
kolderieke eenakter, maar dat
was dan ook 'Paradise By The
Dashboard Light', zijn onver
woestbare klapper uit 1978.
Eerst wilde hij zijn tegenstribbe
lende partner Mrs. Loud (Patri
cia Rousseau, zeg maar de wat
fletse opvolgster van Karla De
Vito) op de knieën dwingen,
maar toen deze zich eenmaal
had ontdaan van haar boven-
jurk zonk de zich verlekkerende
kolos zelf ineen om naar haar
toe te kruipen.
De Meat Loaf van de jaren
negentig, bijna veertig kilo lich
ter dan in zijn eerste gloriepe
riode en 'helemaal zonder zuur
stoftanks', wil nog steeds .niets
liever dan groots en meesle
pend zijn. De intussen 47-jarige
Texaan zal ook wel als bigger
than life blijven overkomen zo
lang de door hem geserveerde
muzikale schotels door Jim
Steinman worden bereid. Meat
Loafs succes is immers Stein-
man's patent.
En met diens bijnaam Little
Richard Wagner is eigenlijk alles
over hun twee alom gewilde,
zeer verwante co-produkties
'Bat Out Of Heil' (1978) en 'Bat
Out Of Heil II' (1993) gezegd:
een merkwaardig samengaan
van hitsige rock 'n roll met aller
lei opgefokte bombast, die soms
doet denken aan Queen, dan
weer aan Bruce Springsteen.
Meat Loaf, die als performer
nooit helemaal is losgekomen
van zijn 'Rock Horror Show'-
verleden op Broadway, is echter
nog hieer theater, neemt ook
graag een loopje met de door
hem geschetste hartstocht,
wanhoop, doodsangst. Is dus
evenzeer een clown als een
rockbeest en daarom uniek.
Voor alle leeftijden bovendien,
zo werd tijdens zijn eerste van
twee (uitverkochte) shows weer
eens duidelijk. Menige tiener
had zijn /haar pa en/of ma mee
genomen (of was het toch an
dersom?).
Voor de oudere garde moet
het overigens pijnlijk zijn ge
weest om te ervaren dat 'Meat'
de codenaam van zijn monster-
toemee wel erg letterlijk nam:
het geluid was ronduit gehoor-
verpestend.
ROTTERDAM ANP
Een reisje langs de Rijn van Hoek van Holland
naar het Bodenmeer zonder het land te verlaten.
Dat kan in het Maritiem Museum Prins Hendrik
in Rotterdam waar tot 12 september de tentoon
stelling 'Warum ist es am Rhein so schön' te zien
is.
Aanleiding tot de expositie is een collectie teke
ningen van scheepstypen van de Duitse ingenieur
C.E. Heijmann die hij tussen 1870 en 1930 vast
legde. Scheepsmodellen en tal van voorwerpen
die allemaal een relatie hebben met de Rijn en de
Rijnvaart vullen zijn collectie aan.
Op de vloer van de eerste verdieping van het
Maritiem Museum is de grillige loop van de rivier
geschilderd. De bezoeker wandelt door het
stroomgebied, beginnend bij de duinen van Hoek
van Holjand. Langs de route kan worden afgesla
gen naar bekende grote steden die langs de Rijn
liggen.
De tentoonstelling gaat in op de sagen en le
genden zoals de Lorelei. Het bekende liedje 'Reis
je langs de Rijn' komt aan bod in het thema pas
sagiersvaart evenals klassieke muziek want Bonn
was de geboortestad van Beethoven. De expositie
vertelt daarnaast ook over het zwaarvervuilde
Ruhrgebied en Rijnwijn.
Tien Nederlandse musea pre
senteren zich op de museum-
beurs in Parijs die zaterdag be
gint. Aan de beurs, kortweg SI-
ME (Salon International des
Musées et des Expositions) ge
noemd. doen meer dan 300
musea uit 15 Europese landen
mee. Nieuw is de deelname van
musea uit St. Petersburg en
Monaco.
SIME is bedoeld voor het ge
wone publiek, museumdeskun
digen en vertegenwoordigers uit
de toeristenindustrie. De beurs
is gehuisvest in een tijdelijk pa
viljoen op de Champ de Mars.
nabij de Eiffeltoren. en duurt tot
en met 17 april.
De nationale inzending, sa
mengesteld door de Rijksdienst
Beeldende Kunst, heeft als the
ma Eaulande (Waterland). Gast
conservator Dan van Golber-
dinge maakte uit de collecties
van de tien Nederlandse musea
een tentoonstelling met objec
ten die illustratief zijn voor de
scheepvaart en visserij, de strijd
tegen het water, de flora en fau
na in waterrijke gebieden en
vondsten uit zee. Zo zijn er on
der meer zee- en riviergezich
ten. is er een maquette van het
gemaal Cruquius en is een deel
van een koggeschip te zien.
De deelnemende musea zijn
Museum Cruquius (Cruquius),
het Zeeuws Museum (Middel
burg), het Noordbrabants Mu
seum (Den Bosch), het Natuur
museum (Groningen), het Cen
trum voor Scheepsarcheologie
(Ketelhaven), het Rijksmuseum
van Oqdheden (Leiden), het
Frans Halsmuseum (Haarlem),
het Noorder Dierenpark (Em-
men), het Gemeentemuseum in
Arnhem en het Nederlands
Scheepvaartmuseum (Amster
dam).
ROTTERDAM GPD
Het Maritiem Museum 'Prins
Hendrik' in Rotterdam en het
Nederlands Scheepvaartmuse
um Amsterdam slaan de han
den ineen. Beide partijen heb
ben bekend gemaakt samen
werking op meerdere terreinen
te ambiëren.
De samenwerkingsplannen
behelzen vier terreinen. Ten
eerste streeft men er naar de
kwaliteit van het gebodene te
verhogen door het verzamelbe
leid op elkaar af te stemmen. De
collecties overlappen elkaar nu
nog gedeeltelijk. Ten tweede is
het de bedoeling om samen
tentoonstellingen en evene
menten te organiseren, waarbij
de collecties van beide musea
elkaar kunnen aanvullen.
Voorts zal er van alles in het
werk worden gesteld om de be
zoekersstroom uit binnen- en
buitenland te vergroten, waarbij
de twee eerstgenoemde punten
een belangrijke rol kunnen spe
len. Tot slot willen de twee mu
sea gezamenlijk internationale
manifestaties houden. Ook de
subsidiestromen, die nu nog los
van elkaar lopen, moeten op
den duur worden samenge
voegd.
Artistiek leider Glenn van der Hojf over tien jaar Djazzex:
Clown, rockbeest en zwaargewicht Meat Loaf.
foto archief
ETTEN-LEUR ANNELIES
Djazzex begon met niks: geen
subsidie, geen salarissen, geen
traditie. Om zich een traditie te
verwerven, was een bijna we
tenschappelijk onderzoek ver
eist om de wortels van de jazz-
dans bloot te leggen. Daarom
stonden ook de eerste program
ma's in het teken van de ge
schiedenis van de jazzdans, een
puur Amerikaanse aangelegen
heid. Djazzex bestaat nu tien
jaar en viert dat met jubileum
programma's met gloednieuwe
choregrafieën.
„In de begintijd waren we
nog heel erg zoekende naar een
eigen vorm", blikt artistiek lei
der Glenn Van der Hoff op zijn
geesteskind terug. „Eerst maak
ten we een inventarisatie, daar
na een keuze. Daarmee hadden
we echter nog lang geen eigen
idioom." Zijn terugblik gaat ge
paard met weemoed noch spijt.
„Ik sta nog steeds achter die
programma's, want voor die tijd
wist ik niet beter. Het heeft zich
voltrokken als een logisch pro
ces, eigenlijk een beetje verge
lijkbaar met de ontwikkeling
van kind tot volwassene. Van de
fouten in je jeugd heb je ook ge
leerd."
De Djazzex van toen en de
Djazzex van nu hebben dan ook
evenveel met elkaar gemeen als
een rups en een vlinder. De na
druk op entertainment, com
pleet met witblikkerende tan
den en vrijblijvende vrolijke
pasjes, heeft plaats gemaakt
Djazzex-leider Glenn van der Hoff: „Wat wij proberen is altijd ietsje
verder te gaan. Ook in de muziek. Ik kan me voorstellen dat je op de
Brandenburger Conderten ook kunt jazzdansen." foto gpd
voor eigentijds danstheater
waarbij het vaak zoeken is naar
rechtstreekse invloeden van de
jazzdans. Van der Hoff: „Ik
houd me niet bezig met het leg
gen van grenzen, maar met het
vervagen ervan. Belangrijk voor
mij is alleen de vraag, of het
klopt waar ik mee bezig ben.
Wat wij proberen, is juist iets
verder te gaan. Ook in de mu
ziek. Ik kan me voorstellen dat
op de Brandenburgse Concer
ten ook jazzdans te maken is."
Van der Hoff ziet het begrip jazz
dan ook heel breed. „Het valt
moeilijk te definiëren. Je komt
eigenlijk niet verder dan de op
somming van een aantal ken
merken, zoals swing, emotie en
dynamiek. Maar de essentie van
jazz is voor mij de grilligheid, de
vrijheid, een vorm die niet in
een keurslijf zit."
Het aantrekken van choreo
grafen uit onverwachte hoek,
zoals ex-NDT-danseres Alida
Chase, Anthony Rizzy van het
Frankfurter Ballet en uit eigen
land Feri de Geus, gaf Djazzex -
naast de ontwikkelingen van
Van der HofTs eigen oeuvre -
een steeds moderner cachet. De
choreografie 'Fr
me with Walter's i
die Rizzy speciaal voor Djazzex
maakte, illustreert nog het dui
delijkst hoezeer grenzen aan het
vervagen zijn. „Dat klopt", geeft
Van der Hoff toe. „Hans van
Manen zei een poos geleden al:
'We jatten allemaal van elkaar'.
Ik interpreteer dat als weder
zijdse beïnvloeding, het eigen
maken van de vorm, op zo'n
manier dat je eigen persoonlijk
heid en motivitaties er een geëi
gende plaats in vinden."
Het tweede jubileumpro
gramma van Djazzex bestaat uit
twee premières: 'Movement no.
7' van Glenn van der Hoff,
'Heen en weer gelokt' van Neel
Verdoorn, aangevuld met een
reprise van Fransesca at home
with Walter's one minute' van
Anthony Rizzy. Het is tot en met
22 oktober te zien door het hele
land.
