Paasopstand:
een gevecht dat
nog niet stopt
Droomwens
Pasen in Ierland betekent niet
alleen de wederopstanding van
Jezus Christus, maqr ook de
opstanding van de Ierse
Republiek. Op Tweede Paasdag
in 1916 kwam in Dublin een
handjevol slecht bewapende
dromers in opstand tegen de
overmachtige Britse bezetter. Ze
gingen kansloos ten onder in
een verwoeste stad, maar de
geest was tot op de dag van
vandaaguit de fles. Vijfjaar
later was Ierland
onafhankelijk, maar gedeeld.
En „in een onvrij Ierland zal er
geen rust zijn".
Paasbetekenissen
Paasvuren zouden nog zijn
overgebleven van de heidense vuren,
en omdat men ze toch graag bleef
stoken, kregen ze eefi andér etiket
mee. In die vuren werd immers Judas
(de verrader van Jezus) verbrand, of
de doornenkroon die Jezus als pesterij
op zijn hoofd kreeg geduwd.
Als de zon op Pasen schijnt is dat
een extra onderstreping van de
verrijzenis van Jezus.
Op paasmaandag worden in
sommige plaatsen Emmaus- of
Emmaüsmarkten gehouden. De
naam verwijst naar de
Emmaüsgangers, twee van Jezus'
discipelen die, op weg naar het
plaatsje Emmaüs, de herrezen Jezus
tegenkwamen.
Water dat met Pasen wordt
geschept tussen middernacht en
zonsopgang, heeft een bijzondere
geneeskracht, vooral oogkwalen,
eczeem en sproeten verdwijnen er
door. Wie zich vóór zonsopgang wast
in stromend water, krijgt een gaaf
gezicht en blijft mooi en jong. Het
beschermt ook paarden tegen allerlei
ziekten.
De paasweek eindigt op de zondag
na Pasen: beloken Pasen. In de
Rooms Katholieke traditie is de
woensdag de dag van de wijding van
het Agnus Dei, een uit was gegoten
medaillon met de afbeelding van het
Lam Gods. Het wordt op zaterdag
uitgedeeld aan de gelovigen, die het
om hun hals dragen of thuis
ophangen en daarmee zichzelf en hun
huis beschermen tegen ziekte en
ellende.
'Groene Pasen, witte Kerst'.
'Pasen in meert, alles verkeerd'.
(UIT: Van Allerheiligen tot Sint Jut temis, Inez
van Eijk; Kosmos-Z&K Uitgevers,
'In een onvrij Ierland zal er geen rust zijn'
Dublin 1916. De Paasopstand sloopt de stad.
PATRICK VAN DEN HURK»
uit Paddy Clarke Ha Ha Ha, het
boek waarmee de Ier Roddy
Doyle onlangs de Booker Prize won. School
jongen Paddy Clarke krijgt les over de Paas
opstand van 1916. Hij ziet het portret van
Thomas Clarke, één van de leiders. Paddy
mist zijn dode grootvader, vindt Clarke wel
een opa-figuur toevallig ook nog met de
zelfde naam en vertelt een klasgenootje
dat de rebel zijn opa is. De jongen klikt en
Paddy krijgt slaag: Clarke werd geëxecuteerd,
en met martelaren spot je niet.
Het kan verkeren. Direct na de opstand
verketterden de gewone Ieren de rebellen.
Hartje Dublin lag in puin, en dat was volgens
het volk de enige 'verdienste' van dat stel
heethoofden. De opstandelingen werden na
hun overgave beschimpt en bekogeld door
de Dubliners. Want welke idioten waren er zo
gek geweest om zich met een handjevol
mensen in een op voorhand verloren strijd
tegen de Britse oorlogsmachine te storten?
De Britten begingen echter de stommiteit
om de belangrijkste rebellen na een show
proces meteen tegen de muur zetten. De Ie
ren sloegen als een blad aan een boom om.
De verketterden werden martelaars. Een Ier
se politicus had de Britten al gewaarschuwd:
„Sluit ze op en ze vullen amper een cel. Exe
cuteer ze en ze worden zó groot dat ze heel
Ierland vullen."
En groot zijn ze geworden. De leiders van
de Paasopstand legden de kiem voor Ierlands
onafhankelijkheid en werden 'vaders des va
derlands'. Er is geen rebel naar wie géén
straat in Dublin is vernoemd. De Kilmain-
ham-gevangenis, waar de opstandelingen de
dood vonden, is een nationaal museum. En
in de katholieke wijken van Noordierse ste
den worden nog altijd zinnen op de muren
geklad uit de geschriften van Patrick Pearse,
de ideoloog van de opstand.
Anno 1994 verkopen straathandelaren in
Dublin reprodukties van kranten die direct
na de opstand verschenen. Toeval of niet,
maar die kranten hangen vaak naast affiches
waarop Murphy's Law uiteen wordt gezet, de
wet die stelt dat alles wat mis kan gaan ook
daadwerkelijk mis gaat. Want als er één ge
beurtenis is waarbij deze wet toesloeg, dan
was het de Paasopstand wel.
Kort gezegd leefde Ierland voor de Eerste
Wereldoorlog in gespannen afwachting. De
Britse regering bereidde een wet voor die de
Ieren na acht eeuwen overheersing zelfbe
stuur moest geven. Dat viel slecht bij de pro
testanten in het noorden. Zij organiseerden
zich in de Ulster Volunteer Force en kochten
wapens om zich met geweld tegen zelfbe
stuur te verzetten. Een katholieke reactie
bleef niet uit: in het zuiden werd de Irish Vo
lunteer Force (IVF) opgericht en bewapend.
Het was wachten op de lont in het kruitvat.
De explosie bleef nog even uit door het uit
breken van de oorlog tussen Engeland en
Duitsland. De Britten paaiden beide zijden
door de katholieken op termijn zelfbestuur
over heel Ierland te beloven en de protestan
ten toe te zeggen dat ze niet zomaar aan de
katholieken zouden worden overgelaten. Ze
gedoogden de Volunteers, omdat ontwape
ning zeker tot een opstand zou leiden. Die af
leiding konden de Britten er niet bij hebben:
ze concentreerden zich liever op de Duitsers.
Samenzweerders
En dat was net waar een groepje radicale Ier
se nationalisten op had gerekend. Ze ver
wachtten niets van de Britten, en zagen in de
oorlog dé kans om een opstand te beginnen
en om aan wapens te komen. Die zouden ze
betrekken van Duitsland, dat in ruil daarvoor
havens in bevrijd Ierland voor zijn duikboten
kon gebruiken. De radicalen maakten deel
uit van de IVF, maar waren daarnaast lid van
verboden groepen als de Irish Republican
Brotherhood, Sinn Féin en het Irish Citizens
Arwy(ICA).
Het was een bonte verzameling samen
zweerders, uiteenlopend van een barones en
een aan tuberculose lijdende dichter tot een
leraar wiskunde. De belangrijkste drie: ICA-
commandant James Connolly, vakbondslei
der en gezworen socialist, 'opa' Clarke, ta
bakshandelaar en gehard nationalist, en
Pearse. De laatste was leraar en schrijver, met
een sterke hang naar religie en de Keltische
mystiek. Hij voorvoelde dat hij zou sterven,
maar kon zich geen mooiere dood voorstel
len dan die voor Ierland. Hij vergeleek zijn lot
met het sterven van Jezus en de dood van de
Keltische held Cuchulainn, die ook sneuvelde
voor zijn volk.
Het plan van de rebellen was achteraf ge
zien nogal amateuristisch en irreëel: via de
Clan na Gael, een Iers genootschap in Ameri
ka, zou contact met Duitsland worden ge
legd. Daarvoor.werd Sir Roger Casement in
geschakeld, een Ier die nota bene zijn hele le
ven als Britse consul had gewerkt. Hij reisde
via Amerika naar Duitsland, waar hij wapens
moest lospraten. Op het moment dat die in
Ierland zouden aankomen, was het moment
van de opstand daar.
De datum werd vastgesteld op Eerste Paas
dag, zondag 23 april 1916. Pearse en consor
ten hielden het plan geheim voor de gema
tigde IVF-topman Eoin MacNeill en diens
staf. Al te grote bekendheid vergrootte de
kans op verraad alleen maar, dachten ze.
MacNeill werd wel ingeschakeld om op Eer
ste Paasdag in heel Ierland gewone 'manoeu
vres' van het IVF te organiseren. De rebellen
gingen er vanuit dat de paraderende Volun
teers zich vanzelf zouden aansluiten als de
opstand van start ging.
Te vroeg
De opzet bleek echter van meet af aan tot
mislukken gedoemd. Zo dachten de Ieren en
de Duitsers ongestoord te kunnen communi
ceren, omdat ze gebruik maakten van Duitse
codes. Alleen wist niemand dat de Britten de
decodeersleutels bij toeval in handen hadden
gekregen. Ze konden daardoor van het begin
af aan ongestoord meeluisteren. Verder bleek
een Noor die met Casement meereisde een
dubbelspion, die zijn informatie aan de Brit
ten verkocht.
De Duitsers op hun beurt wilden zich ook
niet té diep in de Ierse kwestie storten. Ze le
verden wel wapens, maar verder dan wat ou
de geweren kwam het niet. Die werden bo
vendien verscheept op een schip zonder ra
dio, dat vertrok met de instructie om tussen
Goede Vrijdag en Tweede Paasdag in Ierland
te zijn. De bemanning kon niet meer worden
gewaarschuwd toen het tijdstip voor de over
dracht uiteindelijk op zondagavond werd
vastgesteld.
Het schip kwam twee dagen te vroeg aan,
moest vluchten en werd aangehouden door
de Britse vloot. De kapitein blies de boot uit
eindelijk op. Casement en twee begeleiders
die in een duikboot waren gevolgd
kwamen wel aan land, maar werden vrijwel
meteen gepakt. Toen Sir Roger van de Britten
hoorde dat de zaak verraden was, probeerde
hij de rebellen te waarschuwen, maar dat
mislukte. Casement werd later in Londen op
gehangen.
Tot overmaat van ramp ontdekte MacNeill
toch dat er een opstand op til was. Hij voelde
zich verraden en blies de manoeuvres op het
laatste moment af. De rebellen stuurden
meteen afgezanten het land in om een tegen
order te geven, maar het kwaad was al ge
schied. Opstand en manoeuvres moesten
worden uitgesteld tot Tweede Paasdag. Toen
heerste er echter complete verwarring. Er
kwam slechts een handjevol Volunteers op
dagen en door de mislukking van het Duitse
avontuur was niemand fatsoenlijk bewa
pend.
De rebellenleiders in de hoofdstad wisten
toen nog niet beter dan dat de wapens waren
aangekomen. Om twaalf uur precies bezetten
ze een aantal strategische punten in Dublin.
Hun hoofdkwartier werd het hoofdpostkan
toor, General Post Office (GPO). aan O'Con-
nelstreet. De opstandelingen dachten daar
mee de Britten van hun telegraafverbindin
gen te beroven, maar daarin vergisten ze
zich. De leidingen werden verderop opgegra
ven en weer aangesloten. Binnen een paar
uur waren er al versterkingen onderweg.
Er was echter geen weg meer terug. Zo'n dui
zend Volunteers in Dublin, slechts bewapend
met wat oude geweren, stortten zich in de
strijd. Die maandagmiddag las Pearse voor
het GPO de onafhankelijkheidsverklaring van
de Ierse Republiek voor. De commandanten
vormden de 'voorlopige regering', Pearse zelf
FOTO SPAARNESTAD FOTOARCHIEF/NFGC
was president. In de chaos werden de win
kels aan O'Connelstreet door de armen van
de stad geplunderd. De eerste doden vielen.
Dublin was in staat van oorlog, maar in de
rest van het land gebeurde niets.
De Britten sloegen in de dagen daarna kei
hard terug. Ze lieten versterkingen aanruk
ken. waarvan slechts een deel door de rebel
len werd opgehouden. De militairen isoleer
den de opstandelingen van elkaar en begon
nen aan het beleg van het GPO. Toen bleek
dat het postkantoor niet door grondtroepen
kon worden veroverd, zetten de Britten ka
nonneerboten in, die het gebouw vanaf de ri
vier de Liffey onder vuur namen.
De rebellen hielden vijf dagen stand, lan
ger dan iedereen had verwacht. Pas op zater
dag gaf Pearse zich over. Ongeveer 450 men
sen waren gedood, ruim 2.600 anderen raak
ten gewond. O'Connelstreet en omgeving la
gen in puin en Ierland stond onder militair
gezag: de Paasopstand was dramatisch mis
lukt. Desondanks bleven de rebellen over
tuigd van hun gelijk, Pearse voorop. Voor de
krijgsraad die hem ter dood veroordeelde zei
hij: ,,U kunt de Ierse passie voor vrijheid niet
doven. Wij hebben gefaald, maar onze kinde
ren zullen het beter doen."
Pearse kreeg gelijk, en sneller dan hij
dacht. Nog geen twee jaar na de Paasopstand
barstte het geweld opnieuw los, toen de Brit
ten onder protestantse druk besloten tot de
nog altijd actuele deling van Ierland. De ge
matigde republikeinen gingen akkoord met
de toezegging dat de deling niet definitief
zou zijn, de radicale nationalisten bleven
zich gewapenderhand verzetten. Ierland
werd in 1921 toch een onafhankelijk, maar
gedeeld land, dat zijn eerste jaar op eigen be
nen bleef kampen met een wrede burgeroor-
log.
Herinneringen
Het heeft decennia geduurd voor de littekens
van de Paasopstand en de burgeroorlog in
Dublin waren verdwenen; nu herinneren nog
slechts monumenten en een enkel opzettelijk
gespaard kogelgat aan die woelige jaren. In
het gerestaureerde GPO staat ter herdenking
een beeld van Cuchulainn, de held van Pear
se. O'Connelstreet is weer een drukke win
kelstraat. Pasen 1916 is nog wel aanwezig,
maar is voor de meeste Ieren in de Republiek
geschiedenis: belangrijk, maar lang geleden
en ver weg.
Toch krijgt de herinnering aan de opstand
niet de kans om echt te vervagen. Vrijwel elke
dag worden de Ieren er door de situatie in
het nog altijd Britse noorden op gewezen dat
de strijd na 1916 eigenlijk nooit meer is opge
houden. „De Britten geloven dat ze alles on
der controle hebben", schreef Pearse in 1915
profetisch. „De dwazen! Zo lang er nog vrij
heidsstrijders worden begraven, zal er in on
vrij Ierland geen rust zijn." Het is niet toeval
lig die passage die op menig muur in het
Noordierse Belfast en Derry prijkt.
Als Pasen en Pinksteren op één
dag vallen, dan zal het Neder
landse omroepbestel van de
kaart verdwenen zijn. Dan zullen al die
vooroorlogselepel tjes-spaar-organ isa ties
met hun schijnheilige achterban-filosofietjes
dooreen krachtige WD-minister zijn ont
bonden, hun geldplassen geconfisqueerd en
hun personeel aan een geschiktheids-onder
zoek onderworpen.
Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen
zal er in Hilversum geluisterd en gekeken
worden naar programmamakers, naar
mensen die wel eens in een krant of een boek
kijken en die bijvoorbeeld Engels kunnen
spreken! Dan zullen alle omroep-employées
met eigen postvakjes en eigen doorkiesnum-
mers en eigen vingerplanten en drieëntwin
tig sociale, medische en oudedagsvangnetten
oncler hun konten de arbeidsmarkt opge
schopt worden, om eens een vak te leren.
Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen
zullen voormalige politici die nog nooit e
studio van binnen hebben gezien maar u
met tweeëneenhalve
volwassen en intelligent gepraat over wat ze
van de wereld vinden en hoe daar radio of
televisie van moet worden gemaakt.
week als adviserend voorzitter op de loonlijst Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen
de Hilversumse villa wegkomen
jaren iedereen de
stuipen op het lijf ja
gen met hun vol
strekt willekeurige
kijkcijfer- en perso
neelsbeleid.
Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen
mogen goede programma 's desnoods z
tien jaar lang op hetzelfde tijdstip i
het-
zullen er tegenover de machtige commerciële rug, dan wordt Sinterklaas niet meer ont-
televisie nog hoogidt twee Publieke Netten vangen met een haastig in elkaar geflost
hoeven staan, die gevuld worden door alleen kul-verhaaltje van een toch al overbezette
Klokhuis-schrijver, maar met een fatsoenlij
ke musical, geschreven door Ivo de Wij^of
Jan Boerstoel en Harry Bannink, waar ieder
kind de volgende dag over napraat!
maar er wordt met talen tvolle medewerkers Dan doen de goede sportjournalisten de
de beste mensen van de oude omroepen.
Niemand wordt gevraagd naar wat z'n c
ders deden'of naar welke kerk 'ie gaat, n
mand wordt om z'n nestgeur besnoven,
publiek worden uitgezonden,
zonderde jaarlijks
terugkerende angst
voor verplaatsing,
halvering of verwij
dering. Dan keren de
dagelijkse vaste tijd
stippen voorgoede kinderprogramma's
sporten niet de politiek, en dan doen de goe
de politieke commentatoren de politiek, en
niet de sport. Dan worden de moeilijkste
knopen doorgehakt door wijze mannen of
vrouwen die wel eens iets van de wereld ge
zien hebben, en niet door op andere terrei
nen uit de boot gevallen drenkelingen of dol
gedraaide dominees.
Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen,
dan betalen de kijkers hun via misselijke
Postbus 51 -spotjes afgedwongen kijk- en
luistergeld niet meer voor programma 's die
nóg een graadje erger zijn dan wat RTL 4
ons al biedt, maar voor sport, jeugdpro
gramma's, Nederlands drama, politiek en
cultuur waar de commercie nooit aan zal
beginnen... Niet omdat hetgeen winst ople
vert, maar omdat het niet binnen een week
winst oplevert!
Als Pasen en Pinksteren op één dag vallen
hoop ik dat mijn kinderen nog leven, want
ik gun ze het best!
ERIK VAN MUISWINKEL
